De Kringloop van Water We bekijken eerst gezamenlijk een introductiefilmpje.
Observatie - Kringloop · Observatie is een uitgave van Landschapsvereniging De Kringloop Linne...
Transcript of Observatie - Kringloop · Observatie is een uitgave van Landschapsvereniging De Kringloop Linne...
Klei
n ge
ader
d w
itje
Pier
is n
api (
foto
: Mar
iann
e Vo
s)
Observatie is een uitgave vanLandschapsverenigingDe Kringloop Linnewww.dekringlooplinne.nl
LANDSCHAPSVERENIGING
De Kringloop Linne
Observatie
Jaargang 40 - nummer 3
mei / juni 2013
Inhoud
Doe mee aan onzeObservatie!
Werk ook mee aan Observatie en stuur uw foto’s,artikelen, observaties, wetenswaardigheden of natuur-belevingen op naar: [email protected] inleverdatum kopij volgende Observatie 1 juni 2013
Colofon
3 5 7 910121314161718
Het doel van deverenigingLandschapsvereniging "De Kringloop" stelt zichten doel tezamen hetlandschap te verkennen inal zijn facetten enzodoende liefde te kwekenvoor natuur en heem.
Voorzitter: Jan Hermans, Hertestraat 21, 6067 ER Linne, 0475-462440
Secretariaat: Ans Homburg, Burton Jostweg 7, 6041 PG Roermond, [email protected]
Penningmeester:Lins Baars, Onderste Boord 1, 6067 AE Linne, 0475-464140
Bestuursleden:Toos Bakker, Mgr. Nolensstraat 2, 6061 GK Posterholt, 0475-403801John Hannen, Marktstraat 1, 6049 BA Herten, 0475-334807Lei Hulsbosch, Op het Kuilken 12, 6067 AK Linne, 0475-463239Jo van Pol, Julianastraat 17, 6065 AM Montfort, 0475-542401Website: www.dekringlooplinne.nl
Redactie: Jan Hermans, John Hannen, Ans Homburg, MarianneVosVormgeving: Rob Bömer, Techniek: Joost GeraetsObservatie verschijnt zes keer per jaarKopij inleveren: [email protected]: Editoo B.V. te Arnhem
De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de artikelen en behoudt zich het recht voor om in overleg met de auteur artikelen in te korten.Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding.
Abonnement / lidmaatschap:Het lidmaatschap bedraagt minimaal € 10,-- per jaar; over te maken oprekeningnummer: 470.97.59. ten name van “Landschapsvereniging deKringloop” Het lidmaatschap wordt stilzwijgend verlengd, tenzij ditschriftelijk bij de secretaris of penningmeester wordt opgezegd vóór 1 december. Zie ook op de website ons huishoudelijk reglement.Verenigingslokaal / binnenactiviteiten:Centrale ruimte van Basisschool TriangelLinnerhof 36, 6067 EJ Linne tel. 0475-462321
Buitenactiviteiten: deelname geschiedt altijd op eigen risico.
Vlinders van het Weerterbos - Aidan WilliamsNet voorbij Ripsdorf... - Leo KosterBomen over Bomen: Castanea sativa - John HannenMeldt u aan voor de varia-avond - Lei HulsboschPlanten leren doe je bij De Kringloop - Jan HermansOchtendexcursie 26 mei het bronnenbos Maalbeek Belfeld - John HannenUitgebreide plantencursus in 2013 bij De KringloopJaarverslag over het verenigingsjaar 2012 - Ans HomburgDagexcursie naar het Weerterbos op zondag 23 juniMicrolepidoptera, een vlinderwereld in miniformaat - Marianne VosLente! - Marianne Vos
2
door Aidan Williams
Openheid en variatie zijn binnen deecologie belangrijke factoren dievoor een vlinderleefgebied niet ofnauwelijks mogen ontbreken. Eendergelijk biotoop moet naast deaanwezigheid van nectar- enwaardplanten voldoende microklimaten vertonen in de vorm van zonen schaduwvlekken, gecreëerd doorde verscheidenheid in overgangenvan begroeiingen. Voor een vlinderis dit van groot belang bij het optimaal op peil houden van de lichaamstemperatuur. Soorten zullendaarom maar weinig in geslotenbosvegetaties aangetroffen worden.Om het in bosgebieden toch aantrekkelijk te maken voor vlindersen andere ongewervelde diersoorten, wordt in het beheer gestreefdnaar het creëren van meer openstructuur en een geleidelijke opbouw van begroeiingen. Het Weerterbos is één van die gebieden.
Het Weerterbos ligt in de grensstreek tussen Midden-Limburg enNoord-Brabant ten noorden vanWeert, binnen de gemeente Nederweert. Het gebied heeft een omvangvan 800 hectare en is met 705 hec
tare uitgegroeid tot een aaneengesloten natuurgebied in eigendomvan stichting het Limburgs Landschap. Globaal genomen kan hetopgedeeld worden in drie deelgebieden, waaronder het zuidelijk gelegen ‘Weerterbosch’, het middendeel ‘Hugterbroek’ en noordelijkgelegen ‘In den Vloed’. De deelgebieden bestaan voor het merendeeluit vochtige broekbossen, bestaande uit eiken-berken, elzen en wilgenbossen met daarnaast aanplantingen van Grove den en populieren.In de periode van 2000 tot en met2012 zijn vlinderbiotopen in devorm van bospaden (vlinderroutes), open plekken en structuurrijkebosranden door een vrijwilligersgroep gecreëerd. Het vlindergerichte vrijwilligerswerk heeft geleid toteen sterke toename van vlinderpopulaties en het herstel van kwetsbare zeldzame soorten, zoals het Spiegeldikkopje, Bont dikkopje en deKleine ijsvogelvlinder. Jaarlijks zijner op verschillende locaties nieuweleefgebieden voor deze vlindersoorten ontwikkeld en zijn geïsoleerdeplekken met elkaar verbonden.De open zonnige vlinderbiotopenbevatten door de vochtige ligging
een karakteristieke vegetatie vanHennegras en Pijpenstrootje. Hennegras is vooral aanwezig in deopen plekken, begeleid door ruigtesoorten als Kale jonker, Grote kattenstaart, Gewone engelwortel enbraam. Pijpenstrootje beperkt zichmeer tot de aanliggende bospadeneventueel in combinatie metbraamsoorten. Aan de bosrandenen langs de padranden groeit lokaalWilde kamperfoelie.Hennegras en Pijpenstrootje zijn debelangrijkste waardplanten voor debijzondere dagvlinders Spiegeldikkopje en Bont dikkopje. Het Spiegeldikkopje is 16 mm groot en kenmerkt zich, zoals de naam al aanduidt, door de witte zwartgerandespiegelvlekken aan de onderzijdevan de geel gekleurde achtervleugels. De bovenzijde van de voor- enachtervleugels hebben een donkerbruine grondkleur met aan de vleugelpunten gele vlekken, die bij devrouwtjes opvallend groter zijn dande mannetjes. Een ander kenmerkend aspect is het huppelachtigevlieggedrag van de soort boven devegetatie van waard- en nectarplanten. De familie dikkopjes ontleentzijn naam aan de relatief grote kop.Het Spiegeldikkopje is voor Neder
Vlinders van het Weerterbos
Spiegeldikkopje (foto: Aidan Williams)
3
land een ernstig bedreigde soort,die nog maar op een aantal plekkenaan te treffen is. In Limburg komentwee gezonde populaties voor, teweten in het Weerterbos en deGroote Peel. De populatie in hetWeerterbos kan beschouwd worden als belangrijkste leef- en verspreidingsgebied niet alleen voorLimburg maar zelfs voor geheelNederland. De biotoop in hetWeerterbos bestaat voornamelijkuit de open gemaakte plekken meteen vegetatie van vochtige tot nattegrazige ruigte, waarin zowel dewaardplant Hennegras als de nectarplant Kale jonker naast elkaarvoorkomen. Wanneer Hennegrasniet voorkomt, wordt Pijpenstrootje als voornaamste waardplant gebruikt.In vergelijking met het Spiegeldikkopje bedraagt de vleugellengte vanhet vrij zeldzame Bont dikkopjemaar 13 mm en is daarmee een stukkleiner. De bovenzijde van de vleugels zijn net als die van het Spiegeldikkopje donker gekleurd en bevatten verspreid gele vlekken. Een dergelijk vlekkenpatroon als op de bovenzijde van de vleugels is ook aanwezig op de geel gekleurde onderzijde.De soort komt naast het Weerterbos ook voor in andere Kempensenatuurgebieden, zoals de Moeselpeel en Groote Peel. De biotoop isvergelijkbaar met die van het Spiegeldikkopje: natte Pijpenstrootjevegetaties of grazige Hennegrasruigten. Het Bont dikkopje heeftvaak een voorkeur voor biotopenmet een lintvormig structuur, hetgeen verklaart dat deze soort in hetWeerterbos veel op de met Pijpenstrootje begroeide bospaden aangetroffen wordt. Deze soort is niet alte kieskeurig met betrekking totnectarplanten, welke op de bospaden voornamelijk uit braamsoortenbestaan.
