Ontdek het Rubenshuis

2

huisRegels

Wat je moet Weten voor je het museum binnen gaat:

Heb je een ■■ grote tas, rugzak of paraplu bij je? Deze mag je niet meenemen naar binnen en moet je achterlaten aan de balie. Hiervoor zijn kastjes voorzien die afgesloten kunnen worden.

In het museum staan veel kostbare voorwerpen. Je mag de ■■

kunstwerken bekijken, maar je mag ze niet aanraken.

Zet even je ■■ gsM op stil of schakel hem uit. Krijg je toch telefoon, ga dan naar buiten. Zo stoor je de andere bezoekers niet.

In het museum zelf mag je ■■ geen foto’s nemen of filmen. In de tuin mag dit wel.

Is je ■■ huisdier ook fan van Rubens? Jammer, maar dieren mogen niet mee naar binnen. Geleidehonden zijn wel toegestaan.

In het museum is het ■■ verboden te roken, te eten of te drinken.

Sommige doorgangen in het Rubenshuis zijn smal. ■■

Een kinderwagen mag daarom niet mee in het huis.

Volg alsjeblieft de aanwijzingen van het museumpersoneel.■■

De ■■ wc’s van het Rubenshuis bevinden zich op het einde van het museum, als je het atelier verlaat.

3

WelkoM

Welkom in het Rubenshuis!

Dadelijk stap je het huis van Peter Paul Rubens binnen.Hier heeft de beroemde kunstenaar 25 jaar geleefd en gewerkt. Hij woonde hier met zijn gezin en had hier zijn schildersatelier. Rubens verzamelde schilderijen, beeldhouwwerken en andere kunstvoor-werpen en bracht ze onder in dit huis. Nu is het een museum.We willen je iets vertellen over het huis. De architectuur is namelijk erg speciaal. De woning van Rubens leert ons bovendien iets over hoe rijke mensen vroeger, in de 17de eeuw leefden.Tijdens je bezoek maak je kennis met Rubens zelf. Je zal merken dat hij eigenlijk meer was dan alleen een schilder. In het huis kan je vele schilderijen en andere kunstwerken bewonderen. Een aantal werken zijn van Rubens zelf. Maar er hangen ook veel schilderijen van andere kunstenaars. Als bezoeker maak je een reis door de tijd. Deze brochure is jouw gids. In de brochure vind je informatie , weetjes () en een kijkwijzer ( ). Met deze kijkwijzer kan je leuke dingen ontdekken.

Wij wensen je een aangenaam bezoek!

4

Tijdlijn

Het leven van Peter Paul Rubens1577 Op 28 juni wordt Peter Paul Rubens geboren in Duitsland.

1587 Rubens is 10 jaar wanneer zijn vader sterft.

1589 Rubens’ moeder, Maria Pypelinckx, keert met haar kinderen terug naar Antwerpen.

1591 Rubens gaat in de leer bij landschapschilder Tobias Verhaecht. Zijn tweede leermeester is Adam van Noort. In 1594 gaat Rubens in de leer bij Otto van Veen.

1600 Rubens is 23 jaar en vertrekt naar Italië.

1608 De moeder van Rubens sterft. Rubens keert terug naar Antwerpen.

1609 Rubens wordt aangesteld als hofschilder van de aartshertogen Albrecht en Isabella. In hetzelfde jaar trouwt hij met de Antwerpse Isabella Brant.

1626 Rubens’ vrouw, Isabella Brant, sterft aan de pest.

1630 Rubens trouwt op 53-jarige leeftijd opnieuw met de 16-jarige Helena Fourment.

1640 Rubens is heel erg ziek. Door pijnlijke jichtaanvallen kan hij niet meer schilderen. Hij overlijdt op 30 mei 1640.

We zien in deze tijdlijn dat Rubens acht jaar in Italië is geweest. Italië is op dat ogenblik het centrum van de kunst. De ideale school voor schilders. Rubens ging ernaartoe om zijn opleiding af te maken. Hij bestudeerde er de meesters van de klassieke oudheid. Deze Grieks-Romeinse kunst was in de renaissance, 14de-16de eeuw, opnieuw erg populair in Europa. Je zal tijdens je bezoek merken dat Rubens’ reis naar Italië duidelijk een invloed heeft gehad op zijn werk.

TIJDlIJN

5

Peter Paul Rubens (1577-1640)Portiek

Rubens koopt het huis in 1610. Hij voert vijf jaar lang verbouwingen uit. In 1615 komt hij hier wonen samen met zijn vrouw en zijn 2 kinderen.

