Nr 15 25 maart 2015

Onafhankelijk magazine van de vrije Universiteit — www.advalvas.vU.nl

Nr 15

Joost de Vries gastredacteur

VERTROUWEN Ode aan de leugenaar | Rondetafelgesprek: een nieuwe Stapel hou je niet tegen | Donorangst: wanneer ben je echt dood?

| Plagiaat of niet | Vooral de anderen zijn onbetrouwbaar

25 maart 2015 themanummer

‘Er zijn weinig dingen zo van deze tijd als liegen’

Essay Ode aan de leugen 6

Rondetafelgesprek Wetenschap is ook maar een mening? 12

Donorangst 67 procent van de nabestaanden zegt nee 18

Overspel & diefstal De beste bedriegers zijn we zelf 20

REDACTIONEEL

Als de VU ‘vertrouwen geven’ als jaarthema kiest, schort het daar kennelijk aan. Aldus Vrije Schrijver Joost de Vries, en daar heeft hij een punt. Binnenshuis en buitenshuis. De ondernemingsraad die met een rechtsgang dreigt in verband met de reorganisaties. De bestuursvoorzitter die desnoods bij de rechter het eenhoofdige faculteitsbestuur wil afdwingen. Studenten die een nieuwe universiteit willen. Docenten die achter gesloten deuren verdwijnen. De overheid die alleen nog in meetbare output lijkt te geloven. Het publiek dat wetenschap beschouwt als ‘ook maar een mening’. En onderzoekers die elkaar beschuldigen van plagiaat. We kunnen nog wel even doorgaan.

Vandaar dit themanummer, een enthousiaste samenwerking van gastredacteur Joost de Vries en de redactie.

Marieke Schilp, hoofdredacteur

Vertrouwen

2 nr 15 — 25 maart 2015 ADVALVAS

Joost de Vries

3nr 15 — 25 maart 2015ADVALVAS

INHOUD Jaargang 62 — nr 15

En verder Online nieuws 4

Mail 17

In actie: Jeske van Diemen 26

OR 28

Cultuur: film en restaurant 30

Sleutelgat 31

Griff 32

Het volgende nummer verschijnt op 15 april 2015.

RedactieadresDe Boelelaan 1105kamer 1-D-401081 HV [email protected] SchilpRedactieFloor Bal, Peter Breedveld, Kasper Hermans (a.i.), Dirk de Hoog, Marieke Kolkman, Welmoed VisserEindredactieWin Castermans, Welmoed VisserSecretariaatAnna Jansen (020) [email protected] OntwerpLuis Mendo - GOOD Inc. VormgevingRob Bömer, behance.net/rbbmr

MedewerkersMerlijn Draisma, Yvonne Compier, Peter Gerritsen, Martijn Gijsbertsen, Roos van Rijswijk, Dick Roodenburg (Griffioen), Bas van der Schot, Nienke Stumpel, Peter Valckx, Joost de Vries

Copyright HOP-kopij Hoger Onderwijs Persbureau, Amsterdam

VU-advertentieszie secretariaat

Commerciële advertentiesBureau Van Vliet (023) 5714745

Druk Opmeer drukkerij BV, Den Haag

ONAFHANKELIJK MAGAzINE VAN DE VRIJE UNIVERSItEIt

Opinie Corruptie in Nederland 10

Column Harmen Verbruggen 11

Opinie Peter Nijkamp 24

Column Roos 25

3

VU NU

Foto’s cover en p2Martijn Gijsbertsen

Vrijdag 20 maart 2015, 18.17»

Pappa- en mammaborrel in De tegenstelling, de kroeg van Gyrinus Natans, faculteitsvereniging voor studenten

biologie, biomedische en gezondheidswetenschappen. Foto PETER gERRITsEN

RSS feedabonneer je op het laatste nieuws online

Voor al het laatste nieuws: advalvas.vu.nl

Studeren: voor het geld moet je het niet laten ze hebben er alles aan gedaan om de basisbeurs te redden, maar helaas. Dus trokken studentenorganisaties LSVb en ISO met minister Bussemaker door het land om voorlichting te geven.

Beveiliger begint bed and biking in ItaliëVU-beveiliger Huub Stekelenburg (57) vertrekt volgende maand naar toscane om daar een ‘bed and biking’ te openen.

Prachtig uitzicht over verduisterde ZuidasOp vrijdagochtend 20 maart was de sterrenkoepel op het dak van de VU overvol vanwege de zonsverduistering en zaterdag 28 maart (overdag en ’s avonds) gaat het dak van het hoofdgebouw open. De VU en bedrijven op de zuidas doen vanaf 20.30 uur het licht uit in het kader van Earth Hour.

VUmc ontdekt oorzaak van veelvoorkomend hartfalen

Leenstelsel heeft geen meerderheid in nieuwe Eerste Kamer

Londense studenten geïnspireerd door Maagdenhuis-bezetters

Het eerste college van de Nieuwe Universiteit vond afgelopen week plaats in de gang van het college van bestuur. De Franse

student touraj Eghtesad (antro-pologie) begon met een recon-structie van de gebeurtenissen van de afgelopen twee maanden rondom het Spinhuis, Bungehuis en Maagdenhuis. Er kwamen allerlei onderwerpen aan bod, van

het gebrek aan democratie bij de raad van toezicht tot het mono-polie van Sodexo wat betreft de cafetaria.Ook rector Frank van der Duyn Schouten kwam een kijkje nemen. “Ik vind het goed dat studenten actie ondernemen en ik waar-deer hun input. Ik mis alleen een beetje de balans tussen het hebben van impact en het nemen van verantwoordelijkheid.” Daar-na kwamen de vragen van alle kanten. Over de transparantie, de

raad van toezicht, het schrappen van verschillende kleine studies en meer.Het VU-bestuur organiseert zelf binnenkort ook een groot debat over de toekomst van de universi-teit. Collegevoorzitter Jaap Winter roept iedereen op om daar naar-toe te komen. (KH/PB)

Het debat over de toekomst van de universiteit is op maandag 30 maart van 17.30-19.00 uur in het auditorium van het VU-hoofdgebouw.

Nieuwe Universiteit debatteert met college

nr 15 — 25 maart 2015 ADVALVAS4

Kasp

er H

erm

ans

Ruimtelijk econoom Peter Nijkamp heeft zich schul-dig gemaakt aan ‘questionable research practice’, ofwel twijfelach-

tige onderzoekspraktijken. Dat schrijft de commissie-zwemmer, die Nijkamps werk in opdracht van de VU heeft onderzocht op plagiaat en zelfplagiaat. Het college van bestuur van de VU neemt afstand van die term. “Omdat de commissie niet ieder artikel individueel heeft onder-zocht”, aldus VU-rector Frank

van der Duyn Schouten. De commissie, genoemd naar de voorzitter ervan, emeritus UvA-hoogleraar Jaap zwemmer, concludeert dat twintig procent van de onderzochte wetenschap-pelijke, peer-gereviewde publi-caties van Nijkamp gevallen van zelfplagiaat bevat.Nijkamp zelf noemt het rapport ‘absoluut broddelwerk’. Volgens hem kan de commissie het onder-scheid niet eens maken tussen hoogwaardige en meer populair-wetenschappelijke tijdschriften en hebben ze discussiestukjes en zelf een gelukwens meegenomen.

Volgens Jaap zwemmer is dit aantoonbaar onwaar.En dan is er ook nog het rapport van het Lowi (Landelijk orgaan wetenschappelijke integriteit) dat kritisch is over de manier waarop de VU de zaak Nijkamp heeft afge-handeld. Volgens het Lowi had de VU de anonieme klacht tegen Nijkamp niet eens in behandeling moeten nemen. (PB)

Veel meer hierover en reacties van andere wetenschappers op advalvas.vu.nl>nieuws>11, 17 en 20 maart. Zie ook het interview met nijkamp op pagina 24.

Commissie kraakt NijkampDe commissie-Zwemmer is kritisch over het werk van ruimtelijk econoom Peter nijkamp. De VU neemt afstand van een deel van de conclusies.

(Re)tweetsEen selectie uit de opvallendste tweets van de afgelopen dagenT

wee teams van VU-studenten journalistiek behoren tot de winnaars van the Challenge, een

wedstrijd voor vernieuwende ideeën van journalistiekstu-denten van het Stimulerings-fonds voor de Journalistiek. De teams krijgen ieder 20.000 euro om hun idee verder te ontwikkelen.VU-studenten Rutger Wester-hof (tevens student-reporter voor Advalvas), Stefan Heijdra en Arthur van Ree, versterkt door software-

engineer Joram Ruitenschild, wonnen met hun project Root Content. “Het project draait om de mogelijkheid om tijdens en na de uitzending van een televisieprogramma extra achtergrondinformatie te geven”, legt Westerhof uit. Op zijn laptop laat hij zien wat hij bedoelt: in een scherm-pje is een aflevering van het VPRO-programma tegenlicht te zien, en als je er met je cursor overheen gaat, krijg je een keuzemenu van tegeltjes, die naar weer andere repor-tages, foto’s en achtergrond-informatie leiden als je erop

klikt. Het prijzengeld van the Challenge wordt in de tech-nische ontwikkeling gestopt.Het andere VU-team bestaat uit Leonie Dürlinger en Stef-fan Konings. Ook zij worden versterkt door een It’er, Wouter Vroege. Hun project heet Journee en bestaat uit een multimediaal platform waar het publiek tegen beta-ling onderzoeksjournalisten kan volgen terwijl die aan hun verhaal werken. (PB)

Lees het uitgebreide nieuwsbericht met links naar de projecten op advalvas.vu.nl>nieuws>23 maart.

nr 15 — 25 maart 2015ADVALVAS 5

ADVALVAs_ONLINE

twitter/facebook/issuu

Studenten winnen € 20.000

@WeSayJitske23-3_De visieZuidas wordt herzien, iets wat direct invloed heeft op o.a. bereikbaarheid vd VU. Meepraten? Geef jouw mening:http://www.amsterdam.nl/zuidas/zuidas-ontwikkelt/visie-zuidas-2015/ …Studentenraadslid Jitske Huitema wil graag dat

studenten zich uitspreken over de Zuidas.

@loez2323-3_Struggling with your #PhD? Check out my blog: http://wp.me/p4eaP9-ev #phdchat @PhDForum (thx 2 @ltrprmvrn @thesiswhisperer @PhD2Published )VU-promovenda Marloes Spekman geeft tips hoe

je dat proefschrift toch af krijgt. Check haar blog!

@SjoerdvanHoorn23-3_De @Radboud_Uni laat zich van zijn meest fascistoïde kant zien https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=421916974634336&id=364554890370545 … protesteren is verboden. #maagdenhuisVan Hoorn maakt zich er boos over dat studenten

van de Nieuwe Universiteit niet mochten flyeren op de open dag van de Radboud. Actiegeest is voorlopig nog niet terug in de fles.

@FransvDrimmelen20-3_”Eenvormigheid is een vloek voor de moderne samenleving” citeert Jaap Winter #VU Abraham Kuyper (dixit 1892) #VSNU Lenteborrel #diversiteit

@rcbregman19-3_Maagdenhuis nu ook te vinden op AirBnB! ‘Luxury suite in communal building’ (9487 euro p.n.) https://www.airbnb.nl/rooms/5691999Helaas is dit iets te mooi om waar te zijn. Via

AirBnB kun je toch niet een nachtje boeken in het bezette Maagdenhuis. Blijkbaar is het bezette universiteitsgebouw niet door de ballotage gekomen. Of kreeg Air-BnB argwaan door de prijs.

