Sinds midden 2016 heeft het Rijks-

museum een nieuwe afdeling:

Research Services. De speciale

wetenschappelijke bibliotheek,

collectiedocumentatie en IT en

de Studie- en Leeszaal werken

nu samen. Saskia Scheltjens

Op de westelijke zijwand van de monumentalebibliotheekhal in het Rijksmuseum staat in zwie-rige letters een spreuk: “Zijn Wetenschap enKunst vaak met elkaar in Strijd, Hier is de We-tenschap der Kunst een zaal gewijd’ (zie foto).Architect P.J.H. Cuypers liet deze spreuk tijdensde bouw in 1885 aanbrengen. De bezoeker wordtdaarbij geheel volgens het negentiende-eeuwsewetenschapsideaal opgeroepen om zich bezig tehouden met ‘de wetenschap van de kunst’. Denieuwe afdeling Research Services, gehuisvestrondom deze bibliotheekhal, neemt deze oproepter harte en probeert daar een eenentwintigste-eeuwse invulling aan te geven. Met als afde-lingsmissie ‘de ondersteuning van wetenschap-pelijk onderzoek in relatie tot de museumcollec-tie via open collectie-informatie en -data’.

Digitale uitdagingenDe (digitale) uitdagingen van Research Serviceszijn divers. Zo is het zaak om de bestaande digi-tale expertise op het vlak van linked open col-lectie(meta)data te consolideren en uit te breidennaar de bibliotheek- en onderzoeksdata en decollectiedocumentatie van het Rijksmuseum. Dekomende jaren zal daartoe met voorrang de tech-nische infrastructuur en de personele bezettingworden verstevigd. Bouwen zonder een goedfundament heeft immers weinig zin. Er zal ookworden ingezet op een gefaseerde digitaliseringvan de Bijzondere Collecties van de Rijksmu-seum Research Library en de analoge collectie-documentatie. Parallel aan de digitalisering vande volledige objectcollectie tegen 2021, komen nuook de bibliotheekcollectie en de documentatie inbeeld. Deze wisselwerking kan verder nieuweimpulsen geven aan onderzoek naar de collectie.

Bundeling van krachtenTot slot wordt er met diverse universitaire part-ners en onderzoeksinstellingen gewerkt aan we-tenschappelijk onderzoek naar (onderdelen van)

de collectie. Ook worden in de toekomst de lo-gistieke collectiestromen en de fysieke toegangtot de afdeling verbeterd, inclusief de implemen-tatie van scan-on-demand-diensten en een nieuweingang vanuit het atrium van het museum op debegane grond. Daarnaast zullen de bestaandepublieke open-data-evenementen verder wordenuitgebouwd.

Een recent voorbeeld van het interdisciplinaireonderzoek dat door de bundeling van krachtenmogelijk wordt, is (een deel van) het promotie-onderzoek van voormalig Johan Huizinga Fellow(2015-2016) en huidige coördinator van de Studie-en Leeszaal van Research Services, Dr. Liekevan Deinsen. In haar proefschrift Literaire erf-laters. Canonvorming in tijden van culturelecrisis, 1700-1750 keek zij, via verschillende in-valshoeken, hoe de versnipperde collectie vaneen verdwenen achttiende-eeuws verzamelaars-kabinet met daarin 350 portretten van Neder-landse schrijvers, het Panpoëticon Batavûm, weerbij elkaar kon worden gebracht (zie afbeelding).

Onderzoek naar hoger niveauMet de nieuwe afdeling wil het Rijksmuseumhet digitaal, interdisciplinair en objectgericht on-derzoek naar (Nederlandse) kunst en geschiede-nis naar een hoger niveau tillen. Uniek ten op-zichte van andere onderzoeksomgevingen is decombinatie van een internationaal opererendmuseum, een ambitieus onderszoeksinstituut rondconservering & restauratie (NICAS), object-georiënteerde inhoudelijke expertise en heel veelcollectiedata.rijksmuseum.nl/en/researchSaskia Scheltjens is hoofd van de afdelingResearch Services van het Rijksmuseum.

INHOUD

2Verslagen van events inGehoord en bijgewoond

3Digitaal taalmateriaalen tools via INT

3Vragen over data? Jekunt in Leiden terecht

4Deze datasets zijn ooksinds kort beschikbaar

5

KNAW Cluster zet in opDigital Humanities

7Online Media Suite biedtdata en tools

8Zelf datasets maken endelen met DataverseNL

8Columnist Sanders steltkoppeling van data voor

Jaargang 11 | nummer 3

Nieuwsbrief overdata en onderzoekin de alfa- en gamma-wetenschappen.

E-data & Research verschijntdrie keer per jaar en wordtmogelijk gemaakt door:CentERdata, CLARIAH,DANS, Huygens ING,de Koninklijke Bibliotheeken het Rijksmuseum.

E-DATA&RESEARCH

E-DATA&RESEARCH juni 2017 1

Scan dezeQR-code met eensmartphone om dewebsite van E-datate bezoeken.edata.nl

Nieuwe afdeling Research Services verantwoordelijk voor alle collectiedata

Het Rijksmuseumals gereedschapskist

Computervisualisatie van de vergaderzaal van het Leidse dichtgenootschap ‘Kunst wordt doorarbeid verkregen’met centraal de recontructie van het Panpoëticon Batavûm. Het is een voor-beeld van interdisciplinair onderzoek waarbij fysieke objecten met nieuwe digitale techniekenkunnen worden gevisualiseerd en gedeeld met een ruimer publiek.credits Timothy De Paepe & Lieke van Deinsen, 2015

E-data & Research wordtgratis toegezonden aanrelaties van de stakeholders.Ook een uitgave ontvangen?Mail de redactie:edata@dans.knaw.nl. Begin juli komen ‘digitale’

geesteswetenschappers uitBelgië, Nederland en Luxem-burg voor de vierde keer bij-een. Na Den Haag (2014),Antwerpen (2015) en Luxem-burg (2016) is Utrecht dit jaarhet trefpunt. Steven Claeyssens

De tijd dat de digitale geestesweten-schappen, in Nederland vooral be-kend als Digital Humanities (DH), teklagen hadden over gebrek aan aan-dacht, ligt anno 2017 achter ons. Detijd dat ze nu en dan kreunen onderhet gewicht van definities, meningenen de zonden Israëls, niet. Eén van

de oorzaken van die hardnekkigemeerstemmigheid vormt tegelijkook een grote aantrekkingskracht:Digital Humanities kent amper in-houdelijke grenzen en de beoefe-naars zijn geschoold in de meest uit-eenlopende vakgebieden.Die grenzeloosheid maakt de digi-

tale humaniora vatbaar voor kritiek,maar zorgt ook voor een boeiendepotpourri van sprekers en onder-werpen op de grote congressen.DHBenelux vormt daarop geen uit-zondering. Max Kemman, promo-

Congres biedt staalkaart van methodologische en technische mogelijkheden

De grenzeloze gemeenschapvan Digital Humanities Benelux

Lees verder op pagina 2

De bekende neerlandicus, prof. dr. J. Verdam,schreef op verzoek van de architect van hetRijksmuseum, P.J.H. Cuypers, enkele pro-grammatorische spreuken die als wand-decoratie op de muren van de bibliotheekwerden aangebracht. Hier de spreuk op dewestelijke zijwand.credits Rijksmuseum, 2013, CC01.0

vendus aan de Universiteit vanLuxemburg, analyseerde de ab-stracts van deze editie en schreeferover op zijn blog maxkemman.nl.Hij constateert dat in 2017 het ge-meenschappelijk woord bij uitstek‘data’ is, één van de meest meer-voudige begrippen van deze tijd.Andere prominente woorden zijn‘digital’, ‘new’, ‘different’, ‘tools’,‘project’ en ‘user’, stuk voor stukwoorden met in de eerste plaats eenmethodologische signatuur. Kem-man concludeert dat zeker de helftvan de bijdragen door meerdereauteurs wordt geleverd, maar ookdat slechts een handvol onderzoe-kers ieder jaar een bijdrage levert.DHBenelux biedt met andere woor-den een mix van elementen die percongres wisselt van samenstelling.

Doel van het congresHet is eerder gesuggereerd: mis-schien is Digital Humanities wel op

de eerste plaats een gemeenschap.En bij de vorming van een weten-schappelijke gemeenschap – hoedigitaal ook – spelen conferentieseen cruciale rol. Karina van Dalen-Oskam (Huygens ING en UvA), een

van de initiatiefnemers van de eer-ste editie: ‘Ons doel was om onder-zoekers in de Digital Humanitieskennis te laten nemen van elkaarservaringen en ze op de hoogte testellen van de stand van zaken in

Nederland, Vlaanderen en daarbui-ten op het terrein van inhoudelijke,methodologische en technische ont-wikkelingen. Daarnaast wilden wede onderzoekers die nog niet be-trokken zijn de mogelijkheid gevenom een indruk te krijgen van destand van zaken en om op zoek tegaan naar mogelijke samenwer-kingspartners.’