Als je aan de ingang staat, met je rug naar de straatkant dan heb je een heel mooi zicht. Door de portiek met de drie bogen kan je de prachtige tuin zien, met helemaal achteraan een bijgebouw of paviljoen. Boven op de portiek staan twee Romeinse goden. Het zijn Mercurius, de god van de handel en Minerva, de godin van de wijsheid. Aan de linkerkant zie je het woongedeelte. Het is een typische woning uit de 16de eeuw. Rechts zie je het atelier. Dit deel van het huis heeft Rubens zelf ontworpen. Het lijkt wel een Italiaans paleis. Je kan goed zien dat Rubens’ verblijf in Italië een grote invloed heeft nagelaten.

Rubens en zijn vrouw Isabella Brant hebben tijdens de verbouwingen bij de ouders van Isabella gewoond.

BinnenPlaaTs

BINNENPlAATS

6

Jacob Harrewijn (ca. 1640–na 1732)het Rubenshuis te antwerpen 1684 en 1692

Herken je deze prenten? Het zijn de oudste bekende afbeeldingen van deze woning. Het Rubenshuis werd pas een museum in 1946. Er was veel veranderd in de 300 jaar tussen de dood van Ru-bens en de opening van het museum. Deze prenten waren dan ook een belang-rijke bron van informatie om het huis zo goed mogelijk te herstellen.

Als je goed kijkt naar de afbeelding uit 1692, dan zie je dat om de mooie ateliergevel te laten zien, de portiek is weggelaten op deze prent

sPReekkaMeR

SPREEKKAMER

7

sPReekkaMeR

SPREEKKAMER

Goudleer17de eeuw

De muur van deze kamer is bekleed met goudleer. Deze leren vellen met figuren van bladzilver zijn afgewerkt met goudlak. Dit soort muurbekleding kwam uit Spanje. Het was erg duur. Het toont dat Rubens een rijk man was.

Atelier van Rubenshet slotpark te ekeren

Rubens had ook twee andere buiten- verblijven op het platteland. Eén daarvan zie je hier. Het koppel dat je ziet zijn Rubens en zijn tweede vrouw Helena Fourment. Zij kijken naar de spelende jonge mensen.

Helena Fourment blijft na de dood van Rubens nog vijf jaar in het huis wonen. Daarna komt lord Cavendish hier wonen. Hij maakte er een paardrijschool van.

8

keuken

Alexander Adriaenssen (1587–1661)stilleven met dode vogels

Alexander Adriaenssen was een vriend en buurman van Rubens. Hij was goed in het schilderen van dode vissen en vogels. Dit schilderij was vroeger waarschijnlijk ook al in het bezit van Rubens. De vogels die je ziet op het schilderij werden ook alle-maal opgegeten.

Haardzwaarden17de eeuw

Vuur is onmisbaar in de keuken. Vroeger had men nog geen kookplaat zoals nu, maar kookte men in de open haard. Met behulp van een haardzwaard konden de potten hoger of lager gehangen worden. In de schouw werden worsten en vis gehangen om gerookt te worden.

Het licht aandoen is nu heel makkelijk. Je moet gewoon op een knopje drukken. Dat was in de tijd van Rubens niet zo. Er moest vuur in de haard branden. Zo kon je dan een kaars of olielamp aansteken. Als er geen vuur brandde, dan moest je naar de buren om vuur te gaan halen.

KEuKENKEuKEN

9

keuken

Wildkroon17de eeuw

De wildkroon diende om konijnen en vogels op te hangen.

Majolicaantwerpen, 16de – 17de eeuw

Majolica of faience is aardewerk dat met een ondoorzichtige witte laag geglazuurd is om het op Chinees porselein te laten lijken. Als je twijfelt of een stuk aardewerk van porselein is of van faience, kan je kijken of er een scherfje af is. Is het aardewerk van binnen bruin of beige, dan is het faience. De scherf van porselein is altijd wit. Hier in deze keuken zie je enkele potten en kruiken van deze beschilderde majolica.

Aan de muur zie je mooie witblauwe tegels. Er worden verschillende beroepen op afgebeeld. Kan je er een paar herkennen?

KEuKEN

10

dienkaMeR

Deze kamer is de dienkamer. Het is een kamer tussen de keuken en de eetkamer. Hier stond waarschijnlijk het eetservies.

Eigenlijk zijn we niet zeker dat deze kamer de dienkamer was. Deze onzekerheid geldt voor de meeste kamers in het Rubenshuis. We hebben daarnet al verteld dat het huis pas een museum werd in 1946. Dat is meer dan 300 jaar na de dood van Rubens. Ondertussen hebben hier nog andere mensen gewoond. Zij hebben het huis veranderd en verbouwd. Het is dus heel moeilijk om te weten welke functie een kamer vroeger had.

