Onder de naam Kantel wijzer! presenteert Stichting VraagWijzer Nederland een

samenwerkingsverband van vier experts op het gebied van het kantelen. Dit zijn Stichting

VraagWijzer Nederland, Astra-com, Carel van Velzen Advies in Zorg & Welzijn en Pronk

Advies. Deze notitie is een toelichting op Kantel wijzer!.

Waarom is het wijzer om te kantelen?

De gemeenten van Nederland staan momenteel voor een enorme uitdaging. Verschillende

ontwikkelingen staan op dit moment centraal:

− Gemeenten krijgen steeds meer verantwoordelijkheden, maar minder geld; de

argumentatie hiervoor vanuit de overheid luidt, dat het gemakkelijker is om hulpvragers

en hulpaanbieders decentraal te sturen

− Overheveling psychosociale grondslag ( 2009) uit AWBZ

− Overheveling ondersteunende begeleiding (individuele en groepsbegeleiding) vanuit

AWBZ per 2014

− Overheveling extramurale begeleiding vanaf 2013/2014

− IQ maatregel ( mensen met IQ tussen 70-85) vanaf 2013 uit AWBZ

− Decentralisatie jeugdzorg

− Wet werken naar vermogen

Gemeenten moeten deze taken niet alleen op zich nemen, ze willen dat ook graag.

Het past bij de kerntaak van elke gemeente: de burgers waar nodig bijstaan zodat zij een zo

gelukkig mogelijk leven leiden. De vraag die overblijft is: kunnen gemeenten dat ook?

Even in het kort: De Kanteling

Wat houdt De Kanteling ook al weer in? Even in het kort: het gaat om het kantelen van de

oude situatie waarbij de burgers beginnen met een aanvraag (‘dit wil ik, het neerleggen van

een claim met een toewijzing of afwijzing’) naar een nieuwe situatie waarbij alles begint met

aandacht (een gesprek met) voor wat de burger is overkomen en welk perspectief hij of zij

heeft.

Onze ervaring leert ons dat allereerst iedereen binnen een gemeente de gekantelde visie

moet begrijpen en onderschrijven. Een gezamenlijke bijeenkomst waarbij de visie goed

wordt uitgelegd (door de kantelexperts) aan alle betrokkenen binnen een gemeente, leidt tot

een zaal vol aanhangers van De Kanteling. De uitdaging zit vervolgens in het toepassen van

die breed gedeelde visie in concreet beleid. Evenals de daarop gebaseerde organisatorische

en inhoudelijke acties. Op deze gebieden kan Kantel wijzer! veel betekenen voor gemeenten.

Wie moeten wijzer kantelen?

De Kanteling vereist een fundamentele innovatie (eigenlijk een transformatie) van een

gemeente. Waaronder:

− De samenhang tussen beleidsterreinen

− Aanscherping opdrachtgever-/ opdrachtnemerschap (dus discussie over de regierol van

de gemeenten)

− Een attitude verandering bij zowel hulpverleners als burgers

− Vroege signalering

− De samenhang tussen het formele en informele circuit (nieuwe machtsverhoudingen ten

aanzien van de uitvoering , wie doet wat, wanneer)

Kortom, gemeenten worden aangesproken op hun rol als regievoerder. En zijn financieel en

beleidsmatig verantwoordelijk. Dat is echter niet afdoende om de kanteling echt te

realiseren. Het uitvoerende maatschappelijk middenveld en bovenal de burger zelf zullen bij

de veranderingen betrokken moeten zijn. Anders blijft het kantelen beperkt tot een relatief

eenvoudige aanpassing van de werkwijze van alleen de uitvoerders van het derde en zesde

prestatieveld in de Wmo.

De gemeentelijke Wmo loketten krijgen vaak alleen de vragen naar individuele voorzieningen

en (enkelvoudige) vragen om informatie en advies. Met de trechter zelf - het informele

circuit, de collectieve voorzieningen en de individuele voorzieningen - voor ogen is kantelen

vanuit de individuele voorzieningen terug naar het zelf oplossen (en de gevraagde

ondersteuning daarbij), de grootste stap! Het is dus interessant om andere

aangrijpingspunten op te zoeken in de buurt bij sleutelfiguren, zichtbare schakels e.d.

Kantelen vereist een attitudeverandering, die vorm krijgt in ‘het vraag gestuurde, gekantelde

gesprek’. Het vereist relaties tussen het informele en formele circuit. En het vereist

verbindingen met plaatsen waar mensen hun verhaal kwijt willen en ‘natuurlijke

vindplaatsen’ waar men als vanzelfsprekend naar toe gaat met een vraag. Niet in alle

situaties voldoet het gemeentelijke loket hieraan. Dit pleit voor aandacht voor de relatie

tussen:

− Enkelvoudige en meervoudige problematiek

− Fysieke/ digitale loketten en vindplaatsen in de buurt

− De gespreksvoerder, het loket en de backoffice

Inhoudelijke uitgangspunten van Kantel wijzer!

