Oogcontact 2009-10

inhou

d Inhoud

Van de redactieHebt u er ook zo’n moeite mee “afscheid nemen van de zomer”Het vakantiegevoel bij het bestuur van de VOVZ is alweer een beetje weg daar de laatste 3 maandenvan het verenigingsjaar veel werk met zich meebrengt.Echter de goede sfeer binnen het bestuur en een prima inzet van allen maken deze maanden ook heelplezierig.Deze Nieuwsbrief bevat kopij uit eigen gelederen maar ook het zeer interessante en leerzame artikelvan mevr. Marinkovic en mevr. Witmer beide oogarts in o.a het OLVG mag u niet missen.De column geeft u hopelijk weer stof tot nadenken.Hoop velen van u op het Symposium te zien.

Namens de redactieFemmie van Rijssen

VOVZ Oktober Nr. 19-3 1

✎

Van de redactie 1

Van de voorzitter 2

A.L.V. Notulen 2008 en kort verslag van 2009 3

Column 4

Tracé onderwijs nieuwe data 2010 5

Choriodeamelanoom 6

Verpleegkundige meeting van Oogziekenhuizen 8

Specialisme deskundige 10

Techneuten bouwen implantaat voor blinden 11

Groeifactoren en netvliesproblematiek bij diabetes mellitus 12

Geknipt voor u 14/15

Implanteerbare lens verbetert zicht bij ouderen 16

Onderwerpen Symposium 2009 op 10 november 17

VOVZ binnenwerk 19 3 27-10-2009 13:18 Pagina 1

VOVZ Oktober Nr. 19-3

jezelf naar een volwaardige professional envoor een goede oogheelkundige zorgverlening.Daarom zijn ook de bestaande activiteiten vanessentieel belang: de website en de nieuws-brief, de oogheelkundige scholingen en hetsymposium blijven bij de V.O.V.Z. hoog op hetactiviteitenplan staan.Ook hebben we gekeken naar de huidige ont-wikkelingen: in de maatschappij, in de zorg enbinnen de oogheelkunde. Vergrijzing en eentoenemende zorgvraag, verdere uitholling vande AWBZ, een krappere arbeidsmarkt, enextramuralisering zijn voorbeelden van ontwik-kelingen die ook voor de V.O.V.Z. van betekeniszijn.Concreet, naar de ontwikkeling van nieuweactiviteiten toe, is dan ook afgesproken de aan-dacht mede te gaan richten op de VVT-sector(verpleeg-en verzorgingshuizen en de thuis-zorg). Daar waar de zorgvragen toenemen ende vraag naar kennisvergroting hoog is.Ook verbreding, door middel van het orienterenen mogelijk samenwerking naar andereberoepsverengingen toe

In mijn voorwoord van het julinummer van“oogcontact” kon u lezen dat voor deze activi-teiten meer menskracht nodig is.Hopelijk is mijn oproep aan u niet tegen dove-mansoren gericht en zet u nu die stap om eenactieve bijdrage aan uw V.O.V.Z. te leveren.Stap nu die drempel over: tijdens alle activitei-ten is er volop gelegenheid kennis te makenmet het bestuur en de werkgroepen.Zij kunnen uw hulp gebruiken, meldt u aan.

Met vriendelijke groeten,Tiny Manders, voorzitter VOVZ.

2

Van

de v

oo

rzit

terVan de

voorzitterEen prachtige zomer loopt ten einde, hetherfstseizoen is net van start gegaan.De komst van het najaar betekent elk jaar weereen drukke tijd voor de V.O.V.Z. immers:bestuursvergaderingen, de algemene ledenver-gadering, de oogheelkundige cursussen en hetsymposium staan voor de deur. Na een moment van bezinning: de beleidsdagin juni, is iedereen van bestuur en werkgroe-pen, ondersteund door leden en vrijwilligers,weer hard aan het werk gegaan om de organi-satie van deze gebeurtenissen rond te krijgen. Na het geweldige succes van het lustrumsym-posium vorig jaar kijkt menigeen reikhalzenduit naar het komende symposium. Het beloofdweer van een ongekend hoog niveau te worden.Daarom verwachten wij weer een groteopkomst, ondanks een verhoging van hetinschrijfgeld, noodzakelijk vanwege de hogereorganisatiekosten. Na vele jaren een gelijkblij-vend, bijzonder laag tarief te hebben kunnenhanteren, hebben we nu moeten besluiten hetinschrijfgeld te verhogen. Waarbij we hetentreegeld hebben kunnen vaststellen op eennog alleszins redelijk inschrijfgeld. Hiermeemenen we het symposium voor iedereen toe-gankelijk te kunnen houden.

Kortom, er is weer actie bij de V.O.V.Z.!

En…. we hebben meer plannen, zoals we op debeleidsdag van dit voorjaar hebben besprokenen hetgeen we tijdens de ALV van september2009 hebben toegelicht aan de aanwezigeleden.Allereerst hebben we op de beleidsdag terugge-keken naar 20 jaar V.O.V.Z: aan de hand van dedestijds geformuleerde doelen en de lopendeactiviteiten hebben we de Vereniging geëvalu-eerd.Ook heden ten dagen blijken de doelstellingen:kwaliteitsverhoging, deskundigheids-bevorde-ring, contacten en netwerken, en professionali-sering nog steeds actueel te zijn.Signalen uit het werkveld, veel cursisten op deCOZ en SVO scholingen en een groot aantaldeelnemers aan het symposium bewijzen ditkeer op keer. Deskundigheidsbevordering is danook onontbeerlijk voor de ontwikkeling van



Alg

em

en

e le

denverg

ad

erin

gNotulen van de 19de Algemene ledenvergadering V.O.V.Z. datum: 15 september 2008 13.30 - 15.00 uurlocatie: VenVN, Utrechtaanwezig: 6 bestuursleden + 1 aspirant bestuurslid + 3 ledenafmeldingen: 15 leden, 1 bestuurslid

1. Opening:Dhr. T. Manders opent de vergadering en heet een ieder welkom.In de loop van de jaren is het ledental van de vereniging en bezoekers van het symposium verdub-beld. Het programma van het 20e symposium ziet er weer goed uit.Deze keer is de algemene ledenvergadering niet gekoppeld aan een bezoek.