Het herstellen van het huis was een hele klus. We hebben daarnet al de tekeningen gezien die geholpen hebben bij het herstellen van het huis. In de 18de eeuw heeft een bezoeker ooit een plattegrond getekend met de indeling van het huis. Ook dit was een belangrijke bron van informatie.

DIENKAMER

11

dienkaMeR

Glazen drinkhoorns17de eeuw

Dit zijn drinkhoorns. Ze zijn heel mooi. Vroeger dronk men uit hoorns, maar deze twee drinkbekers dienden als versiering.

Atelier van Jacob Jordaens (1593–1678)Meid met fruitmand en een vrijend paar

Dit is een schilderij van Jacob Jordaens. Het schilderij gaat over liefde en geluk. Een mooie jonge vrouw kijkt ons lachend aan. Ze staat voor een raam. Achter het raam is een verliefd koppel te zien. De papegaai, die naast de vrouw staat, is een symbool voor lust. De fruitschalen en fruitmanden stellen de vruchtbaarheid voor. De gloed van de kaars kan een verwijzing zijn naar het vuur van de liefde.

Jacob Jordaens, Antoon van Dyck en Peter Paul Rubens zijn de drie belangrijkste Antwerpse schilders uit de 17de eeuw

DIENKAMER

12

eeTkaMeR

Anoniem, Antwerpse schoolhelena Fourment?

Rubens trouwde twee keer. Zijn eerste vrouw was Isabella Brant. Hij hield heel erg veel van haar. Zij stierf aan de pest. Deze jonge vrouw is waarschijnlijk Helena Fourment. Zij is zijn tweede echtgenote. Rubens trouwde met haar toen hij 53 was en zij 16. Ze was heel mooi. Dit schilderij is van een onbekende kunstenaar. Rubens schilderde zijn jonge vrouw ook vaak zelf en gebruikte haar als model.

Frans Snijders (1579–1657)Vechtende hanen

Op dit schilderij van Frans Snijders zie je twee hanen die zich klaarmaken voor een hanenkamp. Het schilderij symboliseert de strijd om de liefde. Twee trotse hanen staan klaar om elkaar aan te vallen. Ondertussen kijken twee kippen toe.

Rubens vroeg vaak hulp aan ‘specialisten’ om delen van een schilderij te schilderen. Zo werkte hij samen met Frans Snijders. Die schilderde dan dieren of stukken natuur op werken van Rubens.

EETKAMEREETKAMER

13

eeTkaMeR

Frans Snijders (1579–1657)stilleven met wild en fruit

Snijders was een specialist in het schilderen van dieren, de natuur en stillevens. Een stilleven is een schilderij van dingen die niet kunnen bewegen, bijvoorbeeld fruit en groenten. Frans Snijders schilderde bijna nooit mensen.

Peter Paul Rubens (1577–1640)Zelfportret

Dit is een zelfportret van Rubens. In totaal maakte Rubens 4 zelfportretten. Hij schilderde zichzelf nooit als schilder, maar als een heer, een zakenman. Op het schilderij heeft hij een hoed op. Dit was om te verbergen dat hij al een beetje kaal aan het worden was.

Portretten van belangrijke en beroemde mensen kon je best in de ontvangkamers van het huis hangen. Portretten van je vrouw en kinderen hing je in kamers die privé waren.

EETKAMER

14

kunsTkaMeR

KuNSTKAMER

Willem Van Haecht (1593–1637)de kunstkamer van Cornelis van der geest

Je bent in de kunstkamer van Rubens en terwijl kijk je naar een andere 17de eeuwse kunstkamer: die van Cornelis van der Geest. Hij was een koopman en ie-mand die veel van kunst kende. In de tijd van Rubens bestonden er geen musea. Maar rijke burgers stelden hun verzameling graag tentoon in een kunstkamer. Het schilderen van een kunstkamer werd gebruikt als een soort cataloog waarin je jouw verzameling kon tonen. Je ziet verschillende soorten schilderij-en: portretten, landschappen, jachtscènes, stillevens… Er staan ook belangrijke mensen op het schilderij: de aartshertogen Albrecht en Isabella, Cornelis van der Geest zelf en ook Rubens staat erop. De schilder heeft al deze mensen wel samen op het schilderij gezet, maar in feite zijn ze nooit allemaal op hetzelfde moment samen in het huis geweest.

Zie je het terracotta hondje hier in de kunstkamer van Rubens? Kan je het terugvinden op het schilderij met de kunstkamer van Cornelis van der Geest?

15

Adriaen Brouwer (1605–1638)drinkende boer

Er waren vier redenen voor het hebben van een kunstkamer.