Democratisering‘Staar je niet blind op demo-cratisering van de universiteit. Het is tijd voor actie tegen de prestatiesamenleving in het algemeen.’ Lees verder op advalvas.vu.nl>opinie

ValentijnGaby den Held blogt: ‘De hoofdpersoon van jouw roman is transseksueel. Voel jij je misschien ook meer een meisje?’ op advalvas.vu.nl>blogs&columns

Dubbele masterMelvin Roest doet drie studies tegelijk. Als hij het kan, kan iedereen het. zeker met de 12 tips op advalvas.vu.nl>tips&trucs

Breed protest

Studenten en medewerkers die actievoeren voor meer democratie en minder rendementsdenken in het hoger onderwijs, kunnen op brede steun rekenen van medewerkers van Sociale Wetenschappen. Dat laten zij weten in een brief aan het

college van bestuur. Onder de ondertekenaars zijn hoogleraren, afdelingshoofden en ook oud-decaan Bert Klandermans. (MS)

Meer hierover en een link naar de brief op advalvas.vu.nl>17 maart.

141 sociale wetenschappers van de VU verklaren zich solidair met actievoerende

collega’s en docenten.


Essay

Het meest literaire moment stond meteen aan het begin van Diederik Stapels memoir Ontsporing. Het is een flash-forward: het verhaal begint als het net rond de fantaserende hoogleraar sociale psychologie lijkt te sluiten. Er zijn dan al zware verdenkingen van fraude aan zijn

adres, over een artikel dat vleeseters ‘hufteriger’ zouden zijn dan vegetariërs, maar de rector magnificus van de Universiteit van tilburg geeft Stapel nog één kans zijn onschuld te bewijzen. Die kans grijpt hij aan, natúúrlijk heeft hij niemand bedrogen. Hij stapt direct in zijn auto om naar de school toe te gaan waar hij zijn data heeft verzameld.En dan, als hij optrekt, beseft Stapel ineens iets: hij is nooit op de school geweest. Hij heeft wel heel veel aan die school gedacht, toen hij zijn data fingeerde, maar hij heeft er nooit daadwerkelijk een voet binnen-gezet. Voor iemand die zijn hele carrière heeft gebouwd door de ene leugen met de andere te bedekken, valt er nu niets meer te bluffen; hij is op weg naar niets. En dus zet hij de auto langs de kant en stort in.Het is een fijn begin voor een literair werk; het toont heel direct een menselijke ontwikkeling, een haast filmische scène. Je ziet hem zitten, zo langs de snelweg. Het perso-nage komt tot inkeer, het is een heldere conclusie van een

duidelijke spanningsboog. Maar op een bepaalde manier was dit begin toch ook een teleurstelling. Vond ik.

Want toen Ontsporing verscheen was er meer dan een jaar voorbijgegaan sinds zijn fraude aan het licht was gekomen, in de zomerse komkommertijd van 2011. In de tientallen portretten die in de media over hem waren verschenen, kwam een beeld tevoorschijn van een aartsmanipulator, die precies aanvoelde wanneer hij vriendelijk moest zijn en wanneer autoritair, die mensen motiveerde door het goede voorbeeld te geven, door

lange uren te maken en geweldige onder-zoeksresultaten te presenteren.Een jaar lang was Diederik Stapel slinks en koelbloedig geweest, tenminste, in mijn veronderstelling van hem. Fraude op zo’n grote schaal is niet voor iedereen weggelegd, het is net als overspel: je moet het maar durven. Maar met Ontsporing stortte dat beeld in. Stapel had beetje bij beetje gelogen, hij

had er geen controle over gehad, de leugens gingen van klein tot groot totdat hij zo’n moloch van onwaarheid had gecreëerd dat hij er geen vat meer op had.

Er zijn weinig dingen zo van deze tijd als liegen. Met de bankencrisis van 2008 bleek dat de financiële sector al een paar decennia vrij spel had gehad rommel te verko-


VERTROUwEN

ode aan de leugenaar

Overtuigde bad guys zijn vele malen interessanter dan spijtoptanten als Diederik Stapel. Door Joost De Vries FOtO MARtIJN GIJSBERtSEN

Er zijn weinig dingen zo van deze tijd als liegen

HOE VER KIJK JIJ?We leven in een snel veranderende samenleving, met grote maatschappelijke vraagstukken. Dat vraagt om mensen die verder kijken. Verder dan het voor de hand liggende, verder dan het bekende. Mensen die verder kijken zijn op hun plek bij de VU. De VU stimuleert haar medewerkers buiten hun eigen afdeling en eigen vakgebied te kijken. Om nieuwe wegen in te slaan. Om samen te werken aan toonaangevend onderzoek en onderwijs. De VU is een universiteit die midden in de maatschappij staat. Met de blik gericht naar buiten. VU is verder kijken.

Ben jij een medewerker van de VU? Kijk dan voor een overzicht van alle interne vacatures op:

WWW.VU.NL/VUNET/VACATURES

Ben jij geen medewerker van de VU maar wel geïnteresseerd om bij de VU te werken? Kijk dan op:

WWW.WERKENBIJDEVU.NL

pen als solide investeringen. toen president George W. Bush werd aangesproken dat zijn regering de feiten voor de Irakoorlog leek te hebben verzonnen, zei hij: ‘U heeft uw feiten, ik heb de mijne’, waarmee hij feiten degradeer-de tot meningen. Dat jaar werd het woord ‘truthiness’, bedacht door komiek Stephen Colbert, het Woord van het Jaar in de VS; iedereen wist wat ermee bedoeld werd, iets wat misschien niet helemaal verifieerbaar, onomstotelijk waar is, maar wel ‘waar’ aanvoelt. Het was een woord dat centraal kwam te staan in onder meer de politieke debat-ten over klimaatveranderingen, waarin bepaalde politici cijfers over smeltende ijskappen afdeden als meningen. Ook hier in Nederland: een VVD-Kamerlid opperde een paar jaar terug nog de rijkssubsidie voor het KNMI stop te zetten, want dat KNMI hield zich alleen maar bezig met ‘linkse onderwerpen’, zoals klimaatverandering. Waar het KNMI zich dan beter mee moest bezighouden: de woning-markt of de wolf in Nederland – werd er niet bij gezegd.

Of misschien moet je het anders formuleren: liegen is van alle tijden, maar omdat kennis zo veel vrijer beschik-baar is dankzij het internet, worden leugenaars sneller ontmaskerd. Ook daar zijn voorbeelden van, door alle sectoren heen. Een sterjournalist van de zo degelijke krant Trouw, met unieke scoops over radicaliserende allochtone jongeren, blijkt al jaren zijn stukken te hebben verzonnen. De bekendste biefstuk-kenbakker van Amsterdam blijkt al die tijd paardenvlees te hebben geserveerd. zalmforel, dat het zo goed in de bonus doet bij de Albert Heijn, blijkt simpelweg niet te bestaan, maar blijkt een heel ander soort forel dat door kwekers kunstmatige kleurstoffen krijgt toegediend om een mooie, roze kleurtje te krijgen.En de directe nasleep van Stapelgate is dat wetenschap scherper in de gaten wordt gehouden, zeker door de media die nu weten dat daar scoops te halen zijn. In 2012 publiceerde journalist Frank van Kolfschooten een boek over wetenschappelijk malversaties in Neder-land, Ontspoorde wetenschap, waarvoor hij honderden wetenschappers aanschreef of zij weleens met fraude of plagiaat te maken hadden gehad. Meteen doken de voorlichtingsafdelingen van de universiteiten op zijn enquête, en werden onderzoekers gedirigeerd alleen via de officiële voorlichtingsafdeling te communiceren. Andere wetenschappers lieten Van Kolfschooten weten dat zij pas na hun pensioen vrijuit durfden praten.

Dit hoeft natuurlijk nog niets te betekenen, maar niets werkt zo als een rode lap op een stier als een ‘geen commentaar’ op een journalist.

Waarom stelde Stapel dan teleur met zijn mea culpa? Allereerst omdat spijtoptanten minder interessant zijn dan echte, overtuigde bad guys. Acteurs zeggen altijd dat ze liever de bedrieger spelen dan de held. Othello is standvastig en trots, maar Iago manipuleert Othello en zijn geliefde de dood in, en is een tien keer interessantere rol. En er bestaat geen prestigieuzere Shakespeare-rol dan Richard III, die in het naar hem vernoemde toneel-stuk zijn broer uit de weg ruimt, zijn neefjes laat verdwij-nen en de weduwe verleidt van de man die hij heeft vermoord; allemaal om op de troon te komen. Natuurlijk zijn zulke rollen het mooist. Wat ze zeggen is niet wat ze denken, en al helemaal niet wat ze doen – het geeft de rollen een extra laag, eigenlijk is het precies wat litera-tuur literatuur maakt.

Ik had gehoopt dat Stapel (In de lijn van Richard III’s ‘Since I cannot prove a lover… I am determined to prove a villain.’) zou zeggen: ‘Ik heb iedereen bedrogen omdat

iedereen dom is en ik slim; ik heb ieder-een bedrogen, gewoon omdat het kon.’ Wat dan? Dan was hij de Wolf of Wall Street geweest, een criminele master-mind, dan was zijn boek wél een bestseller geweest. zoals dat bijvoorbeeld ging bij de echte Wolf of Wall Street, Jordan Belfort, die duizenden mensen oplichtte, geld verduisterde en daarvoor de gevangenis inging – maar wiens roman door Martin

Scorsese werd verfilmd. Hij reist nu over de wereld om erover te spreken.In plaats daarvan bood hij zijn excuses aan en zei hij ook niet te weten hoe het zover had kunnen komen. Ongeveer precies hetzelfde wat verschillende beurshandelaren zeiden die gepakt werden voor handel met voorkennis, of wat diverse graaiende bestuurders van woningbouw-corporaties zeiden: het had met druk te maken, met bedrijfscultuur, we snappen het zelf ook niet. Nu is Stapel cum suis voer voor psychologen geworden. Waren ze iets meer onbeschroomd over hun eigen bedrog dan waren ze voer voor schrijvers geweest, voor filmma-kers, voor Dichters & Denkers – dan waren ze de Richards en Iago’s van hun tijd geweest. In plaats van anoniem aan te sluiten in de rij van slachtoffers.


Essay

De bekendste biefstukkenbakker van Amsterdam serveerde al die tijd paardenvlees


OPINIE

Door Leo HUBerts BEELD BAS VAN DER SCHOt

Het zijn boeiende maanden voor iedereen die zich bekommert om de inte-griteit van ons openbaar bestuur. Vele nieuwe affai-res haalden de krant, en ondertussen lopen strafza-

ken als die van Hooijmaijers en Van Rey. Een recente inventarisatie van onder-zoeksjournalist Bart de Koning in Vrij Nederland van politici en bestuurders die in opspraak raakten vanwege integriteits-schendingen kwam tot 48 affaires. Ook elders: bij bedrijven, woningbouw-corporaties en onderwijsinstellingen spelen fraude- en corruptiezaken. Dat levert bij velen het beeld op dat corrup-tie welig tiert in de publieke en private sector.Dit beeld wordt gerelativeerd door inter-nationale reputatieonderzoeken. Neder-

Corruptie en integriteit hoger op agendaZelfgenoegzaam achteroverleunen is funest. Integriteit en corruptie horen op de agenda van elke bestuurder en elke organisatie. Overal en altijd.

land behoort in de Corruptie Perceptie Index van transparency International standaard bij de tien minst corrupte landen ter wereld en dat geldt ook voor de Bribe Payers Index voor multinationals. Ook levert het aantal onderzoeken naar fraude en corruptie, afgezet tegen het totaal aantal medewerkers en bestuur-ders, de nodige relativering op. Verder telt hier de zogeheten integriteitsparadox: aandacht voor het thema leidt per defi-nitie tot meer onderzoeken en affaires, maar dat betekent nog niet dat het met de integriteit slechter gesteld is dan bij orga-

nisaties die het thema negeren. De suggestie dat corruptie alom is onder bestuurders is niet reëel. Vergeleken met veel andere landen waren en zijn we een keurig landje. tegelijk zou het funest zijn om op basis daarvan zelfgenoegzaam achterover te leunen. Er is wel dege-lijk ook iets aan de hand: integriteit en corruptie passen op de agenda van elke bestuurder en elke organisatie, overal en altijd. Nederland mag dan goed scoren in internationale indexen, maar er gaat ook veel mis door gebrekkige aandacht en beperkte bewustwording.

