€ 5,95uitgesproken onpartijdig

Waarom Gerd Leers moest aftreden

Hoe Wiegel ontsnapte aan de krakers

De zware schaduw van de raads- verkiezingen

De plopkap van Rutger

Ronald Plasterk:

‘De benoemde burgemeester uit

de grondwet!’

#0, 2013

p litieknieuw

Het was me een raadsel, vanaf het moment dat ik in politiek geïnteresseerd raakte. Want je kunt het zo gek niet bedenken, voor ongeveer alles en de laatste jaren ook over ongeveer iedereen is er wel een tijd-

schrift. Over kunst, geschiedenis, filosofie, wijn, voet-bal, tennis, mode en over BN‘ers zoals Linda en Maarten. Over alles dus, behalve politiek. Ja natuurlijk, er wordt veel over politiek geschreven. Maar een laagdrempelig tijdschrift uitsluitend over democratie, rechtsstaat, politici en de wereld aan het Binnenhof was er niet. Merkwaardig, want er is een markt: het ledental van alle politieke partijen samen is meer dan 300.000. En wie lid is van een partij, moet toch bovengemiddeld politiek geïnteresseerd zijn?

De vraag kwam weer boven na de kabinetscrisis en ver-kiezingen van 2010. Toen politiek bijna een hype werd. Meer aandacht, maar vluchtige aandacht. Via social media, satire en oppervlakkige nieuwsprogramma’s. Steeds meer mensen die geboeid raakten, snapten er steeds minder van. De snelheid van het nieuws maakte duiding moeilijk. Een politiek tijdschrift dat tien keer per jaar zou verschijnen zou hier iets aan kunnen doen.

Vanuit Groot-Brittannië was Total Politics een goed voorbeeld. Een blad dat geen politieke kleur heeft, posi-tief schrijft over het politieke proces en de ambitie heeft om nieuws te maken. Moeilijke onderwerpen uitlegt in begrijpelijke taal. Burgers die volksvertegenwoordigers willen worden de weg wijst naar de gemeenteraad, regionaal bestuur of in het Britse geval, het Lagerhuis. Kortom een blad dat bijdraagt aan het vergroten van het democratisch draagvlak. Gordon Brown, destijds eerste minister, begreep het en werkte mee aan de eerste editie in 2007. Hij maakte nieuws waardoor het tijdschrift geen ‘leuk blaadje’ over politiek werd, maar een medium dat ‘need to know’ was. Uitgesproken, maar tegelijkertijd onpartijdig. Alle partijen komen aan bod, met mening en al, maar de redactie kleurt ze niet in. Veel feiten en uitleg,

maar wie wil discussiëren moet een ander medium zoe-ken. Een formule waaraan je je kunt spiegelen.

Samen met Milja de Zwart, hoofdredacteur van Nieuwspoort Nieuws werd dan ook de stap gezet om Nieuwspoort en ProDemos te betrekken bij de plannen. Met deze twee instituten op het gebied van democratie, rechtsstaat en journalistiek zouden de plannen immers een vliegende start krijgen. Het bestuur van Nieuw-spoort en de directie van ProDemos waren bereid met ons de uitdaging aan te gaan en naar de politieke partijen te stappen met een uniek aanbod. Een abonnement tegen een zeer scherpe prijs op een blad waarin uw leden beslist geïnteresseerd zijn. Dat wij tien keer per jaar ver-schijnen, biedt partijen ook de mogelijkheid het eigen blad met ons tijdschrift mee te sturen, waardoor kosten dalen. Daar komt bij dat wij adverteerders, partners en sponsors door ons gezamenlijk initiatief in contact kunnen brengen met het politieke bedrijf. Daarbij kan gedacht worden aan gesprekken met politici, rond-leidingen, evenementen, zoals een debatwedstrijd voor nieuwe kandidaten op de kieslijst.

Aan de slag dus met een basisplan en een bladformule. Nieuws maken vanuit de coverstory. Terugkijken via achtergrondverhalen over historische politieke gebeur-tenissen. Maar ook vooruitblikken naar debatten en grote dingen die gaan komen. Recensies over boeken, films, televisieseries en theatervoorstellingen die onder andere geschreven worden door politici met journalis-tieke ervaring. En (staatsrechtelijke en journalistieke) duiding van ontwikkelingen die voor velen op het eerste gezicht moeilijk te doorgronden zijn. Met aandacht voor landelijke onderwerpen maar ook voor ontwikkelingen die op regionaal en lokaal bestuursniveau spelen en het provinciale of stedelijke belang overstijgen. Een voor-proef hiervan, de 0-editie, heeft u nu in handen. Met grote dank aan de redactie van Nieuwspoort Nieuws, onze vormgevers en de drukker stellen wij ons aan u voor. Aan de politieke partijen die in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn. Aan adverteerders, partners en sponsors. Ernst van SplunterInitiatiefnemer Politiek Magazine

ERNST vaN SpluNTERWerkte van 1992 tot

2002 als persoon-

lijk medewerker,

persvoorlichter,

speechwriter en

Kamerlid bij de VVD-

Tweede Kamerfrac-

tie. In 2010 nam hij

vanuit de redactie

van Nieuwspoort

Nieuws het initiatief

Politiek Magazine op

te richten.

Uitgesproken onpartijdig

2013 3editorial

06

10

RoNalD plaSTERK

———De minister van

Binnenlandse Zaken over de gekozen

burgemeester, doe-democratie en Pow-

News

inhoudinhoud

17 EEN oNTEvREDEN volK ———Politiek poëtisch bezien vanaf de Amsterdamse Zeedijk door Thom de Lagh

16 TREND———Hoe stemmen vrouwen met

een niet-westerse afkomst?

#poliTiEK———Niet meer weg te denken: politieke tweets van volks-vertegenwoordigers

46

2819

SpEElplaaTS———Beeldreportage laat zien hoe de ME zich sinds 1980 op speciale oefenterreinen voorbereidt op confrontaties met relschoppers

ColoFoN———

Politiek is een initiatief van

Nieuws poort, ProDemos

en Van Splunter

Communicatie en

verschijnt 10 keer per jaar.

Lancerende

hoofdredactie:

Ernst van Splunter

Milja de Zwart

Redactie:

Nicole Bodéwes,

Josine Boven,

Gijs Korevaar,

Margriet van Lith,

Peter Schouten,

Magda de Vetten

Redactiesecretariaat

Hofweg 1H

2511 AA Den Haag

T: 070 – 750 4646

redactie@

politiekmagazine.com

www.politiekmagazine.com

Bladmanagement:

Raymond van Hooft

Concept & Design:

Lena Steinborn &

Matthijs Koppen

Druk:

NPNdrukkers, Breda

© niets uit deze uitgave mag open-

baar worden gemaakt of worden

gereproduceerd door middel van

druk, fotokopie, film, internet of op

welke andere wijze dan ook zonder

voorafgaande schriftelijke toe-

stemming van de redactie. uitspra-

ken van geïnterviewden geven niet

noodzakelijk het standpunt van de

redactie van politiek weer.

4HaRD vaK———Afgetreden politici vertellen hun verhaal. Gerd Leers over zijn vertrek als burgemeester van Maastricht

38 RECENSiES ———Boeken, films en tv-series over politiek. Bekeken en gelezen door o.a. Marleen Barth en Ton Elias

TERugbliK ———Een schril contrast: de troons-wisselingen in 1980 en in 2013. Hans Wiegel over 30 april 1980 en zijn contact met de Oranjes

KoRTNiEuwS ———met o.a. de klassen-strijd van de SP, lijstverbinding SGP en CU, de plopkap van Rutger bij GroenLinks

22

gEmEENTERaaDS-vERKiEziNgEN 2014———Voor lokale politici het jaar van de waarheid. Vooruitblik op verkiezingen met landelijke impact

2013politiek4 5

kort nieuwskort nieuws

ElFTal zET bEgiNSElEN 50pluS op papiER———

50PLUS werkt aan een beginsel-

programma. De partij, met drie

zetels vertegenwoordigd in het par-

lement (Henk Krol en Norbert Klein

in de Tweede Kamer en Jan Nagel in

de Eerste Kamer) heeft daartoe een

elftal mensen aan het werk gezet.

De commissie, onder leiding van

de vicevoorzitter van 50PLUS,

managementconsultant Marion

Schobre, gaat uitgangspunten,

grondbeginselen en idealen van de

partij op papier zetten. In september

moet een eerste versie van het begin-

selprorgramma klaar zijn, zodat de

leden van 50PLUS zich er in oktober

over kunnen buigen. Het moet een

kader worden dat lang meegaat en

houvast biedt voor verkiezings-

programma’s en politiek handelen,

aldus Schobre.

In de programmacommissie zitten

onder anderen Presley Bergen (eerder

actief in Leefbaar Nederland), kinder-

hartchirurg Erik Jan Meijboom en

oud-directeur Reclassering Neder-

land Ted van der Valk. Tweede

Kamerlid voor 50PLUS Norbert Klein

en senator Jan Nagel zullen de com-

missie van advies dienen.

D66 wil iNziCHT iN KoSTEN SoFTDRugSbElEiD———Wat zijn de kosten van het Neder-

landse softdrugsbeleid? Die vraag

hebben D66-parlementariërs Magda

Berndsen (Veiligheid) en Wouter

Koolmees (Financiën) het kabinet

gesteld.

Berndsen: “De politie is met man

en macht aan het werk om ille-

gale hennepteelt tegen te gaan. Een

kansloze zaak, zonder effect op het

totale aantal kwekerijen of de pak-

kans. Zolang er geld te verdienen valt

aan hennep wordt er illegaal geteeld.”

Berndsen en Koolmees wijzen ook

op schade door diefstal van ener-

gie en claims bij verzekeringen. De

parlementariërs willen ook inzicht

in omzet en winst van coffeeshops.

De informatie willen zij gebruiken ter

onderbouwing van hun standpunt dat

het de schatkist geld oplevert als de

aanvoer van wiet naar coffeeshops uit

de criminele sfeer wordt gehaald.

nieuwsTHiEmE (pvDD) bRENgT DRiNgENDE booDSCHap ovER iN ‘mééR’———

Politiek leider en Tweede Kamerlid

voor de Partij voor de Dieren

Marianne Thieme heeft besloten een

‘urgente boodschap’ te verwoorden

in een boek: ‘Méér’, waarin de visies

van 15 wetenschappers zijn

gebundeld. De boodschap is dat

economische groei de ondergang

van de mensheid wordt.

In ‘Méér’ laat Thieme onder meer

ecoloog Louise Vet, econoom Arjo

Klamer, antropoloog Leida Rijnhout

en milieu-econoom Jeroen van den

Bergh aan het woord. Die waarschu-

wen dat schoon drinkwater, olie en

fosfaten op raken, pleiten voor her-

verdeling van arm naar rijk en loslaten

van het bruto nationaal product als

peilstok voor welvaart.

Omdat die boodschap volgens

Thieme dringend breed gedeeld moet

worden, krijgen leden van de PvdD

die het boek kopen er twee cadeau

om weg te geven. Wie er twee koopt,

krijgt er vijf om aan vrienden, familie

of kennissen te schenken.