Ten eerste was Rubens een verzamelaar. Hij had veel interesse voor de schilderijen van Italiaanse kunstenaars zoals Titiaan, Tintoretto en Veronese. Maar ook van Vlaamse kunstenaars zoals Bruegel, Snijders, Van Dyck en Brouwer bezat hij werken. Naast schilderijen verzamelde Rubens ook beeldhouwwerken, oude munten en cameeën. Dit zijn veelkleurige stenen die in reliëf uitgesneden zijn. Vele van deze voorwerpen en kunstwerken kregen een plaats in de kunstkamer.Ten tweede was Rubens ook een handelaar. Hij kocht en verkocht kunst. Kunst was een soort investering.Ten derde was Rubens een rijk man. Hij had veel bereikt en hij wou deze status bevestigen met zijn indrukwekkende verzameling. Van overal ontving Rubens belangrijke gasten in zijn huis. Zij kwamen zijn mooie verzameling bewonderen.Ten vierde kocht Rubens regelmatig werken van andere schilders om hen financieel te steunen. Zo had Rubens wel 17 schilderijen van Adriaan Brouwer in zijn bezit. Eentje hangt hier. Een boer die een beker en een wijnkan vasthoudt. Het schilderij toont hoe je je als goede burger niet hoorde te gedragen.

In de verzameling van Rubens zat vroeger ook een Egyptische mummie met bijhorende kist.

KuNSTKAMER

kunsTkaMeR

16

Georg Petel (1593–1633)adam en eva

Het beeldje van Adam en Eva werd in 1997 gestolen uit het Rubenshuis. Het werd 4 jaar later teruggevonden in het Rijn-Rhône kanaal door de Franse politie. Opgelet! Zie je dat Adam de appel vasthoudt en niet Eva?

De achterkant van deze kamer lijkt op een klassieke tempel. Rubens bouwde deze ruimte om er beeldhouwwerken te zetten. Hij had een hele grote verzameling beelden.

Buste van ‘Seneca’Romeins, 1ste eeuw n.C.

Rubens bracht in 1608 uit Italië een antiek borstbeeld mee: het hoofd van de beroemde Romein Seneca. Je kan het ook zien op de binnenplaats. Rubens gebruikte het in verschillende werken. Maar, Rubens vergiste zich. Wij weten nu dat het niet het hoofd is van deze Romeinse filosoof. Wie het dan wel is, weten we niet.

lucas Faydherbe (1617–1697)hercules

Terracotta beelden hadden dezelfde functie als olieverfschetsen. Ze dienden als ontwerp.

KuNSTKAMER

kunsTkaMeR

17

Toch merken we op dat dit beeld tot in de details is afgewerkt. Dit is een terracotta beeld van de Griekse god Hercules. Je kan hem herkennen aan het leeuwenvel dat op zijn hoofd hangt. Volgens de mythe zou hij de leeuw met zijn blote handen gedood hebben.

Theodoor I Rogiers (1602–ca. 1654)kan en schaal

Dit is een zilveren sierstel. Een kan en een schaal. Rubens had het ooit in zijn bezit. Op de kan zie je de geboorte van Venus uit de zee. Venus is de godin van de liefde. Op de schaal staat een bijbels tafereel. Susanna wordt tijdens het baden begluurd door twee oude mannen. Voor opdrachtgevers en kunstenaars waren thema’s zoals deze eigenlijk stiekem een reden om verleidelijke naakte vrouwen te tonen.

Peter Paul Rubens (1577–1640)olieverfschetsen

Voor je de kunstkamer verlaat, zie je vier olieverfschetsen. Ze hebben een speciale functie. Ze dienden als modello. Dat betekent dat ze de voorbereidingen zijn van een groot schilderij. Ze zijn een belangrijke stap in het creatieve proces. Rubens probeerde uit hoe een voorstelling er zou uitzien. Het kleine ontwerp kon de schilder dan tonen aan de opdrachtgever. Als die het goedkeurde, dan werd het in het groot gemaakt. De grotere uitvoeringen van deze ontwerpen zijn helaas verloren gegaan.

KuNSTKAMER

kunsTkaMeR

18

Kunstkastantwerpen, 17de eeuw

Deze kast is een kunstkabinet. De deuren en laden zijn versierd met schilderijtjes. De kast werd gebruikt om kostbare voorwerpen in op te bergen. Sommige van deze kastjes hadden geheime laden en dubbele bo-dems. Daarin werden dan liefdesbrieven verstopt. Ze werden ook gebruikt om diamanten, kant of andere dure dingen te smok-kelen.