2. Definitieve vaststelling van de agenda:De agenda wordt goedgekeurd.

3. Notulen 27 september 2007:Punt 5A.: Bij verenigingen die zich hebben aangesloten bij de VenVN is het ledental teruggelopen.Voorlopig wordt de VOVZ geen lid. We zijn wel ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.De notulen worden verder goedgekeurd, met dankzegging aan de notulist.

4. Mededelingen:De website draait nu weer sinds een paar maanden na lang weggeweest te zijn. De laatsteNieuwsbrief komt digitaal.Inschrijven voor het symposium kan nu ook via de site.De COZ en SVO gaan in 2009 door.

5. A. Algemeen jaarverslag 2007 door de voorzitter Dhr. T. Manders:Het jaarverslag wordt in de volgende Nieuwsbrief gepubliceerd.

B. Financieel jaarverslag 2007:De kascommissie heeft het financiële verslag van 2007 gecontroleerd en goedgekeurd.Zij hadden twee vragen maar die konden worden uitgelegd.De vereniging is financieel gezond. Wie in 2006 de contributie niet heeft voldaan, wordt geschrapt als lid in 2008.De kosten voor de Nieuwsbrief zijn laag door de goede contacten Mw. F. van Rijssen met de drukker.Hoe gaat het straks als zij niet meer in het bestuur zit? Er wordt al naar alternatieven gekeken.

6. Begroting 2009:De begroting voor 2009 wordt goedgekeurd.Individueel lidmaatschap blijft ?25,00 Het collectieve lidmaatschap blijft ? 60,00.Nieuwe leden tijdens het 20e symposium betalen voor 2009 ? 15,00.Door bij de VenVN te vergaderen zijn de kosten hoger dan voorgaand jaar.

7 Bestuursverkiezing:Geen van de bestuursleden treedt dit jaar af.Mw. L. Vaessen treedt echter wel af als aspirant-bestuurslid.Zij wordt opgevolgd als aspirant bestuurslid door Mw. T. van Weersch.

8. Rondvraag:Visio Loo Erf zal toch geen nieuw bestuurslid leveren als Mw. F. van Rijssen aftreedt.Mw. E. Gutker complimenteert het bestuur en met name Dhr. T. Manders.



Column“Hebt u dit al vaker gedaan?”

Mijn hand die met het druppelflesje opweg was geweest naar het linkeroog vanmeneer Peters stopte en bleef in de luchthangen. De man zat met het hoofd achter-over op de stoel en had zijn ogen helemaalnaar links gedraaid om mij te kunnen zien.Ik keek hem aan. Terwijl mijn hand nogboven zijn voorhoofd zweefde, slikte ik eengeërgerd ‘nee meneer, dit is de eerste keer’in. De blik van de man was gespannen.

“Ik vraag het maar, voor de zekerheid,”zei hij. Zijn gezicht stond strak en hij knip-perde een paar keer snel achter elkaar metzijn ogen.

“Ja hoor, ik doe dit al bijna vijftien jaardrie dagen per week. Kijkt u evenomhoog?”

Mijn hand maakte zijn beweging af en dedruppel viel in het oog van de patiënt. Ikpakte het dopje, draaide het op het flesjeen dacht: waarom zijn het toch altijd man-nen die dit vragen? Komt het doordat ikeen vrouw ben dat ze me niet zo gemakke-lijk vertrouwen? Of is het toch waar datmannen bangere patiënten zijn en mindergoed tegen pijn kunnen? We hadden het ervaak over met elkaar, in de koffiekamer. Alswe met vrouwen onder elkaar waren, lach-ten soms een beetje om het verschil tussenmannelijke en vrouwelijke patiënten.

Toen ik het volgende flesje opende, wierpik een korte blik op de patiënt. Hij zat nogsteeds met zijn hoofd achterover geleunden keek gespannen naar het plafond. Nee,ik geloofde toch niet dat het iets met mijals vrouw te maken had. Waarschijnlijk washij gewoon nerveus, al had hij ‘nee’ geant-woord toen ik had gevraagd of hij tegen deoperatie opzag. Ik zette mijn paraaf op hetmedicatievoorschrift en ging weer naast deman staan.

“Hier komt de volgende druppel. Kijkt uweer naar boven?”

“Waar is deze druppel voor?” vroeg hijmet enigszins benepen stem.

Ik legde de werking van de druppel, enalle andere druppels die ik hem nog ginggeven, uit. Nadat ik over de gang van zakenrond de ingreep had verteld, beantwoorddeik zijn vele andere vragen. Welke oogdrup-pels hij na de operatie moest gebruiken,hoe vaak hij moest druppelen, hoe lang hijhiermee moest doorgaan, hoe je oogdrup-A

lgem

en

e l

ed

enverg

ad

eri

ngAccreditatiepunten symposium:

Eerder is dit al aangevraagd bij het NOG. Echterdoor de diversiteit van dedoelgroep zijn er nog geen punten verleend.Voor 2009 zal dit weer uitgezocht gaan worden. De optometristen vereniging ver-leend wel punten aan dit symposium. Voor verpleegkundigen zal dit overenige tijd ook interessant wordenin verband met de BIG-registratie.

9 Sluiting:Onder dankzegging voor de deelname aan dealgemene ledenvergadering sluit de voorzitterde vergadering.

Kort verslag van de algemeneledenvergadering 2009.Maandag 21 september 2009 werd de 20eAlgemene Ledenvergadering gehouden bijV&VN te Utrecht.Twee leden woonden de vergadering bij.Er hadden zich 15 leden afgemeld voor de vergadering.