Kantel wijzer! focust op de implementatie van Het Gesprek. Immers, daar moet het

gebeuren. Daarnaast stellen wij vast, dat er méér nodig is. Juist om het gekantelde gesprek

te verankeren in een structuur van zorgen voor jezelf en voor elkaar.

1. Het kantelconcept is leidend: aan het beantwoorden van vragen van burgers gaat een

open, vraag gestuurd gesprek vooraf. Doel van het gesprek is om onder leiding van een

professioneel gespreksvoerder de situatie gezamenlijk te analyseren. En op basis van de

gedeelde conclusies oplossingen (arrangement) te formuleren;

2. Het wijkconcept is leidend: er is geen gemeentelijk beleidsplan dat niet spreekt van

wijk-, buurt-, dorp- of kerngericht werken. Idee hierachter is dat de toegang tot

antwoorden zo dicht als mogelijk in de directe omgeving georganiseerd zou moeten zijn.

In dit kader wordt al snel gedacht in structuren en locaties. Wij denken echter in termen

van mensen: de uitvoerende professional;

3. Samenwerking aan de voorkant is leidend: voor het gestalte geven aan de

kantelgedachte is samenwerking met het maatschappelijk middenveld zeer wenselijk.

Echter, de samenwerking betreft niet in eerste instantie organisaties (waaronder de

gemeentelijke), maar de inzet van uitvoerende professionals;

Toelichting:

In Nederland wordt snel gedacht in structuren. Bij voorkeur om de bestaande structuren aan

te passen op opnieuw geformuleerde- of nieuwe eisen. In de kantelgedachte wordt een

ander uitgangspunt genomen: de vakman aan zet (met dank aan het Projectbureau

Amsterdam: Vakmanschap aan Zet). Het centraal punt is een bekend gezicht in de wijk.

Deze kan aangesproken worden als er vragen zijn van welke aard dan ook. Vragen die

beantwoord moeten worden. Deze vakman (vakvrouw) analyseert de situatie samen met de

vragensteller en komt ook weer gezamenlijk tot een oplossingsrichting. De conclusies hebben

effecten voor de op het gesprek volgende stappen: de organisaties die bij de beantwoording

van vragen zijn betrokken, nemen de conclusies over: zij gaan verder waar de

gesprekvoerder is gestopt. Om dit te kunnen bewerkstelligen moet de gesprekvoerder:

− als professioneel gesprekvoerder beroepsinhoudelijk vertrouwen genieten van derde

− en ruimte hebben om zonder last of ruggespraak op professionele (dat is: inhoudelijk te

verantwoorden) wijze problemen aan te pakken

− op bovenal kwalitatieve waarden worden beoordeeld

Omdat vragen/ situaties/ problemen zelden ‘enkelvoudig/ eenvoudig’ zijn, zal er bij tijden

een beroep moeten kunnen worden gedaan op andere professionals in het werkgebied.

In een dergelijke bijeenkomst heeft het bekende gezicht de rol van procesbegeleider, die de

bevoegdheid heeft een oplossing eventueel te forceren1.

Dat ‘bekende gezichten’ ook een thuisbasis behoeven is evident. Dat die thuisbasis tevens de

ontmoetingsplek met burgers (met vragen) kan zijn is een praktisch gevolg. Het is in die zin

een tegenhanger van het ‘loket’, de inloopspreekuren, de openingstijden en wat dies meer

zij. Voor de goede orde: organisaties behouden hun voordeur, hun winkel, de frontoffice.

Echter die functie is alleen gericht op het beoordelen welk aanbod van de betreffende

organisatie (enkelvoud) het meest adequaat is voor de vraag/ situatie/ probleem.

4. Inzet van vier kennisvelden is leidend: voor een succesvol starten, doorlopen en

afsluiten van een kanteltraject zijn bestuurlijke instemming, een strategie gericht op het

accepteren van de gevolgen voor organisaties van de samenwerking aan de voorkant en

een operationele invulling van het gekanteld werken, voorwaarden. Het conceptueel kader

1 In Kerkrade heeft de wijkmanager doorzettingsmacht. De wijze waarop dat tot stand is gekomen en ingezet wordt, is vooral informeel maar met instemming van deelnemende partijen geregeld. Dit ‘zwaard van Damocles’ heeft op zich al geleid tot het niet hoeven inzetten van het middel.

is hiervoor in een visiedocument neergelegd, dat de gelijktijdig de basis is voor de

uitwerking van de kantelgedachten in de praktijk. De kennisvelden in de joint venture

dekken de vier genoemde elementen.