Negen workshopsHet resultaat is deze vierde editievan DHBenelux, met paneldiscus-sies, demonstraties, posters en le-zingen.Als opmaat voor het congreskan er dit jaar bovendien gekozenworden uit maar liefst negen work-shops, variërend van het linken,annoteren of minen van data enmedia tot een sessie over DigitalHumanities in deArabische wereld.De keynotes worden verzorgd doorAllan Marsden (Lancaster Univer-sity) en Lora Aroyo (VU).

dhbenelux2017.eu

Onderzoekers helpen bijdatabeleid gemeentenPatricia PrüferWat gaat er veranderen door de steeds ver-dergaande digitalisering van de informatie-voorziening en de samenleving? Hoe moetenoverheidsinstellingen daarmee omgaan en opinspelen? Wat zou de meerwaarde kunnenzijn van beleidsvorming die meer op data ge-baseerd is? En hoe moet men reageren op uit-dagingen die verbonden zijn aan data science?Dit waren de thema’s op het congres DigitaleAgenda 2020 - Samen Organiseren, dat op5 april jongstleden te Maarssen plaats-vond met 1.500 deelnemers uit meer dan drie-honderd gemeenten. De DigitaleAgenda 2020(DA2020) is een initiatief van de Verenigingvan Nederlandse Gemeenten (VNG) en hetKwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten(KING) om gemeenten te ondersteunen bij envoor te bereiden op een sterk veranderendesamenleving en verdergaande digitalisering.Om de data science-competentie van ge-meenten te vergroten, kunnen gemeenten dehulp van onderzoekers goed gebruiken. Sa-men kan een datagedreven-beleid naar eenhoger plan worden getrokken. In dit kader isvorig jaar de pilot Verkenning Data Lab voorgemeenten opgericht door VNG/KING en deJheronimusAcademy of Data Science (JADS).In een periode van vijf maanden gingen ge-meenten onder wetenschappelijke begeleidingaan de slag met hun eigen data en vraagstuk-ken. Ook werd de datavolwassenheid van ge-meenten gescand.De uitkomsten van deze scan, Data Sciencematurity van gemeenten, werden, samen met

aanbevelingen op het gebied van datavolwas-senheid, gepresenteerd op DA2020. Daarnaastkwam het praktische gedeelte van de pilotaan bod. Gemeenten gingen samen met on-derzoekers, data scientists en andere over-heidsinstanties zoals de GGD zelf aan de slag

met data. De hackathon werd door deelne-mers en toeschouwers als leuk, interessant envruchtbaar ervaren. Op naar een vervolg in deKING Data Science Hub, de langetermijn-samenwerking die onlangs ook bij JADS inDen Bosch is gelanceerd.da2020.nl/congres

Samenwerking, tools endata in 16 CLARIAH-pilotsErica RenckensDe keynote speaker was door zijn rug gegaanen kon dus niet spreken tijdens de Toogdagvan CLARIAH afgelopen maart bij het Inter-nationaal Instituut voor Sociale Geschiede-nis. Dit leek even een flink gat in het pro-gramma te slaan, maar bleek uiteindelijkvooral een zegening – al wenst iedereen de pa-tiënt uiteraard beterschap. Het gaf de project-leiders van de zestien onlangs toegekende re-search pilots namelijk net wat extra tijd omhun plannen te presenteren.Elk jaar organiseert CLARIAH een Toogdag,waar het project een update geeft over devoortgang van de ontwikkeling van de digitaleinfrastructuur voor de geesteswetenschappen.Vrijdag 10 maart gaven ook de zestien onlangstoegekende research pilots een fraai beeld vande mogelijkheden die de data en tools in denog volop in ontwikkeling zijnde infrastruc-tuur bieden aan de verschillende vakgebie-den. Ook maakten de presentaties duidelijkdat CLARIAH leidt tot veel nieuwe samenwer-kingen, zowel binnen als tussen vakgebieden.Tot nu toe richtte CLARIAH zich op drie focus-gebieden (taalkunde, sociaal-economische ge-schiedenis en mediastudies) met elk hun eigen

datatype (tekst, databases en audiovisueelmateriaal). In de vervolgaanvraag, waaraannu wordt gewerkt, komt hier nog een vierdefocusgebied bij: inhoudelijke tekstanalyse.Na een demo-sessie van enkele bijna afge-ronde projecten kregen de aanwezigen eenupdate van de verschillende focusgebiedenbinnen CLARIAH en van de algemene techni-sche ontwikkeling van de infrastructuur. Dezeliggen mooi op schema en beloven nog veelgoeds voor de komende jaren.clariah.nl

LEARN-toolkit met voorbeelden opRDM-gebied voor onderzoekersEllen Leenarts5 mei vond in Londen de eindconferentie vanhet LEARN project plaats. LEARN staat voorLEaders Activating Research Networks: Im-plementing the LERU Research Data Road-map and Toolkit. Tijdens dit tweejarige projectzijn ervaringen met Research Data Manage-ment (RDM) en open data verzameld vanonderzoeksinstituten in Europa en Latijns-Amerika. Het resultaat is een toolkit, be-schikbaar via de LEARN-website. Naast 23praktijkvoorbeelden bevat de toolkit ook eenconcept RDM-beleid en een toelichting voorbestuurders en beslissers over het belang vanRDM. Op dezelfde site is een webinar be-schikbaar waarin de LEARN-toolkit kort wordttoegelicht. Bovendien staat op deze site eenzogenoemde ‘RDM-readiness’-test; een testwaarmee op laagdrempelige wijze een indi-catie wordt gegeven van RDM-thema’s diebinnen de eigen organisatie onderbelicht zijn.learn-rdm.eu

2 juni 2017 E-DATA&RESEARCH

GEHOORD & BIJGEWOOND

Onderdeel van de aanpak van VNG enKING is het verhaal Tegenwind. In dezethriller wordt duidelijk wat binnen de fic-tieve gemeente Turfbrug allemaal mogelijkis dankzij de ambitie, werkwijze, bewegingen set van projecten van de Digitale VNGAgenda 2020. Download Tegenwind gratisvia kinggemeenten.nl.credits VNG/KING

COLOFON Uitgever: Stichting Uitgeverij E-data & Research Den Haag. Redactieadres: Postbus 93067, 2509 AB Den Haag, 070-3494450, edata@dans.knaw.nl,www.edata.nl. Hoofd-/eindredacteur: Heidi Berkhout. Redactie: Marika de Bruijne, Steven Claeyssens, Machteld Maris, Erica Renckens, Saskia Scheltjens, MarionWittenberg. Redactiesecretariaat: Lucas Pasteuning. Aan dit nummer werkten mee: Jessie van den Broek, Marlon Domingus, Marijke van Faassen, Rik Hoekstra, CeesHof, René van Horik, Mathilde Jansen, Harmen van der Meulen, Ilja Nieuwland, Alice Spruit, Marieke Polhout, Patricia Prüfer, Ewoud Sanders, Laurents Sesink, Bart vanVliet, Hilde de Weerdt, Wouter van Wingerden. Opmaak: Colette Sloots, Haarlem. Productie: Amsterdam University Press.Druk: Ten Brink, Meppel. Webmaster: Sonja Duijkers Oplage: 6.500 papier, 4.500 digitaal. ISSN: 1872-0374. We hebben getracht alle belanghebbenden met betrekkingtot het gebruikte beeldmateriaal te benaderen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot ons wenden. Toezending papieren en/of digitale versieis kosteloos aan relaties van de stakeholders en studenten.

OVERNEMEN ARTIKELENWilt u een artikel uit dit blad overnemen?Dat mag altijd, maar vermeld wel de bron (E-data& Research) en de naam van de auteur van hetartikel. Neem ook contact op met de hoofd-redacteur (zie colofon) om door te geven waarartikelen geplaatst worden.

Deze afbeelding toont hoe vaak 15 meest voorkomende woorden in de ab-stracts van DHBenelux 2017 worden genoemd. credits Max Kemman

!!"

#$%&'%

$!()"# )'& )!& )## )#) )#% )#% )&# )&% )*! )*#

#$%

!!"