De derde bijzondere dagvlinder diein het Weerterbos voorkomt is deKleine ijsvogelvlinder. Deze forsezwart-witte vlinder met een vleugellengte van 26 mm behoort tot defamilie van de parelmoervlinders.De bovenzijde van de vleugels is
zwart tot donkerbruin gekleurdmet een kenmerkende reeks vanwitte vlekken, die lopen van devoorrand van de voorvleugels totaan de achterrand van de achtervleugels. De vlekken worden onderling van elkaar gescheiden dooraders. De onderzijde van de vleugels is geheel anders dan de bovenzijde en bevat een complex mozaïekachtig patroon van geelbruine, grijze en witte velden, naastzwarte lijnen en stippen. Vrouwtjesonderscheiden zich van de mannetjes door de donkerbruinere grondkleur van de vleugels.Voorheen kwam de Kleine ijsvogelvlinder in geheel Limburg voor,maar heeft tegenwoordig een verbrokkelde verspreiding in het Peelgebied, met populaties in het Weerterbos, de Krang en Broekhuizerbroek. Redenen voor de achteruitgang zijn verdroging en versnippering van de biotoopgebieden. Devlinder is karakteristiek voor vochtige bossen en bosranden waar dewaardplant Wilde kamperfoelievoorkomt. De rupsen leven van debehaarde bladeren die blijken toe tenemen naarmate het vochtigerwordt. Vanaf de jaren negentigheeft de soort in het Weerterboszich sterk ontwikkeld en heeft veelgeprofiteerd van het uitgezette beheer, bestaande uit het creëren vanmeer lichtplekken en het vrijmakenvan Wilde kamperfoelie in de
struiklaag. De populatie kan eveneens beschouwd worden als de belangrijkste in Limburg.
In het Weerterbos bevindt zich eenheel netwerk van vlinderroutes. Debospaden dienen daarbij als vlindercorridors naar de belangrijkstebiotopen die bestaan uit open plekken. Om de populatie van de vlinders in stand te houden is het vanuiterst belang dat dit netwerk aanopen plekken en bospaden nu en inde toekomst beheerd blijft. Sinds delaatste decennia is hier hard aan gewerkt, vooral door vrijwilligers inopdracht van het Limburgs Landschap. Het beheer richt zich voornamelijk op het handhaven van dehuidige waardevolle biotopen voorde zeldzame vlindersoorten en waarmogelijk het ontwikkelen van nieuwe biotopen. Belangrijk is dat debiotopen open blijven, dat dewaard- en nectarplanten niet verdrongen worden door andere plantensoorten en dat de vochtigheidvan het gebied op peil wordt gehouden. Met een toekomstgerichtbeheerplan, waarin naast het uitzetten van de beheermaatregelen ookeen visie wordt ontwikkeld, is hettoekomstperspectief van deze waardevolle vlinderleefgebieden gewaarborgd en hiermee deze zeldzamevlindersoorten.
Opengemaakt bospad met ruige begroeiing (foto: Aidan Williams)
4
door Leo koster
Dit plaatsje ligt in de schitterendeDuitse Eifel, in de buurt van Blankenheim. In juni 2006 heb ik dit gebied bezocht met Landschapsvereniging “De Kringloop”. Op donderdag 26 juli 2012 na 140 km enomstreeks 08.00 uur parkeer ikmijn auto nabij een oude steengroeve. Dit rotsmassief heet Hönebergen is zeer geliefd bij fossielzoekers.Dit kalkgesteente uit het Midden-Devoon is ongeveer 380 miljoenjaar oud. Hier lag een zee met koraalriffen, de kalkhoudende skeletten van de gestorven dierlijke bewoners van deze zee stapelden zich
in meerdere lagen op elkaar. In hetCarboon, een 300 miljoen jaar geleden, zijn ze door bergvormendekrachten vervormd en “gevouwen”.Om me heen zie ik; Grasklokje,Wilde marjolein, Beemdkroon, Jacobskruiskruid, Tijm, Bloedooievaarsbek, Knoopkruid, Echt walstro, Grote brunel en het Kluwenklokje. Aan vogels hoor en zie ik;Fitis, Geelgors, Grote bontespecht, Boomklever, Gaai, Puttersen Kramsvogels. Als ik de kleineparkeerplaats verlaat zie ik nog eenheel kleine Jeneverbes, Blaassileneen de Kleine pimpernel. In eenstruik tegenover de weg zit eenvogel, ik denk direct aan de Grau
we klauwier. Ja, het is hem. Hetmannetje heeft een grijze kop,zwarte oogstreep en roodbruinerug, hij is aan het jagen, direct in debuurt houdt zich een Grasmus op.
De wei tegenover mij is pas gehooid, op deze wei een grote, logge,donkerkleurige vogel. Als ik devogel in beeld heb denk ik direct “dit is geen normale roofvogel”.Maar meteen weet ik het “het is eenOehoe”. De vogel vliegt naar debosrand en laat vanaf een plek ineen boom een hees bedelend geluidhoren. Ik zoek het geluid op en viaeen graspad kom ik bij een Groveden waar mevrouw of meneer zichophoudt. Statig zit hij/zij op eentak, geweldige poten, massief lichaam met een bruingeel afhangend verenkleed met hier een daarwat dons, af en toe gaat de snavelopen en laat de vogel het specifiekegeluid horen. Dan zie ik in diezelfde boom nog een flits van eenOehoe. Twee Oehoes, waarvan ikdenk zeker één jong. Ik besluit dezeprachtige vogels niet te verstorenen loop het graspad weer terug. Ikkan me eigenlijk niet voorstellendat de Oehoe in deze oude steengroeve hun nest hebben gehad.
Op de geasfalteerde straat ga iklinks; in de berm het prachtigeZonneroosje. De Grauwe klauwieris wat dichterbij gekomen en verjaagt een Geelgors. Het vrouwtjevan de Grauwe klauwier is ookaanwezig, het heeft een grijsbruineschubtekening op de borst en flanken, een grijsbruine kop en bruineoogstreep. Ik geniet volop van vlinders zoals Dambordjes, Bleekblauwtje en diverse dikkopjes. Verder Kattendoorn, ratelaar,Ruigeweegbree, bladeren van de Herfsttijlozen en Bochtige klaver. Eenlinks van de straat gelegen graspadwandel ik omhoog. Een Veldleeuwerik ziet deze morgen ook wel zitten, Kneutjes hebben het hier ooknaar de zin. Eén exemplaar van deRouwspanner krijg ik te zien.Grote keverorchis is uitgebloeid. Ineen wei een heel perceel met bloeiende Adderwortel. En dan het ster
Net voorbij Ripsdorf...
Blee
k bl
auw
tje P
olyo
mm
atus
cor
idon
(fot
o's:
Mar
iann
e Vo
s)
5
ke geluid “kwik-me-dit”. Het komtvan een tot de familie Fazanten behorende hoendersoort, de Kwartel.Dit geluid (roep) wordt door hetmannetje gemaakt. Met de roepwordt heel voorzichtig begonnen,dit “aanzetje” heb ik nog nooit eerder waargenomen en dat komtomdat ik nu zo dicht bij deze zeerschuwe vogel sta. Deze vogel zit opde grens van een graanakker en eenwei. Als ik probeer nog dichter bijte komen verstomt het geluid. Eenhaas sprint wel weg uit de wei.