€

€€

€

€€

€

€€

€

€€

€€€

€

€

€€

€

€€

kort nieuws

‘ KlaSSENSTRijD NiET vooRbij’

———“Nederland is een conservatief land

geworden”, constateerde Paul

Schnabel bij zijn afscheid van het

Sociaal en Cultureel Planbureau,

waarvan hij vijftien jaar directeur

was. In Schnabels ogen zijn nu alleen

zijn eigen partij, D66, en GroenLinks

nog echt progressief. Tweede

Kamerlid Ronald van Raak van de

Socialistische Partij reageert

gestoken: “Wij zijn niet conservatief.

Ook niet modern conservatief. Wij

zijn socialist.”

Ronald van Raak, ervaren SP-Kamer-

lid, historicus en filosoof, is duidelijk

in zijn antwoord op de stelling van

Paul Schnabel. “Partijen hebben de

mond vol van moderniseren, Neder-

land voorbereiden op de toekomst.

Wij zijn niet conservatief.

Ook niet modern conservatief.

Wij zijn socialist

“

Nederland is een conservatief land

geworden

“

”

”

Maar dat zijn lege woorden. Eigenlijk

is het een razend ouderwets streven

naar kaal, keihard kapitalisme. De

verzorgingsstaat is niet het probleem,

maar een oplossing. Als je die weg-

neemt, krijg je de oude problemen

terug waarvoor we hem ooit hebben

ingevoerd: armoede, tweedeling in de

samenleving, het ontstaan van een

onderklasse. Dat willen wij niet. Dan

zijn we toch niet conservatief? Dan

zijn we socialistisch. Progressief.”

Van Raak zet zich daarmee af

tegen de stelling van Schnabel, dat de

verzorgingsstaat is gebouwd op de

onjuiste veronderstelling dat iedereen

hardwerkend was. Volgens de oud-

directeur van het SCP is nu iedereen

het er wel over eens dat de verzor-

gingsstaat alleen een vangnet moet

zijn voor mensen die zelf ‘het rede-

lijke doen om zich die sociale zeker-

heid te verschaffen’.

Een misvatting, volgens Van Raak,

die nog steeds noodzaak ziet om

mensen te steunen. “Mensen als Sch-

nabel vinden de verzorgingsstaat uit

de tijd. Maar het gaat nog steeds om

de klassenstrijd. Je kan het strijd tus-

sen generaties, tussen gezond en

ongezond, tussen rassen noemen,

maar het blijft dezelfde klassenstrijd.

De elite profiteert en de massa

betaalt. Daar moeten we met de ver-

zorgingsstaat iets tegen blijven doen.”

‘Asociaal gedrag’

Het SP-Kamerlid kenschetst het

heden als een ‘heel erg ideologische

tijd’. Waarbij de ideologie het ‘neoli-

beralisme’ is, verpakt als praktijk. Van

Raak schildert dat er onder het mom

van ‘dat moet nu eenmaal gebeuren’

ontslagen vallen, wordt wbezuinigd,

gesneden en ingekrompen. “Meer

markt, meer afschuiven van verant-

woordelijkheid naar burgers en

publieke managers. De politiek heeft

afscheid genomen van de samenle-

ving. Het zijn niet de burgers die zich

van de politiek afwenden, het zijn de

politici die de samenleving de rug toe

draaien. Het is zo gemeengoed

geworden. Wie met zijn uitkering

fraudeert is een boef. Een multinatio-

nal die miljarden belasting ontwijkt is

een held.”

Dergelijk asociaal gedrag, typeert

Van Raak, is volgens hem 25 jaar lang

door politici van links en rechts

gepropageerd. Hij voorspelt dan ook

dat het jaren zal duren voordat die

trend is gekeerd. Toch ziet hij licht-

puntjes: “Er zijn hoopgevende teke-

nen. Het beeld dat mensen alleen aan

zichzelf denken, spreekt steeds min-

der mensen aan.”

kort2013politiek6 7

Rutger Castricum (PowNews) viel dit voorjaar binnen tijdens een

mediatraining van de fractievoorzitter van GroenLinks, Bram

van Ojik. “Huisvredebreuk”, zegt hij erover. Zijn trainer Machteld

Kooij zegt: “Alsof je met een draaiende camera de spreekkamer

van de dokter binnenkomt.”

“Een heel vervelende situatie”, reageert Kooij op de overval dit voorjaar

op de Media-academie in Hilversum. “Je neemt aan dat een mediatraining

een veilige omgeving is. Dat je op een discrete manier kunt leren. Het is

alsof je met een draaiende camera de spreekkamer van de dokter binnen-

loopt: kan ik even meekijken?”

Op YouTube is nog te zien hoe Rutger Castricum binnenvalt in de nagebootste

studio. “Inbraak, inbraak”, roept hij. “Dit is onderdeel van de mediatraining. Waar valt

nog aan te sleutelen?”vraagt hij de trainer. Daarna onderwerpt hij Bram van Ojik aan

een ondervraging, die daar nogal laconiek op reageert.

“Het was huisvredebreuk”, blikt Van Ojik terug. “Het is eigenlijk schandelijk wat ze

doen. PowNews had er niets te zoeken. Maar ik was ook weer niet tot in m’n vezels

geschokt. Ik moet er stiekem een beetje om lachen. Castricum had iets van een

jongetje dat kattenkwaad uithaalde.”

“Ik heb na de uitzending heel veel reacties gekregen. Mensen reageerden net als

ik: eigenlijk schandalig wat ze doen, maar het heeft ook een hoog Pietje Bellniveau.

Uit reacties van collega-kamerleden maakte ik op dat mediatraining niet iets is waar-

mee je te koop loopt. ‘Nu weet iedereen het.’ Maar dat kan me geen bal schelen.

Niks mis met zo’n training. Ik voelde me dus niet betrapt en daardoor reageerde ik

ook relaxed.”

‘Houd het klein’

Kooij kreeg achteraf complimenten voor haar reactie op deze overval. “Ik heb zo

min mogelijk gezegd. Met ieder woord dat je uitspreekt, word je om de oren gesla-

gen. Als ik zeg dat de trainee iets bepaalds moet leren, krijg je de vraag:

O, dus je vindt dat hij dat niet kan? Ze zoeken de confrontatie. Als je het klein houdt,

word je een klein onderdeel van het programma.”

Vervelend voor Kooij is dat door het programma mensen weten wat voor werk

zij doet. “In de week na de uitzending werd ik aangesproken door mensen op het

schoolplein: o, doe jij dát! Terwijl ik daar uit discretie nooit over praat. Ik zeg ook

niets over de mensen die ik train. Ik werk in de krochten van Hilversum en dat wil ik

graag zo houden.”

Van Ojik gaat naar aanleiding van de overval geen stappen ondernemen. “Die

lol zou ik ze maar niet gunnen.” Dat zelfde geldt voor Kooij. “Dit zijn de regels van

het spel. Maar ik ga met dubbel enthousiasme mensen in de training leren hoe ze

zich kunnen bewapenen tegen dit soort aanvallen van media. Ik ga ergens zo’n roze

plopkap bestellen. Puur dat ding op de microfoon is voor mensen al heel bedrei-

gend. ‘Rutger met de roze plopkap’, zeggen ze. ‘Daar ben ik bang voor.’”

om baNg vaN TE woRDEN: RuTgER mET DE RozE plopKap ———

kort nieuws

kort nieuwskort nieuws

‘vERzETSapp’ vooR pvv-DEmoNSTRaTiE TEgEN RuTTE ii———

De PVV heeft een app gemaakt

waarmee mensen zich kunnen

aanmelden voor een demonstratie

tegen het kabinet-Rutte II, op

21 september om 13 uur bij de

Koekamp in Den Haag.

De (gratis) app, die in eerste

instantie alleen via de app-store van

Android was te downloaden, maakt

het ook mogelijk om het nieuws over

de demonstratie te volgen.

Volgens PVV-leider Wilders ‘heb-

ben de mensen er schoon genoeg

van’. Ze zouden ‘woest zijn op Rutte

en zijn PvdA-vriendjes’. De inzet van

de demonstratie, ondersteund met

de website www.tekenverzetaan.nl, is

tot belastingverlaging te komen. Dat

kan door te bezuinigen op ‘Brus-

sel’, ontwikkelingshulp, windmolens,

‘multikul’ en kunstsubsidies, meent

Wilders.

De mensen zijn woest op Rutte en zijn PvdA-

vriendjes

“

”Cu EN Sgp miKKEN SamEN op zETEl iN HaagSE RaaD———Met het oog op de gemeenteraads-

verkiezingen in maart 2014 hebben

ChristenUnie en SGP in Den Haag

besloten één lijst te vormen.

Geen van de partijen verwierf

in 2010 nog een zetel in de Haagse

raad. Ze willen nu samen proberen

weer vertegenwoordigers in de

Haagse raad te krijgen.

Dat is de uitkomst van gesprekken

die de ChristenUnie aanknoopte met

SGP en CDA om tot één christelijke

lijst te komen. Maar dat was een brug

te ver. De leden van ChristenUnie en

SGP hebben inmiddels groen licht

gegeven voor de samenwerking. In

het najaar worden de kandidatenlijst

en het programma bekendgemaakt.

2013politiek8 9

‘Laat het los, vertrouw de

burger’

Minister Plasterk adviseert de overheid:

Een diepe kloof tussen het Binnenhof en de rest van het

land heeft minister Ronald Plasterk niet gezien, toen hij

niet zo lang geleden de Larense kermis opende (‘één van

de weinige keren dat ik iets deed als buurtbewoner’) en

in het hoogste reuzenrad van Europa plaatsnam. Toch

deelt de minister van Binnenlandse Zaken de zorg van

de Nationale ombudsman dat de spanning tussen de

leefwereld van mensen en Het Systeem van de overheid

tot vervreemding leidt. “Mensen hebben te veel het idee

dat de overheid iets is wat buiten hen is gesteld.”

2013politiek10 11interview ronald plasterk

Op zijn werkkamer in het gloednieuwe nieuwe departement licht de PvdA-bewindsman toe hoe hij ruim baan wil geven aan de burger die zijn mouwen opstroopt en zegt: “Laat mij dat maar even doen.” “Mensen nemen steeds meer het lot in eigen hand. Of het nou gaat over de groenvoorziening, de indeling van de straat, over het buurthuis of sportfaciliteiten. Een niet te stuiten ontwikkeling, die wel wordt aan-geduid als de ‘doe-democratie’. De macht van het volk, maar dan met de handen in plaats van volks-vertegenwoordigers.

In de boekjes staat dit vaak omschreven als bur-gerparticipatie. Maar ik zou het juist willen aandui-den als overheidsparticipatie. De overheid die bijspringt of ondersteunt – dat hoeft helemaal niet zo’n grote bijdrage te zijn – en niet meer zorgt vóór, maar zorgt dát iets wordt verwezenlijkt. Dergelijke steun van de overheid zet tegelijkertijd de deur open voor particuliere sponsoring. Want het zoeken van sponsors gaat makkelijker als de overheid een initia-tief legitimeert.”