Harmen Verbruggen oud-decaan, hoogleraar internationale milieueconomie


wIssELCOLUmN

Foto

VU/r

vdV

iJdele wetensChap

De wetenschap, en allen die hun ziel eraan verpand hebben, verliest aan maat-schappelijk vertrouwen en respect. Het is de tijdgeest. Maar we hebben het er zelf ook wel een beetje naar

gemaakt. Een illustratie.Vroeger hadden faculteiten een min of meer vast hooglerarenplan met geves-tigde leerstoelen. Pas als de hoogleraar vertrok, kon er om de leerstoel geconcurreerd worden. Dat werd in de jaren tachtig vervangen door het carrièrebeginsel, met een veel positiever perspectief voor weten-schappers. Iedereen zou hoogleraar moeten kunnen worden als aan de criteria voldaan werd. Dat motiveert. Ook het vestigen van bijzondere leerstoelen door externe rechtspersonen, zoals ideële stichtingen, onderzoeksinstituten of bedrijven, werd vrij gelaten. Er waren echter nog geen criteria voor hoogleraar-benoemingen en voor de toelating van bijzondere leerstoelen, en dus liep het uit de hand. toen ik in 1994 werd benoemd, voegde een gewaardeerd collega na zijn felicitatie mij lachend toe: “ze maken tegenwoordig ook elke boerenlul maar hoogleraar.” Ik lachte wat als die bekende boer, maar vatte zijn punt.Er kwamen meetbare criteria, vooral die vermaledijde publicatienormen. Regel-

matig werden die geactualiseerd, want de ambitieuze wetenschapper was zich inmiddels in het publicatiegedrag strate-gisch gaan richten op het halen van die normen. Niet de inhoud van de publica-tie stond meer voorop, de bijdrage aan de wetenschap, maar het halen van de publicatienorm, hoe dan ook. zo kon het wetenschappelijke ego worden gestreeld. Niet zelden werden de grenzen van het wetenschappelijk betamelijke afgetast.

Dat systeem sijpelde door naar het hele wetenschap-pelijke rangenstelsel. Ik heb als decaan heel wat wetenschappers aan mijn bureau gehad die vonden dat ze nu toch zo dicht tegen de normen aan zaten dat ik wel een

benoemingsprocedure in gang kon zetten. Of de vertegenwoordiger van de externe rechtspersoon die van mening was dat met een bescheiden donatie er wel een bijzondere leerstoel voor hun gewaardeerd afdelingshoofd in zat. Natuurlijk zijn wetenschappers intrinsiek gemotiveerd, zeker in het begin van hun loopbaan. Maar gaandeweg slaan door die genormeerde vrijheid de ambitie en ijdelheid toe. En ijdelheid is niet per se goed voor het vertrouwen in de weten-schap. Want ijdelheid, zoals Prediker voorzegt, produceert te veel wind, ook in de wetenschap.

‘Ze maken tegenwoordig ook elke boerenlul maar hoogleraar’

Reageren? mail naar [email protected].

Jaarlijks worden in Nederland ongeveer driehonderd nieuwe onderzoeken naar corruptie en fraude gestart. tegelijk laat het genoemde VN-onderzoek zien dat het bij integriteitsschendingen soms om corruptie gaat (tien procent), maar veel belangrijker nog zijn misbruik van informatie, belangenverstrengeling en laakbaar gedrag, ook in de privétijd. Dat gaat elke bestuurder aan, denk aan zijn geloofwaardigheid.Het besef daarvan is niet alom aanwezig, om het eufemistisch uit te drukken. Het gehaspel rondom recente affaires (Mark Verheijen) laat dat duidelijk zien. Los van de individuen geldt dat zeker ook voor de landelijke politiek. Jarenlang wordt er inmiddels gedelibereerd over de inrich-ting van een stelsel voor het melden en onderzoeken van schendingen, de trans-parantie over de financiën van politici en partijen, de bescherming van klok-kenluiders en de eigen maatstaven via een gedragscode. Een helder antwoord ontbreekt. Ook buiten de politiek past integriteit op de agenda. De VU is er niet voor niets mee in de weer. Governance for society is een van de profielthema’s, daarbin-nen hoort aandacht voor integriteit. Weten we welke integriteitsdilemma’s feitelijk spelen, hebben we daar een beleid/antwoord op en is de inmiddels verbeterde structuur met bijvoorbeeld een ombudsman integriteit en een onder-zoekscommissie adequaat?

Leo Huberts is hoogleraar bestuurskunde.


VERTROUwEN

‘ een nieuwe stapel hou Je niet tegen’Frank Biermann hoogleraar politicologie en milieubeleid Jan-Willem van Prooijen psycholoog, tevens deskundig op het gebied van complotdenkers Jacintha Ellers hoogleraar evolutionaire ecologie Joost de Vries Vrije Schrijver aan de VU

Joost de Vries: Hebben jullie het idee dat het vertrouwen in de wetenschap de laatste tijd is verminderd?Jan-Willem van Prooijen: “Mensen hebben in het algemeen weinig vertrouwen in autoriteiten. Er wordt vaak gezegd dat dat vertrouwen de laatste tijd laag is, maar het

is al sinds de jaren zeventig stabiel laag.”Frank Biermann: “Ik weet niet of er vroeger meer vertrouwen was in de wetenschap dan nu. Belangrijk probleem is dat wantrouwen nu systematisch wordt gecultiveerd door partijen als de PVV.”Jacintha Ellers: “Mensen hebben altijd getwijfeld en dat is deels goed, maar wetenschappelijke kennis is nu verdemocratiseerd. Door het internet beschouwt iedereen zichzelf als expert op elk gebied. Wanneer je vroeger twijfelde aan de diagnose van je arts, ging je naar een andere arts voor een second opinion. Maar nu halen veel mensen alternatieve informatie van het internet, en die vinden ze net zo betrouwbaar als wat de dokter zegt.”Biermann: “Je ziet het ook in de klimaatdiscussie. Duizenden wetenschappers over de hele wereld zijn het erover eens dat er sprake is van opwarming van het klimaat door menselijk handelen. Maar je hebt altijd geïsoleerde wetenschappers die zonder dat ze onder-zoek hebben gedaan hun twijfels uiten. ze worden door deskundige wetenschappers niet serieus genomen, maar op internet geldt hun mening als gelijkwaardig. Dat effect wordt nog versterkt door sommige journa-listen, die netjes het principe van hoor en wederhoor toepassen door de mening van zo’n enkeling tegenover de onderbouwde conclusies van de rest te zetten.”Ellers: “Wetenschappers verschillen van mening over details. En juist die nuanceverschillen worden in de media breed uitgemeten, zodat veel mensen denken dat de rest óók wel niet waar zal zijn.”Van Prooijen: “Complotdenkers nemen alleen iets van wetenschappers aan als het hun eigen ideeën onder-steunt. Die geloven alleen andere complotdenkers. Het grote publiek vraagt zich bij deskundigen altijd af

AAn tAFEl


Rondetafelgesprek

Fraudezaken beschamen het vertrouwen in de wetenschap. Zijn VU-wetenschappers gechoqueerd hierdoor? vraagt Joost de Vries.Door Peter BreeDVeLD FOtO’S YVONNE COMPIER


VERTROUwEN

wiens belang ze dienen, of ze niet bezig zijn hun eigen zakken te vullen. De waarheid wordt steeds subjectie-ver.”Biermann: “Het is uiteraard niet per se slecht dat mensen niet meteen geloven wat een wetenschapper zegt. De grens tussen experts en leken wordt steeds vager. Als er bijvoorbeeld een Greenpeace-activist wil aanzitten bij een bijeenkomst van een denktank van klimaatexperts, doen sommigen daar moeilijk over omdat de activist niet aan een universiteit verbonden is. terwijl de voorzitter zelf al járen geen tijd meer heeft gehad om in wetenschappelijke toptijdschriften te publiceren. Is hij dan wel een expert?“Daarbij komt dat het Intergovernmental Panel on Climate Change [IPCC, red.] de VN-organisatie waarin klimaatwetenschappers uit de hele wereld hun bevin-dingen bij elkaar leggen, voor hun gegevens en verge-lijkingen van data ook gebruik hebben gemaakt van grijze literatuur, gedeeltelijk ook omdat er voor veel regio’s niet voldoende empirische data beschikbaar zijn.”

De Vries: Kun je zeggen dat er sprake is van poli-tisering van de wetenschap?Biermann: “Wat het IPCC betreft: elk land stuurt daar wetenschappers naartoe en heeft een invloed op de samenvattingen, dus in die zin: ja. Er zijn ook heel veel financiële en economische belangen met het klimaat-beleid gemoeid, en dan zijn er nog de merchants of doubt. Sommige critici worden betaald door grootin-dustriële clubs om twijfel te zaaien.”Ellers: “ze kapitaliseren de twijfel, focussen op de details, want zodra er wordt getwijfeld aan de nauw-keurigheid van data, wordt er ook getwijfeld aan de autoriteiten.”Van Prooijen: “Het publiek denkt al gauw: ze weten het zelf ook niet, joh.”Biermann “Sommige sceptici geven hun organisaties ook namen met een positieve groene of wetenschappe-lijke associatie, om te suggereren dat het ze om waar-heidsvinding en milieubescherming gaat. Alsof ze niet worden betaald door de olie-industrie om klimaatwe-tenschappers in diskrediet te brengen. Daar moet je als wetenschapper goed mee om weten te gaan. zelfs onze studenten zien vaak niet wat er achter zo’n organisatie schuilgaat.”

De Vries: Lopen jullie zelf weleens tegen dingen van collega’s aan die je niet vertrouwt?Biermann: “Haha! Churchill heeft ooit gezegd: I only believe in statistics that I doctored myself.”Ellers: “In gerenommeerde tijdschriften niet zo snel, maar misschien weleens in open source-achtige publi-caties. Bijvoorbeeld als de resultaten té mooi zijn. Dat zou ik dan weleens gerepliceerd willen zien. Niet dat er dan per se sprake is van fraude, want resultaten kunnen soms gewoon gunstig uitvallen. zolang het maar mogelijk is om te verifiëren en te falsificeren.”Van Prooijen: “Ook in gerenommeerde tijdschriften heb ik weleens kritiek op de interpretatie van de data.”


Rondetafelgesprek

Van Prooijen: ‘Stapel is een losgeslagen uitzondering’

Biermann: “Wetenschap is altijd onzeker.”

De Vries: Wat vinden jullie van hoogleraren die een bijbaan hebben bij een commerciële instelling?Van Prooijen: “zolang die instellingen ze niet voor-schrijven welke wetenschappelijke conclusies ze dienen te trekken…”Ellers: “Wetenschap wordt steeds meer bekostigd uit publiek-private fondsen, dat kan een spanningsveld opleveren. Neem bijvoorbeeld het onderzoek naar neonicotinoïden, dat is de pesticide die verantwoorde-lijk wordt gehouden voor de grote bijensterfte. Het ligt voor de hand om onderzoek daarnaar te laten bekosti-gen door Bayer, een van de grootste producenten van neonicotinoïden. Maar voor het publiek ben je dan niet meer geloofwaardig. toch stimuleert de overheid dat wetenschappers in samenwerking met de indus-trie werkt aan de oplossing van allerlei problemen. zo ontstaat er steeds meer verstrengeling en de vraag is of het vertrouwen in de wetenschap daardoor niet nog meer afneemt.”Biermann: “Een ander probleem is dat de wetenschap vaak haar eigen thema’s niet meer kiest. In plaats van te werken aan dingen die wetenschappers écht inte-ressant vinden, houden we ons nu vaker bezig met thema’s die de overheid voor ons uitkiest. zo gaat een enorm kritisch potentieel verloren.”Ellers: “Daar wordt de wetenschappelijke integriteit echt door aangetast. Wetenschappers zeggen: dít is belangrijk, het geld zegt: dát is belangrijk. Daar moet je dan een compromis zien te vinden. We leiden nu een generatie wetenschappers op die nooit anders heeft geleerd dan in termen van efficiëntie en rendement te denken.”Van Prooijen: “In de praktijk komt het erop neer dat je om het onderzoek te kunnen doen dat je echt graag wilt doen, je onderzoeksvoorstel aanpast, zodat het past in de door de overheid gewenste kaders.”

