15

Het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog

1500 1575 16001525 1550

1559: Filips II vertrekt naar Spanje Margaretha van Parma landvoogdes

1561: Nederlandse Geloofsbelijdenis

1563: Heidelbergse Catechismus

1533: Willem van Oranje geboren

Minimum

1. Waar werd Willem van Oranje geboren? 1. Op het kasteel de Dillenburg in Duitsland.

2. Hoe heette zijn vader? 2. Willem van Nassau.

3. Hoe heette zijn moeder? 3. Juliana van Stolberg.

4. Wat gebeurde er toen Willem elf jaar was? 4. Hij erfde het prinsdom Orange.

5. Waar moest hij toen naar toe? 5. Naar het hof van Karel V in Brussel.

6. Met wie trouwde hij? 6. Anna van Buren.

7. Door wie werd Karel V opgevolgd? 7. Door zijn zoon Filips II.

8. Wie werd door Filips II aangesteld als landvoogdes?

8. Margaretha van Parma.

9. Wie werd de voornaamste raadsman van de landvoogdes?

9. Kardinaal Granvelle.

10. Welk ambt kreeg Willem van Oranje? 10. Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.

11. Wie heeft de Nederlandse Geloofsbelijdenis geschreven?

11. Guido de Brès.

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS

1555: Karel V doet afstand van de troon

Filips II volgt hem op 1566: Smeekschrift der edelen Hagenpreken en beeldenstorm

1567: Alva landvoogd

Ontdekkers en Hervormers

16

12. Wie hebben de Heidelbergse Catechismus geschreven?

12. Zacharias Ursinus en Caspar Olevianus.

13. Wie verdedigde in de Raad van State de vrijheid van godsdienst?

13. Willem van Oranje.

14. Wat is het smeekschrift der edelen? 14. Edelen vroegen of de landvoogdes de geloofsvervolging wilde stoppen.

15. Wat is een hagenpreek? 15. Een geheime preek in het open veld.

16. Noem twee hagenpredikers. 16. Petrus Datheen en Jan Arentsz.

17. Wat is een beeldenstorm? 17. Het vernielen van beelden in kerken.

18. Wat was het gevolg van de Beeldenstorm? 18. Alva kwam met een sterk leger naar de Nederlanden.

19. Waarheen vluchtte Willem van Oranje? 19. Naar de Dillenburg.

20. Welke rechtbank richtte Alva op? 20. De Raad van Beroerten.

21. Welke belangrijke personen nam Alva gevangen?

21. Egmond, Horne en Filips Willem, de oudste zoon van Willem van Oranje.

Basis

Jaartallen

1533: Willem van Oranje op de Dillenbrug geboren

1555:Karel V doet afstand van de troon

Filips II volgt hem op

1559:Filips II vertrekt naar Spanje

Margaretha van Parma is landvoogdes

1561: De Nederlandse Geloofsbelijdenis opgesteld

1563: De Heidelbergse Catechismus opgesteld

1566:Smeekschrift der edelen

HagenprekenBeeldenstorm

1567: Alva landvoogd

17

Ho

ofd

stu

k 2

H

et v

oo

rsp

el v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

Willem van Oranje (1533-1584)

1. Karel V doet afstand van de regering. Zet de goede nummers voor de zinnen.

Keizer Karel V is een oude man geworden. Hij leest zijn afscheidsrede voor en draagt de regering over aan zijn zoon Filips.

Karel V leunt met zijn linkerarm op de schouder van prins Willem van Oranje.

Filips II staat aan de rechterhand van zijn vader.

Aan de rechterhand van Filips staat Ferdinand, de toekomstige keizer van Duitsland.

Aan de linkerkant van de troon zit een rij vorstelijke dames. De eerste is Maria, een zus van de keizer. Zij is landvoogdes over de Nederlanden en doet nu ook afstand.

12

3

5 6

7 89

10

11

4

12

18

Op het vaandel is het wapen van Karel V te zien, omringd door een dubbele adelaar.

De wapenkoning met zijn staf in de hand heeft op zijn wapenrok hetzelfde wapen.

Op de vlag boven de dames is een ruiter te zien. Die stelt de keizer voor, die een mohammedaanse tegenstander neerslaat.

Op een taboeret ligt de keizerskroon.

Op de tafel met het purperen kleed liggen de oorkonden met de verklaring van de troonsafstand. De keizer heeft ze ondertekend en verzegeld met de rode lakzegels.

