Reciprociteit, onontbeerlijk in de Noord-Zuidrelatie

Pierre Rabhi plaatst natuur

en mens in het centrum

Over een andere boeg:Try outcome

mapping!

ON T W IK K ELINGSSA MEN W ER K ING EN MENSELIJK E R EL ATIES

Nr12juni 2013

CorruptWiens fout?

Welkom in de wereld van de relativiteit! Hier is mijn werkelijkheid niet dé werke-lijkheid, hier worden we bewust dat we allemaal, wie we ook zijn, de wereld bekij-ken doorheen onze denkbeelden, overtui-gingen, kennis, … Deze relativiteit ligt al iets moeilijker wanneer we nadenken over het begrip ‘ontwikkeling’. Dit begrip werd uitgevonden door een ideologie waarvoor het samen-leven gebaseerd is op de ver-spreiding van de eigen normen over de rest van de wereld! Logisch dat het moei-lijk is om daar van relativiteit te gewagen… Diezelfde relativiteit gaat ons al een stuk beter af als we – zodra het ons uitkomt – corruptie aanvaarden als lokale folklore. Toch is onze vaste overtuiging dat we ‘goed doen’ niet zomaar verwerpelijk. Ze heeft zelfs waarde, tenminste als ze een plaats vindt in een relatie van wederkerig-heid. Luisterbereidheid en erkenning dat de realiteit van de andere mij kan verrij-ken: misschien ligt daar wel de sleutel van de relativiteit?

Miguel de ClerckDirecteur Echos Communication

| voorafradar P.3

portret P.8 Pierre Rabhi

2

Vestzak, broekzakCorruptie als stoorzender voor ontwikkeling dossier P.13

Wanneer je zienswijze je verblindt P.21

instrument P.26 Outcome mapping de partner wijst de weg

blog-notes P.31 Irénée Karfazo Domboué

CO

VER

© W

OU

TER

TO

LEN

AA

RS

- F

OTO

LIA

Nr12

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

n’GO juni 2013

In Kenia passeren bosjes toeristen bij de Pokot-stam en ze richten hun lens op de dorpen zonder ook maar iemand zijn mening te vragen. Eric laforgue bekijkt de zaken anders. Deze dame is niet langer gewoon onderwerp van de foto, ze wordt plots actor in het proces. “Het idee was om haar te laten deelnemen aan de shooting en haar te vragen om zichzelf te belichten met de flash. Deze foto is de eerste, vandaar haar verbazing. Onmiddellijk daarop schoten de andere leden van de stam in een luide lach.” (foto: Eric Lafforgue)

Foto van de maand

een andere kijk 3n’GO juni 2013

© S

YLVA

IN B

ILO

DEA

U -

FO

TOLI

A

Een goed doel openlijk steunen is een fluitje van een cent. Het activisme van de klik of ‘kliktivisme’ beleeft hoogdagen op de sociale netwerken. Een

succes met twee kanten. Enerzijds wordt de informatie razendsnel verspreid en vermenigvuldigen de supporters zich als niets, anderzijds beperkt de actie

van virtuele militanten zich meestal tot deze kleine druk op de linkerknop. UNICEF legt in een korte video de vinger op dit gebrek aan concrete actie. Maar ter geruststelling

van onze vrienden-likers: er zijn ook andere manieren om te handelen dan geld geven…

Like, like en nog eens like…| Video van de maand

Ontdek de video

een andere kijk 4n’GO juni 2013

© A

VES

UN

- F

OTO

LIA

Briljante Mislukkingen: van loser naar heldMislukkingen. Ze zijn vaak goud waard, maar worden vol schaamte onder de mat geveegd. En dat terwijl de groot-

ste uitvindingen in de geschiedenis eerder uit mislukkingen dan uit suc-cessen voortkomen. Het Instituut voor Briljante Mislukkingen wil een positieve houding ten opzichte van mislukkingen bevorderen. Want ri-sico’s nemen en ondernemend denken

hebben maar een overlevingskans in een cultuur waar leren van falen toegelaten is. Weg dat schaam-rood, leve de briljante mislukking!

Ontdek snel de rubriek ‘leermomenten in ontwikkelingssamenwerking’.

een andere kijk 5n’GO juni 2013

Kleurrijke buurten, gezonde bewoners

Meer info

© IQ

ON

CEP

T -

FOTO

LIA

Woon je liever in een ‘witte’ buurt, want veili-ger, gezonder en vrien-

delijker? Een recente studie van sociologen van de Universiteit van Manchester (UK) wijst net het omgekeerde uit. Etnisch diverse buurten tonen een grotere sociale cohesie en meer tolerantie voor het anders-zijn, wat bijdraagt tot een betere gezondheid. Onmo-gelijk, denkt u? We verwarren al te vaak etnische diversiteit en behoeftigheid. Het is geenszins de veelkleurigheid van een buurt die er de levenskwaliteit onderuit haalt, wel sociale en economische armoede. Als we onze vooroordelen eens bijstelden?