De Vries: Wat is het gevolg geweest van de affaire Diederik Stapel?Van Prooijen: “Binnen de wetenschap is niet echt heel veel veranderd. Alleen in het begin even, met strengere criteria en integriteitsverklaringen. De buitenwacht is wel cynischer geworden. Wanneer een sociaal weten-schapper zijn bevindingen presenteert, hoor je sneren als: ‘O, dat is het vakgebied van Stapel.’ Ik krijg ook geregeld hatemail van complotdenkers.”Biermann: “Ik krijg soms ook hatemail van rechtse groepen uit de VS, die ons uitschelden voor communis-ten, bijvoorbeeld na de publicatie van een artikel over internationaal milieubeleid, waarbij ook de nationale soevereiniteit in twijfel wordt getrokken. Op blogs zag je zelfs weleens oproepen om mijn coauteurs te execu-teren en dergelijke. In Australië krijgen milieuweten-schappers soms zelfs beveiliging.”

De Vries: Hoe heftig kwam de Stapel-affaire bij jullie aan?Van Prooijen: “De impact was enorm, vooral in de soci-


Biermann: ‘We houden ons nu vaker bezig met thema’s die de overheid voor ons uitkiest, zo gaat een enorm kritisch potentieel verloren’

ale psychologie. Er kwamen striktere criteria, iedereen ging bij zichzelf te rade, vroeg zich af of hij in het verle-den zelf niet te frivool was geweest.”Ellers: “Iedereen was geschokt. Ik kon me niet voor-stellen dat iemand… je gaat ervan uit dat elke weten-schapper intrinsiek is gemotiveerd door de drang om te weten hoe de wereld in elkaar steekt. Maar bij ons gaat het frauderen met data, zoals Stapel heeft gedaan, niet zo makkelijk. Ik las dat Stapel zelfs de data van zijn promovendi verzamelde en verwerkte. Bij ons verwerkt ieder zijn eigen data en bij experimenten lossen we elkaar af. Je ziet het dan sneller als er iets niet klopt.”Van Prooijen: “Dat een promotor de data van zijn promovendi verzamelde, is bij ons ook niet gebruike-lijk, hoor. Daar waren wij net zo verbaasd over. In zijn boek beschrijft Stapel hoe hij, als zijn vrouw al naar bed was, met een kop koffie achter de laptop zelf al die data invoerde en met verschillende pennen zelf zijn vragenlijsten invulde.”Ellers: “Je vraagt je af of - wanneer iemand kennelijk zo vastbesloten is fraude te plegen - dit soort dingen wel kan worden voorkomen. De ondertekening van een integriteitsverklaring, zoals wij nu aan de VU doen, helpt daar in elk geval niet tegen.”Van Prooijen: “zelfs met alle maatregelen die nu worden genomen, hou je een nieuwe Stapel niet tegen. Je moet ervan uitgaan dat hij echt een losgeslagen uitzondering is. Mensen moeten zich ook bewuster worden van het feit dat data nooit perfect zijn. Maar wetenschappelijke toptijdschriften eisen perfecte data-sets.”Ellers: “Fraudezaken zouden worden veroorzaakt door de publicatiedruk, de druk om veel artikelen in te publiceren. Maar volgens mij was het juist de druk om kwaliteit te leveren, om perfecte data voor artikelen in toptijdschriften aan te brengen, die Stapel ertoe bracht die data te manipuleren. Daarom had hij ook vaak van die spectaculaire publicaties.”Biermann: “In de politicologie voeren onderzoekers soms gesprekken met mensen die ze anonimiteit moeten beloven. Dat is een voorwaarde, anders praten deze vaak hooggeplaatste mensen niet. Dat is dus een kwestie van vertrouwen die van belang is onder onder-zoekers.”

De Vries: In de journalistiek weet meestal alleen de hoofdredacteur wie een anonieme bron is. Kan dat niet ook in de wetenschap?Biermann: “Wel als het om een promotie gaat, dan is er een promotor die de bronnen controleert. Maar als het niet om promotieonderzoek gaat, is er vaak niemand die iets checkt. De redactie van een wetenschappelijk tijdschrift belt geen mensen op om te controleren of het waar is, wat er in de interviews is gebeurd.”Van Prooijen: “Er heerst te veel een mentaliteit waarbij publiceren het doel is, terwijl het een middel is om meer te weten te komen van de wereld.”Biermann: “Er moet meer slow science komen, waarbij het vergaren van kennis weer centraal staat.”


Rondetafelgesprek

Ellers: ‘Het was juist de druk om kwaliteit te leveren die Stapel ertoe bracht data te manipuleren’

mAIL


Volgens minister Bussemaker worden de voorgeschreven regels voor medezeggenschap op universiteiten in de praktijk vaak als maximum of afvinklijstje gehanteerd, terwijl er juist ruimte is voor instellingen om meer te doen. Er kan niet alleen meer, het is ook nodig. In de wereldwijde concurrentie tussen universitei-ten kunnen het meedenken en de creativiteit van medewerkers en studenten niet worden gemist. Kritisch en tegendraads kunnen denken is een belangrijk element van onze intellectuele concur-rentiekracht; studenten in China leren dat nog niet. Dit moeten we koesteren én cultiveren! In de discussie over meer inspraak en democratie wordt ook gesproken over een gekozen college van bestuur. Hier kan al veel onder de huidige wet. Denk-baar is dat de raad van toezicht leden van het college van bestuur benoemt op voordracht van de decanen van faculteiten en de medezeggenschap. Dat kan alle-maal onder de huidige wet en kan in de interne reglementen worden vastgelegd. Stroperig? Misschien, maar een paar maan-den tijdverlies valt in het niet bij de winst van een beter doordacht besluit en een breed draagvlak binnen de universitaire gemeen-schap. Waar het echter vooral op aankomt, is hoe medewerkers en studenten bij het universitaire beleid worden betrokken. Dus hoe organiseert de universiteit

haar processen van besluitvor-ming? Daarvoor goede vormen vinden, dát is de grote uitdaging. Laten de raden van toezicht hun colleges van bestuur eens vragen welke plannen zij daarvoor hebben. tot 1998 had de VU een Universiteitsraad, als medebe-stuurder, mèt budgetrecht. Maar ook zo’n raad kan niet zonder de betrokkenheid van medewerkers en studenten bij de voorbereiding van besluiten. Het enige wat een student-assessor in een college van bestuur zou kunnen doen is bij elk onderwerp van gewicht zeggen dat dit moet worden voor-gelegd aan de medezeggenschap. Ik noem dat: boven ruimte maken voor inspraak beneden. Een meebeslissende student-assessor is pas een echte fopspeen. Bestuursleden die op voor-dracht van medezeggenschap en decanen zijn benoemd, zijn wellicht beter in staat genoemde uitdaging op te pakken dan de huidige generatie universitaire bestuurders. Die lijken niet meer goed uit hun managersrol te kunnen komen en meer gericht op beheersen in plaats van het organiseren van beweging en het mobiliseren van energie.Voor UvA en VU in het bijzonder geldt dat de mislukte fusie van de bètafaculteiten nog steeds doorettert. Hebben de raden van toezicht van UvA en VU eigen-lijk al eens aan hun colleges van bestuur gevraagd welke lessen zij uit het afketsen van de fusieplan-nen getrokken hebben? Open

In de vorige Advalvas werpt Bas Belleman de vraag op of we het rendementsdenken moeten afschaffen. Ik begrijp de vraag niet. Volgens mij is niets aan te merken op de formulering van de redactie in de inhoudsopgave: ‘Rendement is een vies woord.’ zo is het aantal dierproeven aan de VU van 5.145 in 2010 gestegen naar 8.176 in 2013. Het aantal reservedieren dat in deze jaren afgemaakt is, is niet inbegrepen in deze cijfers. Doorgaans ongeveer eenzelfde

aantal! Evenmin inbegrepen is het aantal dierproeven aan VU medisch centrum. De stijging van het aantal proeven met bijna 60 procent mag substantieel genoemd worden. Als ergens de vraag naar rendement legi-tiem is, dan is dat toch wel bij gebruik/misbruik van levende wezens. Echter, kan Belleman of iemand anders mij vertellen waar het rendement hiervan geformuleerd wordt? Ed Destrée, alumnus rechten

Reacties (max. 300 woorden) op Advalvas-artikelen zijn welkom op [email protected]. De redactie behoudt zich het recht voor uw bijdrage eventueel in te korten.

Meer democratie en meer geld

Rendementsdenken

kaart spelen is het enige dat hier helpt. Als er voor Amsterdam kansen liggen in technologie en de bètasector, kom dan met een goed verhaal wat er nodig is om die kansen te pakken. Volgens mij is daar best over te praten. Een megafusie is iets uit het tijdperk van kathedralen bouwen. Die tijd is voorbij. Het gaat om het leggen van verbindingen.En er is ook meer geld nodig. trots schrijft Bussemaker in een notitie aan het eind van haar hoger-onderwijstour dat het wetenschappelijk onderzoek in ons land bij de top-3 van de wereld behoort. Aan de weten-schapsvisie van dit kabinet zit echter niet meer vast dan 50 miljoen als bijdrage aan de matchingslast van universiteiten om projecten uit Europa binnen te halen. Dit is voor een dubbeltje

op de eerste rang willen zitten. Voor het onderwijs zegt de notitie dat er gestreefd moet worden naar hoger onderwijs van ‘wereldformaat’. Ook dat kan niet zonder extra geld, maar niet de middelen vanuit het studie-voorschot. Die moet je gebruiken voor beurzen voor studenten uit lagere inkomensgroepen (dus in plaats van een beetje geld voor iedereen, voldoende voor hen die het echt nodig hebben). En met dat extra geld moeten geen gaten worden gedicht. Investeer in nieuwe verbindingen tussen alfa en gamma en bèta/technologie. Daar liggen ook voor een faculteit Geesteswetenschappen van de UvA grote kansen.

Jan Siersma, tot 2012 beleids- adviseur van het college van bestuur van de VU


Donorangst

Stel, je hebt een dochter van negentien die een auto-ongeluk krijgt en in coma raakt. Volgens de artsen is ze vrijwel hersendood. zij vragen je om toestemming voor orgaantransplantatie.

Je tekent. zo kan de dood van je dochter misschien nog iets betekenen voor ande-re mensen. De medische behandeling wordt stopgezet. Er gaat een dag voorbij. Dan ineens begint ze te bewegen. ze steekt een duim omhoog en ze komt bij. Als filmscenario zou het ongeloofwaardig zijn, maar het is echt gebeurd. En niet in de jaren vijftig, maar in 2012. En niet in Pakistan, maar in Denemarken, waar het geval tot grote commotie leidde. Veel geregistreerde orgaandonoren trokken zich terug of veranderden hun donorco-dicil. In Nederland zou dit niet kunnen, zeggen deskundigen, omdat de toestemming voor donatie pas wordt gegeven nadat iemands hersendood of hartdood is geconstateerd. En er is nog nooit iemand die hersendood was weer tot leven gekomen.