Na een welkomstwoord van de voorzitter werden de notulen van de 19de ALV van15september 2008 goedgekeurd door de vergadering. Deze treft u volledig aan in deNieuwsbrief.Vervolgens gaf de voorzitter een korte terugblikover het afgelopen jaar en volgde de besprekingvan het financiële jaarverslag 2008.Tevens werd de begroting voor 2010 gepresenteerd en goedgekeurd.Dit jaar was er één aftredend herkiesbaarbestuurslid. Met unanieme stemmen werd zijherkozen.Tijdens de volgende bestuursvergadering zullende bestuurs- en werkgroepfuncties verdeeldworden.De vergadering werd hierna gesloten.

Ingrid GroenewegenSecretaris V.O.V.Z.



pels moest bewaren, hoe je precies moestdruppelen… Had hij de informatiefolder nietgekregen tijdens zijn polibezoek? Jazeker,maar hij wilde het gewoon even controleren,voor de zekerheid. Ik onderdrukte weer eengevoel van irritatie, probeerde alle vragenzorgvuldig te beantwoorden en rondde devoorbereiding voor de operatie af.

Toen meneer Peters na de ingreep werd terug-gebracht naar de kamer, viel het me op dat hijer bijzonder opgelucht en ontspannen uitzag.Ik vroeg hoe het was gegaan. Het was ergmeegevallen, vertelde hij. Hij was zo banggeweest voor de verdoving, maar die had hijniet eens gevoeld. Tijdens de operatie had hijook niet gezien wat er gebeurde. De dokterhad gezegd dat het goed was gegaan en dathij morgen al een groot verschil zou zien. Ikherkende de man van die ochtend niet terug.Hij zat ontspannen in de stoel te vertellen.Waren het dan toch gewoon de zenuwengeweest? Even later liep hij met één afgeplaktoog de afdeling af. Vanuit de kamer zag ikhem behoedzaam door de gang lopen. Terwijlik zijn enigszins bezwete operatieschort in dewaszak gooide, herinnerde ik me de les die iktijdens mijn opleiding had gehad over slecht-ziendheid. We hadden allemaal brillen opgekregen waarvan de glazen waren afgeplaktmet een verschillend aantal laagjes doorzich-tig plastic. Hoe dikker de laag, des te wazigerhet beeld. Op het laatst had ik geen gezichtenkunnen onderscheiden, maar alleen vlekkengezien. Misschien had de patiënt mijn gezichtook niet goed kunnen zien en had hij zichafgevraagd of hij een jonge student of eenervaren verpleegkundige voor zich had staan.Iemand die het voor het eerst deed of al jarenogen druppelde. Wellicht had hij daarom dievraag gesteld of ik het wel vaker had gedaan.Dan was mijn gevoel van irritatie niet terechtgeweest. In ieder geval zou ik vanaf nu als ikme aan een patiënt voorstelde mijn functieerbij zeggen. Voor de zekerheid.

Argus

TRacé-onderwijs organiseert in samenwerking met deVereniging voor Oogheelkundige Verpleging en Zorgverlening(VOVZ) de Cursus Oogheelkundige Zorg. (COZ).De cursus is bedoeld voor alle zorgmedewerkers binnen hetspecialisme Oogheelkunde.De kosten zijn € 565.00. inclusief cursusmateriaal.

Datumoverzicht 2010Cursus Oogheelkundige Zorg, voorjaar 2010Vrije Universiteit medisch centrum, Amsterdam

(woensdag 17.30 – 21.00 uur)03 – 10 – 17 – 31 maart 2010 en

07 – 14 – 21 – 28 april 2010

Universitair Medisch Centrum St. RadboudNijmegen (donderdag17.30 – 21.00 uur)

04 – 11 – 18 maart 2010, 01 – 08 – 15 – 22 – 29 april 2010

Cursus Oogheelkundige Zorg, najaar 2010Vrije Universiteit medisch centrum, Amsterdam

(woensdag 17.30 – 21.00 uur)08 – 15 – 22 – 29 september 2010 en

06 – 13 – 20 - 27 oktober 2010Universitair Medisch Centrum, Utrecht (dinsdag

17.30 – 21.00 uur)02 – 09 – 16 – 23 - 30 november 2010 en

07 – 14 – 21 december 2010

Universitair Medisch Centrum Groningen (woensdag17.30 – 21.00 uur)

03 – 10 – 17 – 24 november 2010 en 01 – 08 – 15 – 22 december 2010

Specialistische Vervolgcursus Oogheelkunde Groningen

Locatie Universitair Medisch Centrum Groningenwoensdag 17.30 – 21.00 uur)

3 februari,17 februari 201010 maart, 31 maart 201014 april, 28 april 201012 mei, 26 mei 20109 juni 2010

Aanmelden tot 1 december 2009 bij TRacé-onderwijsInschrijven d.m.v. inschrijfformulier en versturen aan:TRacé-onderwijs, Postbus 6090, 5960 AB HORST Zie ook voor informatie en inschrijven op internet:www.trace-onderwijs.nlTelefoon TRacé-onderwijs: 077 4634778, (mobiel): 0615386413

- De cursus gaat door bij voldoende deelname (minimale groepsgrootte: 12 )- Aanvragen worden behandeld naar volgorde van binnenkomst.- Er kan een optie worden aangevraagd, echter de definitieve inschrijving

vindt plaats na volledig ingevuld en ondertekend inschrijfformulier.Annulering uitsluitend schriftelijk en volgens bepalingen vermeld in de fol-der.

- Voor inschrijven kan gebruik gemaakt worden van de aangehechte aan-meldingsstrook. Via de website is het eveneens mogelijk om in te schrijven.

- Betaling vindt plaats na het ontvangen van de nota / acceptgiro.


vocht maakt en er daardoor een begeleidendenetvliesloslating ontstaat. Als je een gepigmenteerde lesie ziet in het oogdie klachten geeft, moet je er rekening meehouden dat je te maken kan hebben met eenmelanoom. Naevi geven veel minder vaak klach-ten.