Temperatuur van de jus

Dat vraagt ook een overheid die niet steeds het stuur uit handen trekt van mensen. “We zullen er aan moe-ten wennen dat buurtbewoners zeggen dat zij zelf de straat gaan renoveren en dan ook zelf beslissen hoe dat gaat gebeuren. Dat moeten we dan natuurlijk accepteren. De rijksoverheid hoeft niet alles te doen. Laat het los in vertrouwen.”

eerste keer voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 en de tweede lezing na die verkiezingen. Natuurlijk moet er een eerbiedwaardig debat plaats-vinden over wat er dán moet gebeuren. Of de burge-meester dan direct door de burger of indirect, via de gemeenteraad, wordt gekozen. Maar zoals het nu is, is Nederland een van de laatste landen ter wereld waar de burger feitelijk geen invloed heeft, en dat is niet goed.”

Ronald Plasterk was van 2007 tot 2010 minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende/Bos, dat op een coalitie rustte van CDA, PvdA en ChristenUnie. Hoe ervaart hij zijn minister-schap in het kabinet-Rutte, dat een smallere basis heeft in het parlement en steeds op zoek is naar draagvlak voor beslissingen?

“We hebben hoge ambities, we willen veel her-vormen in Nederland. Als je wat langer meedraait in Den Haag, weet je dat je dat niet zomaar kan doen. Dan moet je draagvlak zoeken, in het land en in de twee Kamers. Ik vind het prima dat het gebeurt. Je moet natuurlijk wel je verhaal overeind houden. En kritiek weten te plaatsen. Soms zie je dat persoonlijke of institutionele belangen doorklinken; dat mag, maar die hoeven niet altijd de doorslag te geven.”

Ik mopper niet over PowNews

Dat roept de vraag op wat Plasterk vindt van de rol van de media, die vaak de stemming van gewone mensen peilen door ze op straat of in een winkelcen-trum een microfoon onder de neus te houden.

Loslaten, dat betekent volgens Plasterk ook dat de overheid wordt gedwongen de eigen regels tegen het licht te houden. “Initiatief kan gefrustreerd worden als de keuringsdienst van waren komt kijken of de jus bij de buurtmaaltijd wel de juiste temperatuur heeft”, geeft hij als voorbeeld. “Om dat te voorkomen zou je initiatieven de tijd moeten gunnen. Laat het zich nou eens even ontwikkelen. Je zou regelvrije zones kun-nen instellen. Dat werkt vaak verrassend goed. Je ziet het in het verkeer. Af en toe zijn er experimenten met gebieden waar totaal geen verkeersborden worden gebruikt. Dat gaat vaak verbluffend goed. Want auto-mobilisten gaan veel meer rekening houden met fiet-sers en voetgangers, gaan beter op hun snelheid letten.”

Burgemeester

Ruimte geven aan de doe-democratie is niet het enige dat de minister van Binnenlandse Zaken wil doen om de democratische betrokkenheid te vergroten en de kloof tussen politiek en burger te verkleinen. Plasterk heeft ook oor voor het sentiment dat politici ‘zak-kenvullers’ zijn. “Bij een kleine minderheid neemt dat extreme vormen aan. Die wantrouwt alles wat de politiek doet. Niet dat dit door een grote meerderheid van de bevolking wordt gedacht, maar aan die heftige reacties kun je wel afmeten dat een veel grotere groep van de bevolking ook moeite heeft met zeer hoge topsalarissen van bestuurders. Het kabinet probeert die aan te pakken. Het was VVD-leider Rutte die ver-wees naar het sociaaldemocratisch erfgoed: een ‘Dreesiaanse uitstraling’. We willen niet dat in de publieke sector, overheid en semioverheid, bedragen worden verdiend waarvan mensen zich geen voor-stelling kunnen maken. Daarom schroeven we de topsalarissen van bestuurders per 1 januari 2015 terug van 130 naar 100 procent van het ministerssalaris. Ik kom meteen na het zomerreces met een wetsvoorstel daartoe.”

Een derde actie die Plasterk op stapel heeft staan is de weg vrij maken voor de gekozen burgemeester, die nu wordt benoemd. “Om te beginnen willen we die kroonbenoeming uit de grondwet halen. Dat gaat wel even duren, want een grondwetswijziging vraagt om twee keer behandeling door het parlement. De

“Ik hoor niet bij degenen die mopperen over de media. Nee, ook niet over PowNews. Ik moet zeggen dat ik regelmatig naar hun programma’s kijk. Ze hebben iets nieuws gebracht. Vaak met een vrolijke noot. Ik vind ook dat ze vooral mensen aanpakken die hoog in de boom zitten. Ik heb ook wel eens opnamen gezien die ik over de grens vond, maar tegelijkertijd vind ik dat PowNews er in is geslaagd een andere groep mensen te interesseren voor de Haagse politiek. Op hun kwajongensmanier hebben ze toch een weg gevonden om politiek dichter bij de mensen te brengen. Het zal niet ieders smaak zijn, maar dat geldt ook voor wat andere omroepen doen.

PowNews heeft ook nieuwe wegen ingeslagen. Ze gingen als eerste bewindslieden interviewen vóór de ministerraad begon. Dat bleek een hele goede formule, want na de ministerraad zijn er altijd woordvoerders en voorlichters bij en staat iedereen achter touwtjes, het bekende mediacircus. Maar ’s ochtends vroeg bleek je veel spontanere reacties te krijgen. Nu staat zo ongeveer iedereen daar voor de ministerraad begint klaar. De NOS, RTL, ze zijn er allemaal.”

O

P“ Buurtbewoners

renoveren zelf de straat: wen er maar aan”

“ Als er iets is, loop ik gewoon bij mijn VVD- collega’s binnen”

RoNalD plaSTERK

Ronald Plasterk (1957) is sinds 5 november

2012 minister van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties. Hij was van 2007 tot 2010

minister van OC&W in het kabinet-Balkenende

IV. Van 17 juni 2010 tot 5 november 2012 was

hij Tweede Kamerlid voor de PvdA en financieel

woordvoerder van zijn fractie. Eerder was hij

hoogleraar ontwikkelingsgenetica in Utrecht en

in Amsterdam. Daarvoor was hij o.a. directeur

van de onderzoekschool van het Nederlands

Kanker Instituut.

2013politiek12 13interview ronald plasterk

———Tekst

Ernst van Splunter

& Milja de Zwart

Beeld

Janus van den Eijnden

———

Geen gespin en gelek

In een afscheidsinterview als directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau wenste Paul Schnabel Nederland een kabinet toe dat de rit uitzit. Gaat dat lukken?

“Ik denk dat het gaat lukken. Ten eerste zijn het economisch zware tijden. Daarom moet je niet weg-lopen voor de verantwoordelijkheden die je hebt gekregen. Ten tweede zit er een goede club mensen. Er wordt niet gespind en gelekt. Misschien heeft het er juist mee te maken dat er twee partijen in zitten met een behoorlijke afstand tot elkaar. Electoraal zit je minder in elkaars vaarwater. En er is geen compe-titie om het morele gelijk. Natuurlijk denkt de VVD anders over de omvang van de overheid en de inko-mensverdeling dan wij als Partij van de Arbeid dat doen. Dat we verschillend denken, nemen we gewoon als een gegeven. Ik zal dus echt niet gaan proberen een collega van de VVD te overtuigen. Om er uit te komen, zoeken we meteen naar oplossingen.

De sfeer in het kabinet is goed. Er zijn dus ook geen enorme krachten nodig om het bij elkaar te houden. Zoals in alle organisaties is het wel verstan-dig om ervoor te zorgen dat er geen ruis op de lijn komt. Ik vind eerlijk gezegd dat Rutte dat uitstekend doet. Samen met Diederik Samsom. Hun succesfor-mule berust er ook op dat ze geen geheimen hebben voor elkaar. Als er iets misloopt, wat wel eens gebeurt, bellen ze elkaar op en zeggen: dit was niet de bedoeling. Dat beïnvloedt meteen het gedrag van de anderen. Iedereen er omheen gaat dat ook doen.”

“ PowNews heeft nieuwe wegen ingeslagen” D

‘Doe eens normaal’

“Ik zit hier met Stef Blok op het departement. Wij doen veel met z’n tweeën, en alles in onderlinge openheid. Als er een probleem ontstaat tussen onze organisaties en de mensen gooien het omhoog, dan merken ze heel snel dat wij dat conflict niet voortzet-ten. Wij zeggen dan allebei tegen onze mensen: ‘Joh, doe eens normaal, los dat even onderling op.’ Als je dat consequent doet, zet je de toon. Dan zijn er ineens ook veel minder van dat soort incidenten.”

In het in december 2012 opgeleverde nieuwe onderkomen van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Veiligheid en Justitie, zitten ook de bewindslieden Ivo Opstelten en Fred Teeven dichtbij. Plasterk noemt zijn drie VVD-collega’s ‘goede buur-mannen’.

“Als er iets is, loop ik met mijn handen in mijn zakken bij ze binnen en dan weet ik het ook meteen. En omgekeerd, als er bij hen iets speelt of als er irri-tatie is over iets wat de PvdA doet, dan hoor ik ook snel: ‘Dit valt niet helemaal goed.’ Als je maar open naar elkaar blijft, kan je een heel eind komen. We moeten nu gewoon doen wat moet gebeuren. Tot 2017, dan mag iedereen naar de stembus en zeggen wat hij ervan vindt.” ◆

1922———Kabinet-Ruys de

Beerenbrouck stelt voor

de kroonbenoeming van

de burgemeester uit de

Grondwet te schrappen.

Het voorstel haalt het niet.

1974———Het kabinet-Den Uyl

oppert in een nota in 1974

hetzelfde. In 1975 neemt de

Kamer een motie Tilanus

aan die het idee afwijst.

1992———De commissie-Deetman

mag van de Tweede Kamer

voorstellen om te komen tot

een gekozen burgemeester

nader uit te werken.

2005———De Eerste Kamer verwerpt

het voorstel van minister

De Graaf (D66) om de

benoeming van de burge-

meester uit de Grondwet te

halen. De Graaf treedt af.

2017———Minister Plasterk van BZK wil

dat de kroonbenoeming uit

de Grondwet is verdwenen.

100 jaaR bENoEmDE buRgEmEESTER

2013politiek14 15ronald plasterkinterview

2013politiek16 17

Verweesd het land dat zijn eigen lotin handen nam; Bolkestein, Fortuyn, Wilders, Roemerzwegen hun stemen spraken het geluid van ‘t volk,Leve de democratie!Stuurloos verdwaald in onbehagen,woede, jaloezieEen volk, ontdaan van ‘t gidsend lichtvan Tilanus, Romme, Oud,Den UylOp drift.Majestueus verlaat een koninginhaar boze volk,een laatste herinnering aan wat ooitverbond

Onthecht weerkaatsten desonore woorden van Vonhoffs doordachte basVerloren echoot deverstomde stem van prof. Diepenhorsts wijze eloquentie.Leve de democratie!