Niet overhaastenMaar is dat onderscheid tussen coma en hersendood wel zo helder? Volgens

tot de dood ons samenbrengt

67 procent van de nabestaanden zegt nee

begeven en je koud en stijf wordt. “Het is ook contra-intuïtief”, zegt Guy Widders-hoven, hoogleraar medische filosofie en ethiek bij VUmc. “Iemand voelt warm aan, de bloedsomloop is nog intact. Dan is het voor de familie vaak moeilijk te accepteren dat iemand eigenlijk al dood is.” Wat in elk geval niet werkt is om op zo’n moment betrokkenen te proberen te overtuigen met rationele argumenten, weet Widdershoven. “In het gesprek dat je dan aangaat, is vertrouwen het centrale thema. Dat is een proces dat tijd kost. In VUmc wordt het orgaandonatiegesprek gedaan door de intensivist [de medisch specialist op de intensive care, WV]. Die

is getraind in het begelei-den van de familie bij het verwerken van de situatie en in het niet overhaast te werk gaan.

Gevoelens van nabestaandenOrgaantransplantaties zijn onderdeel van de

bredere ontwikkelingen in de medische wereld. “Vroeger had de arts automatisch autoriteit. Hij kon medisch vaak niet zo veel voor je doen”, vertelt Widdershoven.

de meeste medici wel: bij (diepe) coma is er nog sprake van hersenactiviteit, bij hersendood niet. Dat leek een duidelijk meetbaar criterium, waarover de deskun-digen het eens waren: de checklist om vast te stellen of iemand echt hersendood is, stamt al uit 1968. totdat cardioloog Pim van Lommel in 2007 het hele idee van hersendood ter discussie stelde in zijn boek Eindeloos bewustzijn. Van Lommel ondervroeg honderden mensen met een bijna-doodervaring. Uit die verhalen concludeert hij dat het bewust-zijn niet een-op-een gekoppeld is aan onze hersenen en blijft bestaan na onze dood. zolang het hart het blijft doen, is iemand volgens Van Lommel niet dood. Je kunt van zo’n situatie nooit weten of die perma-nent of tijdelijk is, stelt hij. Onder collega’s is Van Lommel een dissident, volgens hen is hersendood onomkeerbaar, maar zijn boek werd een bestsel-ler. Dat toont in elk geval aan dat het thema leeft. En dat het grote publiek het niet auto-matisch eens is met het standpunt van wetenschappers dat hersendood net zo dood is als wanneer je hart en longen het

Je organen ter beschikking stellen is misschien wel de ultieme daad van vertrouwen, in de medische stand, de wetenschap en de ander. Voor de meeste Nederlanders is deze stap te groot. Door WeLmoeD Visser ILLUStRAtIE ROB BÖMER

voor na


staanden blijft orgaandonatie vooralsnog onacceptabel: 67 procent van de nabe-staanden zegt nee; deels zijn dat nabe-staanden van mensen die zich als donor hebben geregistreerd.

Positieve ervaringtoch is een gebrek aan vertrouwen in de medische stand volgens Widdersho-ven niet de enige oorzaak waarom er te weinig donororganen zijn. “Het begint ermee dat veel mensen zich niet regis-treren als donor, omdat ze liever niet met hun eigen dood bezig zijn. Dat doe ik later wel, denken ze. En dan is het te laat.” Hoe lossen we het tekort aan donororga-nen dan op? Widdershoven ziet weinig in een voor-wat-hoort-watsysteem (wie geen donor is, krijgt zelf ook geen organen): “Dat vind ik te hard. Wat als je registra-tie kwijtraakt?” Hij blijft hameren op de individuele aanpak: dat gesprek met de familie, daar valt nog veel te winnen. Ook als dat niet betekent dat je morgen meteen meer organen hebt. “Het belang-rijkst voor het vertrouwen in de medische stand is dat nabestaanden verder vertel-len dat ze de behandeling in het zieken-huis positief hebben ervaren. Dan komen die donoren later hopelijk vanzelf.”

De cijfers>5,8 miljoen Nederlanders staan geregistreerd bij het donorregister

>1, 5 miljoen van hen wil geen donor zijn

>De rest geeft toestemming voor donatie (al dan niet met beperkingen) of heeft iemand anders aangewezen om daarover te beslissen

> Per jaar wordt het donorregister zo’n 9000 keer geraadpleegd. In ongeveer 40% van de gevallen staat iemand geregistreerd

Bron: donorregister.nl

“Naarmate de medische mogelijkheden zijn toegenomen, hebben artsen meer verantwoordelijkheden gekregen en zie je dat ze ook meer verantwoording moeten afleggen voor hun beslissingen.” De eerste succesvolle niertransplanta-tie vond plaats in 1954, de eerste hart-transplantatie in 1967. Widdershoven:

“Daarvoor had je het hele probleem niet. Mensen gingen gewoon dood.” De gevoelens van nabestaanden vindt Widdershoven een belangrijke reden om te onderzoeken of je de transplanta-tieprocedure zo kan aanpassen dat die gemakkelijker te accepteren is. Bijvoor-beeld door de organen pas uit iemands lichaam te halen nadat het hart gestopt is met kloppen. Koude transplantatie heet dat. “Dit gebeurt al vrij lang bij onder andere niertransplantaties. Maar bij andere complexe operaties kan dat nog niet.” Volgens Widdershoven is het belangrijk dat wetenschappers blijven zoeken naar nieuwe technieken om dit in de toekomst wel mogelijk te maken. “De kwaliteit van het orgaan mag niet het enige argument zijn. Misschien moet je enig kwaliteitsverlies accepteren als je het daarmee gemakkelijker maakt voor de nabestaanden.” Want voor het merendeel van de nabe-

VERTROUwEN


Bedrog

Iemand bewust besodemieteren vinden de meeste mensen helemaal niet gemakkelijk. Ook krijgt bijna iedereen achteraf spijt, zo blijkt uit onderzoek. Bovendien zijn mensen vaak verrast door hun eigen slechte gedrag. Hoe komt het toch dat dit

hen zo overvalt? Je kent jezelf toch wel het beste?

Slecht gedrag“Helemaal niet”, zegt hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange. “Mensen zien zichzelf eigenlijk op alle gebieden als competenter dan anderen.” Het is vooral een bekend fenomeen onder autorijders, maar dit principe werkt nog sterker bij moraliteit.“Dat komt deels omdat we dagelijks geconfronteerd worden met slecht gedrag van anderen”, zegt Van Lange. “In het nieuws zie je continu voorbeelden van crimineel en corrupt gedrag. Dan vind je jezelf al snel moreler dan de rest.”Als mensen vervolgens iets doen wat niet overeenkomt met hun eigen normen en waarden, schrikken ze daar erg van.“Je zelfbeeld moet niet te veel verschil-len van je ideale mensbeeld. Het is zelfs heel ondermijnend als je continu niet aan je eigen eisen kunt voldoen. Verzorgen-den in een bejaardentehuis bijvoorbeeld

die structureel onvoldoende tijd aan de bewoners kunnen besteden, kunnen daar op den duur een burn-out van krijgen.”Niet alleen zijn mensen minder moreel hoogstaand dan ze zelf denken, ze hebben vaak ook niet door hoe gemakke-lijk ze te beïnvloeden zijn. zo kan alcohol en vermoeidheid ertoe leiden dat een monogaam persoon de verleiding van een ander niet kan weerstaan. Ook overvaltechnieken en druk van autoriteiten blijken moeilijk te trotseren.

Donkere kamerOm te voorkomen dat mensen ongelukkig van hun eigen gedrag worden, treedt er een psycho-logisch mechanisme in werking: ze stellen zich-zelf gerust. Mensen verzinnen met terug-werkende kracht een reden om hun eigen slechte gedrag goed te praten. Dit wordt cognitieve dissonantie genoemd.Bij een wetenschappelijk experiment vertelde Van Lange proefpersonen over een onethisch onderzoek in Italië, waarbij andere proefpersonen werden opgeslo-ten in een donkere kamer. Deze mensen hadden hierdoor achteraf psychologische

klachten ontwikkeld, vertelde Van Lange erbij. Vervolgens vroeg hij aan zijn eigen proefpersonen of ze een aanbevelings-brief naar de ethische commissie wilden sturen om zo’n zelfde onderzoek uit te mogen voeren. ze wisten niet dat het onderzoek verzonnen was.De deelnemers hadden ook de optie

om te weigeren of juist als klokkenluider in te grijpen. Dat weerhield vijfenzeventig procent van de deelnemers er niet van om een positieve aanbevelingsbrief voor dit immorele onderzoek te schrijven.

GoedpratenAchteraf waren ze onthutst dat ze het zomaar gedaan hadden. “Vervol-

gens kwamen ze met allerlei verklarin-gen. ze dachten dat het niet zo’n vaart zou lopen of wilden de brief later weer intrekken. Hun eigen gedrag konden ze niet verklaren, maar ze probeerden het wel goed te praten.” Begrijpelijk, vindt Van Lange. “Maar ook jammer: zo kun je niet van je eigen gedrag leren. En wordt de kans alleen maar groter dat je later in dezelfde fout vervalt.”


VERTROUwEN

onbetrouwbaar, dat ziJn de anderen…

We vertrouwen onszelf meer dan iemand anders. Hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange legt uit waar dit vandaan komt.Door FLoor BaL ILLUStRAtIE MERLIJN DRAISMA

Vijfenzeventig procent schreef aanbevelingsbrief voor immoreel onderzoek

In telefoon kijkenHet liep al niet lekker met haar relatie toen het vriendje van een twee-dejaars studente bedrijfskunde met vrienden op vakantie ging. Na terugkomst was hij anders, afstandelijker.“Normaal zou ik nooit in zijn telefoon kijken, dat is privé. Maar ik bleef het gevoel houden dat er iets niet klopte. Dat er iets in Portugal gebeurd was.”terwijl haar vriendje naast haar in bed lag te slapen, pakte ze zijn telefoon. zijn inlogcode wist ze al, dus ze kon moeiteloos door zijn whatsapplijst scrollen. “Dat waren vooral gesprekken met vrienden, dus legde ik zijn telefoon snel weg. Ik was doodsbang dat hij me zou betrappen.”toen de relatie kort daarna uitging, bezwoer het vriendje vlak daarna dat hij niemand anders had. “Een maand later had hij een Portugese vriendin. tja.”

MeeliftenRegelmatig is het zover. Dan krijgt de masterstudent business admi-nistration berichtjes van zijn studiegenoten ‘waar mijn aandeel in onze paper of presentatie blijft’.“Vooraf ben ik ervan overtuigd dat ik de deadline ga halen.” Door zijn drukke leven lukt dat soms niet. “Vervolgens laat ik niets van me horen. Omdat ik me er zo slecht over voel en bang ben dat iedereen boos is.”Het is een eigenschap waar hij ook anderen mee benadeelt. “Uiteinde-lijk zadel je iemand anders met extra werk op.”twee maanden geleden spraken twee medestudenten hem hierop aan. “Voor het eerst was ik me ervan bewust dat ik het vaak zo doe. Nu probeer ik geen beloftes te doen, maar gewoon het werk te leveren. En als ik een deadline niet haal, zeg ik het gewoon. Gek genoeg wordt dan niemand woedend.”

…oF toCh wiJzelF?Hoewel we onszelf dus heel betrouwbaar vinden, heeft ook bijna iedereen weleens iemand belazerd, blijkt uit een rondgang onder studenten.


Bedrog

Zoenen“Ik heb mijn huidige vriendje besodemieterd.” De derde-jaars studente antropologie geeft het ruiterlijk toe. “Mijn vriend woont in het buitenland. Een tijd terug kregen we ruzie aan de telefoon. Ik was er helemaal klaar mee.”Op het feestje waar ze die avond heenging, kwam ze een gezamenlijke vriend tegen.“We hebben een heel gezellige avond gehad en we hebben ook gezoend.” De volgende ochtend had ze spijt. “We hebben het samen, per Skype, aan mijn vriend bekend. Hij vond het verschrikkelijk, maar hij begreep het ook wel.”ze is nog steeds, twee jaar later, gelukkig met haar buitenlandse vriend. “Omdat ik het meteen uitgespro-ken heb, voel ik me niet meer schuldig. Het was een stomme actie. En nu is het klaar.”