Aan de rand van het bos de Bosrank en Stijve ogentroost en hoorik de Kuifmees. In de buurt vaneen hoogzit vangt een mannetje vande Grauwe klauwier vliegen en watgrotere insecten. Ik wandel langsGrote centaurie, Veldsalie en langsde Wollige sneeuwbal. De “lach”van de Groene specht wordt genoteerd. De Kwartel “slaat” weer, hetgeluid echoot door de omgeving,heel apart. De zon heeft me evenverlaten. Luzerne groeit hier, Roodguichelheil, Ruig klokje en Grootstreepzaad, ik zie ook een Luzernevlinder met op de ondervleugel eendonkerkleurige plek, zou het deZuidelijke luzernevlinder kunnenzijn?? Langs de rand van een weidiverse Koningskaarsen, kleinebloemen met een knopvormige stijl.Op Beemdkroon zit de Boserebia.Deze vlinder heeft op de ondervleugel een kleine witte band. Dezevlinder heb ik jaren terug hier d.m.v. de kijker al eens waargenomen,nooit hier meer gezien. Het is eenbruinkleurige vlinder met op devleugels rode plekken met daarinzwarte punten die weer voorzienzijn van een witte stip. Een Kleingeaderd witje snoept wat van eenbloem in de buurt een eenzame Cichorei. Door een bloemrijke weiloop ik afwaarts richting geasfalteerde weg, ik wandel langs uitgebloeide sleutelbloemen. Ik kom bijeen kleine parkeerplaats waar alvaker de auto geparkeerd werd.Hier diverse bloemen van de Wildeweit. Deze halfparasiet behoort totde bremraapfamilie en beschiktover paarse bloemen met een gele
ring. Ze maakt gebruik van de wortels van grassen en granen. Ik noteer de Gehakkelde aurelia ook welc-vlinder genoemd. Tegen een verhoging leeuwenbek en de schitterende tweejarige in bloei staandeAarddistel. Op de straat ligt eendrol van hond of vos, een Bleekblauwtje (vrouwtje) heeft wel interesse. Ik zit er met mijn ogen bovenop, met de roltong worden zouten en andere voedingsstoffen opgenomen. De waardplant is Paardenhoefklaver. Iets verder op destraat een platgereden pad waarinveel Rode bosmieren geïnteresseerdzijn.
Ik kom dicht bij de Lampertsbachdie ik niet oversteek. Ik wandel aande linkerkant van de weg, heel veelMoerasspirea, Moesdistel, Morgenster en op een wilg heel veelkorstmos. Kruisbekken vliegenover en op de gehooide percelenheel veel Dambordjes. De vrouwtjes van deze vlinder laten de eitjesuit de lucht vallen boven een kortevegetatie en op een zonnige plaats.De onderzijde van de vleugels vanhet vrouwtje van het Dambordjezijn geel bestoven en ze zijn ietsgroter dan de mannetjes. Ik verlaatde geasfalteerde straat en wandeleen graspad in. Ik steek de kale weiover richting beek, een Roodborstje zingt. Op Knoopkruid gaat deKeizersmantel zitten op 10 cm afstand. De onderkant van de achtervleugel is groenachtig met wittestrepen, de bovenzijde is oranjekleurig met donkere stippen.Rechts van het pad diverse Kartuizeranjers met in de top van de stengel diverse bloemen bij elkaar. Eendeel van de helling is ontdaan vannaaldhout, een rijke bloemenprachtis er voor in de plaats gekomen, eenKoninginnepage fladdert er rond.De zon is ook weer doorgebroken.Overblijvend bingelkruid en Meligetoorts met gelige bloemen tegen dehelling. Ik noteer een Sint Jansvlinder, het kan ook de Vijfvlek sint-jansvlinder geweest zijn alsmede deKleine parelmoervlinder. Tegen dehelling ook bloeiend Duifkruid, behorend tot de kaardenbolfamilie.
Via een smal paadje ga ik de hellingvan de Lampertsberg op en verlaatik het pad. Een Ree wordt door mijgestoord. Als ik boven ben staatdaar een hoogzit, op de open vlaktehoor en zie ik veel Geelgorzen.Beuken en Jeneverbesstruiken sieren dit deel. Een jonge Fijnspar isdoor een reebok als veegplek gebruikt. Een bruinkleurige, afgestorven plant trekt de aandacht. Afgestorven is ze niet, wel uitgebloeid,het is de Centauriebremraap. Het iseen parasiet die parasiteert opGrote centaurie en ze mist bladgroen. Langs de bosrand fladderteen Atalanta, een leeuwentand ophet pad, maïs aan de linker zijdevan het boscomplex, op de randvan de maïsakker bloeit het Akkerviooltje. Aan de rand van het padook nog de Wilde reseda met gespleten bladen.
Een Haas gaat er snel vandoor,weer een Grote keverorchis en ophet pad Wondklaver. EnkeleBoompiepers zijn niet blij met mijnaanwezigheid. Via enkele weilanden, waar vanmorgen de Oehoe zaten over prikkeldraad bereik ik degeasfalteerde weg. In de berm nogde bloeiende Akkerwinde. Ik benweer bij de parkeerplaats, het is12.30 uur. Op een grote natuursteen worden de meegebrachte boterhammen naar binnen gewerkt.Een Landkaartje (zomervorm)komt even voorbij. Prachtige waarnemingen uit een schitterend gebieddie niemand mij kan afnemen.Straks ga ik nog naar Nonnenbach.
Sint-jansvlinder, Zygaena filipendulae
6
door John Hannen
Geschiedenis Van Castanea sativa wordt aangegeven dat deze uit het zuiden vanEuropa, Klein Azië en delen van deNoord-Afrikaanse kuststrook afkomstig is. Doch uit archeologischevondsten is te herleiden dat desoort zijn eigenlijke oorsprongheeft in Armenië. Door onderzoekblijkt dat de Kelten de lekkerevruchten naar hier hebben meegenomen en voor de verspreidinghebben gezorgd. Later gingen deRomeinen de Tamme kastanjesteeds vaker verbouwen om hun legioenen van voedsel te voorzien,waarna deze boom in de middeleeuwse kloostertuinen doelgerichtdoor de monniken werd aangeplantvanwege hun medicinale eigenschappen. Bij de Romeinen deed devolgende mythe de ronde: De jachtgodin Diana was op de vlucht vooroppergod Jupiter, die haar wildeverleiden. Maar Diana was hem teslim af en veranderde zichzelf ineen Tamme kastanje, waardoor zecasta (= kuis) bleef. Een andere legende verteld dat de boeren dachten dat de Tamme kastanje een geschenk was van God; want in hetnajaar ‘regende het brood uit de hemel’. Maar de duivel was jaloers enblies over de bolsters. Door zijnkwade adem vormde deze stekelsen God die het zag deed een slimmetegenzet: zodra de kastanjes rijpwaren en op de grond vielen,sprongen de bolster in vier delenopen (in de vorm van een HeiligKruis). Zo konden de boeren dekastanje zonder moeite gaan rapenen consumeren.
Bomen over bomen deel 9
Castanea sativaof Tamme kastanje
Naamgeving De wetenschappelijk naam is Castanea sativa. Er zijn twee verklaringen voor het eerste deel van zijnnaam: Zo zou hij afgeleid zijn vanCastana, een kleine stad in Klein-Azië, waar de boom sinds oeroudetijden werd gecultiveerd. Of verbasterd uit “Kask”zoals ze deze boomnoemen in Armenie; het land vanherkomst. Het woord sativa betekent gecultiveerd, nuttig of verzadigend; verwijzend naar de eetbaarheid van de vruchten.In het Nederlands kent men nog devolgende namen: Spaanse kastanje,Portugese kastanje of Europesekastanje. De Engelsen spreken vanSweet chestnut en European chestnut, terwijl de Fransen het dan hebben over Châtaignier commun ende Duitsers noemen hem Edelkastanie of Esskastanie.Deze bladverliezende loofboom behoort, evenals de eik en de beuk,tot de napjesdragersfamilie (Fagaceae).