Ook liggen daar twee kunstig versierde scepters.

De lijfwachten houden hun lange stangmessen rechtop. Dat zijn hun sierwapens.

2. De moeder van Willem van Oranje maakte zich ernstig zorgen toen haar zoon naar Brussel ging. Wat was een groot verschil tussen de opvoeding van Willems ouders en die aan het hof van Karel V?

De gereformeerde belijdenis

3. In het jaar 1563 verscheen de Heidelbergse Catechismus.

a. Wie gaf de opdracht tot het maken van deze catechismus? En waarom?

b. Wie schreven deze catechismus?

c. Wie vertaalde deze catechismus in het Nederlands?

19

Het smeekschrift der edelen

4. In de strip zie je dat de edelen een smeekschrift aanbieden.

a. Aan wie werd het smeekschrift aangeboden?

b. Waar vroegen de edelen om?

c. Wat was het antwoord van haar?

d. Wat het antwoord van haar halfbroer Filips II?

Ho

ofd

stu

k 2

H

et v

oo

rsp

el v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

20

Hagenpreken en beeldenstorm

5. Een hagenpreek bij de Hoornbrug bij Rijswijk, augustus 1566. Zet de goede nummers voor de zinnen.

De hagenprediker op het preekgestoelte is Pieter Gabriël. Allerlei soorten van mensen zoals edelen, deftige burgers en boeren zijn gekomen om naar hem te luisteren.

Sommige mannen zijn gewapend met een musket (geweer) of een hellebaard.

Achter de mensen staan schildwachten. Ze waarschuwen als het nodig is voor naderend gevaar.

Rechts staat de korenmolen van Rijswijk bij Den Haag.

1

2

3

4 4

21

6. Verbind de praatwolkjes met de juiste persoon.

Extra

Het smeekschrift der edelen

1. In 1566 biedt een grote groep edelen een smeekschrift aan aan landvoogdes Margaretha.

a. Eén van de raadsmannen van Margaretha fluistert: ‘Het zijn maar bedelaars’. Welk Frans woord gebruikte hij voor ‘bedelaar’?

b. De edelen maakten hier een erenaam van. ’Vivent les Gueux! Leve de bedelaars!’ Ze waren tenslotte toch bedelaars?

Bedelaars van

Beelden van heiligen zijn symbolen van roomse afgoderij!

Spaanse soldaat

Beeldenstormer

Ik hoop dat we die oproermakers gauw kunnen oppakken!

Hoe kun je in naam van een nieuwe godsdienst een kerk vernielen?

Het wordt winter en we willen graag in een kerkgebouw zonder afgoden

samenkomen.

Ho

ofd

stu

k 2

H

et v

oo

rsp

el v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

22

c. Hieronder zie je een afbeelding van de voor- en achterkant van een geuzenpenning uit 1566.

Zet de woorden op de juiste plaats. Filips II – EN TOVT FIDELLES AV ROY – zelfs tot aan de bedelstaf – twee in één geslagen handen met

bedelzak – in alles trouw aan de koning – IVSQVES A PORTER LA BESACE

voorkant achterkant

Latijnse tekst

Nederlandse tekst

Afbeelding

23

Hagenpreken en beeldenstorm

2. Petrus Datheen was een bekend hagenprediker. Hij vertaalde niet alleen de Heidelbergse Catechismus uit het Duits, maar ook de psalmen uit het Frans. Hieronder zie je twee keer een gedeelte van een psalm in de berijming van Datheen. Welke psalm is het?

HEER’, wijs mij toch Uwe wegen, Die Gij wilt dat ik zal gaan; Tot dezelve maak genegen Mij, en doe mij die verstaan. Leer en stier mij naar Uw woord, In Uwe waarheid geprezen; Gij zijt mijn hulp, dies nu voort Wacht ik op U in dit wezen.

De mussen en zwaal’wen t’zame Vinden enen nest bekwame; Och HEERE der heirscharen krachtig, O God, mijn troost en Helper mijn, Waar is ’t dat Uw altaren zijn, Daar Gij woont, o mijn Heer’ almachtig? Wel hun die in Uw huis eerbaar Wonen, die loven U eenpaar.

Psalm vers Psalm vers

Ho

ofd

stu

k 2

H

et v

oo

rsp

el v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og