Als twaalfjarige vond de tweedejaars studente gezondheidswetenschap-pen niets spannender dan het leven van haar 16-jarige zus. Die had haar dagboek niet goed verstopt, het stond gewoon tussen de boeken in haar boeken-kast. ze ging ervan uit dat het ongelezen zou blijven. “zo hebben mijn ouders ons opgevoed. Je mag niet op elkaars kamer komen en je dagboek is privé.”Maar ze kon de verleiding niet weerstaan. “Ik vond het allemaal erg interessant. ze had ook vriendjes, daar leerde ik van. Ongeveer eens in de maand las ik bij wat ze allemaal gedaan had.”toen haar eigen leven leuker werd en haar zus haar dagboek minder goed bijhield, stopte ze met het lezen. “Ik voelde me er toen ook schuldig over, het was echt iets wat ik stiekem deed. Ik heb het nooit opgebiecht, het hoort er ook een beetje bij als je het kleine zusje bent.”

Bonnen stelenzeventien was hij toen de masterstudent biomedische wetenschappen consumptiebonnen stal. “Ik werkte tijdens carnaval in een grand café. Aan het eind van de avond maakte ik de container open waarin zakken met gebruikte bonnetjes lagen. Lang kon ik niet graaien, maar ik had één zak te pakken. Daarin zaten ongeveer vijftig bonnetjes, ter waarde van twee euro. Een aanzien-lijk bedrag dus.”De volgende dag vierde hij zelf met zijn vrienden carna-val in die kroeg en kreeg iedereen een rondje. Echt spijt heeft hij niet. “Ik had toen een hekel aan mijn baas. Meer dan het minimumjeugdloon kreeg ik niet en een compli-mentje zat er ook niet in.” Maar zoiets zou hij niet nog eens doen. “Het rebelse is er nu wel af.”

Aan het lijntje houdenOp reis in het buitenland ontmoette een derdejaars student international business administration een lokaal meisje. “Ik was verliefd op het leven daar. Elke dag gaf me zoveel energie, alles was spannend en nieuw. En ik dacht dat ik ook verliefd op haar was.”toen hij terug naar Nederland ging, beloofde hij haar snel weer te bezoeken. “Ik was oprecht. Maar misschien wist ik ergens wel dat ik het niet waar kon maken.”Eenmaal thuis raakte hij weer snel aan het gewone leven gewend. En waar zij met tranen in haar ogen voor Skype zit, weet hij niet of hij haar terug wil zien. “ze wilde heel impulsief een ticket boeken, ze wil in juli hierheen komen. Maar ik wil nog geen beslissing nemen.”

De namen van de geïnterviewde studenten zijn bekend bij de redactie.

Dagboek lezen



peter nijkamp emeritus hoogleraar ruimtelijke economieOPINIE

bijlage bij het rapport zit. “Ik heb thuis een dossier van een meter hoog, met alle uitgeprinte artikelen. Ik heb ze allemaal bestudeerd, en in de meeste gevallen gaat het om inleidingen en onofficiële stukken. Ik zie er zelfs een voordracht van mij voor een groep architecten in Rotter-dam, waarvoor ik indertijd zelfs een Ajaxwedstrijd heb gemist! Er is een artikel dubbel geteld en er staat een artikel bij van een mij onbekende auteur die passages uit mijn artikel heeft overgeno-men zonder bronvermelding, wat mij dan wordt aangerekend. En zo wemelt het rapport van de fouten.

Op deze manier worden de medeverantwoordelijke co-auteurs ook allemaal afgeserveerd door de commis-sie, zonder dat ze zelfs maar gehoord zijn.”

U maakt dus onderscheid tussen originele artike-len in hoogwaardige tijdschriften en artikelen in populairwetenschappelijke publicaties waarin u materiaal steeds hergebruikt? “Ja, en om daar dan op te worden afgerekend, ook door mensen die zeggen dat ik nauwelijks in hoogwaardige tijdschriften publiceer omdat ik óók veel in anderssoortige tijdschriften schrijf. Ik wil gewoon kennis delen. Een negatief oordeel daar-over verdien ik niet.” Een uitgebreide versie van dit interview staat op advalvas.vu.nl>nieuws>20 maart 2015


‘ik wil gewoon kennis delen’Nijkamp pleegt zelfplagiaat, zegt een commissie die zijn werk onderzocht. De ruimtelijk econoom is het daar niet mee eens.

De commissie heeft zich niet aan de afspraak gehouden? “Ik zie in die lijst van 43 artikelen een informeel paper staan dat ik eens voor een groep Griekse economen heb geschreven, en zelfs een gelukswens voor een speciaal celebratory issue van een blad in Bratislava.”

Dat is moeilijk te controleren, want het college van bestuur heeft de lijst met artikelen niet vrijgegeven die als

Peter nijkamp

DOOR PETER BREEDVELD

Volgens u zijn de 43 artikelen waarin u volgens de commissie- Zwemmer zelfplagiaat hebt gepleegd, niet alle-maal peer-reviewd maar betreft het dis-

cussiestukjes en zelfs een gelukwens. De voorzitter van de commissie, Jaap Zwemmer, zegt dat dit aantoonbaar niet waar is. “De commissie kan het onderscheid niet eens maken tussen hoogwaardige tijdschriften en meer populair-wetenschappelijke tijdschrif-ten. Voordat de commissie aan haar onderzoek begon, heb ik in een oriënte-rend gesprek gezegd dat ze zich uitslui-tend op gerefereerde en geïndexeerde, peer-reviewde publicaties moest richten. Daar was de commissie het toen mee eens.”

NRC heeft het gecheckt en zegt dat alle artikelen peer-reviewd zijn. “Peer-reviewd op zich zegt niks. Iedereen die snel rijk wil worden, kan een open access peer-reviewd tijdschrift beginnen en elk aangeboden artikel accepteren zolang de auteur betaalt. Een redacteur mailt dan een paar opmerkingen, meestal redac-tioneel van aard, en dat is dan de peer-review.” FO

tO P

eter

Val

ckx

BroddelwerkPeter nijkamp kwam vorig jaar in zwaar weer terecht nadat een anonymus een klacht indiende tegen het proefschrift van zijn promovenda Karima Kourtit. De kritiek richtte zich vervolgens op nijkamp zelf, die van zelfplagiaat werd beticht. De commissie-Zwemmer, die de beschuldigingen onderzocht, heeft met haar eindrapportage volgens nijkamp echter ‘broddelwerk’ geleverd.


COLUmN

Ik heb weleens onder vuur gelegen omdat mijn studie niet weten-schappelijk zou zijn, maar wel op een universiteit gegeven werd; Nederlands. En daarna, nog erger, literatuurwetenschap. Wetenschap, snoof men, alsof ik de studie zelf

een naam had gegeven, is empirisch en met cijfertjes. Je kunt er atoombommen en medicijnen mee maken. De wereld er concreet mee veranderen. Ik murmelde in zo’n geval iets over academische vorming en het belang van de geestes-sorry-wetenschappen voor de ontwik-keling van een samenleving en het in stand houden van historisch, cultureel en democratisch besef. De kleine, filo-sofische ideeën die eventueel decennia later pas leiden tot harde berekeningen. Als ik op dreef was smeet ik met empiri-sche literatuurwetenschap; dat bestaat, maar zou niet de enige reden moeten zijn om die magerende alfatakjes op univer-siteiten in stand te houden. Net zo min als rendement dat zou moeten zijn voor de bètastronken. Fundamentele weten-schap, met haar kwesties die niemand begrijpt en de ongehoorde theorieën die eruit kunnen voortkomen, kost tijd en ruimte en die moet er blijven. De hoeveel-

geestes-sorry-wetensChappen

heid oplossingen en overhaast geproduceerde publicaties is niet gelijk aan de waarde van een faculteit of individuele wetenschapper.Ja, er moet geld zijn, want een vrijetijdsproject moet het niet worden; een probleem zo oud als de professionele wetenschap zelf. Maar kennelijk is het voor geldschieters belang-rijk dat er direct resultaat te zien is, alsof je een euro in een snoepautomaat gooit. Of dat de wetenschap in kwestie op z’n minst sexy of marketable wordt, want aan studenten, mits binnen vijf minuten afgestudeerd, verdient een universiteit ook.Ik keek op de website van mijn voormalige opleiding. Die maakt nu onderdeel uit van een bredere studie. De uitgelichte hoogtepunten bestaan uit een te adopteren gedicht, creatief schrijven, een ‘virtuele uitgeverij’, het bezoeken van schrijvershuizen en vooruit; literaire analyse. Eerlijk is eerlijk: dit klinkt als een fantastische studie, maar wetenschappelijk?Aan de docenten zal het niet liggen – die zijn goed-deels dezelfden als toen ik studeerde en fenomenaal. En natuurlijk, die hoogtepunten zijn om een eerste, laagdrempelige blik op de studie te bieden. Die verdie-ping is er heus nog. toch lijkt het erop dat de univer-

siteit jongeren niet meer vertrouwt. ze niet meer mag afschrikken, omdat ze er zoveel mogelijk binnen moet hengelen. Of ligt de lichtvoetigheid aan het feit dat studenten geen tijd meer hebben om de beroepspraktijk náást hun studie te leren kennen omdat ze dan (kostbare) vertra-ging oplopen? Moeten de hoge heren (helaas nog altijd minder dames) van de VU zich verantwoorden in retweets, draaien ze zich daarom in van die arme bochtjes, onderwijl de minder populaire talen (Frans? Duits? Leven de dode nog?) van zich afschuddend? Of ben ik nors en vastgeroest?Waarschijnlijk al het bovenstaande. Op andere faculteiten speelt dit soort zaken vast ook. En toch weet ik zeker dat ze, hoewel moeizaam, die stille genieën of hippe professoren (m/v) blijven produ-ceren, omdat sommige mensen dat nu eenmaal tot in hun diepste vezels zijn. In deze wetenschappers – mensen die de mist in kunnen gaan, die tijd nodig hebben, maar die dingen kunnen beden-ken waar ik nooit op zou kunnen komen - heb ik vertrouwen. Het is het instituut eromheen dat wankelt.

Dit klinkt als een fantastische studie, maar wetenschappelijk?

Roos van Rijswijk


VERTROUwEN


‘Jammer dat studenten zo weinig publiceren’

student Jeske van Diemen

nr 15 — 25 maart 2015ADVALVAS 27

IN ACTIE

Masterstudent geneeskunde Jeske van Diemen (22) spoort medestudenten aan om wetenschappelijke artikelen te schrijven.

Door FLoor BaL FOtO PEtER VALKCX

Jij zit in de hoofdredactie van een wetenschappelijk tijdschrift voor Amster-damse geneeskunde-studenten. Waarom zijn jullie dat blad begonnen? “Het Amsterdam Medi-

cal Student Journal wil een brug slaan tussen studenten geneeskunde en de wetenschap. Wij willen hen de mogelijk-heid bieden om artikelen te schrijven. Er worden heel veel wetenschappelijke stages gelopen, maar met het resultaat daarvan gebeurt niet veel. Studenten publiceren erg weinig en dat is jammer. Bovendien lézen studenten ook te weinig wetenschappelijke publicaties. The New England Journal of Medicine is bijvoor-beeld veel te ingewikkeld.”

Doen jullie dan aan wetenschap op jip-en-jannekeniveau? “Nee, de inge-zonden artikelen worden uitgebreid bestudeerd door teams van artsen en studenten uit de redactie van het blad. De studenten die willen publiceren krij-gen vervolgens de kans om hun artikel te herschrijven. Daarnaast doen we er alles aan om te zorgen dat de lezers van het stuk léren. Als een auteur bijvoorbeeld statistiek gebruikt, kun je op een link klikken naar een ander bericht waarin een statisticus uitlegt waarom deze toet-sing de beste keuze voor het onderzoek was.”

pas over een paar weken kan afspreken. Het is de enige manier waarop ik het kan bolwerken. Daarnaast plan ik ook veel sportmomenten in, anders word ik ongelukkig.”