#$%&'%

)"#$!(

)"# )'& )!& )## )#) ))#% )#% )&# )&%% )*! )*#

Digital Humanities Benelux-congresVervolg van pagina 1

data

digi

tal

rese

arch

hum

aniti

es

anal

ysis

info

rmat

ion

use

lang

uage

new

diffe

rent

text

med

ia

proj

ect

hist

oric

al

tool

s

RectificatieIn het vorige nummer van dit blad,rubriek Jong Talent, vertelt RicardaBraukmann over datamanagement.Zij pleit onder andere voor het leggenvan een link tussen data en proef-schrift. Abusievelijk is vergeten tevermelden dat het rapport Digitaleobjecten in digitale context. Eind-rapport van het NCDD-project Di-gitale objecten in digitale context,voorheenVerrijkte publicaties een vande aanleidingen voor Braukmannwas om hier verder onderzoek naarte doen. In het onderzoek Digitaleobjecten in digitale context is deeerste aanbeveling om de verwijzingtussen proefschrift en data aan hetbegin van de dataketen te leggen(pagina 25).Wilt u meer weten? Hetrapport is beschikbaar via de web-site van de NCDD, of neem contactop met Barbara Sierman, DigitalPreservation Manager, SectorInnovation & Development bij deKoninklijke Bibliotheek.ncdd.nl/site/wp-content/uploads/2015/08/Eindrapport-Digitale-ob-jecten-in-digitale-context_DEF.pdf

Top-15 van woorden in de abstracts van DHBenelux 2017

Wie het Nederlands bestudeert,

kan er niet omheen: het digi-

tale taalmateriaal en de onder-

zoekstools van het Instituut

voor de Nederlandse Taal.

Wouter van Wingerden

Het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT)is een voor het hele Nederlandse taalgebiedbreed toegankelijk wetenschappelijk instituutdat alle aspecten van het Nederlands bestu-deert, er materiaal voor verzamelt, bewaart enbewerkt, en dat tools ontwikkelt voor taalon-derzoek.

Onderzoek naar taalBij het INT kunnen taalwetenschappers ondermeer terecht voor tekstcorpora en middelenom daarin onderzoek te doen. Een concreetvoorbeeld van een actueel project is de bouwvan een diachroon semantisch lexicon: Dia-MaNT (zie afbeelding). Dit project is ingebedin het bredere Europese CLARIAH. De daar-aan deelnemende CLARIN-centra – waaronderhet INT – zijn voortrekkers op het gebied vangeesteswetenschappelijk onderzoek. Ze heb-ben zich gecommitteerd aan gedeelde stan-daarden en hebben centrale diensten opgezet,die onderzoek goedkoper en efficiënter ma-ken. Bovendien worden materialen, data entools duurzaam bewaard en op een veiligemanier beschikbaar gesteld. Ook werkt hetinstituut mee aan Digitisation.eu, dat het di-gitaliseren van historische teksten bevordert.Een van de lopende projecten is Nederlab,een webomgeving voor onderzoekers en stu-denten die zich bezighouden met historischeontwikkelingen in de Nederlandse taal, lite-

ratuur en cultuur. Al afgerond is het Taalpor-taal: de wetenschappelijke, Engelstalige gram-matica van het Nederlands, Fries en Afri-kaans. En momenteel wordt de AlgemeneNederlandse Spraakkunst (ANS) uit 1997grondig herzien.

Rijke traditieVerder heeft het INT een rijke traditie in hetmaken van woordenboeken. Voor het grotepubliek is het immense Woordenboek derNederlandsche Taal, voltooid in 1998, het be-kendst. Het is samen met andere historischewoordenboeken te raadplegen via gtb.ivdnt.org.Het hedendaagse Algemeen Nederlands

Woordenboek kun je zien groeien opanw.ivdnt.org. Maar ook die woordenboekenzijn nu ingebed in een internationale context:op dictionaryportal.eu zijn ze samen metwetenschappelijke woordenboeken van veleandere talen te raadplegen. Het INT maaktook deel uit van het European Network ofe-Lexicography, dat de zichtbaarheid, de toe-gankelijkheid en het gebruik van de Europesenationale woordenboeken tracht te vergroten.

Verzamelplaats terminologieHet INT verzamelt voortdurend neologismen(nieuwe woorden), waarmee bijvoorbeeldWoordenlijst.org wordt aangevuld (de uitge-

breide digitale versie van het Groene Boekje).Tot slot is het INT de verzamelplaats voorkennis over terminologie: woorden en be-grippen uit allerlei soorten vaktaal in hetNederlands, gestandaardiseerd in Europesecontext.Over al die activiteiten en voorzieningen ismeer te lezen op de website. Daar kun je jeook inschrijven voor de nieuwsbrief van hetinstituut. En het laatste nieuws is er te lezen,bijvoorbeeld over het internationale congreseLex, dat in september plaatsvindt, overe-lexicografie in Leiden, de thuisstad van hetINT.ivdnt.org

E-DATA&RESEARCH juni 2017 3

Instituut voor de Nederlandse Taal biedt data en tools

Onmisbaar voor de studie vanhet Nederlands van toen en nu

Digitaal aankloppen in LeidenIn een paar jaar tijd opendenin Leiden drie verschillendeloketten voor onderzoekersmet vragen over data endigitale onderzoeksmetho-den. We zetten ze op een rij.Heidi Berkhout

––––––––––––––––––––––Leiden Centre of DataScience (LCDS)Het LCDS, opgericht in 2014, iseen netwerk van onderzoekersuit verschillende disciplines, diegebruik (willen) maken vaninnovatieve methodes voor hetomgaan met data.

Onderzoekers met interessevoor innovatieve methoden entechnieken voor het verzamelenen analyseren van grote data-sets, kunnen terecht bij hetLCDS. Het LCDS biedt expertise

en faciliteiten die nodig zijn voordit type onderzoek.Naast het samenbrengen van on-derzoekers uit verschillende we-tenschapsgebieden werkt hetLCDS samen met het bedrijfs-leven en de overheid. Het LCDS

organiseert regelmatig seminarsvoor onderzoekers en anderegeïnteresseerden. Ook verzorgthet onderwijs op het gebied vanData Science.

Het LCDS is een initiatief vande Faculteit der Wiskunde enNatuurwetenschappen.

DataScience LCDS

DataScience LCDS

universiteitleiden.nl/en/science/leiden-centre-of-datascience

Met dank aan: LCDS

––––––––––––––––––––––Centre for DigitalScholarship (CDS)De Universiteit Leiden heeft injuli 2016 het Centre for DigitalScholarship (CDS) opgericht omde impact van haar onderzoeken onderwijs te vergroten.

Onderzoekers kunnen bij hetCDS terecht voor advies, trai-ning, workshops en het ontwik-kelen van Proof of Concepts opeen aantal expertisegebieden:Open Access, Datamanage-ment, Data Science en DigitaleDuurzaamheid.

Het CDS draagt eveneens bijaan het verwezenlijken van deOpen Science ambities van deUniversiteit Leiden, zoals be-schreven in het Nationaal PlanOpen Science.

Het CDS is organisatorisch on-dergebracht bij de UniversitaireBibliotheken Leiden.

ubleidenubleidenbibliotheek.universiteitleiden.nl/onderzoek-en-publiceren/centre-for-digital-scholarship

Met dank aan: Laurents Sesink

––––––––––––––––––––––Leiden University Centrefor Digital Humanities(LUCDH)In april 2017 openden de deurenvan het LUCDH, een verzamel-punt voor ondersteuning van on-derzoek en onderwijs binnen dedigitale geesteswetenschappen.

Geesteswetenschappers metonderzoeksplannen met een digi-tale component kunnen van het

LUCDH advies en ondersteuningkrijgen op het terrein van: tekst-analyse, textmining, data-analyseen datavisualisering. Ook ver-zorgt het LUCDH het nieuweBA-minorprogramma in DigitalHumanities. Het centrum organi-seert en sponsort activiteitenzoals: leesgroep, lunchtalks,workshops, summer schoolsen conferenties.Het LUCDH is organisatorischondergebracht bij de FaculteitGeesteswetenschappen.

leidendhLeidenDHuniversiteitleiden.nl/en/humanities/centre-for-digital-humanities

Met dank aan: Hilde De Weerdt

VerborgenverbandenHet project DiaMaNT(Diachroon seMAn-tisch lexicon van deNederlandse Taal) iseen hulpmiddel voortekstontsluiting en bijhet onderzoek naarbegrippen door deeeuwen heen. Hetlexicon legt automa-tisch relaties tussenwoordvormen enbetekeniseenheden(concepten) en plaatstdeze in de tijd.Deze afbeelding,afkomstig uit eendemoversie, laatverbanden zien voorhet woord ‘schurk’, opeen manier die zowelmensen als computersbegrijpen.bron INT

dief

bandiet

schelm

verrader

dwerg vleier

ellendeling

moordenaar

oplichter

intrigantdeugniet

tiran

dronkaard

barbaar lasteraar

lafaard

wreedaardleugenaarschavuit

vleier

huichelaar

tiran

misdadiger oplichterdomkop

booswichtspotter

bedrieger

schurk

boef

4 juni 2017 E-DATA&RESEARCH

SINDS KORT BESCHIKBAAR

• Seuntjens, T.; Zeelenberg, M.; Breugel-mans, S.; Ven, N. van de, september 2013,Dispositional Greed Scale

Deze bestanden zijn kosteloosbeschikbaar via lissdata.nl/dataarchive. Bezoek deze siteof scan de QR-code.

