TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500 - 1600

PERIODE: DE VROEGMODERNE TIJD

het begin van de Europese overzeese expansie;

het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling;

de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid;

DE KENMERKEN VAN HET TIJDVAK

de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had;

het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

DE KENMERKEN VAN HET TIJDVAK

§5.1 Ontdekkers leggen de wereld open

Kaart die Columbus gebruikte (boven) Eerste Reis Columbus

Spanje > Reconquista (1492 VOLTOOID)

Weg naar Azië via West

Rijkdommen voor het rijk (ZILVER) > SPANJE

GROOTMACHT

VESTIGINGSKOLONIALISME > MEXICO/PERU > 2 ONDERKONINGEN > BEGIN SLAVERNIJ

Portugal

Hendrik de Zeevaarder

Interesse in techniek

SCHEEPSBOUW (KARVEEL)

NAVIGATIE

KAARTEN

KOOPWAAR UIT MIDDEN-AFRIKA

OP ZOEK NAAR PRIESTER-KONING “PAPE JAN”

1488 BARTHOLOMEUS DIAZ

HANDELSKOLONIALISME

(DUNBEVOLKT)

Portugese ontdekkingsreizen

HET PORTUGESE RIJK

• 1497 VASCO DA GAMA > CARREIRA DA INDIA

ONTSTAAN FACTORIJEN

(COMBINATIE VAN LEGER-

PLAATS EN HANDELSPOST)

BEHEERSING HANDEL VAN AZIË

NAAR EUROPA

• 1500 PEDRO CABRAL > BEZIT VAN BRAZILIË

> OORLOGEN TEGEN INDIAASE

VORSTEN

Spaanse koloniale Rijk (rood): grote delen ingenomen en bestuurd = vestigingskolnialisme

landbouw (o.a. tabak) en delfstoffen (goud, zilver)

Portugese koloniale rijk (blauw): handelsposten langs de kust

1494 VERDRAG VAN

TORDESILLAS

§ 5.2 Een nieuwe kennisdrager: de atlas

OT-kaart

zonale kaart

Vergelijking Middeleeuwen - Renaissance

Middeleeuwen

Memento Mori: “gedenk het sterven”

Het leven na de dood stond centraal >

Meer aandacht voor hemel en hoe je er moet komen dan voor het leven op aarde >

Grote invloed van christelijk geloof en de kerk.

Renaissance = wedergeboorte (van de kunst en ideeën uit de Klassieke Oudheid)

Carpe diem = pluk de dag Meer interesse voor leven op aarde +

individu a. Omgeving/ onbekende wereld

(ontdekkingsreizen) b. Heelal + plaats van de aarde

(Copernicus, Galilei) c. Menselijk lichaam (anatomie;

toegepast in de kunst); afbeelding: David, gemaakt door Michelangelo

d. Klassieke wereld (Grieks-Romeinse cultuur) – bestudering van geschriften (Humanisme)

Opdrachtgevers: naast de kerk nu ook rijke burgers (met name in de steden van Noord-Italië was door de handel veel rijkdom)

Past bij kenmerken: het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

meer aandacht voor de individu wetenschappelijke bestudering van oude geschriften

de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid: Erasmus bestudeert de klassieke geschriften

§5.3 Erasmus en het Humanisme

David van Michelangelo (1475-1564),

Renaissancekunstenaar

Vormgeving beeld gebaseerd op Grieks-Romeinse (= klassieke) cultuur. (nb David is figuur uit de Bijbel)

de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid

Kritiek op de Katholieke Kerk – de Hervorming:

Erasmus; wel kritiek, maar bleef bij RK kerk

Lutherstapte uit de kerk > protestantse kerk, Bijbel als basis

Calvijn: Geloof boven staat; predestinatieleer.

§5.4 Calvijn en de Reformatie

Calvijn

Protestante Hervormer

Meer volgelingen in Nederlanden dan Luther

‘Men moet gehoorzamen aan het gezag van God. Als koning zich hier niet aan houdt mag het volk zich verzetten’.

Luther

Luther: ‘De machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de kerk zijn onterecht’.