Beschrijving Tamme kastanjes hebben een bredekroon die een hoogte bereikt van25-35 m. Hun stam kan een diameter van twee meter bereiken. Typisch is de schors die vaak een gedraaid en diep gegroefd patroontoont met diepe voren of spletendie spiraalvormig in beide richtingen omhoog de stam in gaan: Dezware, korte donkergrijze stamdraait om zijn as (tordeert) waardoor de diepe groeven in de schorsmee draaien. De Tamme kastanjekan circa 500-1500 jaar oud worden: Uitzondering is de Tammekastanje in de gemeente van Sant'Alfio in Sicilië waar op de hellingenvan de Etna de beroemde Tammekastanje staat die naar schatting2000- 4000 jaar oud is.Zijn jonge takken zijn eerst olijf
groen maar kleuren spoedig roodbruin en bezitten tot een halve centimeter grote groenachtig bruineknoppen die eivormig zijn met 2 of3 schubben. Het blad is gemakkelijk herkenbaar aan grof gezaagderanden met stekelige tanden. Delancetvormige bladeren worden16-28 cm lang en 5-9 cm breed. Zezijn glanzend donkergroen aan debovenzijde en aan de onderzijdeeerst behaard, later worden ze kaalen zijn lichter dan de bovenkant.
De Tamme kastanje bloeit in juniaan het eind van het jonge lot.Deze bloei begint pas vanaf hetvierde jaar waarbij de mannelijkebloeiwijze het meest opvalt. Delange, aarvormige, geelgroenebloeiwijze groeit rechtopstaand totoverhangend in de bladoksels. Demannelijke bloemen staan drie aandrie langs tot 20 cm lange spillen(katjes) en hebben 6 bloembladenen stuifmeelvormende stervormigebloempjes. Ten opzichte van demannelijke bloeiwijze zijn er weinigvrouwelijke bloeiwijzen die aan devoet zitten met stijve, draadvormige stempels. Deze vrouwelijke bloemen hebben de opmerkelijke geurvan gebakken champignons. Uit devrouwelijke bloemen ontwikkelenzich doornige doosvruchten, waarvaak de mannelijke bloeiwijzen nogaanzitten. Deze bevatten 3-7 bruinachtige noten die in oktober worden afgeworpen. De vruchten, dienoten worden genoemd, zitten ineen bolster.
ToepassingDe kastanje houdt van zonnige totlicht beschaduwde, warme plaatsenop matig droge tot matig vochtige,voedselarme tot matig voedselrijke,zwak zure grond (zand en leem).Groeit dus zeer slecht op zware,natte en koude kleigronden. Deze
7
1 2
3
4 5
6 7 8
Castanea sativa: 1 - C. s. 'Albomarginata', 2 - C. s. 'Vincent van Gogh’, 3 - gegroefde stam, 4 - bloemen,5 - vruchten, 6 - katjes met mannelijke en vrouwelijke bloemen, 7 - tak met knoppen, 8 - habitus boom (mijn klimboom). Foto 8: John Hannen, overige foto’s: P. Theunissen.
boom is in ons klimaat winterharddoch zijn vruchtenopbrengst is afhankelijk van een warme zomer.De Tamme kastanje verdraagtwind in principe goed maar is minder goed bestand tegen de zoutezeewind, evenals tegen strooizout.Bij strenge vorst kunnen vorstscheuren in de stam ontstaan.In Nederland en België komt deboom vaak voor op oude landgoederen: Het was bij kasteelheren hetgebruik dat in lanen in hun parkvaak de kastanje werd geplant om“het gewone volk” van voedsel tevoorzien waarbij ze hun eigen rijkdom konden benadrukken.
De Tamme kastanje heeft ook eenAmerikaanse broer, de Castaneadentata. Het voortbestaan van dezesoort is evenwel twijfelachtig ge
worden nu de kastanjekanker (Endathia parasitica) in Amerika dermate heeft toegeslagen dat de Castanea dentata er nagenoeg is uitgeroeid. In China staan de soorten;Castanea henryi en Castanea mollissima welke zeer goed bestand zijntegen deze ziekte, echter deze soorten zijn bij ons moeilijk te vindenalsook de Castanea crenata uitJapan die maar negen meter hoogwordt. Van de Tamme kastanje zijnhier wel de volgende cultivars tevinden: De 'Argenteo-Variegata' -wit gerand blad; 'Asplenifolia'- metdiep ingesneden blad, 'Dissecta' -lijnvormig blad, 'Glabra'- heelgroot donkergroen blad, 'Variegata' - geel gerand blad, 'Lyon' - grotevruchten op jonge leeftijd, 'Doréede Lyon' - zeer grote kastanjevruchten, rijkdragend, 'Noire Pre
coce' en 'Vincent van Gogh' metzijn aparte takvorm.
De bevruchtingNa het uitlopen van de bladerenverschijnen de katjes waar de vrouwelijke bloemen zich onderaan bevinden omgeven door een groene,schubachtig bebladerde vruchtbeker. De twee of drie vruchtbeginselsontwikkelen zich na kruisbestuiving tot een noot; de bekende eetbare kastanjes. De vruchtbekergroeit uit tot een stekelige bolster.Kevertjes, vliegen en bijen bestuiven deze bloemen: In juni als deboom bloeit is hij de leveranciervoor nectar- en pollenverzamelendebijen. De mannelijke bloemen verspreiden een geur die ook keversaanlokt waarbij er zich op de stempel een zoet smakend druppeltje
8
nectar bevindt. De productie vanpollen is zo groot dat de helmknoppen ook veel pollen loslaten en indat opzicht is de Tamme kastanjeook als windbestuiver te zien. Devruchten zijn leerachtige, glanzendbruine nootjes die met drie bijeenzitten in een geelbruine, gestekeldevrij grote vruchtbeker (cupola). Dieopengaan met 4 kleppen. De stekels vormen een soort afweerwapentegen de voortijdige aanval doorvogels en eekhoorns.
Geneeskracht en gebruikKastanjes zijn zeer voedzaam dietot 15 procent suiker kan bevattenen naarmate ze meer verhit wordenzoeter smaken. Ze bevatten ookzetmeel, proteïne en vitamines.Soms wordt er daarom een suikersiroop uit geperst. In vele landenworden gepofte noten verkocht alsMaronnes. Er worden vele gerechten van gemaakt zoals: zoete puree,puddingen, desserts, bonbons, gebruikt als bloem bij het maken vanbrood, koffiesurrogaat, soepen enals bestanddeel in Corsicaans bierworden ook kastanjes gebruikt. Aftreksel van bladeren wordt gebruiktbij ademhalingsziekten. In de homeopathie in Bach-remedies worden ze ook gebruikt bij uiterstewanhoop, diepe neerslachtigheid eneen gebroken hart. Het hout van deboom is uitstekend timmerhout, isfijnvezelig en zeer goed bestandtegen vocht, het lijkt qua kleur enstructuur op eikenhout. Het is zelfshoudbaarder dan eikenhout endaarom geschikter voor het vervaardigen van tuinmeubels, bruggen, steunpalen voor druivenstokken en vaten. Naarmate het houtouder wordt neigt het echter naarsplijten en scheeftrekken en krijgteen zekere broosheid. Ook is hethout tanninerijk welke het jongehout duurzaam maakt en bestandtegen gebruik in de openluchtwaardoor het onbehandeld zeer geschikt is voor posten, hekken ofstaken.
Ziekten en plagenHet is een boom die zeer goed tegensnoeien en knotten kan waarbij
men moet letten om de hoofdvormvan de boom te begeleiden; eenhoofdspil met zijtakken. Zorg voorveel licht in de boom. Snoeien doetmen in de herfst of winter. Bij oudebomen is het soms nodig de top teverjongen zodat zich nieuwe zijscheuten en mogelijk een nieuwetop kunnen vormen. Door kastanjepest (Endothia parasitica)waarbijop takken en twijgen kankerachtigegezwellen ontstaan en het ziek houtafsterft zijn al vele bossen verdwenen. De Tamme kastanje kan ookworden aangetast door de inktziekte (Phytophthora cinnamomi). Eenandere bladziekte is de Bladvlekkenziekte (Cylindrosporium castanicolum) waarbij op de kastanjebladeren talrijke olijfbruine rondetot ovale afstervende vlekken verschijnen met zeer kleine zwartepuntvormige sporenkapsels waarbijde zieke bladeren afvallen in aug.-sept. Maar ook Meeldauw of Echtewitziekte (Sphaerotheca castagnei)kan optreden waarbij de scheutenen bladeren misvormd worden enwit bepoederd zijn. Tot dusverrehebben serieuze aantastingen inNederland zich nog niet voorgedaan.