Dit overzicht toont databestanden die recent beschikbaar zijn gekomen bijCentERdata, Huygens ING en Data Archiving and Networked Services.

CentERdata• Hoe functioneren Nederlanders?

Hoe functioneren Nederlanders? Dit onder-zoekt Martijn Oude Voshaar van de Univer-siteit Twente. In september 2015 heeft hijtachtig vragen voorgelegd aan een repre-sentatieve steekproef van de Nederlandssprekende bevolking. De vragen gaan overalledaagse activiteiten, van het dweilen vande keukenvloer of oppompen van de fiets-band tot het oplopen van de trap. Met dezevragen meet Oude Voshaar beperkingen diemen al dan niet ervaart bij het uitvoerenvan algemene dagelijkse levensverrichtin-gen. Deze meting wordt gebruikt om demeeteigenschappen van de vragen te bepa-len. Uiteindelijk hoopt de onderzoeker in-zicht te krijgen in het functieniveau van deNederlandse bevolking. De data van de stu-die Computer Adaptive Test (CAT) zijn be-schikbaar via het LISS Data Archive.lissdata.nl

Ook sinds kort beschikbaar:Studies LISS panel• CentERdata, december 2016 - januari 2017,Politics and Values - Wave 9• CentERdata, november 2016 - december2016, Health - Wave 9• CentERdata, augustus 2016 - september2016, Religion and Ethnicity - Wave 9• Jacobs, K., maart 2016 - april 2016,Election Survey Ukraine referendum,Measurement 1, Measurement 2 &Measurement 3

–––––––––––––––––––––––––––

DANS• Nieuwe informatie door Romeinse vondst

Prachtige restanten (zie foto) van Romeinsebronzen mensbeelden zijn gevonden inNaaldwijk. In de Romeinse tijd lag daareen grote nederzetting met connecties naarhet nabijgelegen Forum Hadriani en het

14 - 15 juni • BrightonDPASSH 2017Tijdens deze editie van ‘Digital Preser-vation for Arts, Social Sciences andHumanities’ staat de uitdaging ‘SavingEverything’ centraal.dpassh.org

20 - 24 juni • RotterdamScientific VisualizationHet eScience Center organiseerteen congres met als thema ‘FromArchaeology to Astronomy’.esciencecenter.nl/event/scivis17

26 - 30 juni • BrisbaneInternational Conference on OpenRepositoriesEen conferentie georganiseerd voor endoor de Open Repositories community.or2017.net

3 - 5 juli • UtrechtDigital Humanities BeneluxConferentieDeze jaarlijkse conferentie biedt eenplatform voor samenwerking tussenbetrokkenen bij Digital Humanitiesprojecten in België, Nederland enLuxemburg.dhbenelux2017.eu

8 - 11 augustus • MontréalDigital HumanitiesHet thema van deze Digital Humanitiesconferentie is ‘Access’.dh2017.adho.org

10 - 13 september • PlymouthDigital Research in the Humanitiesand Arts Conference (DRHA)Deze editie van DRHA behandelt datain cross-disciplinaire context.drha2017.com

24 - 29 september • WarschauInternationale EHRI-seminarTijdens dit seminar worden toolsgepresenteerd nuttig voor onderzoekover de Tweede Wereldoorlog.ehri-project.eu

25 - 29 september • KyotoiPRES 2016Deze editie van iPRES wordt georgani-seerd door Kyoto University, Japan.ipres2017.jp

AGENDA

foto Shutterstock

kanaal van Corbulo. Kenmerkend is degrote hoeveelheid Romeins bronswerk diegedeeltelijk is omgesmolten, ook is er eenkleine muntschat gevonden. Uit de vondstenlijkt verder naar voren te komen dat de plekook in de 4e en 5e eeuw na Christus be-woond was, wat nieuwe informatie is. Dedataset is door L.M.B. van der Feijst vanADC ArcheoProjecten via EASY beschikbaargesteld.https://doi.org/10.17026/dans-24x-2nac

Ook sinds kort beschikbaar:De volgende datasets zijn beschikbaar via hetonline archiverings-systeem EASY van DANS:• ResearchNed (2015): Studentenmonitor2001-2015. DANS. https://doi.org/10.17026/dans-zhz-dexe• Majid, Prof. Dr. A (Radboud University);Croijmans, MSc. I. (Radboud University)(2016): Human olfaction at the intersection oflanguage, culture and biology. DANS.https://doi.org/10.17026/dans-zke-2wgq• Kolipaka, S.S. (Leiden University) (2017):Diet and Prey Selection by ReintroducedTigers in Multiple-use Forests. DANS.https://doi.org/10.17026/dans-xwd-g6dh• Chilimampunga, Dr C. (Chancellor College,University of Malawi) (2016): Acceptability andFeasibility of Early Infant Male Circumcision forHIV Prevention in Malawi. DANS.https://doi.org/10.17026/dans-zxx-ye63

Via easy.dans.knaw.nl zijndeze bestanden beschikbaar.Bezoek deze site of scan deQR-code.

–––––––––––––––––––––––––––

Huygens ING• Tijdschrift Gewina (1978-2007) online

Het Tijdschrift voor de geschiedenis derGeneeskunde, Natuurwetenschappen, Wis-kunde en Techniek, later herdoopt tot Ge-wina, richtte zich speciaal op de weten-

schapsgeschiedenis in Neder-land en de voormalige kolo-niën. Gewina plaatste onderandere onderzoeksartikelenen artikelen over archief-vondsten, bijzondere collec-

ties en nieuwe literatuur. Gewina werd van1978 tot 1992 uitgegeven door Rodopi(Amsterdam) en verscheen tussen 1992 en2007 bij Erasmus Publishing te Rotterdam.Sinds kort staan de uitgaves online.resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/gewina

Ook sinds kort beschikbaar:• Scientiarum Historia: Tijdschrift voor deGeschiedenis van de Wetenschappen en deGeneeskunde (1959-2006): resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/scientiarumhistoria

Deze publicaties zijn beschikbaarvia huygens.knaw.nl/tools-en-data/. Bezoek deze site of scande QR-code.

De restanten van Romeinse bronzenmensbeelden, gevonden in Naaldwijk.credits ADC ArcheoProjecten

Vanaf mei 2018 zijn organi-saties die persoonsgegevensverwerken verplicht om aaneen nieuwe Europese privacy-verordening te voldoen. Ditvraagt om goede voorberei-ding. Het privacy-groeimodelhelpt hierbij. Marlon Domingus

Het model kent vijf niveau’s:1. Initial, 2. Repeatable, 3. Defined,4. Managed en 5. Optimised,beschouwd vanuit de volgende in-valshoeken: universiteitsbreed, we-tenschappelijke staf, juridische za-ken, CIO en IT.

Privacy als krachtIn niveau 1 geldt dat iedereen heeftgehoord over privacy en datalekken

en hier vanuit de eigen werkzaam-heden iets mee doet. In niveau 2ontstaat een gemeenschappelijkbeeld en wordt gezamenlijk naaroplossingen gezocht om privacy teborgen. In niveau 3 borgt de orga-nisatie de bescherming van per-soonsgegevens met standaardoplos-singen. In niveau 4 biedt de organi-satie naast standaardoplossingenook maatwerk. In niveau 5 ziet deorganisatie privacy niet langer alseen externe dreiging voor de eigentaken, maar als een kracht.

Verschillende niveau’sBinnen één organisatie kunnen ver-schillende afdelingen zich op ver-schillende niveau’s bevinden. Zokan een IT-afdeling het gebruik van

Dropbox verbieden vanuit veilig-heidsoogpunt, terwijl onderzoekersjuist deze online clouddienst kunnengebruiken voor het uitwisselen vandata. Een Data Protection Officer

buigt zich over een Privacy ImpactAssessment en Juridische Zaken be-kommert zich over de verplichtingtot een register van verwerkingenvan persoonsgegevens. Niveau 2bundelt deze acties in een strategieom samen verantwoord met het ge-bruik van persoonsgegevens om tegaan.

25 mei 2018Eén ding is duidelijk: op 25 mei2018 moeten Nederlandse universi-teiten zich niet alleen aan de regelshouden, maar ook kunnen aantonendat dit gebeurt. Het verantwoord uit-voeren en faciliteren van een bigdata onderzoeksproject waarin metpersoonsgegevens wordt gewerkt,is vanaf niveau 3 geen werkelijke

uitdaging meer. Het is dan ook zaakom zo snel mogelijk in dit niveau te-recht te komen. Gebruik het groei-model hierbij, breng in kaart wat jezelf kunt doen en waar je (externe)hulp nodig hebt. Maak een planningen deel bevindingen over de voort-gang. Voorbeelden, praktische hand-vatten, referentiekaarten en meerhandige informatie staan op de web-site van het Landelijk Coördinatie-punt Research Data Management(LCRDM).

lcrdm.nl

Marlon Domingus is projectmana-ger researchdatamanagement aande Erasmus Universiteit en ontwer-per van het model.