Anoniem, Antwerpse schoolRubens en zijn zoon albert

Op dit schilderij staat Rubens samen met zijn zoon Albert. Rubens had in totaal 8 kinderen. Met zijn eerste vrouw Isabella Brant had hij 3 kinderen: 2 zonen en 1 dochter. Met zijn tweede vrouw Helena Fourment had hij 5 kinderen: 2 zonen en 3 dochters. Zijn jongste dochter werd pas na zijn dood geboren.

Dekenstoelantwerpen, 1633

Dit is een Spaanse stoel. De lederen bekleding is afgewerkt met koperen nagels. Rubens liet deze stoel maken toen hij verkozen was tot eredeken van de Sint-lucasgilde. Dit is de beroepsvereniging van de schilders. Op de rugleuning van de stoel staat zijn naam: Pet. Pavl Rvbens. Op de rugstijlen van de stoel staan twee leeuwtjes. Een leeuw staat symbool voor macht.

Waarschijnlijk stierf Rubens in deze kamer. Een jaar na Rubens’ overlij-den, stierf nog een ander groot kunstenaar namelijk Antoon van Dyck.

GROTE SlAAPKAMER

gRoTe slaaPkaMeR

19

Nikolaus Schwabe (werkzaam 1586/89–1629)Medaille met koning Christiaan iV van denemarken

Deze ketting is een cadeau van de Deense koning aan Rubens. Aan de ketting hangt een medaille waarop het hoofd van de koning staat afgebeeld.

Halsketting van Helena Fourment17de eeuw

De halsketting die je hier ziet is waarschijnlijk van Helena Fourment geweest. Het zijn 25 geslepen bergkristallen, die in goud zijn gevat en 25 rozetten versierd met wit en rood email.

PortefraesZuidelijke nederlanden, 17de eeuw

Om uit te leggen wat dit voorwerp is, moet je eerst even kijken naar het schilderij van Filips III links, naast de schouw. In 1598 werd hij koning van Spanje. Kijk eens naar zijn kraag. Het is een molensteenkraag. Dit is een ronde kraag van geplooid wit linnen. Om de kraag in vorm te houden, werd een kraaghouder of portefraes gebruikt. Hier zie je een voorbeeld van zo een kraaghouder.

Rijke mensen droegen in het begin van de zeventiende eeuw dure, maar sobere kleding. Ze droegen veel zwart en donker paars. De molensteenkraag was mode in die tijd. later kwamen platliggende kragen in de mode.

GROTE SlAAPKAMER

gRoTe slaaPkaMeR

20

Jacob Jordaens (1593–1678)johannes de doper

Dit schilderij van Johannes de Doper is van Jacob Jordaens. Jordaens maakte vaak gebruik van een levend model. In dit geval een gewone jongeman. Kijk eens naar zijn handen. Ze zijn veel bruiner dan de rest van zijn lichaam.

Bedpan17de eeuw

Dit is een bedpan. Je kon ze vullen met hete kolen en zo je bed opwarmen.Je kan het vergelijken met een warmwaterkruik, die wij nu gebruiken.

In de 17de eeuw hadden enkel de rijkste families aparte slaapkamers. Het bed stond vaak in de woonkamer, zo dicht mogelijk bij de open haard voor de warmte.

KlEINE SlAAPKAMER

kleine slaaPkaMeR

21

HemelbedZuidelijke nederlanden, 17de eeuw

Het is een opvallend meubel in deze kleine slaapkamer. Dit is een Vlaams hoekbed of ledikant. Zie je ook dat het nogal klein is? Dat kwam omdat mensen vroeger half rechtop sliepen. Ze geloofden dat dit goed was voor de spijsvertering. Je kon de gordijnen van het bed sluiten. Zo verloor je minder warmte en had je meer privacy.

Matthijs van den Bergh (1617–1687)jongetje op zijn doodsbed

Typisch voor de 17de eeuw zijn de schilderijtjes van kinderen op hun doods-bed. Meer dan de helft van de kinderen in die tijd bereikten de leeftijd van 18 jaar niet. Het jongetje op het schilderij houdt in zijn rechterhand een lauriertak. Dit moest hem beschermen tegen kwade geesten. In zijn linkerhand heeft hij een bloem. losse, afgesneden bloemen stonden symbool voor een vroege dood. Voor ons lijkt dit type van schilderijen misschien vreemd. In die tijd was het een manier om als ouder de liefde voor je kind te tonen.

Ook Rubens verloor tijdens zijn leven een kind. Clara Serena, zijn oudste dochter, stierf toen ze nog maar 12 was.