360° Voor u gelezen

een andere kijk 6n’GO juni 2013

Elke maand maakt Odile Tendeng een taalkundige

analyse van de interpretatie van het woord ‘ontwikkeling’

in een Afrikaanse taal.

© G

ENTI

L FR

AN

CO

IS -

FO

TOLI

A

H et Senoufo-volk (of Siena, wat betekent: ‘zij die de Sene-taal of het Senoufo spreken’), is een van de belangrijkste bevol-kingsgroepen in het noorden

van Ivoorkust. Ze leven onder andere in de steden Korhogo en Boundiali, maar je vindt ze ook in Burkina Faso en in Zuid-Mali. Ondanks hun verbrokkeling, zowel qua woonplaats als door hun talenvariëteit, is hun cultuur homogeen gebleven.

De sociale organisatie van de SenoufosDe Senoufos krijgen hun levensfilosofie al op jonge leeftijd mee. Dat gebeurt in de Poro, een geheime samenleving die volgens leeftijdsklasse geordend is en die de tradi-tionele wijsheid en kennis beheert. Na drie cycli van zeven jaar krijgt de leerling toe-gang tot de status van geïnitieerde. Al die jaren leert hij de geheime wetten kennen van de beschermgeesten die over de mens heersen en wordt hij voorbereid op het leven

in de samenleving. In de mythologie van de Senoufos komt de mens op aarde als dier. De Poro verleent de mens toegang tot de mensheid. Een volledige opleiding door de Poro maakt een mens volwaardig en vrede-lievend en ze brengt hem dicht bij de schep-pende god.Het vredelievende karakter van de Senou-fos, dat zich uitdrukt in hun welsprekend-heid, komt duidelijk naar voren in een le-gende die het verhaal vertelt van Zwaconyo Soro (1840-1844), het prestigieuze hoofd van het koninkrijk Senoufo van Korogho, die gunsten wilde bekomen van Samory Touré en hem zei :

Ik ben geen krijger, maar een landbouwer

Ik wil geen oorlog; ik vertrouw me toe aan u

Ik zoek met niemand onenigheid

Enkel met de aarde vecht ik

De Senoufos: “Inwendige welstand”

“Ontwikkeling”

in het SenoufoBij de Senoufos verwijst het woord (breʃejɛna̰) naar het concept ontwik-keling. Letterlijk betekent het ‘vooruit gaan’, ‘iets verder afmaken’, ‘zich ver-beteren’.Dankzij de Poro kan elke mens zich verbeteren en voorspoed bereiken. In de Senoufo-traditie bestaat wel-vaart niet buiten de mens. Mensen zijn binnenin welvarend, zodra ze het stadium van complete mens hebben bereikt. Maar wie dat stadium niet bereikt heeft, is de allerarmste, hoe-veel materiële rijkdom hij ook ver-worven heeft.

| op de letter

Ontwikkeling in woorden 7n’GO juni 2013n’GO juni 2013 De Senoufos

8portret n’GO juni 2013

“De mens is niet de prins van de mensheid”

Pierre Rabhi

© P

ATR

ICK

LA

ZIC

| bio

1938Wordt geboren te Kenadsa in Algerije.

1942Wordt door zijn vader toevertrouwd aan een Frans echtpaar.

1959Komt aan in Frankrijk.

1961Neemt zijn intrek in een oude boerderij in de Ardèche. De weerbar-stige bodem wordt zijn oefenterrein.

1970…Met zijn agro-ecologische technieken trekt hij de aandacht van stagiai-res en allerlei verenigingen.

1981Start vormin-gen met boeren uit Burkina Faso.

1997Wordt door de VN tot expert benoemd in de strijd tegen verwoestijning.

2000…Richt verschil-lende orga-nisaties op, geeft heel wat voordrachten, schrijft boeken… maar verliest zijn lapje grond niet uit het oog.

Van op zijn heuvel in de Ardèche overpeinst, be­werkt en aan­schouwt Pierre Rabhi zijn ideale wereld. Eenvoud is zijn motto: “Ik geloof in de kracht van gematigdheid, en niet in de kwets­baarheid van steeds meer.”