Zeg wat gedacht wordtDoe wat gezegd wordt

En zie nu een volk, gehuld in het kleedvan bang geworden politici, dat zijn verdorven onvrede salonfähig bedacht

Alles moet gezegdAlles mag gezegd

Los gelaten, los geslagen,draaft het volk doorover vertrapte tolerantieover gestorven bedachtzaamheidop weg,op weg naar zijn zelfzuchtig gelijk

En toch,Thorbecke, Van Houten, Troelstra, Beel en Drees,zij die voorgingenen vertrokkenHeb erbarmen,Heb erbarmen met uw volk.

Leve de democratie!

Een ontevreden

volkThom deLagh, XXI-2-2013

kunst

trendBij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 was de opkomst onder niet-westerse allochtone vrouwen laag. Zij die wel stemden, kozen het meest voor de PvdA.

STEmGEDRAG vROuWEn vAn niET-WESTERSE KOmAf

VVD (8%)———De VVD doet het bij deze stemge-

rechtigden slecht, maar scoort wel

iets hoger dan in het verleden. Dat

de partij bij deze verkiezingen de

grootste werd, speelt hierbij onge-

twijfeld een rol.

GL (6%)———In vergelijking met de VVD

scoort GroenLinks bij niet-

westerse allochtone vrouwen in

verhouding met de totaaluitslag,

waar ze 6,7 % van de stemmen

behaalde, een stuk beter.

PVDA (37%)———Al sinds de jaren ’70 stemmen al-

lochtone kiezers het meest op de

PvdA. De partij blijft onder deze

groep populair.

OVERIG / NIET GESTEMD (39%)———32 % van deze kiezers bleef thuis.

PVV, D66 en de CU haalden res-

pectievelijk 2, 2 en 1% . De overige

partijen haalden samen 2 %.

SP (5%) ———De SP blijft in vergelijking met de

andere partijen bij deze groep veel

minder achter in vergelijking met de

totaaluitslag (9,8 %).

CDA (5%) ———Bij deze groep kiezers

haalt het CDA nog niet

de helft van de score

op nationaal niveau

(13,6%).

* Bij Tweede Kamerverkiezingen

9 juni 2010, bron CBS

infographic

2013 19vooruitblik

Links - Rechts

Conservatief - Progressief

Gemeenten: meer te doen,minder te vertellenIn maart 2014 naar de stembus voor de ‘eerste overheid’

Op de landkaart van

Nederland is per gemeente

de sterkste politieke

oriëntatie weergege-

ven. Links is rood, rechts

blauw, progressief groen

en conservatief grijs. Hoe

donkerder de kleur, hoe

sterker de betreffende

oriëntatie.

* Bij gemeenteverkiezingen 2010, bron CBS

Besturen is risico’s nemen, richting wijzen,

knopen doorhakken. Een vak voor moedige men-

sen. Die zelfstandig ondernemen, de jeugdzorg

vernieuwen, het onderwijs verbeteren of een

facebookcrisis aanpakken.

Het Nederlands Adviesbureau Risicomanagement

helpt bij het nemen van risico’s in plaats van

ze te lopen. Dit doen wij in de rol van adviseur,

procesbegeleider, kennispartner, coach en duur-

zame sparringpartner.

Onze trainingen versterken uw talent om de juiste

vragen te stellen, tegenspraak te organiseren, een

betere afweging te maken en daarover goed te com-

municeren. Onze adviseurs kunnen uw organisatie

ook voor langere periode bijstaan bij de implemen-

tatie van risicomanagement op interim-basis.

Loop geen risico, neem het!

Meer weten?

E-mail ons vandaag nog voor een afspraak.

robert.t.hart@risicomanagement.nl

www.risicomanagement.nl

Beeld Joost Dekkers

2013politiek20 21raadsverkiezingenvooruitblik

Op 19 maart 2014 is het zover: in ruim vier-honderd steden en dorpen worden nieuwe gemeenteraden gekozen. Hoewel partijen zich tot en met 23 december kunnen registreren en de kandidatenlijsten uiterlijk 3 februari 2014 ingeleverd moeten worden, werpt de schaduw van de gemeenteraadsverkiezingen zich vooruit. De kandidaten voor ruim 8000 raadszetels lopen zich warm en veel lokale partijen hebben al een lijsttrekker aangewezen.

Veel mensen vinden de nationale regering het belang-rijkst. Maar de laatste jaren groeit de opvatting dat de lokale overheid de eerste overheid is. VVD-prominent Jozias van Aartsen schreef het in 2007 al op in een nota met voorstellen om de gemeentewet en de grondwet te wijzigen: “De lokale politiek heeft van alle overheden het meest zicht op wat er zich bij de inwoners afspeelt. De gemeenten pakken concrete problemen aan, bedenken oplossingen, bieden overzicht. Is de gemeente dan niet de eerste overheid?”

Toen was het een nieuw geluid, maar zes jaar later is iedereen het er wel over eens dat de gemeente inderdaad het dichtst bij de burger staat. Dat zie je ook aan het afstoten van taken van rijk naar gemeenten. In 2007 gebeurde dat met de huishoudelijke zorg, het welzijnswerk, de opvang van dak- en thuislozen, woningaanpassingen en vestrekking van rolstoelen. Al deze zorg werd ondergebracht in de Wet Maat-schappelijke Opvang, die door de gemeenten wordt uitgevoerd. Nu komen daar de Jeugdzorg, de AWBZ en de Participatiewet bij.

Terwijl de verantwoordelijkheden van gemeenten groeien, neemt hun zeggenschap over hun budget echter af. Het rijk maakt geld over voor alle taken, maar geeft de gemeenten niet de vrijheid zelf keuzes te maken. De gemeentebegrotingen worden nu al voor 75 procent ingevuld door ‘vadertje staat’, als verreweg de voornaamste broodheer van de gemeenten. Dat percentage wordt de komende jaren door de geplande overheveling van taken alleen maar groter.

‘OOK REmmEn En GAS GEvEn’De politieke keuzes die gemeenteraden kunnen maken om uitgaven en inkomsten te verhogen of te verlagen zijn dus heel beperkt. Gemeenten mogen de belasting op onroerend goed, de ozb, binnen bepaalde marges

vaststellen. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om honden- of paardenbelasting in te voeren, maar daar-mee is het repertoire wel uitgeput.

De roep van gemeenten om hen meer financiële ruimte te geven, ten koste van die van het rijk – het is niet de bedoeling de burger meer belasting te laten betalen – zwelt aan. Zo zei de vroegere Haagse wet-houder Financiën Sander Dekker (VVD), nu staatsse-cretaris van Onderwijs, in juni 2012: “Geef gemeenten niet alleen het stuur in handen, maar ook de macht over de rem en het gaspedaal.” Hij voorzag dat dit de lokale politiek ook veel interessanter zou maken. Gemeenteraadsverkiezingen gáán dan ergens over: “Welk niveau aan voorzieningen willen we: scholen, groen, cultuur, huishoudelijke zorg? En hoeveel belas-ting willen we daarvoor in onze afzonderlijke gemeen-ten betalen?”

Op een aantal departementen is deze boodschap van de gemeenten intussen opgepikt. Maar het rijk heeft nog geen aanstalten gemaakt ook financieel een stapje terug te doen. De scheefgroei tussen steeds meer taken, steeds minder zeggenschap over het geld

zal dus groter worden. Na maart 2014 zullen de nieuwe gemeenteraden en de colleges van burgemees-ter en wethouders daar zeker mee te maken krijgen.

O wiE mag STEmmEN?———

Iedereen vanaf achttien jaar mag

op 19 maart 2014 stemmen voor

de gemeente waar hij of zij tot 3

februari 2014 woonde. Iemand

die na 3 februari van Groningen

naar Maastricht verhuist, moet

dus nog stemmen over de Gro-

ningse gemeenteraad. Stemrecht

hebben ook niet-Nederlanders

die minimaal vijf jaar legaal in

Nederland verblijven. Sinds 2008

mogen ook mensen met een

geestelijke beperking naar de

stembus. De wet is gewijzigd na-

dat de verstandelijk gehandicapte

Martijn Greuter, die onder cura-

tele stond bij zijn ouders, voor

kiesrecht pleitte. Ook gevange-

nen mogen stemmen, maar zij

kunnen dat alleen per volmacht

doen. Op Bonaire, St Eustatius en

Saba zijn geen verkiezingen. De

eilandraden daar worden op 18

maart 2015 gekozen.

NiEuwE paRTijEN moETEN ziCH REgiSTREREN———

Nieuwe partijen die willen mee-

doen aan de gemeenteraads-

verkiezingen, moeten voor 23

december hun naam laten regis-

treren bij de centrale stembureaus

in de gemeente(n) waar zij met

een kandidatenlijst gaan komen.

Bevoegde bestuurders van de

nieuwe partij moeten onder meer

een notariële akte met de statuten

van de vereniging overleggen en

een bewijs van inschrijving bij de

Kamer van Koophandel. Ook moet

er een waarborgsom van 112,50

euro worden betaald. Partijen

die zich na 23 december melden

kunnen ook nog meedoen, maar

dan met een blanco lijst. Nieuwe

partijen moeten ook ondersteu-

ningsverklaringen overleggen van

kiesgerechtigden uit hun gemeen-

te. Afhankelijk van de grootte van

de gemeente moeten dit er tien,

twintig of dertig zijn.

Dag vaN DE KaNDiDaaT-STElliNg———

Een laatste horde op weg naar

deelname aan de gemeente-

raadsverkiezingen is de dag van

de kandidaatstelling, 3 februari.

Op die dag moeten alle deelne-

mende partijen hun kandidaten-

lijsten inleveren op het stadhuis

en wel stipt tussen 9 en 15 uur.

Ook moeten nieuwe partijen

een waarborgsom van 225 euro

betalen. Het hoofdstembureau

controleert alles en worden er

fouten ontdekt, dan krijgt een

partij drie dagen de tijd om die

te corrigeren. Een voorbeeld van

een fout in een kandidatenlijst,

die destijds met heel wat kunst-

en vliegwerk rechtgezet moest

worden, was de spelling van Pim

Fortuyn met een y in plaats van

de officiële ij. In een openbare

zitting doet het hoofdstembu-

reau uiteindelijk verslag van alle

bevindingen.

1998 20062002 2010 2012

Opleidingsniveau van

raadsleden

het merendeel van de

raadsleden heeft een

HBO-opleiding afgerond

(39,5%), gevolgd

door 27% die universitair

geschoold is. Slechts 3%

van de raadsleden heeft

als hoogste opleiding

Lager Beroepsonderwijs

of VMBO genoten.