5. Opdrachtnemer in kantelprojecten is Stichting VraagWijzer Nederland, die de

kennisvelden inzet door exclusief gebruik te maken van de partners in de joint venture.

Toelichting:

Het idee van samenwerken in Kantel wijzer! is gebaseerd op de aanvullende kwaliteiten

van de participanten, die aansluiten op de vereiste kennisvelden in een kantelproces.

Eerst is het nodig dat bestuurders, zijnde de vertegenwoordigers van de politiek, het

bestuur, het maatschappelijk middenveld en andere actoren die er voor de besluitvorming

toe doen, een globaal beeld van de kantelgedachte hebben. Een beeld dat maar op één wijze

te interpreteren is. Deze presentatie van de kantelgedachte gebeurt door Astra-com, Hein de

Graaf. Vervolgens moet de kantelgedachte in de lokale situatie vertaald worden, de visie op

hoofdlijnen. Dit behoeft bestuurlijke instemming: Carel van Velzen, Advies in Zorg & Welzijn.

Voorts moet de visie op hoofdlijnen samen met de deelnemers worden uitgewerkt in een

plan van aanpak, opgesplitst naar de beslissers van maatschappelijk middenveld en de

gemeentelijke organisatie: Jandirk Pronk Advies en de uitvoerders in het maatschappelijke

middenveld en de gemeentelijke organisaties: Roul Wessels, Stichting VraagWijzer

Nederland. Tot slot moet het leiden tot een uitvoeringsplan en de implementatie ervan,

inclusief het volgen van de uitvoering in de eerste maanden na de implementatie

(coproductie). Voor kantelprojecten is Stichting VraagWijzer Nederland de contractant,

echter projecten als deze worden steeds binnen de joint venture ‘Kantel wijzer!’ uitgevoerd.

Op de volgende pagina is deze opzet schematisch weergegeven.

Schematische weergave van de opzet van Kantel wijzer!

Deze partners hebben als overeenkomst de ruime ervaring met gemeentelijke beleid en

kennis van gemeentelijke organisaties en het maatschappelijk middenveld. Het verschil zit in

de invalshoek waarmee de kantelgedachte wordt benaderd. Het maakt de inzet van deze

expertise voor de implementatie van de kantelgedachte des te interessanter.

Met de Kantel wijzer! visie biedt Stichting VraagWijzer Nederland een geheel aan diensten

aan gemeenten met als doelstelling wijzer te kantelen.

Stichting VraagWijzer Nederland

“Omdat wij weten dat alle mensen anders zijn en u het eenvoudig wilt houden”. Met de

detachering van twee consulenten aan het landelijke VNG project De Kanteling hebben wij

als geen ander kennis van het onderwerp. Meer informatie: www.vraagwijzer.nl

Astra-com

“Het World Wide Web inzetten voor de eigen kleine vriendenkring: samen plezier hebben en

samen sterk”. Samen met zijn partners zet Hein de Graaf zich in om nieuwe technologie te

gebruiken voor zeer oude doelen: versterken van sociale netwerken rond een persoon,

vooral als hij of zij daar belemmeringen bij ervaart. Hij zal zeker zijn ervaring en kennis over

de Kanteling inzetten, opgedaan als projectleider bij OL 2000 en als consulent bij het

landelijke VNG project De Kanteling tot eind 2011. Meer informatie: www.astra-com.nl

Carel van Velzen Advies in Zorg & Welzijn

“Visie verbindt”. Carel van Velzen is afgestudeerd in de sociale psychologie en heeft een rijke

ervaring opgebouwd met het kwartier maken voor CJG, het samenwerken in ketens, het

formuleren van Wmo beleid en de doorontwikkeling van Wmo loketten, de advisering bij

meervoudige, onderhandse aanbesteding van maatschappelijke gezinsopvang, de advisering

met betrekking tot en de implementatie van het gemeentelijke beleid met betrekking tot

mantelzorg en informele zorg. Meer informatie: http://www.carelvanvelzen.nl/

Pronk Advies

“Als het spannend is tussen mensen”. Jandirk Pronk is als sociaal psycholoog en

organisatieadviseur bij uitstek een kenner van innovatieve trajecten en processen. Hij is

bekend met intercultureel werken, conflicthantering en leven met verschillen, zicht op

bewustzijn met de Organic Score Card. Spannend wordt het tussen mensen als het gaat om

nieuwe omstandigheden (teams, mix van culturen), over conflicten (dynamiet en dynamiek)

en om levensloop (coaching, Organic Score Card). Binnenkort is meer informatie te vinden

op zijn website.