stArt...........onderzoekend

ckv

deel 2

oor je ligt het proefkatern van deel II van de ckv-methode stArt. Net als het eerste deel is deze uitgave bedoeld om kunst actief mee te laten maken. stArt helpt bij het bekijken, maken en onderzoeken van kunst. Per module staat één kunstwerk centraal. Na een korte verkenning, waarbij leerlingen hun voorkennis activeren vanuit hun eigen leefwereld, gaan we door naar de verbreding. Hier krijgen de leerlingen meer informatie over het kunstwerk, de kunstenaar(s) en/of de context van het centrale kunstwerk. Er worden meer kunstwerken getoond of door de leerlingen op-gezocht van dezelfde kunstenaar, stijl of thematiek. Bij het derde onderdeel, verdieping, gaan de leerlingen op onderzoek uit en is er vaak ook ruimte voor een grotere praktische opdracht. Met de verbindingsopdrachten aan het eind van de module reflecteren de leerlingen op wat zij geleerd hebben en of hun oorspronkelijke idee-en veranderd zijn. Dit is een tweede deel van stArt dat volledig los te gebruiken is van het eerste deel. Aan de hand van je eigen voorkeur kies je welk deel of welke delen je gebruikt.

De methode voldoet volledig aan de eisen van het ver-nieuwde ckv en laat leerlingen op laagdrempelige wijze nadenken over en aan de slag gaan met kunstwerken en belangrijke thematiek. Zo is de module over het nieuwe dak van de Notre-Dame in Parijs aanleiding om te kij-ken naar de clash tussen behoudende en vernieuwende architectuur, en om op pad te gaan in de eigen leefom-geving. In de andere modules komen thema’s als een-zaamheid, schoonheidsidealen, de grens tussen echt en nep, duurzaamheid, urbancultuur en de (on)gelijkheid tussen man en vrouw aan bod. Onderzoek doen staat centraal in deze methode en is er veel ruimte voor multi-disciplinariteit.

De volledige methode is naar verwachting mei/juni beschikbaar. Via onderstaande QR-code kun je je vast inschrijven voor een beoordelingsexemplaar, dat je ont-vangt zodra het boek van de drukker rolt.

Voorwoord

V Introductie kunstdisciplines

ARCHITECTUUR

Vincent Callebaut Architectures, Palingenesis (2019)

BEELDEND

Serge Attukwei Clottey, Everyday Myth: Survival and Sustenance (2018)Ted Noten, Beauty Mask (2013)

DANS

Kader Attou, The Roots (2013)Hans van Manen, Live (1979)

MODE

Louis Vuitton x Supreme (2017)

MUZIEK

The Beatles, Eleanor Rigby (1966)Krzysztof Penderecki, Threnody for the Victims of Hiroshima (1994)

THEATER

Theater Rotterdam, Headroom (2018)De Verleiders Female (2019)

Inhoud

2 3

DimensiesAanknopingspunten

Palingenesis (2019)

2. Bekijk hiernaast de Notre-Dame voor de brand.De Notre-Dame behoort tot de bouwstijl gotiek. Zoek informatie over deze bouwstijl en noteer ten minste 4 kenmerken van de gotiek die te zien zijn in de Notre-Dame.

3. Vergelijk het dakontwerp van Callebaut met de vormgeving van de Notre-Dame. Het nieuwe ont-werp is deels geïnspireerd op de oude vormgeving van de Notre-Dame. Noem 2 overeenkomsten en 2 verschillen tussen de vormgeving van het dak in het oude en die in het nieuwe ontwerp.

Er zijn meerdere redenen waarom dit dak er heel futu-ristisch uitziet. Futuristisch wil zeggen: gericht op de toekomst. Een futuristisch ontwerp laat ons zien hoe iets er in de toekomst uit zou kunnen zien. 4. Kijk nog eens naar de totale vormgeving van het dak

en het materiaalgebruik. Gebruik eventueel de kijk-wijzer voor in dit boek.Wat maakt dit ontwerp volgens jou futuristisch? Noem 3 voorbeelden.