Privacy-groeimodel handig hulpmiddel voor universiteiten

Privacy: van de nood een deugd maken

Algemene VerordeningGegevensbeschermingEr wordt ook gewerkt aan deUitvoeringswet van de AlgemeneVerordening Gegevensbescher-ming (AVG). De precieze formu-lering van deze Uitvoeringswet,een nationale aanvulling op deAVG, is van groot belang voorwat straks mag met weten-schappelijke onderzoeksbestan-den die persoonsdata bevatten.Meer hierover in een volgendeE-data & Research.

E-DATA&RESEARCH juni 2017 5

Sinds 1 oktober 2016 vormen

het Huygens ING, het Meertens

Instituut en het Internationaal

Instituut voor Sociale Geschie-

denis (IISG) samen het KNAW

Humanities Cluster (HuC). Voor-

al op het gebied van ‘digital

humanities’ hoopt het HuC een

spilfunctie te gaan vervullen.

Mathilde Jansen

We zitten in de Commissariskamer van hetSpinhuis: een historische plek in hartjeAmsterdam. Een voormalig politiebureau, enooit een huis waar veroordeelde vrouwenmoesten spinnen en naaien. Sinds vorig jaaris het KNAW Humanities Cluster (HuC) hiergevestigd, althans twee van de drie instituten.Het IISG is vanwege de omvang van zijnarchief- en bibliotheekcollectie op de Cru-quisweg in Amsterdam gebleven. Al ademtde Commissariskamer de sfeer van toen, derest van het pand is strak ingericht met modernmeubilair.Die combinatie van traditioneel en modernvinden we ook terug in de onderzoeksmetho-des van de drie instituten van het HuC.Modern staat hier voor digitaal, want digitalhumanities hebben de toekomst, daarover zijnde drie directeuren van het HuC het zondermeer eens. Dat is ook het punt waarop zeelkaar gevonden hebben en waarom ze nuhun krachten bundelen.

In de voorhoedeInhoudelijk ligt het onderzoek nogal uiteen:waar het IISG sociale en economische ge-schiedenis onderzoekt op wereldschaal, con-centreert het Huygens ING zich op Neder-landse geschiedenis, wetenschapsgeschiedenisen letterkunde en houdt het Meertens Instituutzich bezig met de Nederlandse taal en cultuur.Maar methodologisch voeren de instituten deafgelopen jaren dezelfde koers.Alle drie wer-ken ze met data en ontwikkelen ze tools enwebsites. Misschien lopen de instituten vanhet HuC wel een beetje voorop, want taalwe-tenschappers en sociaal historici begonnen inde jaren tachtig al databases te bouwen.KNAW-instituten hebben van oudsher een in-frastructurele taak. “Die taak zetten wijvoort”, zegt Henk Wals (IISG), “maar dan opeen digitale manier.” Antal van den Bosch(Meertens Instituut) valt hem bij: “In de gees-teswetenschappen is de stap naar het digitalehelemaal geen moeilijke. De digitale manierenom informatie te coderen, liggen eigenlijkheel dicht bij hoe we al werkten. Misschiendat we daarom die digitaliseringsslag vrij snelgemaakt hebben. Zelfs sommige bèta’s zijnjaloers op ons. We zitten in de voorhoede.”Maar om interdisciplinair onderzoek mogelijkte maken, moet je er wel voor zorgen dat ver-schillende datasets op vergelijkbare manie-ren gekoppeld kunnen worden. Lex Heermavan Voss (Huygens ING): “Het Huygens ING

is gespecialiseerd in het maken van tekstedi-ties van literaire en historische teksten. Hon-derd jaar lang wisten we precies hoe we datmoesten doen, maar door de digitaliseringmoet je nieuwe methoden en standaarden vin-den. Daar zit een periode aan vast van expe-rimenteren, waarin je niet weet of wat je doetwel het beste is. Nu kunnen we samen stan-daarden ontwikkelen waar meerdere discipli-nes mee kunnen werken.”

Ook een digitale heilige graalHoewel de digitalisering van data dus al lan-ger gaande is, is het onderzoek met grote hoe-veelheden data nog vrij nieuw binnen de gees-teswetenschappen. Van den Bosch: “Vanafhet begin is er een harde kern geweest metvoorlopers. Ook financiering vanuit KNAWen NWO heeft ervoor gezorgd dat alle institu-ten de digitalisering verder oppakten. Daarplukken we nu de vruchten van: er staat eengeneratie van jonge onderzoekers klaardie promoveert in digital humanities. Dat zijnonderzoekers die bijvoorbeeld ook kunnenprogrammeren. Dat wil overigens helemaalniet zeggen dat de traditionele manier van on-derzoek ophoudt te bestaan. Het is geen of-of-

verhaal, maar én-én. De twee kunnen elkaarversterken.” Zo heb je bij een geavanceerdeliederendatabase nog steeds de blik van deliederenexpert nodig om de data te interpre-teren en er een verhaal van te maken. En dateen goed geschreven verhaal ook voor histo-rici nog steeds de heilige graal is, zoals Walszegt, zal niemand verwonderen.

Meerwaarde van eHumanities“De traditionele geesteswetenschapper hadalleen een stukje papier en een pen nodig”,

schetst Wals de ontwikkeling. “Nu krijg jeeen laboratoriumsituatie, waarin verschillendespecialisten verschillende stukken van het on-derzoek uitvoeren. We doen dat nu bijvoor-beeld op het thema migratie; aan migratie-stromen liggen een heleboel harde data tengrondslag. En je kunt er vanuit allerlei per-spectieven naar kijken: historisch, taalkun-dig, cultureel.”Volgens Heerma van Voss is dit precies demeerwaarde van eHumanities: “Doordat jeeen veel grotere hoeveelheid gegevens kuntbevragen, krijg je betrouwbaardere kennis.Ook doordat je een dataset benadert vanuitverschillende disciplines. Het bevordert deinterdisciplinariteit. Vroeger had je een heelduidelijke grens tussen taalkundigen, historicien letterkundigen en nu zie je dat ze allerleizelfde technieken gebruiken.”De digitale manier van onderzoek leidt totmeer onderzoek in teamverband, zegt ookWals. Het HuC wil dit soort onderzoek stimu-leren, maar tegelijkertijd moet het wel vanonderaf ontstaan, benadrukt hij. “Vandaar ookdat we ervoor gekozen hebben om zo veelmogelijk op één locatie te gaan zitten, waaronderzoekers elkaar op de gang tegenkomen.We hopen dat zo mooie samenwerkingsver-banden ontstaan, op een natuurlijke manier.”

Internationale samenwerkingDe digitalisering bevordert ook internationalesamenwerkingsverbanden binnen vakgebie-den, merkt Van den Bosch op. Een mooi voor-beeld is het onlangs toegekende digitalise-ringsproject ISEBEL. In dit project worden dedata uit de Nederlandse volksverhalenbankvan het Meertens Instituut gekoppeld aan eenDeense en Duitse verhalendatabase. “Dit soortnetwerken zie je overal ontstaan.” Wals haalttot slot een project aan van het IISG uit de ja-ren dertig – het precomputertijdperk – waarinmen keek naar de ontwikkeling van lonen enprijzen. “Daarvan hebben we een prachtigegedrukte dataverzameling. In 2010 hebben wedit project weer opgepakt, omdat onderzoe-kers over de hele wereld vergelijkbare gege-vens hadden verzameld, en omdat je nu digi-taal die databases veel mooier en efficiënterkunt maken.” Het illustreert perfect hoe je metnieuwe digitale methoden voort kunt bouwenop eeuwenoude onderzoeksvragen.huc.knaw.nl

De drie directeuren, v.l.n.r.: Antal van den Bosch (Meertens Instituut), Lex Heerma vanVoss (Huygens ING) en Henk Wals (IISG). foto Bart van Vliet

Directeuren KNAW Humanities Cluster over bundeling van krachten:

‘Hoe meer data, hoe meerkennis: onze grenzen vervagen’

‘Eeuwenoudeonderzoeksvragen

beantwoordenmet nieuwe

digitale methoden’

INTERVIEW

KNAW Humanities ClusterHet doel van het KNAW HumanitiesCluster (HuC) is het versterken vanvernieuwend, interdisciplinair, geestes-wetenschappelijk onderzoek datbelangrijke wetenschappelijke enmaatschappelijke thema’s aansnijdt.huc.knaw.nl

6 juni 2017 E-DATA&RESEARCH

Begin april lanceerde de Ko-ninklijke Bibliotheek (KB) eenvolledig vernieuwd online lab.De website bevat vooral dataen tools voor onderzoekers,maar de coördinator van hetlab heeft nog meer plannen.Steven Claeyssens

“Het KB Lab is in de eerste plaatsbedoeld voor iedereen die wil wer-ken met onze grote digitale collec-ties als datasets”, steekt LotteWilmsvan wal. “Dat kunnen computer-wetenschappers zijn die een datasetnodig hebben om een bepaaldezoekinterface te bouwen, maar ookgeesteswetenschappers die juist opzoek zijn naar een tool om te onder-zoeken hoe een bepaald conceptdoor de jaren heen in de gedigitali-seerde kranten verschuift. Daarnaasthopen we ook collega’s bij anderebibliotheken, archieven en musea teinspireren door te laten zien wat erallemaal kan met grote collecties ge-digitaliseerd historisch materiaal.”