© P

IER

RE

RA

BH

I

portret 9n’GO juni 2013

V ijftig jaar geleden was deze grond droog en rotsachtig. Vandaag tiert er overal weel-derig groen. Voor deze ge-daanteverandering heeft Pier-

re Rabhi krachten noch moeite gespaard. Met een stevige dosis wilskracht, enkele graantjes zelfopoffering, heel wat druppels genialiteit en enkele zaadjes nieuwsgierig-heid heeft hij bijgedragen tot de opkomst van de agro-ecologie.Oorspronkelijk gingen Pierre Rabhi en zijn vrouw in de Cévennes wonen om te vluch-ten van het maatschappelijk model waarin ze toen leefden. “Ik woonde met Michèle in Parijs. We hebben elkaar ontmoet in het bedrijf waar we allebei werkten, zij als secretaresse en ik als gespecialiseerde ar-beider. Ik stond beneden aan de piramide en ik ervaarde mijn werk als een vervreem-ding: het eiste mijn hele bestaan op in ruil voor een loon, onder het voorwendsel dat dit de enige manier was om te overleven. Toen begon ik te beseffen dat het systeem dat ons zogezegd moest bevrijden, ons in feite opsloot.” De beslissing was snel geno-

“Ik heb gewoon zin om gelukkig te zijn, maar een gemakkelijke keuze is dat niet…”

| getuigenis

Jérôme Henry, directeur particu lie­re markt en solidaire producten bij Crédit Coopératif1

« Ik ken Pierre nu zo’n tien jaar en wij geven elkaar raad voor onze projecten. Pierre heeft een heel complexe en eigen manier van functioneren: hij zet projecten op zoals een nomade een kamp zou bouwen in de woestijn. Hij bouwt, en vervolgens bouwt hij verder, zijn hele weg af. Zijn juiste kijk op de wereld heeft ook alles te maken met zijn afkomst: hij praat en schrijft meesterlijk goed en wordt daarbij gedragen door de Afrikaanse wijsheid. »

© M

OU

VEM

ENT

CO

LIB

RIS

portret 10n’GO juni 2013

men: ze trokken naar het binnenland om van de vrijheid te proeven.

Een dubbelzijdige ontwikkelingDoordat hij als moslim en Algerijn geboren werd, vervolgens Fransman en katholiek werd en daarna atheïst, heeft Pierre Rabhi een verlichte kijk op de Noord-Zuidrelatie en op de wereld van de ontwikkelingshulp. “Het begrip ontwikkelingshulp zit vol te-genstrijdigheden. Het komt voort uit een ideologie die samenleven zag als een uit-breiding van zijn eigen normen naar de rest van de wereld. Alsof andere volkeren zich voordien nooit ontwikkeld hebben. Die ontwikkeling is er wel degelijk geweest, maar niet volgens de regels van de westerse ideologie van vandaag. Neem bijvoorbeeld de referentie van de dollar: wie met minder dan een dollar per dag moet rondkomen wordt onder de categorie van extreme ar-moede geplaatst. Als deze mensen effectief van de dollar zouden moeten leven, zouden ze er al lang niet meer zijn. De mensheid heeft vanaf haar ontstaan steeds in haar behoeften voorzien. Als geld als maatstaf wordt gebruikt, telt alles wat gratis voor el-kaar wordt gedaan en geïndexeerd wordt volgens de waarde ‘leven’ niet mee! Daarbij komt dat Europa nooit zijn ontwikkeling

“Als geld als maatstaf wordt gebruikt, telt alles wat gratis voor elkaar wordt gedaan niet mee”

had kunnen doormaken zonder gebieden over de hele wereld uit te buiten. Dit ont-wikkelingsmodel is volstrekt artificieel en kan niet opnieuw herhaald worden. Niet zonder de planeet helemaal naar de vaan-tjes te helpen…”

Meeslepende natuurAls bodemexpert en filosoof, laat Pierre Rabhi zowel zijn groenten als zijn ideeën bloeien. “Ik geloof in de kracht van de ge-matigdheid. De fraaiste prestatie is om aan

je behoeften te voldoen op een zo eenvou-dig mogelijke manier.” Om dit principe toe te passen moet je soms gewoon om je heen kijken om inspiratie te vinden. “Ik heb de natuur vaak geobserveerd en ze heeft me veel geleerd over het leven, over de na-tuurlijke orde… Wat is ze intelligent en zit ze goed in elkaar! Als je bedenkt dat één enkele graankorrel de oorsprong kan zijn van duizenden variëteiten, dat is toch on-gelooflijk! Waarom groeit alles? Ik weet het niet, maar door te mediteren over dit klei-