Deze module levert aanknopingspunten bij de volgende thema’s:

Toekomst/futurisme

Duurzaamheid

Utopie en dystopie

Clash oud en nieuw

Vorm en functionaliteit

KunstwerkDe Notre-Dame is een kerkgebouw dat dateert uit de 12e eeuw en is daarmee een van de oudste gebouwen van Parijs. De katholieke kerk trekt jaarlijks 12 miljoen bezoekers en is een van de grootste toeristische trek-pleisters van de stad. Het gebouw heeft nog steeds een religieuze functie, maar de meeste bezoekers komen waarschijnlijk voor de indrukwekkende architectuur.

De Notre-Dame is een goed voorbeeld van een go-tische kathedraal. Deze middeleeuwse bouwstijl ken-merkt zich door zijn bijzondere constructie: skelet-bouw. Hierdoor verliezen de wanden hun dragende functie en kunnen er grote gebrandschilderde ramen in worden geplaatst. Binnen worden bezoekers omringd door kleurrijk licht dat via de ramen naar binnen schijnt.

Op 15 april 2019 ontstond er bij renovatiewerk-zaamheden een brand in het dak van de Notre-Dame. De brand verwoestte het volledige dak en de toren die daarop stond. Het meest herkenbare gedeelte van de kerk, de twee westtorens, is gered.

KunstenaarsVincent Callebaut Architectures (VCA) heeft een voor-stel gemaakt om het dak van de kathedraal opnieuw vorm te geven, en daarmee een streep te zetten door het verleden. Door de Notre-Dame een futuristisch uiter lijk te geven wil VCA vooruitgang symboliseren. De geschiedenis, de wetenschap, natuur en geloof komen samen in zijn ontwerp. Daarmee wordt de kathedraal meer dan alleen een religieus icoon.

Feit en fictie

Schoonheid en lelijkheid

Autonoom en toegepast

Ambachtelijk en industrieel

Amusement en engagement

Digitaal en analoog

Individueel en coöperatief

Traditie en innovatie

Herkenning en vervreemding

Monodisciplinair, multidisciplinair, interdisciplinair

Lokaal en globaal

Domein B.Verbreding

Domein A. Verkenning

Vincent Callebaut Architectures ontwierp een nieuw dak voor de Notre-Dame. Kijk naar het nieuwe ontwerp van het dak van de Notre-Dame via de QR-code.

5. Het ontwerp van Callebaut wordt wisselend ont-vangen: sommigen willen de Notre-Dame in oude staat terugbrengen, anderen zijn juist blij met de vernieuwing. Aan welke kant sta jij? Bespreek dit met 2 medeleer-lingen en onderbouw je standpunt met 2 argumen-ten.

Het dak van de Notre-Dame in Parijs brandde in 2019 volledig af. De spitsvormige toren, midden op het dak (de vieringtoren), stortte daarbij in. De gemeente buigt zich nu over de wederopbouw van de kerk. 1. Stel, de gemeente kiest ervoor om niet het oor-

spronkelijke dak weer op te bouwen, maar gaat voor een nieuw ontwerp.Ontwerp in 3 minuten 3 mogelijke nieuwe daken. Elk ontwerp moet een totaal andere vorm krijgen. Gebruik hiervoor het werkblad dat je van je docent krijgt.

Vincent Callebaut Architectures

Notre-Dame in Parijs (voor de brand).

4 5

stArt...........ARCHITEC-TUUR

6. Maak een groepje van 2 of 3 personen en verdeel de voorbeelden die hiernaast staan. Doe kort onder-zoek naar deze gebouwen en presenteer dit na 10 minuten aan de rest van de klas. Zoek het volgende op over het gebouw dat jij onder-zoekt:- De reden voor de uitbreiding of nieuwbouw

(functie en ruimte).- De reden voor de keuze voor contrasterende ar-

chitectuur (vormgeving).- De reacties van het publiek, inclusief uitleg (zo-

wel positief als negatief).