Oogheelkundig onderzoekDe diagnose oogmelanoom kan in zo’n 90%van de gevallen eigenlijk met het oogheelkundigonderzoek al worden gesteld. Bij het oogheel-kundig onderzoek kijk je de patiënt systema-tisch na. Metingen: Je begint met de visus.Moedervlekken geven zelden een visusdaling,maar melanomen doen dat vaker. De oogdrukwordt beiderzijds gemeten. Bij een hoge drukaan één kant moet je altijd denken aan tumor-groei in het de ooghoek of het corpus ciliare.Voorsegment: Als de tumor zich voor in hetoog bevindt kan je sentinel vessels zien. Ditzijn grote vaten op het oog, die “verraden”waar de tumor zich bevindt. Media: Er kan (segmentaal) cataract zijn in hetaangedane oog en er kan bloed of pigment inhet glasvocht zweven.Achtersegment: Een typisch choroideame-lanoom is een gepigmenteerde, bruine lesie albestaan er ook amelanotische (ongepigmenteer-


Ch

oro

ideam

ela

no

om

AlgemeenHet choroideamelanoom is de meest voorko-mende primaire maligne tumor in het oog bijvolwassenen. Toch is het choroideamelanoomeen zeldzame tumor: in Nederland zijn erongeveer 6 nieuwe patiënten met een choroi-deamelanoom per miljoen inwoners per jaar.Van de oogmelanomen bevindt ongeveer 8%zich in de iris, 12% in het corpus ciliare en80% in de choroidea. Van de choroideamelanomen -waarover ditstuk verder gaat- ontstaat een deel uit eennaevus en een deel ontstaat de novo; duszomaar. Moedervlekken of naevi komen veelvaker voor dan melanomen en melanomenkunnen soms op het eerste gezicht behoorlijkop zo’n naevus lijken.Het overgrote deel van deze melanomen is spo-radisch, dat wil zeggen dat erfelijkheid geen rolspeelt. Slechts een heel klein deel van depatiënten (zo’n 0.6 %) heeft een familiairevorm.

KlachtenVeel patiënten hebben geen klachten en huntumor wordt bij toeval gevonden, bijvoorbeeldbij diabetescontrole of bij controle bij eensymptomatische achterste glasvochtloslating.Sommige patiënten komen wel met klachtenop de poli: lichtflitsen zien of een visusdalingkomen dan het meest voor. De visusdaling kan komen omdat de tumorcentraal in het oog zit of omdat de tumor

ChoroideamelanoomPatiënten met een choroideamelanoom worden vaak naar het LUMC verwezen. Wat zijn de ken-

merken van een choroideamelanoom, welke diagnostische onderzoeken zijn zinvol en hoe wor-den patiënten met deze tumoren behandeld?

Drs. Marina Marinkovic.

Oogarts op het OLVGAmsterdam en LUMCLeiden.F

otog

raaf

: M

evr.

K. E

mm

anou

ilidi

s v/

d. S

pek


de) melanomen. Om een melanoom te onder-scheiden van een veel vaker voorkomende brui-ne lesie in het oog namelijk een moedervlek ofnaevus, zoek je naar een aantal kenmerken.Deze kenmerken duiden op een risico voorgroei en geven aan dat de kans groot is dat hetom een melanoom gaat en niet om een goed-aardige moedervlek. Deze kenmerken zijn:1 Dikte: Een lesie die dikker is dan 2 mm is

verdacht.2 Vocht: moedervlekken kunnen wel vocht

maken, maar dat is zeldzaam, bij melanomenkomt dat vaker voor.

3 Oranje pigment of lipofusceine- vlekjes op delesie zijn vrij typisch voor het oogmelanoom.Drusen (witte vlekjes) daarentegen passenmeer bij een moedervlek.

4 Als de rand van de pigmentlesie tegen depapil aan zit moet je ook bedacht zijn opeen melanoom.

5 Als je een pigmentlesie ziet die in de loopvan de tijd groeit, dan is dat ook geen goedteken.

Aanvullend onderzoekAllereerst wordt er een echo gemaakt van hetoog. Een oogmelanoom is echografisch vrijlaagreflectief (dus vrij donker) terwijl een nae-vus veel hoger reflectief (witter) is. De vormvan een melanoom is ook vrij typisch: veelal“domeshaped” ; als een soort gladde bult. Enanders mushroomshaped, dus als een champig-non. Met de echo kan je ook de breedte endikte van de tumor meten en deze maten zijnnodig om de juiste therapie te kiezen.Vaak wordt er ook een fluorescentie-angiogramgemaakt. Niet alleen een naevus, maar ook eenbloeding, een haemangioom of bijvoorbeeldeen uitzaaiing van een tumor elders in hetlichaam kan eruit zien als een melanoom enmet een FAG kan je het verschil soms zien. Eenmelanoom vertoont pinpointlekkage, dus kleine


Ch

oro

ideam

ela

no

om

lekkage-stippen op FAG en heeft soms eeneigen vaatvoorziening.Verder worden alle patiënten voor de behande-ling gescreend op metastasen. Dit gebeurd metbloedonderzoek, een echo van de bovenbuik eneen longfoto.

BehandelingEr zijn verschillende behandelingen mogelijk.De meest elegante behandeling is de plaatselij-ke bestraling of brachytherapie. Hierbij wordteen soort radioactief geladen “muntje”, de rut-heniumapplicator, buiten op het oog genaaid,precies op de plaats waar zich binnen in hetoog de tumor bevindt. De tijd dat het muntjemoet blijven zitten, de bstralingsduur, wordtnauwkeurig berekend door de radiotherapeut enmeestal is dit tussen de 2 en 6 dagen. Daarnawordt de rutheniumapplicator weer verwijderd.Het is ook mogelijk het oog uitwendig te bes-tralen. Dit kan stereotactisch of met protonen.In sommige gevallen is het mogelijk de tumormet een operatie te verwijderen. Dit is tech-nisch ingewikkeld en vergt behoorlijk wat vande patiënt (goede conditie en vaak op controlekomen na de operatie) en van de chirurg.Als de tumor heel groot is of op een vervelendeplaats zit, zal het oog verwijderd worden: eenenucleatie. Bij deze operatie wordt meteen eenimplantaat in de holte gezet en al na enkeleweken kan een schaalprothese worden aange-meten die er net zo uitziet als het oog aan degezonde kant en die kan bewegen. Bij de mees-te geenucleerde patiënten is het verschil tussende prothese en het gezonde oog voor een leekeigenlijk niet of nauwelijks te zien.