Aantal

inwoners

Aantal

raadsleden

Aantal burgers

per raadslid

0-3001 9 0-333

3001-6000 11 272-545

6001-10.000 13 461-769

10.001-15.000 15 666-1.000

15.001-20.000 17 882-1.176

20.001-25.000 19 1.052-1.315

25.001-30.000 21 1.190-1.428

30.001-35.000 23 1.304-1.521

35.001-40.000 25 1.400-1.600

40.001-45.000 27 1.481-1.666

45.001-50.000 29 1.551-1.724

50.001-60.000 31 1.612-1.935

60.001-70.000 33 1.818-2.121

70.001-80.000 35 2.000-2.285

80.001-100.000 37 2.162-2.702

100.001-200.000 39 2.564-5.128

Meer dan 200.000 45 4444

Het aantal raadsleden is in de afgelopen jaren afgenomen door gemeentelijke

herindelingen en fusies. In 2014 zal het aantal raadsleden naar verwachting 10 procent

lager liggen dan in 2012.

Aantal

raadsleden

Percentage

vrouw

10.349 9.952 9.562 9.289 9.175

22,7% 23,5% 25,6% 26,8% 26,7%

2013politiek 23hans wiegelterugblik

22

HAnS WiEGEL:

‘ALLES OnDER cOnTROLE, mAjESTEiT!’

Tekst Ernst van Splunter

“Zo waarlijk helpe mij, God Almachtig”.

Koningin Beatrix moet het nadrukkelijker

hebben gezegd dan haar voorgangers

en haar opvolger. Geluiden van oproer

en geweld en de bestrijders daarvan

waren tijdens de eedsaflegging door de

ramen van de Nieuwe Kerk te horen.

19 december 1977 Het kabinet Van

Agt-Wiegel op het bordes met Koningin

Juliana. Het kabinet kwam tot stand na

de langste kabinetsformatie in de Neder-

landse parlementaire geschiedenis.

Dries van Agt en Hans Wiegel. Door Wim

Kan ‘Paap en Smulpaap’ genoemd en

door Jos Brink ‘Deutie en Kneutie’. Of

hun goede verstandhouding op culinaire

voorliefde of pure wederzijdse sympa-

thie was gebaseerd, of wellicht beide,

blijft een vraag.

Op de Dam stonden brave mensen te wachten op de balkonscène. Daaromheen was het chaos. Het lawaai van de strijd tussen stenen-gooiers en ME’ers met wapenstokken drong door tot in het paleis. Tegen dit decor trad 33 jaar geleden koningin Juliana af en koningin Beatrix aan. VVD-prominent Hans Wiegel maakte de troonswisseling van zeer nabij mee. Aan de vooravond van de abdicatie van Beatrix en de inhuldiging van Willem-Alexander kijkt hij terug.

1972 – VAl kAbiNet-biesHeuVel—— Wat moeten we met dat jonge ventje van de VVD?

In 1971 was ik nog geen fractievoorzitter van de VVD, dat werd ik na de formatie van het kabinet-Biesheuvel. In 1972 viel dat kabinet vanwege een intern conflict over de begroting. Toen werd ik uitgenodigd op Soestdijk om daar mijn mening te geven.

De koningin was absoluut nog in full swing. En ik kwam in die tijd net kijken. Ze zal wel gedacht hebben: wat moeten we met dat jonge ventje, en dan nog wel van de VVD en met die krachtige taal? Ze zal mij, zonder dat ze dat liet merken, wel kritisch hebben bekeken.

In de gesprekken met haar moest je meteen to the point komen. En als je advies uit-bracht, moest alles keurig op papier staan, want het moest binnen de kortste keren naar het kabinet van de koningin. In de tijd dat ik minister was, gaf de koningin haar mening over van alles en nog wat. Ze heeft daar het recht toe en ik vond het altijd nuttig om te weten. Ik vond de koningin in 1977, toen ik minister werd, heel alert en heel geestig. Ze kon ook heel goed vals-vriendelijke opmerkingen maken.

Van afnemende krachten of vermoeidheid heb ik eigenlijk nooit iets gemerkt. Maar Juli-ana was 71 toen ze na 32 jaar aftrad en kan ik me best voorstellen dat ze toen dacht: mijn oudste dochter is volwassen, haar kinderen zijn al iets ouder, ze heeft nu een mooie leeftijd om het over te nemen.

31 jANuARi 1980 –

AANkONDigiNg AbDicAtie —— Opzienbarend nieuws

Ik hoorde een paar dagen van tevoren van de troonsafstand. Dat lag ook in de lijn, ik was vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken, ging ook over de Grondwet. Het was natuurlijk wel spannend om iets te horen wat je echt niet verder mag vertellen. Ik weet niet meer of ik het zelfs niet aan mijn vrouw heb verteld. Het was opzienbarend nieuws.

Bij de bekendmaking in de Tweede Kamer lag het voor de hand dat ik als vicepremier iets zou zeggen, nadat Kamervoorzitter Dick Dolman een verklaring zou hebben afgelegd. Waarbij de Kamervoorzitter zijn verantwoordelijkheid had en ik de mijne. Ik heb er wel voor gekozen om heel kort te spreken. Dat vond ik ook knap van koningin Beatrix, die haar aftre-den heel beknopt heeft aangekondigd. Geen woord te veel.

tusseN 31 jANuARi

eN 30 APRil 1980 —— We waren op het ergste voorbereid

Mijn belangrijkste taak bij de voorbereiding van de troonswisseling was het onderwerp van de beveiliging doorspreken met de burgemeester van Amsterdam, de commissaris van de koningin in Noord-Holland, de Amsterdamse politie, de procureur-generaal, Jus-titie en Defensie.

We konden op onze vingers natellen dat er gedonder vanuit de kraakbeweging zou komen, want niet lang daarvoor waren er krakersrellen in de Vondelstraat geweest. Ook toen was met dezelfde mensen uitvoerig overleg gepleegd over de aanpak. Het duurde wat mij betreft te lang voordat er in de Vondelstraat werd ingegrepen. Ik had wel begrip voor de aarzelingen van de burgemeester. Uiteindelijk is daar toch hardhandig opgetre-den. Dat kon niet anders.

We wisten dat er wat zou gaan gebeuren, onder aanvoering van Radio Stad Amster-dam. We waren echt op het ergste voorbereid. De Amsterdamse commissaris van politie De Rhoodes had de leiding. Een prachtige figuur. Die had zich er echt ingestort. Er waren allerlei scenario’s gemaakt. Bijvoorbeeld voor als het op de Blauwburgwal zou misgaan.

30 APRil 1980 – AbDicAtie—— Voor de nieuwe koningin was het moment ook verschrikkelijk

In de Mozeszaal in het Paleis op de Dam was de sfeer eigenlijk heel gezellig. Minister Job de Ruiter van Justitie was jarig op die dag en kreeg een taart of oranjekoek van de oude koningin.

Tijdens de bijeenkomst tekenden de koningin en haar opvolgster en de leden van het kabinet de akte. Toen gingen de koningin en de prinses naar buiten met hun echtgenoten.

Ik stond naast het balkon achter een raam. Ik kon niet op het balkon kijken. Op de Dam stonden allerlei brave mensen, leden van Oranjeverenigingen uit het hele land, te wachten. Maar tegelijkertijd kon je het lawaai in de stad horen. Ik had heel erg met prinses Juliana te doen. Ze moest om stilte vragen, het was erg pijnlijk. Voor de nieuwe koningin was dat moment ook verschrikkelijk. Je kon het aan haar gezicht zien.

De enige informatie kwam via de burgemeester, die steeds op en neer naar de telefoon liep die ergens in de kerk stond. Ik kon niks doen. Meteen na de plechtigheid ben ik naar het hoofdbureau van politie gereden. Waar de burgemeester natuurlijk de verantwoorde-lijkheid had.

30 APRil 1980 – iNHulDigiNg—— Opruiende radiozenders: schandalig!

Mijn indrukken van de plechtigheid in de Nieuwe Kerk waren eigenlijk niet veel anders dan die van een televisiekijker. Je ondergaat het. Je hebt geen rol. Maar bijzonder was het.

Dat de VARA, Radio Stad Amsterdam en de krakerszender ‘De Vrije Keijser’ een oprui-ende rol speelden, werd snel duidelijk. Ik heb daarover meteen op 30 april en de dagen erna ongezouten mijn mening gegeven in de media. Schandalig! Hun rol had een aanjagende

HaNS wiEgEl Hans Wiegel (1941) werd in 1965

voorzitter van de JOVD, in 1967 lid van

de Tweede Kamer en in 1971 fractie-

voorzitter van zijn partij, de VVD. In 1977

werd hij vice-premier en minister van

Binnenlandse Zaken. Na een korte te-

rugkeer in de Tweede Kamer werd hij in

1982 Commissaris van de Koningin in de

provincie Friesland. Van 1995 tot 2000

was hij lid van de Eerste Kamer.

juni 2013politiek24 25hans wiegelterugblik

“Zojuist, Zo-jui-huist……”. Na deze twee

woorden zei koningin Juliana: “Sssst!”

om het geschreeuw aan de achterzijde

van de Dam tot bedaren te brengen.

Het mocht niet baten.

werking op de rellen. Tot woede van heel links Nederland. Maar tot genoegen van de rest van Nederland, dat merkte ik ook al snel. Ik vond ook dat ik moest opkomen voor de men-sen die het die dag maar moesten doen. Want je zou er maar staan met een helm en een schild, als lid van de mobiele eenheid. Wij kunnen mooie plannen maken, maar zij moeten ze uitvoeren. Ik vond het ook geweldig van de koningin dat zij de volgende dag meteen de gewonde politiemensen ging opzoeken.

Hanneke Groenteman speelde bij de VARA een grote rol door iedereen op te roepen naar Amsterdam te komen en mee te doen aan de ongeregeldheden. Ik heb het daar onlangs nog met haar over gehad tijdens een etentje. Ze wist het ook allemaal niet zo precies meer, want ik zei nog tegen haar: weet je wat je toen allemaal gezegd hebt? Ze heeft er overigens ook heel veel problemen mee gehad, werd bedreigd. Dat moet natuurlijk allemaal niet.

30 APRil 1980 – HOOfDbuReAu,

bOOttOcHt eN tHuisReis —— Met een vaart van 100 achteruit door de Wibautstraat

Tijdens de receptie in het Paleis op de Dam was ik op het hoofdbureau van politie. Daar had men een heel goed overzicht van wat er allemaal speelde. Ik had meteen de indruk dat de zaak onder controle was. De bevelvoerende commissarissen traden met een enorme rust op. De incidenten waren niet helemaal voorbij, maar ze waren niet zo erg meer als op die middag. En het optrekken naar de Dam was voorkomen. Ik vond dat ze de zaak toch heel goed hebben weten te managen. Nadat ik op het hoofdbureau klaar was, heb ik mijn vrouw opgepikt en toen zijn we naar het feest de feestelijke afsluiting van de dag op de boot op het IJ gegaan.

Op een gegeven moment gingen mijn vrouw en ik naar huis. De chauffeur van Binnen-landse Zaken reed met ons door de Wibautstraat. Opeens kwam er een enorme menigte met stokken en stenen op onze auto af. Maar onze chauffeur was heel goed opgeleid. Met 100 kilometer per uur reed hij achteruit terug en trok daarna de auto om. Als hij dat niet had gedaan, hadden ze onze auto in elkaar geslagen en misschien ook nog wel degenen die erin zaten. Ik had echt wel de indruk dat ze wisten dat het om een auto van een minister ging.