KlEINE SlAAPKAMER

kleine slaaPkaMeR

22

linnenpersantwerpen, 17de eeuw linnengoed zoals tafellakens of beddenlakens waren een teken van rijkdom. Het was een belangrijke taak van de vrouw om het linnen goed te bewaren en te verzorgen. Het linnen werd buiten gewassen en gebleekt. De droge was werd gestreken en gesteven op een strijktafel. Daarna werd het linnen mooi opgeplooid. Tenslotte werd het tussen de zware pers gelegd om de plooien in het linnen te persen.

linnen kon ook nog voor iets anders dienen. Zeker in het huis van een schilder. Rubens schilderde op houten panelen, maar ook op doek. Dit doek werd gemaakt van linnen. Als Rubens tekende dan was dit op perkament of op papier van linnen of katoen.

lINNENKAMER

linnenkaMeR

23

Peter Paul Rubens (1577–1640)antoon van dyck

Dit is een portret van Antoon van Dyck. Hij werkte een tijdje in het atelier van Rubens. Rubens vond dat van Dyck heel goed kon schilderen en veel talent had. Dit portret zou door Rubens geschilderd zijn. De jonge schilder staat hier aan het begin van een grote carrière.

Otto van Veen (1556–1629)nicolaas Rockox

Op dit schilderij staat Nicolaas Rockox. Hij was een goede vriend van Rubens en een belangrijk man. Hij was 9 keer burgemeester van Antwerpen. Het portret is geschilderd door Otto van Veen, een leermeester van Rubens.

In de tijd van Rubens, gingen kinderen niet gewoon naar school. Meisjes leerden thuis huishoudelijke taken en jongens gingen een beroep leren bij een vakman. Op zijn 14de ging Rubens in de leer bij een schilder. Hij heeft drie verschillende leermeesters gehad. Als hij 21 is, wordt Rubens lid van de Sint-lucasgilde. Een gilde is een organisatie voor mensen met hetzelfde beroep. Rubens was nu zelf een meester. Hij mocht zijn eigen atelier beginnen en leerlingen opleiden. Maar hij koos ervoor om eerst naar Italië te gaan.

HOEKSlAAPKAMER

hoekslaaPkaMeR

24

Jacob van utrecht (ca. 1480-?)Bartholomeus Rubens en Barbara arents

Dit zijn Bartholomeus Rubens en Barbara Arents. Zij zijn Rubens' grootouders langs de kant van zijn vader. Deze portretten zijn gemaakt ter gele-genheid van hun huwelijk. De man heeft Arabi-sche gom vast. Een product met geneeskrachtige eigenschappen. De gom verwijst naar zijn beroep. Hij was apotheker.Barbara Arents kwam uit een adellijke familie. In haar rechterhand houdt ze twee viooltjes vast en in haar linkerhand een rozenkrans. Dit is een soort ketting waar men mee bidt. De viooltjes en de rozenkrans vertellen ons dat ze een deugd-zame en godsdienstige vrouw was.

Rubens kwam uit een gezin met zeven kinderen. Twee meisjes en vijf jongens. Hij wordt als zesde geboren. Al zijn broers en zussen stierven voor hem.

FAMIlIEKAMER

FaMiliekaMeR

25

Schuttersketen van een KolveniersgildeValençiennes, 1614

Deze schuttersketen is een geschenk van Rockox aan Rubens. Het was een extra beloning voor het werk dat Rubens gedaan had.

Abel Grimmer (ca. 1570–ca. 1619)de vier jaargetijden

Voorstellingen van de maanden en de seizoenen waren vroeger erg populair.Deze vier paneeltjes zijn van een tijdgenoot van Rubens.

Op elk schilderij staat een seizoen. Elk seizoen heeft drie maan-den. Voor elke maand staat er iets typisch op het schilderij.Bijvoorbeeld: In de lente, het schilderij bovenaan links wordt er in maart gesnoeid en geplant, in april worden de schapen naar de weide gebracht en in mei werken de hoveniers in de kasteeltuin.Kan jij in de andere schilderijen iets ontdekken over de maanden in de winter, zomer en herfst?

FAMIlIEKAMER

FaMiliekaMeR

26

Frans Duquesnoy (1594–1643)de slaap van silenus

Dit reliëf vertelt het verhaal van Silenus. Het is de naakte man die je links ziet. Hij heeft teveel gedronken en slaapt zijn roes uit. Samen met zijn ezel wordt hij geplaagd en vastgebonden door een aantal putti en een nimf. Putti zijn mol-lige kinderfiguren. Ze worden bijna altijd naakt afgebeeld. Een nimf is een wezen dat in bossen en rivieren woont en wordt voorgesteld door een mooi meisje.Ook Rubens heeft de dronken Silenus meer dan eens in beeld gebracht. Het was een populair thema in de zeventiende eeuw.