Parijs kent veel bijzondere architectuur en staat erom bekend niet bang te zijn voor vernieuwing. Toch val-len vernieuwende bouwwerken niet altijd direct in de smaak. Dat geldt bijvoorbeeld voor:- De Eiffeltoren, ontworpen door het ingenieurs-

bureau van Gustave Eiffel (1987-1989).- Centre Pompidou, ontworpen door Renzo Piano en

Richard Rogers (1972-1977).- Piramide van het Louvre, ontworpen door leoh Ming

Pei (1985-1989).

b. Bedenk voordat je begint een goede onderzoeks-vraag. Deze vraag moet gericht zijn op 2 (moge-lijke) toekomstige stedelijke problemen van de gekozen stad. Kies hiervoor 2 van de volgende onderwerpen: bebouwing, mobiliteit, water, ruim-te en natuur. Je gaat mogelijke oplossingen on-derzoeken en ontwerpt daarvoor een nieuw plan.

c. Werk je plannen uit in een maquette of ruimte-lijke tekening.

Domein C.Verdieping

Domein D.Verbinding

Benthem Crouwel Architects, aanbouw Stedelijk Museum Amsterdam (2004-2012).

Vincent Callebaut Architectures, Paris Smart City 2050 (2014-2015).

Een belangrijke reden voor ophef over vernieuwende architectuur is vaak het contrast tussen de gebouwen die er al staan en het nieuwe gebouw. Een voorbeeld hiervan is de aanbouw van het Stedelijk Museum Am-sterdam.7. Noem een voorbeeld van architectuur in je eigen

omgeving die contrasteert met de omgeving. Zoek of maak een foto van het gebouw.

8. Hoe zouden mensen in jouw woonwijk reageren op futuristische architectuur? Dit ga je onderzoeken door zelf een bouwplan te maken en dit aan te bie-den in de buurt. a. Fotografeer eerst de bestaande situatie en zorg

dat je een goed beeld van de omgeving hebt. b. Ontwerp vervolgens 3 futuristische gebouwen

die op deze locatie gaan komen. c. Leg je plannen voor aan de buurt. Gebruik hier-

voor het werkblad dat je krijgt van je docent. Is er een voorkeur voor een van de ontwerpen? Wat vinden ze van deze vernieuwende architectuur? Wat maakt dat mensen iets wel of niet waarderen?

d. Leg de uitkomsten vast, met een poster, filmpje of podcast bijvoorbeeld.

e. Presenteer je onderzoek aan de klas.

Het dakontwerp van Vincent Callebaut is gericht op de vooruitgang van Parijs. Callebaut denkt veel na over steden bouwkundige problemen die we in de toekomst tegen gaan komen. In zijn fantasierijke ontwerpen zoekt hij naar mogelijke oplossingen. 9. Welke stedenbouwkundige problemen denk je dat

we in de toekomst veel zullen tegenkomen in de steden? Bedenk er 3. Denk aan bebouwing, mobili-teit, water, ruimte en natuur.

10. Kijk naar de afbeeldingen op de pagina hiernaast. Voor welk stedenbouwkundig probleem heeft Calle-baut hier oplossingen gezocht? Beschrijf het pro-bleem aan de hand van de afbeeldingen.

NaNiNe LiNNiNg, Zero (2013).

De toekomst is een bron van inspiratie voor velen. Kun-stenaars signaleren een mogelijk probleem en geven daar vorm aan, en bieden soms een oplossing.

Een voorbeeld van zo’n kunstwerk is de dansvoor-stelling Zero (2013) van Nanine Linning. Linning ver-beeldt hierin de laatste uren op aarde, als de wereld ver-gaat. Stukje bij beetje verdwijnt de zwaartekracht. Wat doen mensen in die laatste minuten op aarde?

14. Kijk naar bijzondere architectuur in je eigen woon-plaats. Bijzonder, omdat deze bijvoorbeeld contras-teert met de omgeving, heel oud is of een uitzon-derlijke vormgeving heeft.a. Stippel een route uit door jouw eigen woon-

plaats.b. Presenteer 10 gebouwen die je bent tegengeko-

men. c. Maak een verslag met duidelijke foto’s en een

toelichting per gebouw waarin je uitlegt waarom dit gebouw volgens jou bijzonder is. In je uitleg laat je zien wat je hebt geleerd over kijken naar architectuur.