NA 30 APRil 1980—— Een gesprek met de nieuwe koningin:

een hachelijk examen

De nieuwe koningin stelde andere vragen dan de oude. Je moest meer in detail, beslagen ten ijs komen. Ze bereidde zich heel goed voor op die gesprekken en daardoor werd het overleg ook altijd heel goed en interessant. Er is wel eens gezegd dat een gesprek met de koningin een hachelijk examen was. En dat was eigenlijk ook wel zo. Je moest wél een goed antwoord geven. Het moest wél kloppen.

Over de inhoud van de gesprekken met de koninginnen kan ik weinig kwijt. Maar één geheimpje mag ik wel vertellen. Tijdens een overleg over de provincie opende koningin Beatrix een keer het gesprek met de vraag: ‘En, meneer Wiegel, hoe is de situatie in Fries-land?’ Waarop ik antwoordde: ‘Majesteit, alles volledig onder controle!’ ◆

juni 2013politiek26 27hans wiegelterugblik

De kraakbeweging had besloten 30 april

1980 te gebruiken haar idealen te

onderstrepen. Al snel sloten allerlei

andere actiegroepen zich hierbij aan.

Ook republikeinse gevoelens werden

die dag naar voren gebracht.

De actievoerders hadden zich goed

voorbereid op de dag van de troons-

wisseling. In veel gevallen waren ze

bijna net zo goed beschermd als de

politieagenten die deel uitmaakten van

de Mobiele Eenheid.

“iK HaD HEEl ERg mET

pRiNSES juliaNa TE DoEN”

2013politiek 29oefeningen MEbeeld

28

SPEELPL AATS

Daarom werden surrealistische spookstadjes gebouwd om de rellen van de toekomst beter in de hand te houden. Hoewel de trainingen de realiteit benaderen, blijft het echter spel.

De rellen in 1980 in Amsterdam tijdens de troonswisseling lieten zien dat de Nederlandse oproerpolitie, de Mobiele Eenheid,

niet altijd even goed voorbereid was op grootschalige rellen.

Beeld Jeroen Hofman

30 31

De mobiele Eenheid traint zich in het veroveren en opruimen van barricades.

oefeningen MEbeeld 2013politiek

32 33

De groepscommandant heeft de leiding en geeft instructies.

oefeningen MEbeeld 2013politiek

34 35

Een groep mE’ers leert hoe met brand om te gaan. Door de training zo realistisch mogelijk te maken, onderzoeken de agenten waar hun grenzen liggen als het vuur wordt bestreden.

oefeningen MEbeeld 2013politiek

36 37

De evacuatie van een gebied is onderdeel van de mE-training voor gevorderden.

oefeningen MEbeeld 2013politiek

Argo:must voor

politieke junkies

In het gedicht Der Zauberlehrling van

Goethe roept de pupil van de tovenaar

krachten op die hij niet meer in bedwang

kan houden. Maar het loopt goed af. De

tovenaar komt op tijd terug en bezweert

alle onheil.

In Geert Wilders Tovenaarsleerling is –

volgens auteur Meindert Fennema – Frits

Bolkestein de tovenaar. Het boek is een

absolute must voor wie alle gebeurtenissen

die hebben geleid tot de opkomst van de

PVV nog eens wil nalezen. Ook liefheb-

bers van principiële discussies (vrijheid van

meningsuiting en wat is democratie eigen-

lijk) en tegenstanders van Wilders die willen

weten hoe hij discussieert en al dan niet

argumenteert, komen aan hun trekken.

Fennema heeft meer dan een jaar zoals hij

zelf zegt ‘met Geert Wilders geleefd’. Hij

bewondert Wilders om zijn moed voort

te gaan op de weg die hij heeft gekozen.

Op beklemmende wijze wordt beschre-

ven hoe intensief Der blonde Engel (er

staan nog veel meer bijnamen in het

boek) wordt bewaakt. Wie leest hoe lang

dat al gaande is en hoeveel Wilders daar-

voor moet prijsgeven, krijgt onwillekeurig

mededogen met de politiek leider van

de PVV. Ook wordt nog maar weer eens

duidelijk dat Wilders in de directe omgang

een charmante man is, die ook met poli-

tieke tegenstanders goed kan omgaan.

Fennema is overigens niet blind voor het

opportunisme, de streken en de leugens

van het onderwerp van zijn biografie.

Verwarrend is het dat Fennema in het

begin van het boek in de huid van Wilders

kruipt. Dan is het niet altijd duidelijk of

de schrijver iets vindt of dat het om de

mening van Wilders gaat op basis van één

van de vele bronnen die Fennema heeft

geraadpleegd (Wilders wilde zelf niet

meewerken aan de biografie). Omdat de

carrière van Wilders nog niet ten einde is,

zou het mooi zijn als er nog een tweede

deel van deze biografie zou volgen. Al

was het maar om te lezen of Bolkestein

de tovenaar in het gedicht van Goethe

heeft nagevolgd. En om het antwoord te

lezen op Fennema’s vraag in de epiloog

of Wilders een judoka is geweest of een

marathonloper is geworden.

✯✯✯✯ door: Ernst van Splunter

verkiezingen inspireren lijsttrekkers tot het schrijven van boeken. 4 korte samenvattingen van de werken van de nummers 1 van cDA, cu, SGP en D66.

Arie Slob Altijd in beweging

uitgeverij Ark media

Na de val van Balkenende IV

klom Arie Slob (ChristenUnie)

in de pen. In Altijd in beweging beschrijft val

van het kabinet-Balkenende IV.

Sybrand van Haersma Buma Samen kunnen we meer

uitgeverij HDc

De jongste bijdrage in de

serie boeken van lijsttrekkers is van CDA-

aanvoerder Sybrand van Haersma Buma.

In – volgens het Reformatorisch Dagblad

– bijna troonachtige stijl houdt hij een

pleidooi voor een andere aanpak in de

politiek. Volgens Van Haersma Buma kan

Nederland sterker uit de crisis komen als

‘we’ nu samen de juiste keuze maken: niet

voor God, vaderland en Oranje maar voor

werk, gezin en samenleving.

cees van der Staaij, Woord houden

uitgeverij Boekencentrum

In Woord houden geeft

Cees van der Staaij een

uniek kijkje achter de schermen van de

SGP. En nog belangrijker, waar staat hij

voor, wat is zijn visie op actuele the-

ma’s en hoe vertaalt zich dit in de

praktijk? Kun je als kleine partij iets

betekenen, en zo ja, wat dan? Kees van

der Staaij vertelt in een persoonlijk ver-

haal uitvoerig over zijn roeping, diepte-

en hoogtepunten, en kijkt vooruit naar

wat komen gaat.

Alexander PechtoldHenk, Ingrid en Alexander

uitgeverij Bert Bakker

In Henk, Ingrid en Alexander

gaat Alexander Pechtold in

gesprek met mensen die, om wat voor reden

dan ook, bij de vorige verkiezingen op de PVV

hebben gestemd. In boeiende en soms ver-

hitte gesprekken komen zij uitgebreid aan het

woord en laat Pechtold zien waar hij voor

staat. Het boek werd bij de eerste druk in

februari 2012 door pers en publiek goed ont-

vangen. Speciaal voor dit verkiezingsjaar, en

voor de vijfde druk, schreef Pechtold een

nieuw hoofdstuk over zijn gesprekken met

mensen over Europa, over zijn opvattingen

en de belangrijke keuzen die Nederland moet

maken.

door: Josine Boven

Wilders: judoka of marathonloper?

4x Lijsttrekker schrijft boekfilM

Argo (2012), 120 minregie: Ben Affleckmet o.a.: Ben Affleck, Bryan cranston, Alan Arkin

De Academy Award voor beste film ging

dit jaar naar Argo van regisseur Ben

Affleck. Voor politieke junkies is Argo een

heerlijke film. Hij zet aan tot een favoriet

spel onder historici en politicologen: ‘Wat

als?’ Wat, als de Amerikaanse ambassade

in Teheran niet op 4 november 1979 zou

zijn bestormd door radicale, jonge aan-

hangers van Ayatollah Khomeini? Als die

actie niet uit was gedraaid op een 444

lange dagen durende gijzeling van 52

ambassademedewerkers? Zou Jimmy

Carter in november 1980 dan voor de

tweede keer president zijn geworden, in

plaats van Ronald Reagan? Etcetera.

Argo vertelt het onwaarschijnlijke maar

waargebeurde verhaal van de ontsnap-

ping uit Teheran van zes Amerikaanse

ambassademedewerkers, die tijdens de

bestorming door aanhangers van Kho-

meini weten te ontkomen en veilig

onderdak vinden in de residentie van de

Canadese ambassadeur.

De buitenwereld weet niet dat de zes

ontsnapt zijn aan de gijzeling en de CIA

wil hen ongemerkt het land uitsmokkelen.

Een klus voor CIA-agent Tony Mendez

(mooi vertolkt door Affleck zelf), een spe-

cialist in ‘exfiltratie’. Hij komt op ‘the best

bad idea we could think of’: de zes voor-

stellen als leden van een filmcrew, die in

Iran op zoek is naar geschikte locaties

voor een sciencefictiondrama, ‘Argo’.

Om het zo echt mogelijk te maken, wordt

gewerkt met een authentiek script en

schakelt Mendez een Hollywoodgrimeur

en –producer in, geweldige rollen van

John Goodman en Alan Arkin.

Grimmig wordt de film als Mendez in

Teheran geland is en de zes in een paar

dagen klaar moet stomen voor een

geloofwaardig optreden als regisseur,

camera- en belichtingsman. Affleck toont

een stad waarin demonstraties en open-

bare lynchpartijen aan de orde van de dag

zijn en het volk alleen maar om wraak op

Amerika lijkt te schreeuwen. Het is knap

hoe de film dan de politieke nuance blijft

vasthouden. Ook in de scènes ‘back

home’, waar de collectieve haat tegen

Iran groter wordt naarmate de VS langer

machteloos moeten toezien hoe dagen

weken en weken maanden van gijzeling

worden.

Het slot van de film is wel erg Hollywood;

de spanning wordt aan alle kanten opge-

voerd rond de vraag of de missie van

Mendez slagen zal. Aan de ene kant is dat

jammer, omdat de opgeklopte suspense

ten koste gaat van de geloofwaardigheid

van de film. Maar het is ook knap hoe

nagelbijtend en meeslepend het eindspel

van Argo is, zelfs al is de afloop bekend.

✯✯✯✯✯ door: Marleen Barth

bOek

meindert fennema, Geert Wilders

Tovenaarsleerling

uitgeverij Bert Bakker

2013politiek38 39recensiesrecensies

neoliberalisme en verwaterd links

bOek

jan marijnissenKijk op deze tijd

uitgeverij nieuw Amsterdam

Politici leven van het woord. Praten,

debatteren, voordragen; als de bood-

schap maar overkomt. Sommige politici

werken ook graag met het geschreven

woord om te communiceren. SP’er Jan

Marijnissen is zo iemand. Onlangs is Kijk

op deze tijd van hem verschenen, waarin

hij de samenleving fileert aan de hand van

een serie vraaggesprekken met gelijkge-

stemden.