UitzaaiingenHelaas kan het oogmelanoom uizaaien. Dezeuitzaaingen of metastasen gaan in 80-90% vande gevallen in eerste instantie naar de lever,omdat het uitzaaien via het bloed gebeurd ende lever de eerste “zeef” is. Als een patiëntmetastasen heeft is er op dit moment geenbehandeling die kan genezen. Wel kan hetleven vaak worden verlengd door te behande-len. Deze levensverlengende behandeling kanbestaan uit een operatie, uit het doorspoelenvan de lever met chemotherapie of uit chemo-therapie in het kader van een studie. Er wordthard naar andere en betere behandelingen vooruitzaaiingen van choroideamelanomen gezochtomdat 15 jaar na het stellen van de diagnosebijna de helft van alle choroideamelanoom-patiënten zal zijn gestorven aan uitzaaiingenvan de oogtumor.


heelkundig verpleegkundige 1 jaar.Daarna is er een specialisatie mogelijk voorglaucoom of diabetes. Deze specialisaties duren10 weken. Er kan ook nog een specialisatievoor orthoptist gevolgd worden. Deze duurt 1á1 1/2 jaar. In Zweden mogen optometristengeen medicijnen voorschrijven en geen drup-pels toedienen.In Zweden doen verpleegkundigen veel onder-zoeken die in Nederland door Toa’s gedaanworden zoals diabetes controle, glaucoomcontrole(GDX, HFA), FAG.Verpleegkundigen daar maken ook CT”s, echo’sen doen SEH triage.Zij werken ook vaak op deOK.Speciale kinderverpleegkundigen die ookorthoptist zijn gaan naar consultatiebureausom te kijken naar de kinderen die niet geslaagdzijn voor de ogentest. Zij bekijken of het kindook nog gezien moet worden door een oogarts.

In Engeland duurt de specialisatie voor oog-heelkundig verpleegkundige ook een jaar.Speciaal opgeleide verpleegkundigen doen daarook laserbehandelingen en verwijderen chala-zions en geven botox injecties.In Engeland is het mogelijk een master degreete behalen als oogheelkundig verpleegkundige.Zij doen veel wetenschappelijk onderzoek.

In Belgë zijn alle TOA’s ook verpleegkundige.

In Denemarken zijn een aantal verpleegkundi-gen die Avastin injecties toedienen. Er warengeen deelnemers uit Denemarken, zodat wedaar niet veel meer informatie over konden krij-gen.


Meeti

ng O

ogzie

ken

hu

izen

Mijn naam is Tinie van der Linden. Ik benverpleegkundige en praktijkopleider in hetOogziekenhuis in Rotterdam.Van 9 tot 13 mei van dit jaar heb ik eenbezoek gebracht aan Stockholm en Helsinkiin het kader van deWAEH. De WAEH staatvoor World Assosiation of Eye Hospitals.Tijdens deze dagen waren er verschillendemeetings. Er was ook een nurse meeting. Wehebben bezoeken gebracht aan eenOogziekenhuis in Stockholm en de oogkliniekvan het academisch ziekenhuis van Helsinki.Er waren deelnemers uit Nederland, Belgie,Engeland, Zweden, Finland, Amerika,Australie en Tailand. Niet uit alle landenwaren er verpleegkundigen aanwezig. Als verpleegkundige is het erg leuk om tehoren hoe verpleegkundigen uit andere lan-den met dezelfde soort patiënten werken.Wat zijn de overeenkomsten en waarin ver-schillen we?

De eerste dagen van de reis verbleven we inStockholm. Op zaterdagmiddag hadden wede eerste ontmoeting met de deelnemers.We maakten een wandeling door Stockholmen brachten een bezoek aan het Nobelmuseum. Op zondag begon de nurse mee-ting en de meeting van de managers. Nietalle dagen waren er dezelfde en ook nietevenveel deelnemers. Omdat we verschillen-de plaatsen bezochten verschilden de deel-nemers per dag. De nurse meeting bestondde eerste dag uit ongeveer 25 deelnemersWe hadden zelf van te voren inbreng gehadin de onderwerpen die we wilden bespreken.

Eén van de onderwerpen waar we overgesproken hebben was de opleiding van ophtalmic nurses.In Zweden duurt de specialisatie voor oog-

Verpleegkundige meeting van Oogziekenhuizen.


Meetin

g O

ogzie

ken

hu

izen

Een tweede onderwerp was hygiëne.In Zweden hangt bij elk bed een alcohol dis-penser. In Helsinki hangt bij elke deur eenalcohol dispenser. In Helsinki geven zepatiënten geen hand uit hygiëne oogpunt.Toch konden we daar zo, zonder ons om tekleden het operatiecomplex op lopen en zelfsde deur van de OK ging gewoon open terwijler een operatie gaande was.

Wat verder opviel.In Tailand bestaat geen aparte opleiding voorverpleegkundigen in de oogheelkunde. Deverpleegkundigen waar wij mee gesprokenhebben werkten in het Rutnin Eye hospital inBangkok. Dit is een particulier ziekenhuis. Zedoen daar erg veel cataract OK’s Patiëntengaan na de operatie bijna nooit naar huis.Voor een klein bedrag wordt je een dag in dewatten gelegd met een eigen kamer, en eentouch screen waarmee je licht, gordijnen,internet, tv e.d. kunt bedienen en het eten opde kamer wordt geserveerd. Familie kan ookblijven slapen.Elke patiënt krijgt voor de operatie een voet-massage. Dit doen ze omdat je hier rustigvan wordt.