15. Deze module heeft aanknopingspunten bij verschil-lende thema’s. Deze vind je op de eerste pagina van de module. Ook zijn er diverse kunstwerken en voorbeelden voorbijgekomen. Voeg zelf een (kunst)voorbeeld toe aan deze module. Licht toe waarom je dit voorbeeld bij de module vindt passen.

11. Bekijk de videocompilatie van de dansvoorstelling via de QR-code. Leg uit hoe deze dansvoorstelling een futuristische sfeer heeft gekregen. Doe dit aan de hand van theatrale middelen.

12. Maak een futuristisch kunstwerk over een probleem in de huidige wereld. Met je kunstwerk geef je de toeschouwer een blik op de toekomst. Je kunt kie-zen voor een positieve ontwikkeling (utopie) of een negatieve (dystopie). Het is een vrij werk, in een dis-cipline naar keuze. Je gebruikt je fantasie, maar je toekomstvisie moet aannemelijk zijn.a. Richt je op één onderwerp. Bijvoorbeeld: je gaat

je richten op de ontwikkeling van het milieu, en dan specifiek de opwarming van de aarde.

b. Doe research naar de problematiek. Bijvoorbeeld: je onderzoekt de stijging van de zeespiegel. Bij deze stap verzamel je bewijsmateriaal zoals arti-kelen, onderzoeken etc.

c. Kies een manier om dit te verbeelden. Dit is de stap waarbij je creatief onderzoek doet. Verbeeld je een oplossing (utopie)? Of schets je een nega-tief beeld van de toekomst (dystopie)? Zoek hier-voor inspirerend beeldmateriaal.

d. Voer je ontwerp uit.e. Kijk naar de andere resultaten in de klas. Hebben

klasgenoten hetzelfde thema gekozen als jij? En hebben zij gekozen voor dezelfde positieve of ne-gatieve invalshoek?

13. Maak in een groep een ontwerp voor de stad van de toekomst. a. Kies hiervoor een bestaande stad (dit mag je ei-

gen woonplaats zijn).

6 7

architec-tuur

stArt...........

Domein B.Verbreding

Domein A.Verkenning

1. Wat kun je op basis van de beelden voorspellen over het onderwerp van de bijbehorende song? Selecteer 4 stills die volgens jou kenmerkend zijn voor het door jou gekozen onderwerp.

2. Wat verwacht je van het tempo, de instrumenten en de sfeer van de muziek?

3. Beschrijf welke technieken er zijn gebruikt bij het maken van de clip.

KunstenaarsThe Beatles waren actief van 1960 tot 1970 en worden beschouwd als de invloedrijkste band uit de geschiede-nis van de popmuziek. De groep bestond uit John Len-non, Paul McCartney, George Harrison en Ringo Starr. Ze worden gezien als de belichaming van de idealen uit de jaren 60 van de vorige eeuw, zoals het streven naar individuele vrijheid, het najagen van wereldvrede en het streven naar sociale rechtvaardigheid.

De eerste succesjaren kenmerkten zich door een ongekende massahysterie, ook wel de Beatlemania ge-noemd. In 1966 stopte de band met toeren en vanaf toen werkten de Beatles alleen nog maar aan studio-opnames, waarbij ze veel gebruikmaakten van bijzon-dere effecten.

Bekijk eerst aLLeeN de cLip, dus ZoNder het BijBehoreNde

geLuid.

KunstwerkIn couplet 1 ruimt de oude vrouw Eleanor rijst op in de kerk. In het tweede couplet luistert er niemand naar de preek van dominee Mackenzie. Het laatste couplet speelt na het overlijden van Eleanor: de dominee be-graaft haar. Aan het einde van de song wordt geconsta-teerd dat niemand is gered en dat er niets is veranderd.

Thema’s als eenzaamheid waren niet nieuw in lied-jes, maar het is wel opvallend dat het hier gaat om een algemeen thema in plaats van iemands persoonlijke er-varingen. Het bedachte personage Eleanor Rigby staat symbool voor veel vergeten, eenzame mensen.