De politiek moet richting geven aan de

samenleving. Politici moeten oplossingen

aanreiken op problemen die zich voor-

doen. Maar, zegt Jan Marijnissen in Kijk

op deze tijd: Eerst weten waar je het over

hebt, dan pas oordelen. Eerst met des-

kundigen praten, dan pas een politieke

mening verkondigen, aldus de SP-topper.

In het boek – eerder als een lange serie

interviews verschenen in het SP-tijdschrift

Tribune – haalt Marijnissen overal des-

kundigen vandaan op vrijwel alle denk-

bare terreinen: economie, onderwijs,

opvoeding, media, wetenschap en

natuurlijk niet te vergeten politiek. Van

Arie van der Zwan en Arnold Heertje tot

Midas Dekkers en monseigneur Jan Bluy-

ssen, allemaal openen zij hun deur voor

Marijnissen om ideeën en meningen te

delen over de weg die Nederland, Europa

en de wereld zijn ingeslagen.

“De gesprekken kennen geen overkoepe-

lend thema, anders dan dat het allemaal

vragen zijn die mij al heel lang bezighou-

den”, schrijft Jan Marijnissen in het voor-

woord. Toch zijn er wel enkele

weerkerende onderwerpen in het boek te

vinden. Zoals het neoliberalisme, waarvan

de SP’er zich nog steeds afvraagt waarom

het door zovelen is omarmd gezien de

ellende die het volgens hem heeft

gebracht op het terrein van financiën en

economie. Van der Zwan en Heertje zijn

het eens met Marijnissen. “De vruchten

van de euforie worden geplukt door wei-

nigen en de boete wordt tijdens de crisis

betaald door velen”, stelt Arnold Heertje.

Een ander terugkerend thema is de PvdA.

De sociaaldemocraten zijn de weg kwijt,

stelt Marijnissen en zijn gesprekspartners

zijn het daar volmondig mee eens. Te

rechts, de natuurlijke achterban gene-

geerd, te veel concessies aan dat ‘neoli-

beralisme’, aldus ook iemand als Marcel

van Dam, de oud-minister en oud-VARA-

baas en criticaster van PvdA-leider als

Wim Kok, Job Cohen en Wouter Bos. Het

ene na het andere onderwerp passeert zo

de revue: onderwijs – verkeerde fusies,

weg met de middenschool – media,

zorg, geestelijke gezondheidszorg, Ame-

rika, ontwikkelingssamenwerking.

Kijk op deze tijd is zo een doorsnee

geworden van het gedachtegoed van

links. Tenminste, van links zoals de Socia-

listische Partij dat ziet. Niet het verwa-

terde links van PvdA of GroenLinks, vindt

Marijnissen. De opbouw van het boek

maakt het goed leesbaar in de vrije uur-

tjes. Elk hoofdstuk brengt nieuwe men-

sen, nieuwe onderwerpen die los van

elkaar zijn te lezen. Voor geïnteresseer-

den in politiek, in links-intellectueel den-

ken, is het nieuwe boek van Jan

Marijnissen dan ook zeker het aanbevelen

waard.

✯✯✯✯ door: Gijs Korevaar

bOek

Peter Kee Het Briefje van Bleker

uitgeverij Atlas contact

In het voorportaal van de Tweede

Kamerzaal staat tijdens het politieke

spitsuur vrijwel altijd een lange, jongens-

achtige man. Het is Peter Kee, politiek

redacteur van het tv-programma Pauw &

Witteman. Ik heb hem nog nooit betrapt

op het lezen van één Kamerstuk. Niette-

min is hij met Paul Janssen (chef poli-

tieke redactie van De Telegraaf) de

belangrijkste journalist in huis.

Dat komt door een combinatie van fac-

toren. Hij is aimabel en heeft een neus

voor wat speelt tussen en in partijen.

Daarnaast is hij betrouwbaar en houdt hij

zich aan afspraken. Doorslaggevend

voor het belang van Kee in journalistiek

Den Haag zijn, ondanks zijn kwaliteiten,

de kijkcijfers die als een aureool om hem

heen hangen.

Peter Kee schrijft er in zijn boek Het

briefje van Bleker omstandig over, waar-

bij hij er overigens pijnlijk nauwgezet op

toeziet nergens de echte vertrouwelijk-

heid te schenden en toch dusdanig

openhartig te zijn, dat de lezer werkelijk

een kijkje achter de schermen krijgt. Hij

komt goed uit die spagaat en alleen dat

al maakt het boek geloofwaardig en

geslaagd.

Op één punt ben ik negatief, maar dat

betreft meer de journalistieke keuzen

van het programma zelf, dan Kee’s boek.

“Bij een talkshow als de onze”, schrijft

Kee, “wordt op een eigen manier naar de

werkelijkheid gekeken.” Kijk, daar zit mijn

bezwaar. Ik snap niet dat P&W meer aan-

dacht aan strovuurtjes als Tofik Dibi en

Hero Brinkman afzonderlijk heeft gegeven

dan aan twee jaar onderwijsbeleid.

Dat staat in lastige beleidsstukken die Kee

niet leest en dat wordt besproken in nogal

saaie Kamerdebatten die Kee niet volgt.

Toch is wat daar besloten wordt van groot

belang voor alle P&W-kijkers en je maakt

mij niet wijs dat de presentatoren ook van

die kost geen boeiend gesprek kunnen

maken. Kee beschrijft hoe de redactie zich

erom bekreunt dat politici ‘het grote ver-

haal’ niet vertellen, maar tegelijkertijd kiest

ze zelf, continu, voor lawaai boven inhoud.

Ook dat blijkt fraai uit de talloze smakelijke

anekdotes die Kee opdient.

✯✯✯✯ door: Ton Elias

Liever lawaai dan inhoud bij Pauw en Witteman

bOek

Hans van mierloEen krankzinnig avontuur.

Politieke, culturele en lite-

raire beschouwingen

uitgeverij De Bezige Bij

Stomverbaasd is Van Mierlo. Het is 1966.

Op een persconferentie legt hij uit dat

zijn nieuwe partij een districtenstelsel wil

en eigenlijk twee grote partijen voor ogen

heeft. Naïef, oordeelt de pers, “want als

ze hun zin krijgen, gaan de kleine partijen

er het eerst aan en dus ook de voorsteller

van dit idee.”

“Natuurlijk had ik voorzien”, schrijft Van

Mierlo achteraf, “dat als ons doel bereikt

zou worden, wij niet meer nodig waren.”

Pas later begrijpt hij dat andere politieke

partijen zich niet kunnen voorstellen dat

iets goed is voor Nederland en niet goed

voor de eigen partij. “Dat wordt gezien

als metafysisch onmogelijk, zoals een

vierkante cirkel.”

Dit is één van de passages in Een krank-

zinnig avontuur waaruit Hans van Mierlo

naar voren komt als integer en bevlogen

politicus. Hij leek het verwezenlijken van

idealen belangrijker te vinden dan politiek

en persoonlijk succes. Het boek is een

samenraapsel van speeches die hij in

dertig jaar heeft gehouden, tussen 1968

en 2007.

Van Mierlo’s speeches lijken consciënti-

eus voorbereid, getuigen van intellectuele

bagage en blinken uit in verzorgd taalge-

bruik. Ook is hij bij vlagen grappig. “Hoge

polls vangen veel wind”, waarschuwt de

D66-voorman in 1991, als de partij op

papier de een na grootste partij is gewor-

den. Een van de krenten in de pap is een

anekdote over zijn ontmoetingen met

Henry Kissinger. Na een gesprek met de

hoogleraar Kissinger bazuint Van Mierlo

diens mening over nucleair commitment

rond in Washington. Een paar weken

later krijgt hij opnieuw een uitnodiging

van Kissinger. Inmiddels is de kleine man

met het grote ego potentieel staatsman

en laat hij ‘Pappa Paradox’ weten dat zijn

mening 180 graden is veranderd.

Jammer dat voor dit soort krenten door

een brij van verouderde en oninteressan-

te informatie geworsteld moet worden.

✯✯ door: Magda deVetten

D66: de vierkante cirkel van van mierlo

2013politiek40 41recensiesrecensies

Maastricht lonkt naar Gerd Leers, als hij in 2001 weet dat hij na twaalf jaar Kamerlidmaatschap wat anders moet. Op zijn vijftigste verjaardagsfeest zingen zijn vrienden de CDA-politicus toe als de nieuwe bur-gemeester van Maastricht. Maar de kans dat hij daar burgemeester kan worden schat Leers niet hoog in. “Er was een andere CDA-kandidaat, waar de partij infor-meel achter was gaan staan”, blikt Gerd Leers terug. Hij ziet dan ook geen reden om een sollicitatiebrief te schrijven. Tot hij, één dag voor sluiting van de sollici-tatietermijn, CDA-voorzitter Marnix van Rij tegenkomt in de wandelgangen van de Tweede Kamer.

“Marnix zei: ‘Jij moet naar Maastricht solliciteren en ik steun je.’ Toen dacht ik: hij heeft gelijk. Ik had een uur om een tweeregelig briefje aan de commissaris van de koningin te sturen. Later heb ik natuurlijk een vervolgbrief gestuurd.” Diezelfde septemberavond in 2001 breekt er in het CDA een machtsstrijd uit tussen Van Rij en CDA-leider De Hoop Scheffer. “Doordat alles in beweging kwam en uiteindelijk zelfs de eerste keus van de Maastrichtse vertrouwenscommissie afhaakte, ben ik het geworden.”

Leers ging niet blanco aan de slag in Maastricht. “Ik ben Limburger van huis uit, maar ik heb gestu-deerd in Nijmegen en daarna 25 jaar in Brabant gewoond. Toen ik terugkwam in Limburg, nam ik een frisse kijk op de stad mee. Ik had een duidelijke agenda. Ik wilde de burgemeester van de mensen zijn, niet die van de bureaucratie of het establishment. Met mijn vrouw heb ik daar uren over gepraat. Over de hei gelopen. Ik wilde de harten van de mensen veroveren. Niet de technocraat zijn. Maastricht was een moeilijke stad. Erg op zichzelf gericht, zeiden ze. Ik wilde dat open maken. Naar buiten treden.”

Cv: gERD lEERS,Kerkrade 12 juli 1951, CDA

1982 – 1990: gemeenteraadslid in Goirle

1990 – 2002: Tweede Kamerlid

2002 – 2010: burgemeester Maastricht

2010 – 2012: minister voor Immigratie en

Asiel en Integratie

2013hard vak gerd leerspolitiek42 43

Tekst Guus Mater en

Ernst van Splunter

Beeld Maarten Willemstein

———‘Onder de

grote boom Leers

konden de anderen niet

groeien’

CDA-prominent Gerd Leers (61) kijkt in

de serie Hard Vak terug op zijn aftreden

als burgemeester van Maastricht.

‘Was het niet het vakantiehuis geweest,

dan was ik om iets anders van mijn

sokkel gehaald.’