Heb je dat harde werken van thuis meegekregen? “Misschien. Mijn vader is conrector op een middelbare school. En mijn moeder was kinderarts, nu is ze inspecteur-generaal van de gezondheids-zorg. zij is echt mijn voorbeeld, ik ben heel erg hard bezig om te komen waar zij is. Niet dat ik exact haar carrière wil hebben, maar ik wil zijn zoals zij gewor-den is. Dat stimuleert mijn moeder niet per se; we lijken gewoon erg op elkaar en hebben dezelfde motivatie. Mijn broer studeert ook geneeskunde, maar die is heel anders. Hij haalt net zulke goede cijfers als ik, maar hij is veel minder gestrest erover.

Ik doe veel serieuze dingen naast mijn studie, hij gaat gewoon voetballen met zijn vrienden.”

Wordt jouw arme vader niet gek van alle gesprekken aan tafel over geneeskunde? “Nee hoor, ik heb ook nog een broer die de hbo-opleiding leisure & events doet. Dus de gesprekken gaan thuis vooral over heel andere dingen.”

Bij het blad werken VU- en UvA-stu-denten samen. Liepen jullie nog tegen cultuurverschillen op? “In het begin werden natuurlijk de gebruikelijke grapjes gemaakt. Dan hadden wij het bijvoorbeeld niet over de Universiteit van Amsterdam, maar over de Universiteit van de Bijlmer. Maar uiteindelijk lijken de geneeskundestudenten erg op elkaar, bij welke universiteit ze ook zitten. We zijn allemaal enthousiast over geneeskunde en wetenschap.”

Waarom doe je zelf mee? “Onlangs ben ik met een promotietraject voor genees-kundestudenten begonnen. Naast mijn coschappen doe ik ook wetenschappelijk onderzoek. Het is de bedoeling dat ik één jaar na mijn afstuderen promoveer. Veel studenten vragen mij hoe ik dat aanpak, onderzoek doen. Met de hulp van het Amsterdam Medical Student Journal kunnen ze dat leren.”

Hm, je loopt coschappen, promoveert én werkt voor een tijdschrift. Slaap je nog weleens? “Ja hoor, ’s avonds kijk ik hooguit even naar mijn mail. Verder ben ik vrij, maar ik vind het fijn om hard te werken. Een biertje in de kroeg is ook leuk, maar veel werken voelt prettiger voor mij. Ik ren dus heel vaak heen en weer tussen het ziekenhuis en de univer-siteit. Ik kan erg goed plannen. Al vinden mijn vrienden het soms irritant dat ik

Studenten- publicatiesAmsterdam Medical Student Journal (AMSj) is een weten-schappelijk tijdschrift voor geneeskundestudenten in Amsterdam. Het tijdschrift verschijnt één keer per jaar op papier en is verder digitaal. Interesse? Meld je aan op de site amsj.nl.

Jeske van DiemenJanuari 2015 – nu Promotietraject voor geneeskundestudenten

April 2014 – nu Lid hoofdredactie AMSj, wetenschappelijk tijdschrift voor Amsterdamse geneeskundestudenten

2014 – nu Master geneeskunde

2013 – 2014 Onderzoeksjaar interne geneeskunde

2011 – 2014 Student-assistent fysiologie

2010 – 2013 Bachelor geneeskunde

E: [email protected] | WWW.VU.NL/OR | WWW.ONDERNEMINGSRAADVU.NL | 25 MAART 2015

DISCUSSIE INVULLING INSTEMMINGSRECHT OP UNIVERSITEITSBEGROTINGEN IN VOLLE GANG

De voorzitters bereikten overeenstemming over drie aspecten waar minimaal instemming op moet komen: het financiële verdeel- of alloca-tiemodel, de kadernota en het verband tussen beleid en de uiteindelijke begroting. De VU zal hier zelf, net als de andere Nederlandse uni-versiteiten, door onderhandelingen tussen de medezeggenschap en het College van Bestuur concretere invulling aan moeten gaan geven.

WAAROM INSTEMMINGSRECHT?In ruil voor de hervorming van het stelsel van studiefinanciering in het hoger onderwijs heeft minister Bussemaker met ingang van 2015 de Gezamenlijke Vergadering (GV) van studenten en medewerkers instemmingsrecht gegeven op de hoofdlijnen van de jaarlijkse begrotingen van hun universiteiten. Bij dit recht draait het volgens de wet om het ‘gezamenlijk nadenken over het onderwijs- en onderzoeksbeleid en het profiel van de instelling’. Door de invoering van het studievoorschot zullen er volgens de wets-wijziging in de toekomst investeringen mogelijk zijn gericht op kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Studenten en medewerkers worden met het instemmingsrecht in staat gesteld hierover mee te beslissen. De beleidsterreinen die deze instemming betreft zijn onderwijs, onderzoek, huisvesting en beheer, investerin-gen en personeel. De precieze hoofdlijnen waarop de begroting beoordeeld wordt, moeten bepaald worden door de betreffende instelling samen met de medezeggenschap.

WAT ZIJN DE HOOFDLIJNEN VOLGENS HET LOVUM?Tijdens de vergadering werd direct duidelijk dat de goedkeuring van de begroting in de praktijk niet ‘slechts tekenen bij het kruisje’ zal moeten betekenen. Het LOVUM is van mening dat de precieze invulling van de hoofdlijnen verder

moet gaan dan een minimale uitleg van de wet. ‘Hoe vager je het laat, hoe makkelijker voor het bestuur om eronder uit te komen,’ klinkt het vanuit de vergadering. De vertegenwoordigers van de verschillende universitaire medezeggen-schapsorganen zijn het erover eens dat vroeg-tijdige betrokkenheid bij de totstand koming van de begroting het meest zinvol is. Ook vinden ze bevordering van de deskundigheid van de medezeggenschapsvertegenwoordigers door middel van scholing belangrijk.

Het LOVUM bereikte consensus over de drie eisen waar de instemming minimaal aan moet voldoen: het financiële verdeel- of allocatie-model, de kadernota en het verband tussen beleid en begroting. Bij het laatste punt zal de medezeggenschap bijvoorbeeld toetsen of de afspraken die gemaakt zijn in het instellings-plan ook in de begroting naar voren komen. ‘Deze drie voorwaarden willen we toetsen bij de minister, want we moeten op dit punt opereren in de geest zoals zij de wet heeft bedoeld,’ aldus Jelly Reinders, voorzitter van de OR van de VU. Tijdens de vergadering bleek dat de meeste universiteiten nog zoekende zijn en wellicht meer willen eisen dan deze drie onderdelen. ‘Elke universiteit is anders en heeft ook andere wensen, maar we gaan uit van deze minimale eisen.’

WAT IS DE SITUATIE OP DE VU?‘Er lijkt op de VU discrepantie te bestaan tussen wat de minister beoogd, wat de bestuurders denken wat daarmee wordt bedoeld en de interpretatie van de medezeggenschap van het nieuwe instemmingsrecht,’ vertelt Reinders. ‘Om met de nieuw verworven instemming de intentie van de wetgever recht te doen, is het noodzakelijk dat de medezeggenschap niet pas aan het einde van de begrotingscyclus instem-

ming heeft. Daarom zet de medezeggenschap van de VU in op de minimale eisen van het LOVUM, waarbij instemming op de uitgangs-punten van de uiteindelijke begroting in een vroegtijdig stadium onderdeel is. We doelen met ‘de begroting’ op de begroting op alle niveaus. Daar horen ook de faculteitsbegrotingen en instemmingsrecht voor de facultaire mede-zeggenschap bij.’

De commissie Financiële en Economische Zaken van de GV is aan het onderzoeken hoe de Gezamenlijke Vergadering zoveel mogelijk invloed op de hoofdlijnen kan krijgen. Daar-naast is het belangrijk om te inventariseren welke kwaliteitsverbeteringen de studenten en medewerkers noodzakelijk achten. ‘Elk jaar zouden er bijvoorbeeld in gesprekken met het bestuur andere, relevante onderwerpen gekozen kunnen worden, uiteraard rekening houdend met de al eerder gemaakte afspraken in bijvoorbeeld het instellingsplan. Door deze gesprekken in een vroeg stadium te laten plaatsvinden zal er voldoende ruimte zijn voor inhoudelijke discussie.’

DE VERTEGENWOORDIGERS VAN HET LANDELIJK OVERLEG VOORZITTERS UNIVERSITAIRE MEDEZEGGENSCHAPSORGANEN (LOVUM) SPRAKEN OP 6 MAART OP DE VU OVER DE INVULLING VAN HET NIEUWE RECHT ZOALS DAT DOOR DE MINISTER AAN DE MEDEZEGGENSCHAP IS TOEGEKEND: HET INSTEMMINGSRECHT OP HOOFDLIJNEN VAN DE UNIVERSITEITSBEGROTING.

22951_4_OR_pagina_maart_2015.indd 1 18-03-15 15:15

COMMISSIE COMMUNICATIE OR ANNEMARIE BIBO, KARIN LURVINK, SANASSIN MAFTOUHI, HENK OLIJHOEK, JELLY REINDERS TEKST KARIN LURVINK, JELLY REINDERS BEELD MERLIJN DRAISMA, MARIEKE WIJNTJES VORMGEVING HAAGSBLAUW

COLOFON

WWW.FACEBOOK.COM/ONDERNEMINGSRAAD.VU

@OR_VU

Ik werk met veel plezier als studentendecaan bij het Centrum voor Studie en Loopbaan van de VU: als een student die dreigde uit te vallen toch nog de eindstreep haalt, geeft dat voldoening. Sinds december 2014 zit ik in de Ondernemingsraad voor de fractie van het CNV. Ik kom uit een echte VU-familie: mijn vader en mijn opa hebben hier allebei gestudeerd en mijn oma van moederskant was plaatselijk coördinator van Vrouwen VU-hulp, van de bekende VU-busjes. Voordat de VU aan het infuus van de overheidsbekostiging kwam te liggen, is de VU opgebouwd door die vrouwenbrigade door het hele land, die nijver dubbeltjes en kwartjes spaarde. Maar ook daarna, toen de overheid het onderzoek en onderwijs ging financieren, bleef Vrouwen VU-hulp actief: wat niet veel

mensen weten is dat de eerste voorziening voor studeren met een functiebeperking, namelijk de gehandicaptenliften van het hoofdgebouw, door hun bijdrage gerealiseerd kon worden. Als kind las ik bij mijn ouders thuis het blad ‘VU en Samenleving’. Toen ik hier zelf studeerde gingen veel hoogleraren nog regelmatig het land in voor lezingen of excursies met de achterban van de VU. De gerichtheid op de relatie tussen wetenschap, levensbeschouwing en dienst aan de samenleving heeft mij altijd aangesproken.

Je begrijpt dat ik aan de VU verknocht ben, maar ook dat ik mij de laatste jaren steeds minder kan vinden in de koers van de VU. De VU is veel te groot geworden, door eigen schuld trouwens: het was de VU, die als eerste universiteit in Nederland begon met een afdeling marketing en communicatie en een reclamecampagne om het ‘marktaandeel’ in studenten te vergroten. Door het succes daarvan is een heilloze, geldverslindende wedloop tussen universiteiten ontstaan. De oriëntatie op maatschappelijke dienstverlening is verworden tot societal impact, ofwel ‘hoe kom ik op de krant of op tv’. De relatie met de (uitstervende) achterban is verwaarloosd. En door de schaalvergroting is een managersuniversiteit ontstaan, waar het niet meer draait om docenten, onderzoekers en professionals, maar om beleidsmedewerkers, directeuren en bestuurders. Met alle gevaarlijke risico’s van dien, zoals we gezien hebben bij de woningcorporaties, zorginstellingen, maar ook in het onderwijs: denk aan Amarantis, InHolland en recent het ROC Leiden. Het roer moet radicaal om: schaalverkleining, bijvoorbeeld zoals Hans

Adriaansens heeft laten zien met de University Colleges. Helaas zijn die een extraatje naast de grote instellingen geworden in plaats van het model voor die grote instellingen. En zo kan ik nog wel een tijdje doorzeuren. Ik ben blij dat nu niet alleen aan de VU, maar overal in het land het protest gaande is.