Afsluiting Door de geschikte vertakkingen enstevigheid van de takken is het eenzeer geschikte klimboom waarin ikals kind vele uren in heb verbracht:Gelukkig krijgen de “klimbomen”weer voorrang in de speelperkjesboven de universele en voorgekauwde stalen klimrekken. Afgezien van het eetgenot van deze kastanje is het ook een zeer decoratieve boom welke ook voor vele insecten een meerwaarde biedt waardoor hij in iedere tuin met voldoende ruimte een absolute aanrader is.
door Lei Hulsbosch
Op vrijdag 22 november houdtLandschapsvereniging “De Kringloop” speciaal voor haar leden eenvaria-avond. De avond wordt gehouden in de basisschool Triangel teLinne, aanvang 19.30 uur en is uitsluitend voor de leden van “DeKringloop”. Reserveer deze datumalvast in jouw agenda!!!
Speciaal voor de leden van “DeKringloop”, die iets willen vertellenof willen laten zien over een zelf tekiezen onderwerp is na het succesvan 2005, 2007, 2009 en 2011 wederom een varia-avond in ons jaarprogramma opgenomen.
Heb jij een “speciale” hobby, ergensonderzoek naar gedaan, een mooievakantie meegemaakt of gewoon eenfotorapportage van de Meinweg,laat andere leden van “De Kringloop” er ook van genieten.
De onderwerpen zijn geheel vrij. Deenige beperking die wij stellen is dathet in een of andere vorm iets temaken heeft met de doelstellingenvan onze vereniging.De tijd die u voor het onderwerpdenkt nodig is in principe ook vrij.De enige beperking is dat wij eenaantal leden aan het woord willenlaten komen. Dus per onderwerp ongeveer 15 minuten.
Denk er nu al over na en meldt u alvast aan bij Lei Hulsbosch (tel.0475-463239) 5 leden hebben zichreeds ingeschreven!!
Bij deze doen wij alvast een beroepop onze leden om daadwerkelijk eenbijdrage te leveren voor deze varia-avond.
Meldt u aan voorde Varia-avond
9
door Jan Hermans
Planten leren of te wel botaniseren,het kijken naar en onderzoeken vanwilde planten, kan een ideale liefhebberij genoemd worden. Vrijweloveral kun je ermee bezig zijn, wantbijna overal komen planten voor,ook in de stedelijke omgeving.
Planten leren kun je alleen doen ofin gezelschap (dat laatste is plezieriger, want je leert van en door elkaar!); je bent er nooit mee klaarwant altijd valt er meer te ontdekken.Een ander bijkomend voordeel is: je bent heerlijk buiten en de kostenzijn verwaarloosbaar, want behalveeen flora/veldgids, heb je alleen eengoede loep, een pincet, een mesje eneen notitieboekje nodig. Voordatwe aan de slag gaan, nog wat nuttige tips.
DeterminerenIn de flora’s die wij gaan hanterenzijn alle Nederlandse wilde plantenen verwilderde (tuin)planten opgenomen. Wanneer men gaat determineren is het belangrijk om teweten dat de planten aan bepaalde
Planten leren doe je bij de Kringloop...
eisen moeten voldoen om een (succesvolle) determinatie mogelijk temaken. Behalve voor varens, coniferen en bomen is het in het algemeen bij kruiden noodzakelijk dater bloemen aanwezig zijn. Ookmoet de plant min of meer volwassen zijn. Wees altijd verdacht opexemplaren die van de “normalevorm” afwijken. Dat laatste kanhet gevolg zijn van bijvoorbeeld extreem voedselaanbod of ten gevolgevan maaien, insectenvraat of hetgebruik van herbiciden.
Nauwgezet determineren luktmeestal slecht in het veld. Dat kangemakkelijker thuis. Neem de plantmee, echter alleen als er ruim voldoende exemplaren aanwezig zijn.Dat betekent als er enige tientallenexemplaren aanwezig zijn. Graafeen plant nooit uit, maar snijd eenstukje af en stop hem in een plasticzakje. De plant is dan thuis nog inprima conditie. Gooi de verzamelde plant niet weg, maar droog enpers de plant tussen kranten. Plakze later op wit papier, waarbij hetvermelden van datum, verzamello
catie en andere bijzonderheden vangroot belang zijn. Op deze manierkunt U Uw vondsten achteraf noglaten controleren; een leer-herbarium is bovendien nuttig om te vergelijken en te repeteren.
Botanische termenVeel gebruikte botanische termenleert men spelenderwijs tijdens deexcursies. Van belang zijn echter devolgende termen, die gebruikt worden voor bepaalde groepen planten: cultuurplanten: dit zijn plantendie van nature niet in Nederlandvoorkomen, maar zijn aangeplantof uitgezaaid of met tuinafval meegekomen. Adventiefplanten: zijnplanten waarvan de zaden met bijvoorbeeld voedingswaren ons landhebben bereikt; ze kunnen zich tijdelijk, meestal alleen in de zomerhandhaven. Pionierplanten: dit zijnde eerste planten die zich op nog(vrijwel) onbegroeide bodem vestigen. Ruderale planten: dit zijn ruigteplanten, planten van braakliggende terreinen, bouwplaatsen, boerenerven; ze groeien meestal opplaatsen waar de concentratie aan
10
stikstofhoudende stoffen (meststoffen) hoog is.
De familiesOp basis van het seizoen is door decursusleiders een keuze gemaaktvoor bepaalde plantenfamilies. Injuni komen de grassen, zeggen enrussen aan de orde. Over het algemeen zijn dit de families waar demeeste plantenliefhebbers moeitemee hebben, hetgeen natuurlijk temaken heeft met het groot aantalop elkaar gelijkende soorten ensoortgroepen. Allereerst is het vanbelang om de families te herkennenen daarna de belangrijkste geslachten. Dit zijn de belangrijkste doelstellingen voor de excursie. Bij dezefamilies blijft het belangrijk datmen voortdurend de kenmerkenherhaalt en oefent. Uiteindelijkontstaat een herkenningspatroonvan de habitus en dan wordt alleseen stuk eenvoudiger. Maar ook bijdeze groepen geldt: eerst even doorde zure appel heen bijten.. De cursus biedt daartoe de eerste aanzetten.
Juli is de geschikte maand om kennis te maken met de diverse groepen waterplanten, die behoren toteen grote groep uiteenlopendeplantenfamilies. De Doort is eengoed gebied om ervaring op te doenmet moeras- en oeverplanten, drijfbladplanten (bijvoorbeeld Geleplomp, fonteinkruidsoorten) enechte waterplanten. Deze laatstegroep is geheel ondergedoken endaarbij denken we aan waterpest-,sterrenkroos- en fonteinkruidsoorten. Ook zijn er nog de kroossoorten, die een volledig drijvend bestaan op het wateroppervlak voltooien.
Augustus is uitverkoren als maandom onze aandacht te richten op devlinderbloemen en schermbloemen.Alhoewel beide families goed herkenbaar en afgrensbaar zijn omvatten ze toch een aantal lastig te determineren geslachten. Bij de vlinderbloemen gaat het daarbij omsoorten uit de geslachten wikke,rupsklaver, klaver en lathyrus.Vaak zijn zaden en vruchten nood
zakelijk, hetgeen met name bij deschermbloemen onontbeerlijk is.De graslanden bij de Isabellegreendzullen ons een groot aantal soortenuit beide families tonen.
Kruisbloemen en roosachtigen zijnde familiethema’s voor de eerstehelft van augustus. Ook bij kruisbloemen zijn rijpe vruchten noodzakelijk om soorten uit de geslachten kool, veldkers, kruidkers enwaterkers bevredigend op naam tekunnen brengen. Dat geldt ookvoor de rozenfamilie; afgezien vande moeilijk te determineren echterozen, leveren ook de geslachtenganzerik, leeuwenklauw en vrouwenmantel regelmatig problemenop. Het gebied rondom de Waterkrachtcentrale bij Linne met hetnabij gelegen Osen levert ongetwijfeld de nodige verrassingen enhoofdbrekens op.
De tweede helft van augustus besteden we aandacht aan plantensoorten die beperkt zijn tot het voedselarme milieu van heiden, vennen envenen. Dit zijn meestal specialisten,die in andere biotopen niet of nauwelijks voorkomen. Het gaat daarbij niet alleen om specifieke grassenen zeggen , maar ook vertegenwoordigers uit de heidefamilie ende zonnedauwfamilie moeten hiergezocht worden. De Beegderheideis daarvoor een uitstekend excursiegebied.