In Finland viel op dat elke patiëntencategorieop een eigen verdieping gehuisvest is. Deretina patiënten kwamen als poli patiënt,voor dagopname of klinisch opgenomen opéén afdeling. Er waren wel heel veel patiëntenop de spoed eisende hulp. De gemiddeldewachttijd was daar tussen de 5 en 7 uur.Niemand klaagde, op andere plaatsen inFinland is de wachttijd veel langer.


In Zweden en Finland kun je aan de badge vanalle personeel zien welke talen ze spreken. Doorvlaggetjes op de badge is dit herkenbaar.

Alle deelnemende ziekenhuizen hebben ookafgesproken dat we in de toekomst meer gege-vens gaan uitwisselen, zoals gegevens voor ver-pleegkundig wetenschappelijk onderzoek,onderwijs, gegevens voor incident registratie engegevens over klinische paden. We gaan ookeen verpleegkundige uitwisseling opzetten. MetLeuven vindt die plaats in oktober en november.

Ik heb een erg leerzame week gehad. Ik ben benieuwd of er meer leden zijn van deVOVZ die hun verhaal willen delen met andereleden.



Speci

alism

e d

esk

un

dig

eJacolien Blom

Manager Oogheelkunde

VUmc Amsterdam

De oogheelkundige klinische zorg verplaatst zich van opname naar dagopname.Dit betekent dat diverse oogheelkundige afdelingen sluiten en bedden toegewezenkrijgen bij een andere afdeling. Om verpleegkundigen / verzorgende betrokken tehouden bij een specialisme is het raadzaam om per gecombineerde afdelingen/poliklinieken specialisme deskundigen aan te stellen. Dit heeft als voordeel dat zijde innovaties binnen het vakgebied in de gaten kunnen houden en kunnen over-brengen naar de andere teamleden. Denk aan lezen vakbladen, symposia en of con-gres bezoek en lid zijn van patiëntenverenigingen of vakgroepen. Voor artsen vanhet specialisme geeft dit als voordeel dat er direct een aanspreekpunt op de afde-ling of polikliniek is, waardoor de betrokkenheid bij het specialisme verhoogtwordt. Voor de afdeling poliklinieken zelf werkt dit kwaliteit verhogend. Ook de studiemo-gelijkheden worden hierdoor vergroot. De verpleegkundige/ verzorgende kan zichrichten op haar/zijn specialisme is bij vragen altijd het aanspreekpunt. Ook kandeze verpleegkundige de protocollen voor zijn of haar rekening nemen. Verderevakinhoudelijke wijzigingen bespreken en doorvoeren.Bij diverse operatie afdelingen in ziekenhuizen is het begrip van specialisme des-kundige ingevoerd en werkt het naar volle tevredenheid. Bij gecombineerde klini-sche afdelingen van ziekenhuizen wordt dit begrip niet altijd toegepast, dit is duseen uitstekende kans om de kwaliteit van uw afdeling/ polikliniek te vergroten.

Specialisme deskundige



Onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology hebben een pro-totype voor een implantaat ontwikkeld dat blinde mensen een deel van hungezichtsvermogen kan teruggeven. De oogzenuw dient daarbij intact te zijn.Het implantaat stimuleert de oogzenuwen door elektrische signalen aan deoogzenuw door te geven. De elektronische stimulatie werkt door middel vaneen bril waarop een videocamera is gemonteerd. De beelden worden draadloosnaar een kleine chip gestuurd die op de oogbol is bevestigd en de signaalver-werking voor zijn rekening neemt. De signalen worden vervolgens naar elektro-den gestuurd die de zenuwcellen onder de retina stimuleren. Daarbij worden designalen over het netvlies verdeeld zodat met het beeld corresponderende delenvan het netvlies gestimuleerd worden: het beeld wordt dus op het netvlies‘gemapped’.Om met de camerabril iets te kunnen zien, dienen patienten een intact netvliesen dito oogzenuw te hebben. Daarom kunnen alleen mensen die door bijvoor-beeld retinitis pigmentosa of maculadegeneratie blind geworden zijn met detechniek geholpen worden. De implantatietechniek van de groep onderzoekersvan het MIT en andere onderzoeksinstanties maakt gebruik van minder ingrij-pende operaties dan eerdere, vergelijkbare implantaten. De elektrodes van hetMIT-prototype worden bijvoorbeeld onder het netvlies in plaats van erop aan-gebracht, wat ook het risico op beschadiging vermindert.De signaalverwerkingschip, die in een titanium verpakking gevat is, wordt viainductiespoelen van energie voorzien. Het systeem verkeert nog in het prototy-pe-stadium: de implantaten werden vooralsnog alleen op varkens getest.Wanneer proeven met mensen beginnen, zullen ook de signaalverwerkingsalgo-ritmes fijn afgesteld kunnen worden op basis van feedback door menselijkeproefpersonen.

11

Imp

lan

taat

Techneuten bouwen implantaat voor blindenDoor Willem de Moor, zaterdag 26 september 2009 09:34, views: 17.615


netv

liesp

rob

lem

ati

ek


Groeifactoren en netvliesproblematiek bij diabetes mellitus:nieuwe behandelingsstategieën

A.N. Witmer 1, R.O. Schlingemann 2

Afdeling Oogheelkunde van het Onze Lieve VrouweGasthuis 1 en het Academisch Medisch Centrum2,Amsterdam

Correspondentieadres: Dr. A.N. Witmer, AfdelingOogheelkunde, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis,Oosterpark 9, 1091 AC Amsterdam.

Tel. 020-5993047, E-mail: [email protected]

Inleiding. Nieuwe medicijnen die de groei en lekkagevan bloedvaten in het oog kunnen afremmen hebbenin korte tijd een revolutie ontketend in de oogheel-kunde. Deze medicijnen worden ingezet bij de behan-deling van de twee belangrijkste oogaandoeningenleidend tot onbehandelbare blindheid en slechtziend-heid in Nederland:, leeftijdsgebonden maculadegene-ratie en diabetische retinopathie. De meeste van dezemedicijnen zijn remmers van ‘vascular endothelialgrowth factor’ (VEGF), een groeifactor ontdekt in deoncologie, maar waarvan het bestaan al in 1948voorspeld is door een Engelse oogarts die onderzoekdeed naar diabetische retinopathie.