Voordelen nieuwe labUiteindelijk hoopt Wilms dat hetook tot nieuwe toepassingen leidt:“We zoeken altijd nieuwe ideeën enprojecten om samen met onderzoe-

kers en collega’s te kijken hoe weons werkveld nog inspirerender kun-nen maken.”Wat biedt het nieuwe lab dat hetoude niet bood? “Vooral meer con-text bij de tools en datasets, maarook bij de activiteiten van het teamachter het lab. Elke tool en elke da-taset heeft een eigen pagina met

meer informatie over hoe iets is ont-wikkeld, waar je de broncode of dedata kunt vinden en waarvoor hettot nu toe is gebruikt. We hebbendaarnaast ook een blog, een agendawaarin je kunt zien wat het lab or-ganiseert, maar ook waar onze col-lega’s spreken over projecten ofplannen van het lab. Je kunt je ook

inschrijven voor de nieuwsbrief omop de hoogte te zijn en blijven van alhet lab-nieuws.”

Nog maar het beginVoorWilms is het allemaal nog maarhet begin: “We willen nog meer sa-menwerken en we willen, hoe te-genstrijdig dat ook klinkt met eennieuwe website, meer offline te vin-den zijn.We hopen echt een netwerkte kunnen bouwen van gelijkge-stemden, mensen die het leuk vindenom samen te kijken naar andere mo-gelijkheden van bestaande applica-ties of zin hebben om samen nieuwetechnieken te ontwikkelen. Ook wil-len we zelf meer onderzoek gaandoen naar onze digitale collecties,zodat we beter begrijpen wat we nueigenlijk aanbieden en wat ermeekan. Maar we kijken bijvoorbeeldook naar de rol die bibliotheken spe-len binnen de Digital Humanities.”

Iedereen kan helpenKunnen onderzoekers ook iets bij-dragen aan het lab? “Altijd! Heb jeeen interessante vraag of een ver-frissend plan, neem dan contact metons op om samen te kijken of we ietsop poten kunnen zetten.”lab.kb.nl

In gesprek met Lotte Wilms, coördinator van het online KB Lab:

‘Tools en data uit digitalecollectie beschikbaar’

Wie in korte tijd een solidebasis wil leggen om tot inter-nationale cross-disciplinairesamenwerking te komen,doet er goed aan zich eenweek ‘te laten opsluiten’.Heidi Berkhout

Met welke methode kun je migran-tenerfgoeddata verzamelen, duur-zaam digitaal bewaren en bevraag-baar maken voor uiteenlopendegroepen belangstellenden? Dezevraag stelden historica Marijke vanFaassen en digitaal historicus RikHoekstra zichzelf. Het antwoordwas even eenvoudig als doel-treffend: ze organiseerden de vijf-daagse workshop Migrant (R)e-col-lections.

OnconventioneelMarijke van Faassen: “Het LorentzCenter stelde een locatie en organi-satorische ondersteuning ter be-schikking. We werden uitgedaagdom een onconventioneel pro-gramma te bedenken, bedoeld ombruggen te slaan tussen verschil-lende disciplines. Zo stonden in deworkshops niet de sprekers centraal,maar het punt dat aan het eind van

de week bereikt moest zijn om ver-der te kunnen met het grotere doel:dat alle betrokkenen meerwaardeontlenen aan het resultaat en datveel mensen er gebruik van kunnenmaken.” Rik Hoekstra vult aan: “Erwas veel ruimte voor interactie insubgroepen en van elke deelnemerwerd continu een actieve inbrengverwacht.”

Duurzaam toegankelijkDe workshop werd opgezet metAustralische partners van deDigitalHumanities Group Western SydneyUniversity en Curtin University enhet Centre for Global Heritage andDevelopment Leiden. De workshophad dertig deelnemers uit Neder-land,Australië, Engeland, België ende VS, die samen de vier domeinengeesteswetenschappen, computer-wetenschappen, cultureel erfgoeden de migrantengemeenschappenvertegenwoordigden. Samen bogenze zich over de vraag: welkemethode brengt het verspreid be-waarde, schriftelijke en materiele,erfgoed van migranten zo bij elkaar,dat de onderzoeksgegevens digitaalduurzaam toegankelijk zijn?“De deelnemers kwamen tot de con-

clusie dat er behoefte is aan een ‘di-gitale marktplaats van data’, waaraanbod en vraag over cultureel erf-goed bij elkaar komen. We willenhet erfgoed niet op een fysiekelocatie bijeen brengen. Met zoveeluiteenlopende en internationaalverspreide collecties en even zoveleeigenaars, zou dat praktisch onhaal-baar zijn,” aldus Van Faassen.Hoekstra: “Ook werd duidelijk dater geen overkoepelend systeemmoet komen. De data blijven opzichzelf staan en gaan niet op in eennieuw systeem. Wel worden ze aanelkaar gekoppeld, waardoor de datadoorzoekbaar worden.”

Start is gemaaktMet gereedschappen als LinkedData en Timbuctoo zijn de basis-voorwaarden aanwezig, maar er isook methodologische ontwikkelingnodig. Aan dit laatste wordt verdergewerkt met de workshoppartnersaan de inhoudelijke kant en met hetdigital humanities ontwikkelteamvan het Huygens ING, de SemanticWeb-groep van de VU en Web In-formation Systems-groep van TUDelft aan de technische kant.lorentzcenter.nl

Waar kunnen migranten en hunnabestaanden terecht met hun‘bagage’, met hun dagboeken,foto’s en verhalen? En aan welkevoorwaarden moeten herinnerin-gen voldoen om als databestandgeschikt te zijn voor wetenschap-pelijk onderzoek? De workshopMigrant (R)e-collections was po-dium voor deze, en andere vragen.credits Jelk Kruk, SuperNovaStudio, foto Image ‘Maxxi luggage’CC BY-NC-SA 2.0 by Loungerie /Emiliano Dominici

Workshop erfgoeddata startseinvoor digitale samenwerking

Een van de beschikbare tools in het KB Lab is de Frame Generator.Door middel van topic modelling en co-occurence vindt en visualiseertde Frame Generator patronen in een (grote) verzameling Nederlands-talige teksten, om zo inzicht te geven in de dataset. De applicatie is ont-wikkeld in het kader van het KB-fellowship van prof. dr. Joris van Eij-natten in 2016. credits KB

Pilot-projectentesten CLARIAH-infrastructuurOmdat de ingediende voorstel-len van dusdanig hoge kwaliteitwaren, heeft het bestuur vanCLARIAH besloten niet twaalf,maar zestien research pilots tehonoreren. De projecten, diedit voorjaar van start gingen, la-ten zien welke onderzoeksvra-gen er beantwoord kunnenworden met de data en toolsdie beschikbaar zijn in de digi-tale infrastructuur voor degeesteswetenschappen. Tege-lijkertijd verkennen ze ook waarnog belemmeringen liggen inhet gebruik van de infrastruc-tuur, zodat deze kunnen wor-den aangepakt. De projectenzijn gelijkmatig verdeeld over deverschillende focusgebieden inCLARIAH die gebruikmakenvan tekstuele, gestructureerdeen audiovisuele data. (ER)clariah.nl

Maak kans opeen data-subsidieTot 1 oktober kunnen onderzoe-kers bij DANS een aanvraag in-dienen voor een subsidie vooreen klein dataproject. Deze zo-genoemde KDP-subsidie wordtverstrekt aan projecten waar-binnen één of meer belangrijkedatasets worden beschrevenen toegankelijk worden ge-maakt. De subsidie is vooralbedoeld voor deelgebiedenwaar nog niet tot nauwelijksaan data-archivering wordt ge-daan, en waarbij de subsidievan DANS een stimulans kanzijn om dit juist wel te doen.De vorige ronde zijn negenprojecten gesubsidieerd,variërend van de ontsluiting vanpaleoecologische datasets totOral Historyprojecten. (HB)dans.knaw.nl