De laatste excursie gaat naar hetminder algemeen gebied van deDilkensweerd bij Ohé. Dit langs deMaas gelegen gebied levert elk jaarverrassingen, hetgeen samenhangtmet datgene wat de Maas brengt enhaalt. Op dergelijke plaatsen kanmen niet alleen adventiefplanten tegenkomen, maar ook soorten uit deonopvallende, maar als moeilijk teboek staande, families der ganzenvoeten en amaranten. Kortom welaten ons verrassen…
Het is niet zo dat we tijdens de thema-excursies alleen maar aandachthebben voor de specifiek genoemdegroepen. Uiteraard kijken we ooknaar andere planten en natuurlijk
blijft er oog voor insecten, vogelsen al die andere wonderen die denatuur altijd weer voor ons in pettoheeft.Doe mee, beleef en leer weer van denatuur buiten en verwonder U overde schoonheid waarmee wilde planten ons steeds weer omringen.
Foto's Marianne Vos / Ans Homburg
11
Op verzoek van velen organiseertLandschapsvereniging De Kringloop in 2013 een uitgebreide cursus“planten leren kennen en determineren”. Doel is om door het jaarheen in de vorm van een aantal excursies planten te leren herkennen,waarbij tijdens elke excursie een “moeilijke” groep planten aan deorde komt. Voor een toelichting opde aangeboden groepen verwijzenwe naar het aparte artikel in ditnummer van Observatie.De plantencursus is bedoeld voorbeginners en gevorderden! Ledengaan voor niet-leden; er kunnenmaximaal 40 mensen meedoen. Opde introductiebijeenkomst wordende plantenfamilies, die expliciet aande orde zullen komen tijdens de excursies, aan U voorgesteld. Wijwerken tijdens de cursus met de bekende flora’s van Heimans enThijsse en Heukels. De verenigingbezit een aantal flora’s die gedurende de cursus door de deelnemersgebruikt kunnen worden. Deelnemers dienen zelf te zorgen voor eengoede loep (minimaal 10x vergrotend).Bij de aanvang van elke excursieontvangen de deelnemers een“boekje” met handige tips of veldkenmerken, die moeten helpen bijhet op naam brengen van “moeilijke” planten. De cursus wordt gegeven door Jan Hermans, John Hannen en Jo van Pol.
De cursusbijeenkomsten zijn alsvolgt:Donderdagavond 23 mei: introductiebijeenkomst plantencursus. Aanvang 19.30 uur in Basisschool Triangel te LinneVrijdagavond 21 juni: excursie Linnerweerd: thema grassen, zeggen enrussen. Start om 19.00 uur vanafBasisschool Triangel; na afloopvan de excursie bestaat de mogelijkheid om in school nog wat te determineren en te vergelijken.Zaterdagmorgen 13 juli: excursiemet als thema waterplanten in de
Doort te Echt. Start 9.00 uur; startpunt wordt tijdens de cursus vastgesteld.Zaterdagmorgen 3 augustus: excursie met als thema vlinderbloemenen schermbloemen in de Isabellegreend bij Merum. Start om 9.00uur aan het eind van de Merumerbroekweg 5.Zaterdagmorgen 17 augustus: excursie met als thema kruisbloemenen roosachtigen, excursie naarOsen bij de Maas. Samenkomst om9.00 uur op de parkeerplaats bij dewaterkrachtcentrale Linne.Zaterdagmorgen 31 augustus: excursie met als thema heide- enhoogveenplanten. Start om 9.00uur vanaf de parkeerplaats bij deBeegderhei (tussen Beegden enHorn) nabij de steenfabriek.Zaterdagmorgen 21 september: excursie adventiefplanten, ganzevoeten en amaranten naar de Dilkensweerd bij Ohé. Verzamelen om 9.00uur bij de kerk van Stevensweert.Vrijdagavond 4 oktober: afsluitendeles van de plantencursus; determineren van vondsten of gedroogdeplanten. Start om 19.30 uur in Basisschool Triangel te Linne.Alle excursies starten om 9.00 uuren eindigen tussen 12.00 en 12.30uur.De avonden eindigen om 22.00 uur.U kunt zich voor de plantencursuszowel schriftelijk als telefonisch opgeven bij Lei Hulsbosch (tel.0475-463239) of via e-mail: cursus[email protected] kosten voor de cursus bedragen€ 15,- voor leden en € 25,- voorniet-leden van “De Kringloop”.Het cursusgeld vooraf overmakenop rekeningnummer 470.97.59 tenname van landschapsvereniging DeKringloop onder vermelding van“Plantencursus 2013”.Uw opgave moet geschieden voor 16mei. Indien op deze dag het cursusgeld niet binnen is, behoort U niettot de deelnemers en ontvangt Uook geen uitnodiging of verdere informatie.
Uitgebreide plantencursusin 2013 bij De Kringloop
Foto
: Rob
Böm
er
Vóór 16 meiopgeven!
12
door John Hannen
Zondagochtend 26 mei om 10.00uur verzamelen we ons op de parkeerplaats van Droompark Maasduinen welke gelegen is aan deMaalbekerweg, te Belfeld. Vanafdit punt start deze ruim twee uurdurende excursie door het Bronnenbos waarbij er veel aandacht zalzijn voor de typerende flora en entoma-fauna die bij een dergelijk milieu past.Dit gebied is lange tijd Duits gebiedgeweest waarbij dit behoorde tot degemeente Kaldenkirchen en Bracht.Tijdens het Wener Congres, in1815, werd een nieuwe grens tussenNederland en Pruisen vastgesteldop 800 roeden van de Maas. Eenroede is 3,76 meter; het gebied lagbinnen een afstand van 3 km. van
de Maas en daardoor kwam Maalbeek in 1817 bij Belfeld.
Het oorspronggebied van de Maalbeek ligt in de Maalbekerhöhe enwordt gevormd door een aantaldiep ingesneden erosiedalen waarinbeekjes ontspringen. De oeverzonelangs deze beekjes wordt gevormddoor een weelderige vegetatie vanvarens, mossen en bloemplanten alsDuizendknoopfonteinkruid, Holpijp, Bospaardenstaart, Klein glidkruid en Gladde zegge. Een bijzonder mos vormt het Lippenmos datop verschillende plaatsen groeit inhet zacht stromende water. Dezebeekbegeleidende bosvegetatie valtte rekenen tot het zeldzame Koningsvaren-Elzenbroek. In de beek
Ochtendexcursie 26 meihet bronnenbos Maalbeek Belfeld
Situatie ter plaatse van een bronnetje in het bos. (Foto: John Hannen)
bedding zijn hier en daar bronnenzichtbaar, waar we zelfs misschiennog Paarbladig goudveil kunnenvinden.Dus mensen noteer deze ochtend inuw agenda en zorg dat u tijdig aanwezig bent, het belooft een interessante ochtend te worden. De excursie staat onder leiding van Jan Hermans en John Hannen. Als deweersomstandigheden geschikt zijnzullen we hier vele soorten plantenen eventuele andere verrassingentegenkomen. Zorg ook dat julliegoede veldgidsen bij jullie hebbenen een loupe en/of fotocamera.
13
Op 24-februari 2012 is de jaarvergadering gehouden over het verenigingsjaar 2011 er zijn 41 personenaanwezig.
Het jaarverslag over 2011 van desecretaris wordt goedgekeurd.Het financieel overzicht van penningmeester Lins Baars verkrijgt degoedkeuring van de vergadering,nadat ook de kascontrolecommissie, bestaande uit Els Henrichs enFrans Dubois, haar goedkeuringheeft gegeven. Els Henrichs treedtstatutair af, in haar plaats is TomStorcken benoemd die samen metFrans Dubois deel uitmaakt van dekascontrolecommissie over 2012.Lins Baars is statutair aftredend enstelt zich beschikbaar voor eennieuwe bestuursperiode, hij wordtdoor de vergadering herbenoemd.Karel Welters is statutair aftredenden stelt zich niet herkiesbaar. Devoorzitter bedankt Karel Weltersvoor zijn enorme inzet en zijn humoristische inbreng tijdens de 21jaar dat hij bestuurslid is geweest.Jo van Pol is bereid gevonden omde bestuursvacature te willen opvullen, hij wordt door de vergadering benoemd als bestuurslid.