In de begeleiding spelen 4 violen, 2 altviolen en 2 celli. Niemand van de Beatles speelde deze instrumen-ten, dus er werden muzikanten ingehuurd. De micro-foons stonden heel dicht bij de instrumenten en dat geeft een bijzonder geluidseffect. Dit zorgde er ook meteen voor dat het nummer nooit live is uitgevoerd.

DimensiesAanknopingspunten

Eleanor Rigby (1966)

Deze module levert aanknopingspunten bij de volgende thema’s:

Maatschappelijk engagement

Eenzaamheid

Individu/identiteit

Anonimiteit

Feit en fictie

Schoonheid en lelijkheid

Autonoom en toegepast

Ambachtelijk en industrieel

Amusement en engagement

Digitaal en analoog

Individueel en coöperatief

Traditie en innovatie

Herkenning en vervreemding

Monodisciplinair, multidisciplinair, interdisciplinair

Lokaal en globaal

The Beatles

9. Het nummer heeft een ‘gelaagde betekenis’ (er zijn meerdere lagen van betekenis). Leg aan de hand van de tekst, de beelden en de mu-ziek uit wat hiermee wordt bedoeld.

10. Kies een van de thema’s uit Eleanor Rigby, bijvoor-beeld eenzaamheid, verlatenheid of anoniem zijn. a. Maak een muziekcollage rond dat thema. Ge-

bruik daarvoor samples die je kunt vinden op in-ternet.

b. Bedenk een structuur, een volgorde van de sam-ples, en monteer de samples daarna achter el-kaar.

c. Waarin lijkt dat wat je gedaan hebt op wat de Beatles deden? Welke andere keuzes heb je ge-maakt?

4. Als je goed kijkt, kun je zien dat je de beelden in 2 groepen kunt indelen, waarbij iedere groep een eigen sfeer heeft. Beschrijf die beide sferen en pro-beer zo veel mogelijk tegenstellingen te benoemen.

5. Benoem in het filmpje 2 humoristische en ook 2 dramatische momenten.

Luister Nu Naar de muZiek, via de Qr-code.

6. Kijk opnieuw naar je antwoorden bij vraag 2. Klopt je voorspelling wat betreft het tempo, de instru-menten en de sfeer? Onderbouw je antwoorden.

7. Let extra op de muziek.a. Welke instrumenten spelen hier de begeleiding?b. Dit nummer is in een opnamestudio tot stand ge-

komen. Waaraan kun je dat horen?8. Deze vragen gaan over de tekst en de videoclip.

a. Er is sprake van een couplet-refrein structuur. Geef met letters de opbouw van het stuk weer.

b. Het refrein gaat over “lonely people”. Geef uit het filmpje 3 voorbeelden waar de eenzaamheid wordt vormgegeven.

c. Bij vraag 4 gaat het over twee groepen beelden. Kun je deze ook terugvinden in datgene wat er te horen is?

8 9

stArt...........Muziek

13. De fotograaf Michiel Voet heeft in 2014 een foto-serie gemaakt met de titel De onzichtbare man. Hij beschrijft hoe hij vier jaar lang contact heeft met iemand die al jaren in Nederland woont, maar niet echt onderdeel is van de maatschappij. Samen maken ze een fotoserie die een onzichtbare maat-schappij in Amsterdam verbeeldt: er wordt een soort onzichtbaar leven gereconstrueerd dat lijkt op het leven dat miljoenen mensen leiden die niet op-vallen. a. Kies één foto via de QR-code en geef aan hoe de

vervreemding en eenzaamheid zijn vormgege-ven.

b. Maak zelf een foto die geïnspireerd is door deze fotoserie. Geef een toelichting waarin je duidelijk maakt welke keuzes je hebt gemaakt.

c. Maak een geluidscollage bij deze foto. Maak eerst een moodboard met geluidssamples en beelden.

14. Bekijk en beluister Are you lost in the world like me van Steve Cutts via de QR-code. a. Wat is de gemeenschappelijke factor in de ont-

moetingen die de hoofdpersoon heeft met ande-ren?

b. Op welke manier heeft dit te maken met de the-matiek uit deze module?

c. Op een bepaald moment overweegt de hoofd-persoon een bepaalde keuze. Welke is dat? Maakt hij deze keuze ook? Waarom wel/niet?

d. Bedenk een pakkende titel voor dit filmpje die zo goed mogelijk de achterliggende boodschap ver-woordt. Licht je antwoord toe.