‘De Bijbel is richtinggevend.’

‘De Bijbel moet in de volkstaal worden vertaald’.

Luther zocht en vond steun voor zijn opvatting bij Duitse vorsten

1555: ‘cuius regio eius religio’(wiens gebied, diens religie’) VREDE VAN AUGSBURG

Hervorming: kritiek op Rooms-katholieke kerk (RK) o.a. kritiek op aflatenhandel

Kerkscheuring

Protest tegen manier van reageren op de aanhang voor het protestantisme onder een minderheid van de Nederlandse bevolking

Discussies over het geloof hadden in begin 16e eeuw geleid tot kerkscheuring

§5.5 De opstand

Door huwelijken en erfenissen wordt Karel V heerser over grote delen van Europa, inclusief de Nederlanden (1515-1555)

Karel V wordt ook heerser over het Spaanse overzeese rijk

1555: Karel V doet troonsafstand, in de Nederlanden volgt zijn zoon, de Spaanse koning Filips ll hem op

Filips ll heerst over Spanje, delen van Italië en de Nederlanden

Karel V (l) en Filips ll (r)

Hoge edelen klagen bij Margaretha van Parma (landvoogdes) over de centralisatiepolitiek

Er is ook veel onvrede over de harde vervolging van protestanten door Karel V en Filips ll (bloedplakkaten)

Smeekschrift 1566:

Edelen proberen via smeekschrift Filips II over te halen de kettervervolgingen te matigen

Landvoogdes Margaretha van Parma legt vervolgingen tijdelijk stil.

Smeekschrift

Door tijdelijke stop vervolgingen durfden veel mensen die zomer naar Calvinistische preken te gaan

Calvinisten hadden geen kerken: preken vonden plaats in de buitenlucht

Hagepreken

Beeldenstorm (1566)

Hertog van Alva

Generaal

Landvoogd van de Nederlanden

Kwam in 1567 naar de Nederlanden om een eind te maken aan de politieke onrust

Stelt Raad der Beroerten (Bloedraad) in om ketters te straffen

1572: Inname Den Briel > Opstand leeft op

Aanval Alva smoort; Alkmaar en Leiden niet heroverd (afbeelding: Leidens ontzet: 03 okt. 1573

Spaanse Furie(1576, Antwerpen)

Staten-Generaal bijeen om te vergaderen over vrede en de Spaanse muiterij (zonder toestemming van Filips ll) > Pacificatie van Gent: Nederlandse gewesten werken samen naar aanleiding van de Spaanse Furie en eisen:

- Spaanse soldaten weg uit Nederlanden.

- Gewetensvrijheid (= geen vervolging vanwege geloof).

- later verder praten over godsdienstvrijheid.

Pacificatie van Gent (1576)

• Zuidelijke (katholieke) gewesten kiezen toch weer de kant van de Spaanse koning: de unie van Atrecht

• De noordelijke gewesten sloten toen een verbond tegen de Spaanse koning: de unie van Utrecht.

• Maar toen kwam de nieuwe Spaanse landvoogd: de hertog van Parma, een zeer bekwame legerleider

Unie van Atrecht en Unie van Utrecht

Akte van Verlatinghe (1581); Filips ll wordt afgezworen als vorst

Moord op Willem van Oranje (1584)

• Nieuwe landvoogd hertog van Parma herovert Vlaanderen, Brabant en delen van Oost en Noord Nederland.

• Geuzen in het nauw gedrukt: verliezen aanvoerder (moord op Willem van Oranje) en vinden geen nieuwe leider:

• Hertog van Anjou (Frankrijk) + graaf van Leicester (Engeland) voldoen niet

• Opstandige gewesten gaan verder als Republiek (1588)

Opstand in de verdrukking

Spaanse koning Filips ll besluit Engeland aan te vallen

• hij zag protestantse Engeland als een concurrent

• Parma moet troepen leveren voor de invasie.

De onoverwinnelijke Spaanse Armada wordt in het Kanaal vernietigd (1588)

• Republiek herovert grote delen. (zie kaartje p. 130); de opstand is gered

……maar toch gered