De samenstelling van het bestuur ismomenteel als volgt: Jan Hermansvoorzitter, Ans Homburg secretaris, Lins Baars penningmeester, ende leden John Hannen, Lei Hulsbosch, Toos Bakker en Jo van Pol.Het bestuur vergaderde in 2012 10keer. Ook dit jaar maakten wij wederom dankbaar gebruik van onzeverenigingsruimte in BasisschoolTriangel. We zijn met deze ruimtezeer tevreden. Cursussen, lezingenen alle bestuursvergaderingen worden er gehouden. We zijn het bestuur van de Innovo zeer erkente
lijk voor de ons geboden huisvesting.
De Observatie jaargang 39-2012verscheen 6 keer. Buiten de vastebijdragen van de redactieleden isook dit jaar weer door verschillende leden kopij aangeleverd waarvoor onze dank. De redactie van deObservatie is in de loop van 2012met drie personen uitgebreid, dit i.v.m. voorbereidingen van de vernieuwde uitvoering van ons blad,dat met ingang van januari 2013 ineen nieuw jasje verschijnt. Er isdoor de redactieleden hard gewerktaan de vernieuwde Observatie.Onze dank aan de redactie, die momenteel bestaat uit: Jan Hermans,John Hannen, Ans Homburg,Joost Geraets, Rob Bömer en Marianne Vos.
De ledenadministratie wordt verzorgd door Lei Hulsbosch en LinsBaars. De Kringloop telde op 1 januari 2012 329 leden. In de loopvan 2012 zijn er 13 nieuwe ledenbijgekomen en hebben 19 ledenzich afgemeld. De vereniging teltper 31 december 2012 323 leden.De website is door Lei Hulsboschook in 2012 beheerd, hij houdtonze site voortdurend actueel enbesteedt daar veel tijd aan. Op dezesite is informatie te vinden over devereniging in het algemeen, onscontactorgaan Observatie, de geplande cursussen en excursies, hetjaarprogramma en opgestuurdewaarnemingen.
Lezingen en excursiesOp 27 januari was de lezing vanFedor Coenen over het wonen enwerken op Kasteel Montfort in devroege 15e eeuw. De 58 personendie aanwezig waren kregen eenboeiend verhaal te horen. Fedorvertelde met veel humor hoe hetleven op het kasteel er in die tijduitzag.Op 24 februari waren 38 personenaanwezig bij de Jaarvergadering.De aansluitende lezing door HettieMeertens werd bezocht door 56personen, het was een mooie en informatieve lezing waarbij zij met
veel enthousiasme vertelde over deMaas en de klimaatveranderingen.Vrijdag 23 maart. Bij de lezing vanHugh Jansman over roofvogelswaren 82 personen aanwezig. Zijnpresentatie met een goed verhaal,prachtige foto’s en kleine stukjesfilm over roofvogels was van hogekwaliteit.Zondag 22 april. Bij de voorjaarsexcursie naar het Groenewoud teSwalmen waren 20 personen aanwezig die het wisselvallige weertrotseerden en genoten van devoorjaarsflora langs de Swalm metals gids Jan Hermans.Zaterdag 12 mei. De ochtendexcursie naar Landgoed Hoosden werdbezocht door 18 personen, eenmooie excursie in een prachtig gebied. Gidsen Jan Hermans en JohnHannen.Zondag 24 juni. Deze excursie metspeciale aandacht voor plantenging naar Ellerheide/Heijkersbroek.Er verzamelden zich bij de kerk inEll 36 personen die het slechte weertrotseerden en met regenjas en paraplu klaar stonden om het gebiedin te gaan. In samenspraak met dedeelnemers besloten de gidsen JanHermans en John Hannen rond13.00 uur om toch maar eerder testoppen en een nieuwe datum vastte stellen voor een vervolg op dezeexcursie. Die vond plaats op zondag 15 augustus, de weergodenwaren ons deze keer wel gunstig gezind.Zaterdag 18 augustus vond detweejaarlijkse busexcursie naar deEifel plaats.De bezochte gebiedenSchleifbachtal en Tötschberg zijnlandschappelijk heel mooi gelegen,er zijn mooie waarnemingen gedaan waaronder de zeer zeldzameWrattenbijter. De 48 deelnemershebben ondanks de warmte genoten van een geslaagde excursiedag.De verzorging van de innerlijkemens bij Hotel Urfter Hof en ZurZehntscheune was uitstekend. Eenprachtige excursiedag met dankaan de organisatoren en de gidsenJan Hermans en John Hannen diede deelnemers wisten te boeien methun deskundige uitleg.
Jaarverslagover hetverenigingsjaar2012
14
Zaterdag 8 september de excursienaar de Brunssummerheide: 10 personen waren aanwezig bij dezedoor Jan Hermans geleide excursie.Er zijn mooie vondsten gedaanzoals de Hertentruffel en Dennenorchis, een geslaagde excursie.Op zondag 28 oktober was eenmooie zonnige herfstexcursie naarhet Kesseleikerbroek met 26 deelnemers die genoten van de prachtige herfstkleuren, een interessantverhaal over bomen en de vele paddenstoelen die er te zien waren.Gidsen Jo van Pol en John Hannen.Vrijdag 23 november. Een lezingover het ontstaan van de Peelvenendoor Piet van der Munckhof.52 personen waren aanwezig bijdeze zeer interessante lezing vaneen boeiende verteller.Vrijdag 14 december de lezing vanJan Hermans over natuurontwikkeling in Midden-Limburgse natuurterreinen, een zeer informatieveen mooie lezing waar 54 aanwezigen van genoten.De jaarlijkse Kerstwandeling op 26december ging naar de Linnerhei,25 personen liepen mee met dezetocht door een divers landschapdichtbij huis.In totaal hebben dit jaar 467 personen deelgenomen aan een van onze
lezingen en/of excursies, wat tochbijzonder mag worden genoemd.
CursussenDe Bomencursus met 37 deelnemers is mede door cursusleidersJohn Hannen en Pierre Theunissenwederom een geslaagde cursus. Terafsluiting van deze cursus was ereen extra praktijkles naar het Arboretum van Bokrijk.Aan de 21e vogelcursus deden 53deelnemers mee, waarvan 32 beginners en 21 gevorderden. De gidsen:Leo Koster, Jo van Pol, NickyHulsbosch, Geert Peeters, JohnHannen en Jan Hermans zorgdenook dit jaar weer voor een geslaagde cursus.De Libellencursus ging van startmet 27 deelnemers, de cursusleidersJohn Hannen en Jan Hermansslaagden er wederom voor om eenboeiende cursus over deze fantastische insectengroep te geven.De Paddenstoelen-mossencursustelde 32 deelnemers, de gidsen Jovan Pol, John Hannen en Jan Hermans zorgden voor een leerzamecursus met veel bijzondere waarnemingen.
Het totaal aantal personen datdeelnam aan deze cursussen bedroeg 149 hetgeen wel iets zegt over
de hoge kwaliteit die de Kringloopbiedt.Met dank aan de gidsen en cursusleiders die veel tijd en kennis stekenin het maken van de cursusboekjesen het geven van cursussen.
De her-inventarisatie van de Linnerweerd heeft dit jaar gestalte gekregen, er is onder de 43 deelnemers een indeling gemaakt van 12groepen, met iedere groep een coördinator. De diverse groepen zijndruk bezig om hun specifieke onderwerp zoals: insecten, planten,zoogdieren, paddenstoelen, mossenen vogels in kaart te brengen. Ookzijn er twee binnen- bijeenkomstengeweest om een en ander te bespreken en is besloten om het project in2013 voort te zetten.
Mede namens het bestuur bedankik alle leden die zich in 2012 opwelke manier dan ook voor de vereniging verdienstelijk hebben gemaakt. Wij stellen het enthousiasme en de inbreng van uw ideeënzeer op prijs en hopen ook in 2013weer op u allen te mogen rekenen.
Secretaris Ans Homburg
Kijk
ers
met
kijk
ers.
..
15
Op zondag 23 juni staat een bijzondere excursie naar een bijzonder gebied op ons programma: het Weerterbos. Het Weerterbos is relatiefonbekend, maar rijk aan natuurschoon, bijzondere planten en dieren.Het betreft een “halve dagexcursie”waarbij we om 10.00 uur vertrekken vanaf de parkeerplaats bij deDaatjeshoeve, gelegen aan deHeugterbroekdijk. Men kan dezeweg bereiken door via het kerkdorpLaar te rijden; ook is het mogelijkde autosnelweg te volgen en dan deafslag Weert/Maarheeze te nemen.Door de Hoogbosweg te volgen,komt men precies uit bij de Daatjeshoeve.