Roodvrije opname van het linkeroog met non-proliferatieve

diabetische retinopathie. Verspreid zijn micro-aneurysmata te zien

(kleine zwarte puntjes) en harde exsudaten in de macula

(witte neerslagen) met macula-oedeem in de gele vlek.

Diabetische retinopathie (DR) is een ziekte van hetnetvlies waarbij veranderingen in de haarvaten(capillairen), zoals vaatwandlekkage en vaatnieuw-vorming, het gezichtsvermogen bedreigen. De ziek-te kent een opvolging van verschillende stadia,waarbij een scala aan mechanismen een rol speelt.Het kan wel 5 tot 20 jaar duren voordat iemandmet diabetes DR ontwikkelt. In de eerste jaren zijn

er al subtiele veranderingen in het netvlies, zoalseen veranderde bloeddoorstroming, verlies vanvaatwandcellen en een verhoogde doorlaatbaar-heid van de normaal ondoorgangkelijke capillai-ren van het netvlies, die voor de oogarts nog nietwaarneembaar zijn. Deze veranderingen wordenveroorzaakt door het hoge nachtelijke zuurstof-gebruik van het netvlies, wat dat leidt tot zuur-stofgebrek, en de metabole effecten van hogeglucosespiegels (hyperglycaemie) in het netvlies-weefsel. Naast vaatwandcellen gaan hierdoorwaarschijnlijk ook andere celtypen, zoals gliacel-len en neuronen, te gronde. Er wordt aangeno-men dat in de eerste jaren van diabetes mellitushet verlies van vaatwandcellen gecompenseerdkan worden door celdeling. Op een gegevenmoment schiet dat tekort en ontstaat de ziekteDR. De bepalende rol van hyperglycaemie bij DRwordt bevestigd door grote Engelse enAmerikaanse klinische studies, waarin werd aan-getoond dat verlaging van de bloedglucosespie-gels een enorm gunstig effect heeft op het ont-staan van DR en mate van progressie vanbestaande DR. Het is opvallend dat hierbij naasteen slechte glycaemische instelling andere alge-mene factoren zoals hoge bloeddruk en eenafwijkend vetspectrum een ongunstige rol spelen.De preventie maar ook de behandeling van DRbegint dus bij de huisarts of internist!DR wordt ingedeeld in twee stadia: non-prolif-eratieve en proliferatieve DR. Bij non-proliferatie-ve DR worden in het netvlies aanvankelijk kleinevaatuitstulpingen gezien (microaneurysmata),meestal bij kleine gebieden waar de capillairenafgesloten zijn of verloren zijn gegaan. In dezegebiedjes, waarin ook intraretinale bloedingenzichtbaar zijn, bestaat zuurstoftekort en dit leidttot activering van groeifactoren als vascularendothelial growth factor (VEGF). Deze stofwerkt in op de vaatwandcellen en veroorzaaktvaatwandlekkage en in hoge spiegels ook vaat-nieuwvorming. VEGF werkt hierbij niet alleen, ;er zijn aanwijzingen dat onder andere verande-ringen in het complexe groeihormoon systeemook een bijdrage leveren. De afwijkingen in het netvlies kunnen zich inmaanden tot jaren uitbreiden: gebiedjes in hetcentrale deel van het netvlies raken verdikt doorvochtophoping (macula-oedeem) en bevattengele neerslagen van uit het plasma gelekte lipo-



netv

liesp

rob

lem

atie

kproteïnen, genaamd harde exsudaten. Reikt een der-gelijk gebied van oedeem tot in de gele vlek, dan isdat bedreigend voor het zicht (visus)., Bij daling vande visus is een laserbehandeling noodzakelijk. Hierbijwordt een deel van het netvlies -permanent- vernie-tigd, en daarmee wordt vermoedelijk lokaal de balanshersteld van vraag en aanbod van zuurstof. Er kan bijde gele vlek zelf echter ook uitval van capillairenoptreden, een niet te behandelen oorzaak van visus-daling. Hoe vroeger een laserbehandeling kan wordenuitgevoerd des te kleiner is de kans dat het diabetischmacula-oedeem echt slechtziendheid veroorzaakt.Screening van alle mensen met diabetes op oogafwij-kingen, ook als er geen klachten zijn, is dus enormbelangrijk.Hoewel de rol van VEGF bij het ontstaan van diabe-tisch macula-oedeem niet onomstotelijk in experi-mentele studies is vastgesteld, wijzen de eerste klini-sche resultaten van VEGF remmers zoals ranibizumab(Lucentis®) en bevacizumab (Avastin®) bij debehandeling van patiënten met diabetisch macula-oedeem op een belangrijke rol van VEGF. Hoewel ditnog in grote lopende gerandomiseerde klinische stu-dies moet worden bevestigd laten deze voorlopigeresultaten zien dat er in het eerste jaar van de behan-deling een geleidelijke maar substantiële verbeteringvan de gezichtsscherpte mogelijk is door verminderingvan het macula-oedeem. Dit is meer dan laserbehan-deling kan bieden. Een probleem is echter dat dezemedicijnen gegeven moeten worden met maandelijkseinjecties in het oog. Het is ook niet bekend of dit nietjaren moet worden volgehouden om het gezichtsver-mogen te behouden. Een ander nadeel van injecties inhet oog ten opzichte van laserbehandeling is de kansop een bacteriële infectie in het oog (kleiner dan 0,1%ten opzichte van 0%) door de minuscule insteekope-ning van de injectie.