Maar ik wil geen chagrijnige ouwe zeur worden en daarom twee acties: ik heb mij omgeschoold en werk sinds een paar weken als treinmachinist (naast het werk op de VU); daar krijg ik nieuwe energie van. En de tweede actie: als ondernemingsraadslid het College van Bestuur kritisch opbouwend volgen. Ik besef dat het werk in de medezeggenschap smalle marges heeft: een mammoettanker verander je niet zomaar van koers. Maar het is van groot belang bestuurders scherp te houden, om te voorkomen dat ze ontsporen.

Henk Boswijk,Lid van de ondernemingsraad sinds december 2014

Nu er landelijk ruimte wordt geclaimd voor het debat over De Nieuwe Universiteit, lijken bestuurders eensgezind op te willen trekken met studenten en medewerkers tegen het rendementsdenken dat wordt opgelegd door Den Haag.

‘When you can't beat them, join them’, zo moeten ze hebben gedacht toen ze in VSNU-verband hierover een brief deden uitgaan. ‘Too little too late’, zegt Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten (Platform H.NU) in een open brief als reactie hierop. De onvrede die nu meer en meer benoemd en zichtbaar wordt, is volgens Platform H.NU de afgelopen jaren door besturen ontkend en terzijde geschoven. Steeds weer beriepen universiteitsbesturen zich op Den Haag en waren ze ‘helaas met handen en voeten gebonden’. Nu het heet wordt onder de voeten spreekt VSNU ‘krachtig’ tegen het rendements-denken. Echter, besturen hebben zich de afgelo-pen jaren en masse en in VSNU-verband laten inpakken. Ze hebben zich voortdurend geconfor-meerd aan allerlei ‘managementopvattingen’ en zijn niet voor de universitaire zaak opgekomen.

Ze hebben wel met de minister gesproken, maar hebben geen stelling genomen of geknokt voor hun onder zoekers en docenten. Ze hebben zich laten verleiden tot het maken van afspraken om geld, dat ze zich eerst hebben laten afnemen, om deze via wurg contracten weer terug te krijgen. Vliegt ook bij de VU de vlam in de pan? Dat zou zomaar kunnen. OR-voorzitter Jelly Reinders vertelt dat er op dit moment een voorgenomen besluit van het College van Bestuur op tafel ligt om een nieuw besturingsmodel in te voeren wat lijnrecht tegenover de ontwikkelingen staat waar nu het debat over gaat: De Nieuwe Universiteit. Het principe, de noodzaak en de invulling van het eenhoofdig leiderschap van faculteiten in het voorgestelde besturingsmodel wordt door de universitaire medezeggenschap van de VU nadrukkelijk afgewezen. Wat wel nodig is, is een universiteit met kwalitatief goede besluitvor-ming, besturing door bestuurders die gedragen worden door de universitaire gemeenschap, waar de docenten en onderzoekers het weer voor het zeggen hebben en waar bovenal de besturing zorgt voor checks and balances.

Het gesprek over de besturing van universiteiten is een landelijk thema en bovendien nog maar net begonnen, maar vormt de basis om gewenste verande ringen door te voeren. Volgens de mede-zeggenschap van de UvA is de situatie daar mede uit de hand gelopen door het UvA- besturings-model: een eenhoofdig verantwoordelijke decaan naast het CvB. Daarmee is de kloof tussen bestuur en medewerkers gegroeid en blijkt er op cruciale momenten geen draagvlak te zijn voor belangrijke beslissingen die toch worden doorgezet. De medezeggenschap van de VU roept het CvB dan ook op het voorgestelde besturingsmodel van tafel te halen.

Binnenkort verschijnt het rapport dat het ministe-rie van OC&W heeft ingesteld naar de beloningen van onze oud-bestuur ders. De Ondernemings-raad onder leiding van Reinders roept de bestuurders van de VU op daarover volledige openheid van zaken te geven. De Ondernemings-raad heeft het vertrouwen dat ons CvB ziet dat het anders moet en gaat ervan uit dat ze hierin ook hun verantwoordelijkheid neemt.

WORDEN BESTUURDERS WAKKER OF ZIJN HET SCHIJNBEWEGINGEN?

COLUMN: NIEUW IN DE OR

22951_4_OR_pagina_maart_2015.indd 2 18-03-15 15:15


CULTUUR

Veel mensen vonden dat Selma een Oscar voor beste film of minstens beste regie verdiende. Het is wel wrang dat een film over zo’n serieus onderwerp uitgerekend de Oscar voor beste titelsong kreeg. Mooi nummer, dat dan weer wel, Glory van rapper Common en singer/songwriter John Legend.Selma gaat over de strijd van dominee Martin Luther King voor de Voting Rights Act, waarin het stemrecht van elke Amerikaan, ongeacht huidskleur of afkomst, werd vastgelegd. In 1965, ruim een eeuw na de Burgeroorlog, barsten in de staat Alabama protesten los. De zwarte bevolking eist stemrecht. Een protest-mars van het stadje Selma naar de hoofdstad Montgo-mery eindigt in bruut geweld. Onder leiding van King (prachtrol door David Oyelowo) wordt een nieuwe mars georganiseerd. Een paar maanden later onder-tekent president Johnson de nieuwe wet, waarin het stemrecht wordt vastgelegd.

Dick Roodenburg,publiciteitsmedewerker Griffioen

Crazy Kreeft

CONCEPT Een pop-up restaurant in voormalig café De Pijp. zoals de naam doet vermoeden staat kreeft centraal op het menu bij deze ‘bar & grill’.SFEER Bij het openen van deur komt de beachvibe je tegemoet: zand op de grond, visnetten aan de muur, picknicktafels en een tropische bar met uitgebreide cocktailkaart. De strandstoel en ontspannen achtergrondmuziek maken het vakantiegevoel compleet. ETEN Kreeft heb je hier dus in alle soorten en maten: kreeftkroket-jes, kreeftsalade, kreeftcocktail, sashimi van kreeft, gegrilde kreeft... Wij laten de veelbelovende surf&turf-menu’s voor twee personen (combinaties van vlees en kreeft) links liggen om voor een optimale kreeftexperience te gaan. Na de smakelijke stokbroodjes van het huis bestellen we als voorgerecht kreeftsalade en kreeftkroketjes. Mijn tafelgenoot is erg onder de indruk van de kroketjes, die het niveau van de Febo duidelijk overstijgen. De salade is heerlijk fris. Als hoofdgerecht bestellen we ieder een halve kreeft en een portie friet. Eten met een nijptang en ander gereedschap dat op menig operatie-tafel niet zou misstaan is een hele ervaring. Wij genieten ervan.BEDIENING Enthousiast en vrolijk. TIP Richt jouw kreeft tijdens het verorberen naar de muur om rond-spuitend sap te voorkomen. Wij weten inmiddels dat andere gasten daar niet van gediend zijn.AANRADER Absoluut. Wees er snel bij, dit pop-up restaurant blijft slechts tot mei in de Ferdinand Bol.PRIJS Kreeftsalade voor 12,50, kreeftkroketjes voor 10, halve kreeft voor 12,50 en friet met huisgemaakte mayonaise voor 2,50 euro. WAARDERING

Dit is helemaal kreeft

Cultuurcentrum Griffioen Uilenstede

Selma van ava DuVernayVanaf donderdag 16 april

diverse aanvangstijden

Studenten € 5,- medewerkers VU € 6,50

griffioen.vu.nl

Selma

CRAZY KREEFTFerdinand Bolstraat 17-19crazykreeft.nl

Emma Blanken, masterstudent econometrics and operational research

Film Restaurant

om de week gaat een student op kosten van

advalvas uit eten en beoordeelt het restaurant.

FOtO

Pau

l Hoe

s

Ook gRATIs UIT ETEN voor Advalvas? mail naar [email protected].


sTUDENTEN

“Is het speciaal voor de foto zo opgeruimd, of is hij altijd zo netjes?” vraagt student aardwe-

tenschappen Oscar van Alphen (19). “Als zijn kamer altijd zo op orde is, woont hier vast een ict’er. Ik bedoel het niet lullig, maar ict’ers zijn vaak heel precies, en bijna autistisch.” Studiegenoot Jochem Sikkes (20) valt iets anders op: “Hij leest wel fantasy-boeken hoor! Daar gaat je theorie, Oscar!” “toch een fantasy-man dus. Ik denk dat hij wel een brede inte-resse heeft. Hij houdt sowieso van boten. Een dure hobby. Als ik goed kijk naar die foto’s zie ik ook poloshirts. En hij heeft een grote kamer met mooie meubels, geen afgedankte spullen. zou hij dan toch een beetje een kakker zijn?” vraagt Van Alphen.

“Hij is gek op zeilen!” zegt student

beleid, communicatie & organisa-tie Lonneke Hebbink (21). “Ik zie alleen maar posters en foto’s van boten. Leuk zeg! Hij heeft ook een miniatuurbootje. zou hij dat zelf gemaakt hebben? Hij is dus spor-tief, maar hij houdt ook van lezen, allemaal enorm dikke boeken. zijn het Engelse? Ik denk dat hij wel avontuurlijk is, hij gaat graag naar een feestje of een festival en heeft veel vrienden. Slechts één foto hangt opvallend scheef, voor de rest is alles keurig geordend.”

“Hier woont een gezellige sociale jongen”, zegt Jan-Willem Gathier (24), student beleid, communicatie & organisatie. “Hij gaat graag zeilen met vrienden of drinkt een lekker biertje, of wat sterkers. Ondertus-sen is hij ook serieus. Qua werk of studie doet hij iets economisch of iets communicatiefs. Een sportieve man die alles graag overzichtelijk houdt.”

Loek van der Kallen 28

Junior docent gezondheid & leven

Huurt met drie huisgenoten dit appartement in West; ieder betaalt 579 euro inclusief

Door Nienke StumpelFoto’s Peter Valckx

Wil je ook in Sleutelgat? Mail naar [email protected].

“Geordend?” Loek van der Kallen (28) wijst lachend naar zijn bureau. “Ach, er zit wel een systeem in. En ja, ik heb speciaal voor de foto opgeruimd. Ik ben absoluut geen ict’er, ik gebruik alleen programma’s voor de analyse van de resultaten van mijn promotieonderzoek. Ik ben inderdaad een fantasy-lezer! Die boeken lees ik meestal in het Engels, anders stoor ik me te veel aan de slechte vertaling. Omdat ik vroeger veel naar de BBC heb gekeken, is mijn Engels nu bijna beter dan mijn Nederlands. Ik doe al sinds 1998 mee met zomerzeilkampen van ’t Vossenhol, de oudste zeilschool van Nederland. Nu ben ik begeleider, dat vind ik ontzettend leuk. Ik doe verder aan jiujitsu, een zelfverdedigingskunst, maar ook aan squashen, klimmen, schaatsen en volleybal. Als iemand me uitdaagt tot iets, dan móét ik dat doen.”

Sleutelgat 15

Wat zegt de inrichting van je kamer over jezelf? En klopt die indruk ook? VU-studenten gluren in de kamer van LOEK VAN DER KALLEN (28).

griffdoor merlijn Draisma


Nr 15 25 maart 2015

Documents

Transcript of Nr 15 25 maart 2015