De excursie staat onder leiding vanAidan Williams, die in het kadervan zijn opleiding, een speciale studie heeft gemaakt over de bijzondere dagvlinders van het Weerterbosen vooral het beheer dat noodzake
Dagexcursie naar het Weerterbos op zondag 23 juni a.s.
lijk is om deze dagvlinders te behouden. In dit nummer van Observatie kunt U van zijn hand meerlezen over welke vlinders het betreften waarom het Weerterbos voorhet voortbestaan van deze dagvlinders van groot belang is.Wanneer de groep belangstellendenop deze dag groot is, splitsen we degroep op en zullen John Hannen enJan Hermans als extra excursieleiders optreden.
Het is belangrijk dat U zelf zorgtvoor een broodmaaltijd en vooral,zeker bij warm weer, voldoendevocht. In principe nuttigen we demaaltijd in het veld.De excursie eindigt tussen 15.00 en16.00 uur waarna het aan te bevelen is om nog even gezamenlijk nate babbelen op het terras van deDaatjeshoeve.Zorg ook dat U passend gekleedbent; denk aan stevige, liefst waterdichte schoenen. Het Weerterbos
kan na regenperioden langdurigmodderige paden hebben. Ook iseen muggenwerend middel geenoverbodige luxe.
Vergeet absoluut niet Uw vlindergids, verrekijker en fototoestel,want daar kunt U bij gemis spijtvan krijgen. Wanneer de weersomstandigheden meezitten kunt U inhet Weerterbos een onvergetelijkedag beleven omringd door prachtige vlinders in een fraai landschap;Aidan staat daar met zijn kennisgarant voor.
Reserveren dus…
Het Bestuur
Foto
's: A
idan
Will
iam
s - I
nzet
: Kle
ine
IJsvo
gelv
linde
r
16
derde antennen en fladderen zosnel ze kunnen naar de oorsprongvan die onweerstaanbare geur.Onmiddellijk na de paring beginthet vrouwtje met de opbouw vaneen cocon waarin ze haar eitjesafzet. Deze bevestigt ze stevig aaneen willekeurig oppervlak. Ze bewaakt de eitjes tot ze uitkomen endat betekent tevens het einde vanhaar bestaan. De eerste maaltijdvan de rupsjes bestaat uit eiwitrijkvoedsel en ma Psyche dient als leverancier. Zodra er geen kruimeltjemeer van haar over is slopen ze decocon en nemen de bruikbare onderdelen mee. Dat is een heel karwei want de diertjes zijn na uitsluipen slechts één millimeter groot enverslepen deeltjes die tot drie maalgroter zijn. De beginvoorraadwordt aangevuld met vers materiaal en al spoedig bewonen ze huneigen knusse coconnetje. Aan deonderzijde maken ze een openingom uitwerpselen en oude huidjes teverwijderen. De rupsjes blijven mobiel tot aan hun verpopping en slepen de cocon achter zich aan bij dezoektocht naar voedsel, bestaandeuit algen, mossen en gras. Omdatze snel groeien moeten ze hun behuizing vaak vergroten door erverse sprietjes bovenop te zetten.Het rupsenstadium duurt van augustus tot mei en dan is het tijd omte verpoppen. Ter voorbereiding opdie transformatie ontdoen ze decocon van alle rommeltjes, bevestigen het stevig op een ruwe ondergrond en sluiten tenslotte beideopeningen degelijk af. Op zekeredag zijn ze microvlinder gewordenen verlaten de cocon door een opening te maken.
Mocht u een cocon vinden en besluiten deze in huis te bewaren zijner twee opties. Of de cocon verplaatst zich door de kamer omdatze bewoond wordt door een levenslustige rups, of er roert zich niets.Wees dan geduldig want met eenbeetje geluk en een goede loep zietu op een mooie dag in mei of junitientallen rupsjes met hun erfenisdoor de kamer kruipen; de nieuwegeneratie Psyche casta.
Cocon van de Psyche casta (foto: Marianne Vos)
Microlepidoptera,een vlinderwereldin miniformaatdoor Marianne Vos
Kleine insecten vallen doorgaanspas op als ze door de mens als hinderlijk worden ervaren, bijvoorbeeld omdat ze gemeen kunnen steken. Of wanneer een leger mierenhet voorzien heeft op de zoetigheidin de keukenkastjes. Of als datschattige Lieveheersbeestje vanAziatische afkomst blijkt te zijn enhonderden familieleden heeft meegebracht die met z’n alle op deramen krioelen.
Ook de vlinderwereld kent kleinevertegenwoordigers. Het zijn demotten, de microlepidoptera. Hetwoord ‘mot’ doet menige ouderenerveus naar een verdelgingsmiddelgrijpen bij de herinnering aan wollen kleding met een onregelmatigen ongewenst gaatjespatroon, veroorzaakt door de Kledingmot. Datis verleden tijd door het gebruikvan chemische middelen bij de wolverwerking waar iedere Kledingmot van gruwt. Andere microvlinders worden pas waargenomenwanneer ze met velen tegelijk opereren, denk maar aan Spinselmotten, de inpakkunstenaars. De meeste soorten leiden echter een onopvallend en solitair bestaan.
Ze dragen fantasievolle namen alsGlittermotten, Prachtmotten enWaaiermotten. De hieronder beschreven soort moet het doen metde nuchtere verzamelnaam Zakdragers – Psychidae.Alle Zakdragers maken de coconvan materiaal uit hun omgeving.Die cocon dragen ze met zich mee,waaraan ze hun naam danken. Hetmateriaal is heel divers en kan bestaan uit zandkorreltjes – de Zandzakdragers, of uit grassprietjes – deGraszakdragers. Een andere soortprefereert stukjes opgerold blad -de Sigaarzakdrager.Iedereen heeft ongetwijfeld al eenseen veel voorkomende soort uitdeze familie te zien zonder het tebeseffen. Hun cocon bestaat uit eenbundeltje ongelijk grote sprietjesvan maximaal vijf millimeter. Zezijn te vinden op diverse ondergronden, variërend van boomstammen tot glas. Het is de verblijfplaats van de Gewone zakdrager –Psyche casta.
Het begint zoals altijd met eenmannetje en een vrouwtje. Het merendeel van de microlepidoptera isals nachtvlinder ook dagactief, ookde Psyche casta. Het mannetje isdonker van kleur en oogt wat slordig door de warrig behaarde vleugels. Het vrouwtje is vleugelloos enverspreidt feromonen die, zoals bijalle insecten, alleen bij mannetjesvan de eigen soort effectief zijn. Dievangen de lokstof op met hun geve
17
18
Jaarprogramma2013
Zondag 26 meiOchtendexcursie naar het gebied Maalbeek bij Belfeld; dit bronnengebiedheeft een kenmerkende flora en vegetatie.
Zondag 23 juniLange dagexcursie naar Weerterbos met speciale aandacht voor dagvlinders.
Zondag 25 AugustusOchtendexcursie naar de Groote heide te Venlo; een afwisselend gebiedmet specifieke flora en fauna.
Zondag 29 september.Excursie naar het Reigersbroek bij Montfort; een interessant natuurontwikkelingsgebied.Alleen voor leden.
Zaterdag 26 oktober Herfstexcursie naar het Annendaal nabij Posterholt.
Vrijdag 22 novemberVaria-avond speciaal voor leden van de “Kringloop” die iets willen latenzien over een zelf te kiezen onderwerp.
Vrijdag 13 decemberLezing door de heer Jan Hermans over blauwe bloemen.
Donderdag 26 decemberTraditionele kerstwandeling in een Limburgs natuurgebied.
19
Flui
tekr
uid,
gar
nerin
g va
n m
ijn fi
etsp
ad (f
oto:
Rob
Böm
er)
Fluitekruid rondom een fietspad dat naar de horizon leidt. Het is alsof je je in een sprookjeswereld bevindt. Dezon doet vandaag mee als het toefje slagroom op de taart. Je springt weer op je fiets en neemt de herinneringmee op een geheugenkaartje van je camera.Rob Bömer
LANDSCHAPSVERENIGING
De Kringloop Linne
www.editoo.nl
Indien onbestelbaar retour: De Kringloop Linne, Burton Jostweg 7, 6041 PG Roermond