Bij proliferatieve DR kunnen in het netvlies buiten degele vlek (de periferie) in de loop van de tijd vrijwelalle capillairen afgesloten raken. Dergelijke uitgebreidecapillaire “non-perfusie” leidt tot extreem zuurstofte-kort en gaat meestal gepaard met hoge VEGF spiegelsVEGF in het glasvocht, met vorming van nieuwe vaten(neovascularisaties) op de oogzenuw of elders op hetnetvlies als gevolg. Met de neovascularisaties, diegemakkelijk bloeden, groeien bindweefselcellen meedie in een later stadium verlittekening op het netvliesveroorzaken. Tractie van deze littekenstrengen veroor-zaakt netvliesloslating (tractie-ablatio). Bij deze ver-bindweefseling speelt een andere groeifactor een rol,genaamd ‘connective tissue growth factor’ (CTGF), ener zijn aanwijzingen dat de overgang van een stadiummet vaatgroei naar een stadium met bindweefselvor-ming wordt bepaald door de balans van de spiegelsvan VEGF en CTGF in het oog.Bij proliferatieve DR is in een vroeg stadium vernieti-

ging van grote delen van het netvlies door pan-retinale laserbehandeling noodzakelijk en effec-tief, waarschijnlijk door vermindering van hetzuurstofgebruik van het perifere netvlies. Bijmassale bloedingen in het glasvocht of bij trac-tie-ablatio kan alleen glasvochtchirurgie (vitrec-tomie) het gezichtsvermogen soms nog verbete-ren. Blindheid door DR ontstaat vooral bijpatiënten bij wie de laserbehandeling te laatwordt gestart of aanvankelijk weinig effectief is,wat het belang van screening op DR weeronderstreept.Het is in de afgelopen jaren gebleken, dat VEGFremmers zeer effectief zijn in het tijdelijk onder-drukken van vaatgroei bij proliferatieve DR. Ditbiedt bij de behandeling de mogelijkheid omlasertherapie gecontroleerd uit te voeren en ver-mindert aanzienlijk de kans dat het gezichtsver-mogen verloren gaat door een te laat gestartebehandeling. In de toekomst zal het misschienook mogelijk worden de bindweefsel vorming tebeïnvloeden met medicijnen die stoffen als CTGFremmen.

Conclusies. Het is aannemelijk dat medicijnendie VEGF remmen, zoals ranibizumab en bevaci-zumab, een belangrijke aanvullende rol gaanspelen bij de behandeling van diabetisch macu-la-oedeem en bij proliferatieve diabetische reti-nopathie. Er is hoop en verwachting dat hier-door veel minder mensen met diabetes blindzullen worden.

Literatuur

Lorenzi M, Gerhardinger C. Early cellular and molecular

changes induced by diabetes in the retina. Diabetologia

2001; 44:791-804

Witmer AN, Vrensen GFJM, Van Noorden CJF,

Schlingemann RO. Vascular endothelial growth factors

and angiogenesis in eye disease. Progress in Retinal and

Eye Research 2003; 22:1-29

Richtlijn werkgroep diabetische retinopathie van het

Nederlands Oogheelkundig Gezelschap en Orde van

Medisch Specialisten. Richtlijn. Diabetische retinopa-

thie. Screening, diagnostiek en behandeling. 2006;

ISBN-10: 90-8523-125.6

Frank RN. Diabetic retinopathy. New England Journal of

Medicine 2004;350: 48-58

Kuiper EJ, Van Nieuwenhoven FA, de Smet MD, van

Meurs JC, Tanck MW, Oliver N, Ingeborg Klaassen I,

Van Noorden CJF, Goldschmeding R, Schlingemann RO.

The Angio-Fibrotic Switch of VEGF and CTGF in

Proliferative Diabetic Retinopathy. PLoS ONE. 2008;

3:e2675

Schlingemann RO, Witmer AN. Treatment of retinal

diseases with VEGF antagonists. Prog Brain Res.

2009;175:253-67.



gekn

ipt

voor

uVOVZ binnenwerk 19 3 27-10-2009 13:18 Pagina 14

15VOVZ Oktober Nr. 19-3

geknipt voor uVOVZ binnenwerk 19 3 27-10-2009 13:18 Pagina 15


Imp

lan

teerb

are

len

sImplanteerbare lens verbetert zicht bij ouderenDoor Willem de Moor

Een Amerikaans bedrijf dat protheses ontwikkelt,heeft een miniatuur-telescoop gemaakt die hetzicht van LMD-patiënten deels moet herstellen.Het bedrijf meldt dat het implantaat in de laatstestadia voor commerciële toepassing verkeert.Een wetenschappelijke commissie heeft de FDAaanbevolen het implantaat goed te keuren alsbehandelmethode voor patiënten. De Food andDrug Administration, de Amerikaanse overheids-instantie die onder meer verantwoordelijk is voorhet verlenen van goedkeuring om medicijnen enmedische apparatuur op de markt te brengen, zalzich over de aanbeveling buigen. De beoordelingdoor een wetenschappelijke commissie is een vande laatste stappen alvorens het apparaat bijpatiënten mag worden ingebracht. De ‘telescoop’,zoals VisionCare Ophthalmic Technologies, hetbedrijf achter de kunstmatige lens, zijn prothesenoemt, zou op relatief korte termijn mensen meteen specifieke oogaandoening kunnen helpenzien. In Europa kreeg de telescoop al het CE-keur-merk.

De prothese, door zijn ontwerper IsaacLipshitz een implanteerbare miniatuur teles-coop genoemd, is een hulpmiddel om hetgezichtsvermogen van LMD-patiënten te ver-beteren. Deze mensen verliezen hun zicht oplatere leeftijd door maculaire degeneratie, eenaandoening die de gezichtsscherpte aantastdoor verminderde functie van de gele vlek. InAmerika zouden ongeveer 1,7 miljoen menseneen vorm van LMD hebben; in Europa zou 2,3procent van de inwoners last van de ziektehebben. De implanteerbare lens van dokterLipshitz wordt in één oog aangebracht en ver-groot beelden 2,2 tot 3 maal en projecteert hetbeeld op gezonde delen van het netvlies. Detelescoop bevat twee kwartsglazen lenzen enis 4mm groot. Het andere oog blijft onbehan-deld en zorgt voor perifere visie.

The telescope implant isonly 4mm long and

contains two wide angleglass microlenses


Oogcontact 2009-10

Documents

Transcript of Oogcontact 2009-10