11. In de begeleiding spelen strijkinstrumenten een be-langrijke rol. Noem bij de instrumentale begeleiding een verschil tussen de begeleiding van het refrein en de begeleiding van het couplet.

12. Er zijn veel popartiesten die nummers schrijven over eenzaamheid en alleen zijn, bijvoorbeeld Billie Eilish. Beluister het nummer When the party’s over via de QR-code. a. Geef aan op welke manieren de eenzaamheid in

de muziek is vormgegeven. b. Wat is jouw mening over de manier waarop in dit

nummer over eenzaamheid wordt gesproken? Vind je het herkenbaar? (De (vertaalde) song-tekst vindt je docent in de handleiding.)

c. Ken jij een ander nummer dat over dit thema gaat?

d. Zitten er liedjes over dit thema bij de nummers die jij vaak luistert? Leg uit waarom dit wel of niet een belangrijk thema is voor jou. Voel jij je bij-voorbeeld weleens eenzaam?

Domein C.Verdieping

15. Bekijk de choreografie van Pina Bausch via de QR-code. Deze choreografie is ontworpen voor een solo danseres.

a. Is hier volgens jou sprake van eenzaamheid? Of misschien van anonimiteit? Geef argumen-ten.

b. Bekijk vervolgens het filmpje van een flash-mob. Wat is de relatie met de thema’s van ons on-derwerp?

c. Welk van de twee filmpjes vind jij het best pas-sen bij deze module? Leg je antwoord uit.

16. In deze module staan de begrippen eenzaamheid, vervreemding en anonimiteit centraal. Kies een van deze begrippen en voer daarbij een onderzoek uit.a. Zoek op het internet een goede beschrijving/de-

finitie van het door jou gekozen begrip (let op: elk begrip heeft een eigen beschrijving). Maak een woordweb over het begrip.

b. Doe uitgebreider onderzoek naar de verschillen-de kanten van het begrip dat jij hebt gekozen.

c. Zoek uit de actualiteit een gebeurtenis die te ma-ken heeft met het door jou gekozen begrip.

d. Schrijf hierover een krantenartikel waaruit duide-lijk blijkt dat je jezelf hebt verdiept in het onder-werp en dat je hierover een eigen mening hebt gevormd. Kies dus een bepaald perspectief voor je begint met schrijven: humor, relativering, ver-ontwaardiging, etc.

e. Maak een kunstwerk waarin je je onderzoek van opdracht a tot en met d gebruikt. De discipline kun je zelf kiezen, zolang het duidelijk is wat je hebt geleerd over je begrip en wat je eigen me-ning hierover is.

17. Elke stad kent wel zogenaamde empty places. Dit zijn plekken midden in een woonomgeving die in alle opzichten ‘leeg’ zijn: er gebeurt niets, er is geen invulling van de ruimte. a. Zoek zo’n plek in je eigen woonplaats.b. Geef met een aantal foto’s de leegte van deze

ruimte weer. c. Bedenk een invulling van de ruimte waarbij je ge-

bruikmaakt van een kunstdiscipline Geef hierbij aan:

- Welke discipline kies je? Doe je iets met beel-dende kunst, theater, muziek of dans?

- Voor wie heb je iets bedacht? (Wie is je doel-groep?)

- Van wie heb je hulp nodig om je plan te laten slagen?

18. Maak een stop-motionfilmpje over een groep die last heeft van anonimiteit en/of eenzaamheid. Denk bijvoorbeeld aan een bejaardentehuis of een asiel-zoekerscentrum.Laat in het filmpje zien hoe schrijnend dit kan zijn, maar laat ook een oplossing naar voren komen.

Domein D.Verbinding

WheN the party’s over

choreografie vaN piNa Bausch

de oNZichtBare maN

fLashmoB

are you Lost iN the WorLd Like me

Michiel Voet, De onzichtbare man (2014).

Still uit Are you lost in the world like me.

10 11

MuziekstArt...........