Wilhelm Schubert van Ehrenberg (ca. 1630–na 1687)interieur van de antwerpse jezuïetenkerk

De Antwerpse jezuïetenkerk, nu de Carolus Borromeuskerk, werd in de tijd van Rubens gezien als een wonder. Binnen in de kerk zie je zuilen en wanden van marmer. Om die niet te moeten naschilderen, werd het schilderij gemaakt op marmer. Rubens en de medewerkers van zijn atelier maakten altaarstukken en versieringen voor de voor-gevel. De plafondschilderingen die ze maakten in de kerk gingen in 1718 verloren in een brand.Merk op dat er in de kerk geen stoelen staan. De kerk was ook een ontmoetingsplaats.

ANTI-CHAMBRE

anTi-ChaMBRe

27

Peter Paul Rubens (1577–1640)Palazzi di genova

Rubens was iemand die veel wist over architectuur. Dat heb je al gezien op de binnenplaats. Hier zie je een boek met tekeningen van hem van Italiaanse paleizen.

We kennen Rubens in de eerste plaats als schilder. Je hebt al kunnen ontdekken dat hij ook een verzamelaar, een handelaar en een architect was. Maar Rubens was ook een diplomaat. Een diplomaat is iemand die de belangen van zijn land in het buitenland verdedigt. Rubens werkte als diplomaat voor Europese koningen. Als schilder kreeg hij de kans om recht-streeks met hen te spreken en zo invloed uit te oefenen op de politiek van zijn tijd.

ANTI-CHAMBRE

anTi-ChaMBRe

28

Je staat nu in het atelier van Peter Paul Rubens. Hierboven heb je een ruimte die even groot is. Dat was het atelier voor zijn leerlingen. Deze ruimte is enkel open tijdens tentoonstellingen. In totaal staan er 2500 schilderijen op naam van Rubens. Dat is heel erg veel. Hoe heeft hij dit kunnen realiseren? Er waren drie soorten werken.

Ten eerste werken die Rubens in zijn ééntje ontwierp en afwerkte. Ten tweede werken waarvoor Rubens een ontwerpschets maakte. De vier modello’s in de kunstkamer zijn hier een voorbeeld van. Zijn medewerkers maakte er dan een groot schilderij van. Rubens controleerde het eindresultaat en verbeterde hier en daar. Ten derde had je de werken waarvan Rubens ooit een origineel maakte en die door medewerkers in zijn atelier werden gekopieerd.

Hoeveel leerlingen en medewerkers Rubens juist had, weten we niet. Een opleiding tot schilder verliep in verschillende fasen en duurde 4 tot 7 jaar. Eerst moest je als leerjongen panelen schuren, verfborstels uitwassen en verf aanmaken. Een volgende stap was het kopiëren van schilderijen van de meester of andere kunstenaars. Zo leerde je een aantal vaardigheden. Assistenten en medewerkers van het atelier hadden hun opleiding al afgemaakt. Zij werkten mee aan de voorbereiding en de uitvoering van een schilderij.

ATElIER

aTelieR

29

Navolger van Maarten van Cleve (1527–1581)het feest van sint-Maarten

Het feest van Sint-Maarten is geen werk van Rubens, maar hij voerde wel retouches of overschilderingen uit. Rubens wou de figuren en het vuur op het schilderij echter maken. En hij legde andere accenten in gedrag en sociale status van de figuren op het schilderij.

De grote deuren in het atelier dienen om grote schilderijen naar buiten te krijgen.

Peter Paul Rubens (1577–1640)hendrik iV in de slag bij ivry

Dit is een werk dat nooit is afgemaakt. Het schilderij is een deel van een reeks over het leven van de Franse koning Hendrik IV. De achtergrond bovenaan het werk is al wel afgewerkt door een specialist in gevechtsscènes, Pieter Snayer.De rest van het schilderij staat al uitgetekend, maar moet nog worden afgewerkt door Rubens zelf of door een medewerker.

Als je goed kijkt, zie je in het midden van het schilderij een soldaat met drie armen en twee wapens. Dit zijn dingen die nog moesten weggewerkt worden.

ATElIER

aTelieR

30

Peter Paul Rubens (1577–1640)adam en eva

Bekijk even deze twee schilderijen. Het eerste stelt Adam en Eva voor. Rubens maakte het werk voor zijn reis naar Italië. Het is in de stijl van zijn laatste leermeester Otto Van Veen. Het tweede schilderij is de Annunciatie. Er wordt een bijbels verhaal afgebeeld. Maria krijgt bezoek van de engel Gabriël, die haar komt vertellen dat ze moeder zal worden van Christus. Rubens maakte dit werk na zijn verblijf in Italië. Je ziet een duidelijk verschil.