Visiting ProfessorRichard SmiragliaRichard Smiraglia, hoogleraaraan de School of InformationStudies van de Universiteitvan Wisconsin-Milwaukee, isspecialist op het gebied vanzogenaamde KnowledgeOrganisation Systems enauteur van meer dan driehon-derd publicaties relevant voorde informatiewetenschappen.Dankzij een beurs uit het KNAWVisiting Professors Programmekan Smiraglia zich in 2017 en2018 buigen over vragen rondde ontwikkelingen van eengrootschalige onderzoeks-infrastructuur binnen de Neder-landse geestes- en socialewetenschappen.Smiraglia’s kennis en ervaringzullen met name worden ge-bruikt om de diensten van DANS,zijn gastinstituut, verder te ont-wikkelen. Uiteraard streeftDANS ernaar de expertise vanSmiraglia te delen. RichardSmiraglia is in mei begonnen.(CH)

dans.knaw.nl

KORT

totalitairmens

dictatuurregime

honderd

hoop

medeleven

zumastaatstelevisie

dood

trump

presidentjaar

afscheid

obama

revolutionair

belangrijk

onbetwistgezichtsbepalend

klant

laat

leider

geschiedenis

sterk

man

krachtig

wijze

fidel castrooud-leider

straattwitter

cubacubaans

castro

gewezen

Begin april lanceerde CLARIAH

de eerste versie van de Media

Suite, een online onderzoeks-

omgeving voor mediaweten-

schappers. De eerste

gebruikers helpen ook met

de verdere doorontwikkeling.

Erica Renckens

“Dit is een historisch moment”, vertelt eentrotse Roeland Ordelman, een van de ontwik-kelaars, tijdens de lancering van de MediaSuite. “De eerste stappen hiervoor werden alin 2004 gezet in het CATCH-project en latervoortgezet in CLARIN.”

Openbaar toegankelijkVoortaan kunnen mediawetenschappers in eenonline omgeving grote hoeveelheden audio-visuele data verkennen, doorzoeken, anno-teren, analyseren en visualiseren. De MediaSuite bevat verschillende tools die al eerderbeschikbaar waren, maar niet eerder warendeze onderling compatibel en openbaar toe-gankelijk voor onderzoekers.

Gebruikers van de Media Suite loggen viaSurf in met hun institutionele account en krij-gen dan toegang tot componenten waarmee zezelf hun eigen tool kunnen samenstellen. In depraktijk blijken verschillende combinaties vancomponenten vaker voor te komen; de ont-wikkelaars hebben deze alvast samengebrachtin vier verschillende ‘recepten’. Hiermee kun-nen onderzoekers eenvoudig collecties ver-kennen, doorzoeken en vergelijken.

Beter begripNa afloop van de lancering mailt Julia Noorde-graaf, leider van het CLARIAH-werkpakketgericht op Mediastudies: “De eerste gebruikerszijn gelijk onze testers en co-ontwikkelaars.Alles in de Media Suite werkt, maar het is infeite nog een vrij kaal huis met alleen de ba-sisvoorzieningen. Aan de verdere inrichtingmoet nog veel gebeuren. De eerste gebruikerswaren tijdens de lancering zeker onder de in-druk van de mogelijkheden, maar hadden ooknog enige moeite om hun weg te vinden in ditonderzoekslab ‘in aanbouw’. Een concreetaandachtspunt is de vormgeving: de kleuren inde tijdlijn zijn bijvoorbeeld voor kleurenblin-den niet te onderscheiden. Een meer funda-menteel punt was de confrontatie met de‘ruwe’weergave van metadatavelden, die ver-

warrend bleek. Een grote collectie als dievan Beeld en Geluid heeft bijvoorbeeld voor‘datum’ al vijftien verschillende datavelden.Anderzijds zorgt deze confrontatie voor eenbeter begrip van de structuur van de datacol-lectie waarmee wordt gewerkt. De input van

gebruikers nemen we de komende anderhalfjaar mee in drie nieuwe versies van de onder-zoeksomgeving, steeds met nieuwe functio-naliteiten en verbeterd gebruikersgemak.”

mediasuite.clariah.nl

E-DATA&RESEARCH juni 2017 7

Op het kerkhof van DigitalHumanities liggen al genoegoverbodige tools. Pim vanBree en Geert Kessels (LAB1100) ontwikkelen generiekesoftware voor geestesweten-schappers. Machteld Maris

“Laten we hier een misverstand uitde wereld helpen. Digital natives, degeneratie geboren en getogen me-diagebruikers, kunnen weliswaarhun status op Facebook aanpassenen weten hoe ze moeten Snapchat-ten, Whatsappen en Instagrammen.Maar ze zijn niet gewend om kri-tisch na te denken over digitale pro-cessen. Google is voor hen gewooneen vanzelfsprekende vraagbaak.”Kessels en Van Bree zeggen het aljaren: opleidingen, ook in de gees-teswetenschappen, zouden in heteerste jaar moeten beginnen met les-sen in digitale vaardigheden. Veelgeesteswetenschappers zijn huiverigvoor informatica. Zij schrijven lie-ver een boek. Maar een onderzoekeranno 2017 moet toch op zijn minsteen database kunnen bouwen.

NodegoatHun bedrijf, LAB1100, is het enigesoftwareontwikkelingsbureau in Ne-derland dat zich specifiek richt opacademisch onderzoek in de gees-teswetenschappen. Kessels en VanBree ontwikkelden in 2011 node-goat, een web-based onderzoeks-

omgeving voor wetenschappers.Node staat voor een knooppunt ineen bepaald netwerk. Een boek, eenbrief, een persoon, een instituut.Goat, inderdaad, voor dat intelli-gente, nieuwsgierige en koppigedier.

Big Data is overalVan Bree: “Tegenwoordig struikelje over de term Big Data. De focusligt op enorme datasets. Beste voor-beeld daarvan is natuurlijk Delphervan de KB. Wij hanteren een bot-tom-up aanpak. De onderzoeker legtzelf, handmatig, een database aan innodegoat. Onderzoekers kunnen

hierin data verzamelen, ordenen, opverschillende manieren (zelfs inter-actief) visualiseren en openstellenvoor anderen.”Kessels: “Tijdens onze workshopsleren deelnemers de basisbeginselenvan het bouwen en gebruiken vaneen database. Als ze dat in de vin-gers hebben, kunnen ze vervolgenshun onderzoeksdata modelleren. Ui-teraard is het van belang dat het aan-leggen ervan in een vroeg stadium

gebeurt. Je moet er niet aan denkendat je al drie jaar onderzoek doet, endan met terugwerkende kracht allegegevens moet invoeren.”

Het 1+1=3 effectWie met een druk op de knop ant-woorden zoekt, is bij LAB1100 aanhet verkeerde adres. Ja, het aanleg-gen en bijhouden van de database isveel werk. Maar met de interfacekun je sociale en geografische

verbanden zichtbaar maken die intekstanalyse verborgen zoudenblijven. Valorisatie is tegenwoordigonmisbaar in wetenschappelijkonderzoek. Wie de techniek vanhet datamodelleren in de vingersheeft, kan op verschillende manie-ren het proces en het belang vanhet onderzoek laten zien, en niet pasals het resultaat ervan in de boek-winkel ligt.https://nodegoat.net

Geografische visualisatie gemaakt in nodegoat van biografische gegevens uit het project ‘Das Entschwindender Erinnerung. Was heißt wissenschaftliches Vergessen-Werden im 18. Jahrhundert?’, uitgevoerd door dr.Tobias Winnerling, Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf. Op nodegoat.net kunnen onderzoekers een eigenonderzoeksomgeving inrichten. credits dr. Tobias Winnerling, Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf

‘Kritischnadenken

overdigitale

processen’

JONG TALENT

Generieke software voor geesteswetenschappers

Draagvlak voor zelfgebouwde database

Onderzoekslab Media Suite biedt tools voor mediawetenschappers

Audiovisuele data via één lab

De eerste gebruikers van de Media Suite zijn de uitvoerders van de onlangs gestarteresearch pilots van CLARIAH. Zij mochten tijdens de lancering op 4 april jongstleden inhet Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid als eerste rondneuzen in de nieuwe onder-zoeksomgeving. foto Erica Renckens

Amsterdam

Deventer

Harderwijk

Uddel

Nijmegen

Leiden

The Hague

Rotterdam

Utrecht

Person BirthPerson Death

Person OccupationPerson Residence

Person TrainingPerson Confession

Unkown

Online opslaan, delen enregistreren van onderzoeks-gegevens, gedurende deonderzoeksperiode tot aande voorgeschreven termijnvan tien jaar na de voltooiingervan. Dat is DataverseNL.Marion Wittenberg

Sinds 2014 is DataverseNL eendienst van DANS. Elf universitei-ten, twee hogescholen en eenKNAW-onderzoeksinstituut makener op dit moment gebruik van.Medio februari is de migratie naar4.6 gereedgekomen, hierdoor is deuserinterface gebruikersvriendelij-ker en ziet de website er mooier uit.