“ik wilde burgemeester

van de mensen zijn”

alleen maar representatie, openbare orde en veiligheid doet, maar ook onderwerpen in portefeuille heeft die voor de stad belangrijk zijn om voor te vechten.

Maar dit heeft weerstand opgeroepen. Het leidde uiteindelijk tot onvrede en tot jaloezie, vooral bij de PvdA-wethouders. Ik moet het me primair zelf aanre-kenen. Ik had moeten zien dat het de PvdA’ers irri-teerde dat ik zoveel aandacht kreeg. Ik heb dat niet voldoende onderkend.

In de Limburgse bestuurscultuur wordt zoiets ook niet uitgesproken. In de collegevergaderingen kwam nooit aan de oppervlakte dat de PvdA-wethouders iets dwars zat. Hadden ze maar eens tegen me gezegd: Gerd, wij willen ook wel eens schitteren. Dan was het meteen duidelijk geweest. Dan had ik hen onder-steund. Zéker was ik daartoe bereid. Maar men zweeg en trok conclusies en zo bouwde de ergernis zich op.”

vAKAnTiEHuiS

Leers is ervan overtuigd dat zo een sfeer ontstond waarin pers en politiek elke gelegenheid zouden aan-grijpen om hem tenminste een toontje lager te laten zin-gen. Die kans kwam toen NRC Handelsblad schreef dat Leers zijn positie had misbruikt in een conflict over een vakantiehuis in Bulgarije, gekocht via een topambtenaar van de gemeente. Vooruitlopend op de publicatie scha-kelde Maastricht het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten in voor onderzoek naar de kwestie.

“Als het niet het vakantiehuis in Bulgarije was geweest, dan was er wel iets anders voorgevallen om mij van mijn sokkel te halen. Ik weet dat 100 procent zeker. Achteraf gezien had ik daar meer gevoel voor moeten hebben. Maar ik was zo met het bestuur bezig: de stad moest vooruit. En daardoor zag ik dat onvol-doende”, zegt Leers nu.

Het nog te bouwen vakantiehuis bij Byala aan de Zwarte Zee in Bulgarije had een plek moeten worden

om van de zon en de zee te genieten. Maar het werd volgens Leers ‘een onderwerp waar de

media eens stevig mee konden uithalen’. “Het huis was betaalbaar en ik ver-

trouwde de ambtenaar bij de gemeente, die als privépersoon medeaandeelhouder was in het project en bemiddelde. Maar het bedrijf dat het huis daar ging bouwen, kreeg te maken met onderlinge conflicten. Het ging zover dat de Bulgaarse kant de

Nederlandse aandeelhouders in een open brief beschuldigde van corruptie. NRC Han-

delsblad pakte die brief op en maakte er een verhaal omheen. Daarin werd niet de ambte-

naar, maar ik aangepakt. Dat zal ik nooit verge-ten. Belangenverstrengeling werd het etiket, en ook

ingaan in het debat had geen enkele zin. Daarom heb ik uiteindelijk tegen de raad gezegd dat ik ‘de eer aan Maastricht’ zou geven.”

vOLKSADiEu

Leers beschouwt zijn benoeming als minister in het kabinet-Rutte I, tien maanden later, als ‘de hoogste vorm van rehabilitatie’. “Ik was natuurlijk nooit beëdigd als er iets op het gebied van integriteit had gespeeld.” De verontwaardiging over de gang van zaken is volgens Leers echter nog niet weg. Niet bij hemzelf: “Ik heb het als de grootste onrechtvaardig-heid gevoeld dat er iets tegen mij werd gebruikt op het gebied van integriteit, waar ik mijzelf juist recht in de spiegel kan aankijken. Ik accepteer het niet, als dát tegen mij wordt gebruikt en ik mij niet kan verdedi-gen, omdat het al niet meer nodig is.”

Maar ook niet bij de stad: “Zonder overdrijving: een groot deel van Maastricht was het er niet mee eens. Dat leidde ook tot het ‘volksadieu’ in het hartje van de stad bij mijn afscheid. Ook nu, na drie jaar, is dat sentiment niet verdwenen. Als ik boodschappen ga doen, moet ik een half uur extra uittrekken. Want ik word hierover nog steeds aangeklampt door mensen. Als we carnaval gaan vieren, weten mijn vrienden het ook. Er wordt vele tientallen keren gevraagd: Mag ik met u op de foto?” ◆

misbruik van mijn functie. En dat terwijl ik nog liever mijn rechterarm zou missen dan dat ik misbruik zou maken van mijn positie.”

AL BEKLOnKEn

De hele geschiedenis heeft lang zwaar op Leers’ maag gelegen. “Wat ik moeilijk kan verteren, is dat ik mij nooit in de raad heb kunnen verdedigen over de zaak rond de vakantiewoning. Die onrechtvaardigheid heb ik maanden met me meegedragen.

De kwestie begon te spelen in augustus, september 2009. Maar het debat kon pas plaatsvinden na afron-ding van het onderzoek van BING, in januari. Dat bete-kende bijna een half jaar heel veel negatieve publiciteit. Iedere dag stond er wel weer een nieuw stuk in de krant waartegen ik mij op dat moment niet kon verde-digen. Ik moest immers wachten op het BING-rapport. Uiteindelijk, om twee uur in de kerstnacht, kwam het BING-rapport, dat alle beschuldigingen over ‘belan-genverstrengeling’ en ‘misbruik van positie’ weer-sprak. Maar toen was het eigenlijk al beklonken.

Ik had me zeer grondig voorbereid op een verdedi-ging in het debat met de raad. Professionals, zoals psy-choloog Frans Gerards, bestuurskundigen Arno Korsten en Cees Versteden en advocaat Olaf Trojan, haalden mij door de mangel. Ik werd niet gespaard. Maar vlak voordat het debat zou plaatsvinden, kreeg ik een tele-foontje. De uitkomst stond al vast. Er zou een motie worden aangenomen waarin stond dat er geen vertrou-wen meer was. De PvdA en Groen Links hadden het voorbereid. Er was dus al ruimschoots voordat het rap-port was uitgekomen bepaald wat er met mij moest gebeuren. Het ging niet meer over ‘Bulgarije’. Het ging om de onderlinge verhoudingen. Nog op de inhoud

Leers valt op. Hij ontpopt zich als een krachtig bestuurder, zet 700 man politie in om een einde te maken aan de wietteelt op woonwagenkamp Vinken-slag en pakt de overlast van coffeeshops aan. Hij trekt veel media-aandacht. Daar, denkt Leers, is het gaan wringen. Met instemming haalt hij een citaat aan uit het boek Onder Burgemeesters van bestuurskundige Arno Korsten: ‘Onder de grote boom Leers konden de andere bestuurders niet groeien.’

Té POSiTiEf “Hij heeft het naar mijn mening goed gezien. Ik nam te veel licht weg. Ik was veel in de publiciteit. Landelijk, regionaal, in de stad. Zeker in het begin had ik de pers mee. Zelfs zo, dat er volgens zegslieden op redacties wel eens werd gediscussieerd of ze niet té positief over mij waren.

Ik pakte van alles aan. De problematiek rond woonwagenpark Vinkenslag liet ik niet voortsudderen. De voetbalclub MVV, die gezond moest worden zonder steun van de gemeente Maastricht. Het drugsbeleid. Mensen verwachtten steeds meer van me, ook op ter-reinen waarvoor ik niet direct verantwoordelijk was. En ik pakte dat op, liet me verleiden ook daar stappen te zetten. Zo bemoeide ik mij met de ambitie om Maas-tricht culturele hoofdstad van Europa te maken. Ook omdat ik vond dat de burgemeester weer de centrale figuur in het lokale bestuur moest worden. Die niet

L

gERD lEERSTrad in februari 2010 af als burgemeester

van Maastricht, omdat hij het vertrouwen

van de meerderheid van de gemeenteraad

had verloren. Leers werd beschuldigd van

belangenverstrengeling na de aankoop van

een vakantiehuis in Bulgarije via een Maas-

trichtse topambtenaar. Bureau Integriteit

Nederlandse Gemeenten concludeerde na

onderzoek dat Leers vooral onhandig had

geopereerd en de schijn van belangenver-

strengeling had gewekt, maar zijn positie

niet had misbruikt.

2013politiek44 45hard vak gerd leers

politiekblad

formulepolitiek46

47

TuRn

2013 47formule

#politiekPoliticus ben je 24 uur per dag, dat weten Tweede Kamerleden heel goed. Ook buiten de kantooruren van de politiek maken zij iedereen

deelgenoot van het debat. Of de actualiteit. (Of de vakantie.)Negen tweets van negen Kamerleden.

Avondspel: noem de jour-no die thatcher correct uitspreekt en iron lady? Heb er nog niet een ge-hoord maar hele avond te gaan #P&W # Nieuws uur

Liesbeth v Tongeren@GroenLiesbeth8Apr

Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) heeft jaren

in Australië gewoond. Daar spreken ze Engelse

woorden en namen wel goed uit.

bij sgP is 67% van fractie aanwezig bij verantwoord-ingsdebat. bij VVD volgens @Ardvandersteur slechts 37%…

Elbert Dijkgraaf @elbertdijkgraaf16 may

Kamerleden reageren ook op elkaars

berichtjes. Zo las Elbert Dijkgraaf (SGP) een

tweet van Ard van der Steur (VVD).

@bitsoffreedom zit in gelijk tijdige debatten maar doe m’n best! geweldig initiatief, hoe dan ook : )

Esther Ouwehand @estherouwehand13 may

Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) zit

in een kleine fractie. Maar gelukkig kan zij

iets wat niemand anders kan: bilocatie.

Arie Slob (ChristenUnie) leeft erg mee met de

PvdA:

bij de PvdA is van alles in beweging. Neem daarom aan dat men vanmiddag het ledencongres in leeu-warden met Wilhelmus af zal sluiten.

Arie Slob @arieslob27 april

Van Twitter kun je ook filosofisch worden,

getuige het bericht van Henk Krol (50PLUS):

is het onkies een DM te zenden aan iemand die je niet volgt? Of is Het beter niet te antwoorden. Wie bedenkt twitter-beleefd-heidsregels?

Henk Krol @HenkKrol14 may

@diederiksamsom ik heb zijn nummer niet. Dus doe ik het transparant.

Paul ulenbelt @paululenbelt27 jul

Paul Ulenbelt (SP) roept Diederik Samsom

(PvdA) een paar keer op om mee te doen

met een debat. De volgers van Ulenbelt

vinden de herhaalde oproepen overdreven.

Moet dat zo open en bloot?

Fleur Agema (PVV) ontgaat helemaal niets:

De machtigste man in zorg land te gast bij #hoor-zitting langdurige zorg. Dhr besselink #cPb kijkt om zich heen….maar hij is het!

fleur Agema @fleurAgemaPvv16 may

Alexander Pechtold (D66) is ervan overtuigd

dat alles poltiek gemaakt kan worden.

kranten gelezen, nu aan het werk. Het gras moet hoognodig genivelleerdworden!

Alexander Pechtold@APechtold13 jul

twitter

Auteur Nicole Bodéwes