Peter Paul Rubens (1577–1640)de annunciatie

In Italië leerde Rubens een nieuwe kunststijl kennen: de barok. Het is een stijl die we terugvinden in de schilderkunst, maar ook in de architectuur, beeldhouw-kunst, muziek en literatuur. Een barok kunstwerk laat een overweldigende indruk na. Barok streeft naar grootsheid en overvloed. Een barokkunstenaar vindt inspiratie in de kunst van de Griekse en Romeinse oudheid. Deze stijl komt voort uit de renaissance, maar er werden nieuwe tech-nieken gebruikt, die de kunstvoorwerpen meer beweeg-lijkheid of dynamiek geven. Dit doet de kunstenaar door heldere kleuren te gebruiken, veel versieringen aan te brengen en te werken met een licht- en donkereffect.

ATElIER

aTelieR

31

Atelier van Rubensaartshertog albrecht en aartshertogin isabella

Dit zijn de aartshertogen Albrecht en Isabella. Zij regeerden in naam van de Spaanse koning over de Zuidelijke Nederlanden. Toen Rubens terugkwam uit Italië werkte hij voor hen als hofschilder. Een hofschilder moest als eerste taak portretten schilderen van de vorst.

Jan Boeckhorst (1604–1668) en Frans Snijders(1579–1657)Boeren op weg naar de markt

We hebben in de eetkamer al verteld dat een schilderij soms werd gemaakt door meerdere schilders. Dit schilderij werd gemaakt door Frans Snijders en Jan Boeckhorst. Beiden waren medewerkers van Rubens. Boeckhorst schilderde de figuren en het landschap en Snijders de dieren en het fruit.

ATElIER

aTelieR

32

De tuin werd opnieuw aangelegd in 1940 en nog eens opgefrist in 1993. Vier symmetrische delen zijn omrand met taxushaagjes. De bloemen en planten zijn zo gezaaid dat ze een sierlijk patroon vormen. De tuin was erg belangrijk in Rubens’ tijd. Opnieuw was het een teken van rijkdom: er groeiden aardappelplan-ten en tulpen. De aardappelplant was een sierplant uit Amerika en tulpen waren erg duur in die tijd. Er stonden exotische fruitbomen zoals sinaasappel-bomen en vijgenbomen. Maar je had er ook voedingsgewassen en kruiden.

Peter Paul Rubens (1577-1640)Paviljoen

Het paviljoen achteraan in de tuin toont weer duidelijk de invloed van Rubens’ reis naar Italië en zijn interesse voor de Griekse en Romeinse oudheid. Zowel hier als tegen de tuingevel van het atelier staan godenbeelden van Venus, Flora en Bacchus. Achteraan in de tuin staat een stenen zitbank. Daar zie je ook de grafsteen van Filips Rubens, de broer van Peter Paul.

TuIN

Tuin

33

Het Rubenshuis is een plaats waar je de grote kunstenaar Peter Paul Rubens beter kunt leren kennen. We kennen Rubens vooral als schilder, maar tijdens je bezoek kon je ontdekken dat hij ook een architect was, een verzamelaar en handelaar van kunstvoorwerpen en een diplomaat van de Europese koningen. Naast deze professionele bezigheden was Rubens ook een familieman. Hij trouwde tweemaal en had in totaal 8 kinderen.

Daarnaast heb je een indrukwekkende collectie gezien. Naast een aantal schilderijen van Rubens zag je ook werken van zijn tijdgenoten. We hebben je verteld dat grote schilderijen een project waren, waar meerdere kunstenaars aan samenwerkten en je hebt een kijkje kunnen nemen in Rubens’ grote atelier.

Tot slot is het Rubenshuis een echt historisch huis. De mooie keuken, de kunstkastjes, de Spaanse stoel, het bed, de tuin…. Je liep door de verschillende kamers en kon zien hoe Rubens leefde.

We hopen dat je genoten hebt van je bezoek!

TOT SlOT

ToT sloT

34

Colofon

Redactie: Toemeka, beweging voor een verstaanbare samenlevingProductie: Publiekswerking Rubenshuis, Nele VervoortFoto’s: Collectiebeleid Musea stad Antwerpenlay-out: Grafisch Centrum stad Antwerpen, Fanny lambreghts

We willen ook al de verschillende groepen bedanken die voor het ontwikkelen van deze brochure het Rubenshuis bezocht hebben. D/2008/0306/237

© Rubenshuis 2008 V.u.: lisbeth Wouters, Rubenshuis, Wapper 9-11, 2000 Antwerpen

35

www.rubenshuis.be03 201 15 55