Maatwerk per instellingHet principe achter DataverseNL isdat DANS de technische infrastruc-tuur beheert, maar dat de participe-rende instellingen zelf verantwoor-delijk zijn voor het gebruik en hetdatamanagement van hun Data-verseNL-repositories. De invullingkan per instelling verschillen. Bijsommige instellingen kunnen on-derzoekers zelf datasets aanmaken,maar worden deze pas gepubliceerdna controle door een datamanager.Bij andere instituten heeft de on-derzoeker uitgebreidere rechten.Datasets worden aangemaakt in zo-genaamde dataverses, zelfstandigeeenheden waarin het databeheer

plaatsvindt. Per dataverse is hetmogelijk om te variëren in gebrui-kersrollen, zoals administrator, data-verse curator, dataset creator ofgroeplid. Datasets kunnen gedeeldworden voordat ze zijn gepubli-ceerd, dit maakt DataverseNL metname zeer geschikt voor het delenvan data tijdens onderzoek. Dedienst is disciplineonafhankelijk.

De adviesraad bepaaltDe software waar DataverseNL ge-bruik van maakt, wordt ontwikkelddoor het Institute for QuantitativeSocial Science (IQSS) van Harvard(VS). Voor Nederland ontwikkeltDANS, in nauwe samenwerking metIQSS, een aantal aanpassingen. Zo is

het voor Nederlandse gebruikersmogelijk om in te loggen met hunlokale account via SURFconext. Ver-der maakt DataverseNL gebruik vanhandles als Persistent Identifier.Momenteel wordt er gewerkt aaneen automatische archiveringsinter-face met het langtermijnarchiefvan DANS en 4TU.Datacentrum. Hetbeleid achter de ontwikkelingenvan DataverseNL wordt bepaalddoor de adviesraad, waarin alleparticiperende instituten zittinghebben.Maakt uw instelling nog geen ge-bruik van DataverseNL, maar bent ugeïnteresseerd in de mogelijkheden,neem contact met ons op.dataverse.nl

8 juni 2017 E-DATA&RESEARCH

COLUMN

GELEZEN

De afgelopen jaren heb ik mijbeziggehouden met christe-

lijke jeugdliteratuur. Vooral metprotestantse en katholieke jeugd-verhalen over jodenbekering,want daar ging mijn proefschriftover. In totaal vond ik ruim tach-tig van dergelijke jeugdverhalen.In sommige bekeringsverhalengaat het er opvallend ruig aan toe.Kinderen die zich tot het christen-dom bekeren, worden door hunjoodse ouders of grootoudersbruut mishandeld en soms zelfsvermoord. In een populair katho-liek verhaal wordt een jongejoodse jongen eerst uitgehongerden vervolgens gekruisigd door zijnvader, met behulp van de rabbijn.Mede vanwege dit grove geweldwas ik zeer geïnteresseerd in dereceptie van deze jeugdverhalen.Daarom heb ik zo veel mogelijkrecensies bij elkaar gezocht, wateen hele klus was.Een van de rijkste bronnen bleekuiteindelijk achterderug.nl, eenparticuliere website over christe-lijke jeugdliteratuur van RensStrijbos. Op achterderug.nl staande bibliografische gegevens vanduizenden zondagsschoolboekjes,vaak samen met informatie over

de auteur, foto’s en soms het com-plete jeugdboek in pdf-formaat.Daarnaast verzamelde Strijbosvan duizenden christelijke jeugd-uitgaven de besprekingen, dieeveneens op zijn site te vinden zijn.Van de door mij onderzochtejeugdverhalen over jodenbekeringvond ik uiteindelijk ruim 140 be-sprekingen, in allerlei bronnen.Overigens wordt in geen van dierecensies het excessieve geweld indeze verhalen genoemd, laat staanafgekeurd, maar dat terzijde.

I k vind de site van Strijbosgeweldig en stuur hem sinds

enige tijd zo veel mogelijk aan-vullingen, maar iedere site vaneen particulier is per definitiekwetsbaar. Bovendien is lang nietiedereen met achterderug.nl be-kend. Voor bibliografische gege-vens en de locatie van boeken kij-ken de meeste mensen in PiCartaof WordCat. De belangrijkste bron

voor informatie over jeugdboekenis het Centraal Bestand Kinder-boeken (CBK). Deze databankbevat ruim 251.000 beschrijvingenvan voornamelijk Nederlands-talige kinderboeken, tijdschriftenen centsprenten, plus zo’n 65.000beschrijvingen van boeken en tijd-schriftartikelen over jeugdlitera-tuur.

B ij mijn weten bevat het CBKgeen besprekingen. En in

Picarta staan volgens mij alleenmaar besprekingen van de biblio-theekdienst. Dat zou, voor wat be-

treft duizenden christelijke jeugd-boeken, in één klap kunnen veran-deren door bij die boeken een linkop te nemen naar achterderug.nl.Of nog beter: door de completebesprekingen op te nemen bij detitelbeschrijvingen.Ik heb aan Strijbos gevraagd hoehij hierover denkt. Hij zou hettoejuichen, want ook hij wil datde informatie op zijn site zo mak-kelijk te vinden is, ook via anderewebpagina’s. Bovendien is hijzich bewust van de kwetsbaarheidvan een site die door een particu-lier wordt onderhouden.

Z elf beschik ik ook over eenaantal interessante aanvul-

lingen. In samenwerking metStrijbos digitaliseerde ik demeeste jaargangen van ondermeer de ‘IDIL-gids voor jeugdlec-tuur’ (1949-1970). Ook daarin zijnduizenden besprekingen te vin-den. Die zijn eruit te vissen en

foto Leo van Velzen

The Datafied Society StudyingCulture through Data. Editedby Mirko Tobias Schaefer andKarin van EsRené van Horik

Omdat digitaledata steedsbelangrijkerworden, zijndeze voor on-derzoekers intoenemende

mate een bron voor het bestu-deren van de maatschappij.Deze dataficatie van de samen-leving vergt nieuwe middelenom menselijk gedrag te begrij-pen en te monitoren.‘The datafied society’ beoogteen theoretische en methodolo-gische toolkit te zijn voor onder-zoekers die cultuur willen bestu-deren op basis van digitaledata. Het boek bespreekt de rolen bruikbaarheid van Big Dataen introduceert methoden omdeze te analyseren en te visuali-seren. Ook politieke en ethischevragen over de verzameling, be-handeling en presentatie vandata komen aan bod. Het boekbevat 19 bijdragen onderver-deeld in vier secties: StudyingCulture through Data, DataPractices in Digital Data De-sign, Research Ethics en KeyIdeas in Big Data Research. Deauteurs zijn afkomstig uit ver-schillende disciplines zoals me-dia-studies, computerweten-schap en sociale wetenschap-pen.

nl.aup.nl/books/9789462981362-the-datafied-society.html

kunnen zonder al te veel moeiteworden toegevoegd aan het Cen-traal Bestand Kinderboeken, Pi-Carta en/of WorldCat.Natuurlijk ben ik me ervan be-wust dat bij dergelijke recentebronnen het auteursrecht een pro-bleem kan zijn. Maar ik weet ookdat dit probleem in de praktijkzelden opspeelt en deels kan wor-den voorkomen met een disclai-mer (‘laat rechthebbenden zichmelden’).Zeker is dat er relatief eenvoudig,zonder grote investeringen, eenkoppeling kan worden gemaakttussen vele duizenden Neder-landse jeugdboeken en de bespre-kingen ervan. In mijn ogen zou jehiermee een goudmijn ontsluiten,want jeugdboeken zijn buitenge-woon interessante bronnen voormaatschappelijke veranderingen.Uit eigen ervaring kan ik zeggendat zo’n koppeling toekomstigeonderzoekers in ieder geval heelveel tijd zou schelen.

Ewoud SandersTaalhistoricus en journalist.Sanders is vaste medewerker vanonder meer NRC Handelsblad enOnze Taal.

Kwetsbare data

Het onderzoeksteam RiverCare. foto RiverCare

Zelf datasets aanmaken en delen

DataverseNL biedt netwerkvan data-repositories

Rivieren vol dataIn het NWO gefinancierde onder-zoeksprogramma RiverCarewerken promovendi, postdocs enjunior onderzoekers van deuniversiteiten Twente, Delft, Wa-geningen, Utrecht en Nijmegensamen om de gevolgen van deaanpassingen aan het Neder-landse rivierenstelsel te onder-zoeken. Er worden uiteenlopendegegevens verzameld waaronderdata op het gebied van hydrau-lica, morfologie en ecologie.De RiverCare-onderzoeksgroepverkent momenteel hoe zij deDataverseNL-functionaliteit hetbeste kan inzetten voor de databehorende bij hun eerstepublicaties.ncr-web.org/rivercare/about