© L

EON

ID IK

AN

- F

OTO

LIA

portret 11n’GO juni 2013

ne wonder kunnen we ons eigen belang op aarde relativeren. De mens is niet de prins van de mensheid. Hij is maar een uitdruk-king van de natuur.”Met agro-ecologie leert Pierre Rabhi de mens opnieuw hoe hij moeder natuur het hof moet maken. “Het idee is om de grond te cultiveren enkel en alleen met de grond-stoffen en energie die de natuur ons biedt. Door bepaalde principes te respecteren kunnen we het potentieel van de grond en de voedingsbodem verhogen zonder een cent uit te geven. Maar agro-ecologie is enkel een instrument van een idee die veel groter is, waarin respect voor alles wat leeft centraal staat en waarin de mens op zijn verantwoordelijkheid wordt gewezen tegenover al het leven. Dit gaat over bio-diversiteit en over de productiemiddelen van de landbouw, maar ook over solidari-teit promoten tussen mensen, waardering hebben voor ieders ervaringen en tradi-ties, competenties uitwisselen… zonder de verwondering uit het oog te verliezen. Ik sta er altijd versteld van dat er nooit over schoonheid wordt gesproken in het poli-tiek-ecologische discours. We hebben nog een hele weg af te leggen om tot de essentie te komen. Maar we hebben alles wat ervoor nodig is…”

OpvoedingDe kortste weg naar verandering loopt vaak langs de opvoeding. “Ik spreek wel degelijk over opvoeden, niet over forma-teren! Veel jonge gediplomeerden verlaten de schoolbanken met talloze concepten en theorieën op zak, die ze gebruiken om zich

aan te passen aan het dominante maat-schappijmodel. Ze worden goede samoerai van de moderniteit, onintelligente techno-craten, die bovendien denken dat ze op de goede weg zitten. Daar belanden we alweer in de ambiguïteit: intelligentie beperkt zich tot schoolprestaties en voedt zich met de overtuiging dat ons model het beste is. Terwijl echte intelligentie erin bestaat de wereld met luciditeit te bekijken, te leren van anderen, de zaken in vraag te stellen… Als ik lezingen geef, dan verkondig ik wel mijn overtuigingen, maar ik beweer nooit de waarheid in pacht te hebben. Ik eis al-tijd dat er een debat volgt zodat er plaats is voor controverse. Ik nodig de mensen uit om te reageren zodat hun opmerkingen mij kunnen verlichten.”

Verzoen uTot slot legt Pierre Rabhi ons een laatste raad voor. “We kunnen maar van paradig-ma veranderen als we ook de maatschap-pij veranderen. En we zullen pas de maat-schappij veranderen als er een menselijke verandering komt. Elke menselijke veran-dering is bovenal individueel. Wij dragen allemaal ons deel van de verantwoorde-lijkheid. Verzoen u met uw ouders en uw vrienden; daarmee zal je de wereld herop-bouwen. Houd echt van elkaar, want men-selijke relaties kunnen u een uitzonderlijke kracht geven! Weet u, wat ik tijdens mijn leven geleerd heb, dient niet voor mijn ei-gen kleine glorie. Ik heb gewoon zin om gelukkig te zijn, maar een gemakkelijke keuze is dat niet…”

RENAUD DEWORST

| getuigenis

1 Deze getuigenissen komen uit het speciale nummer van het magazine Kaizen van januari 2013, gewijd aan Pierre Rabhi.

| meer weten

Nicolas Hulot, journalist, schrijver en ecologisch militant1

« Pierre Rabhi is een sleutelontmoeting op mijn eigen levenspad. Dergelijke ontmoetingen heb je niet vaak. Hij is één van die absolute, coherente, radicale, maar tolerante humanisten, en incarneert daarmee die kwaliteiten die alle knappe geesten typeren. Daarom zou hij bekender moeten zijn dan de te beperkte cirkel van vandaag. Hij kan zeer aandachtig luisteren, toont enorm veel helderheid in zien en denken, maar heeft ook veel ervaring. Pierre is niet enkel een theoreticus: hij weet waarover hij spreekt. Ik heb altijd gevochten tegen mensen die hun vooroordelen maar laten sudderen, alsof we de eeuwigheid voor ons hebben. Hij kan wegen openbreken en bruggen bouwen naar de andere, zonder evenwel minder veeleisend te worden. Daarmee incarneert hij het anti-vooroordeel bij uitstek. »

portret 12n’GO juni 2013

Vestzak, broekzakCorruptie als stoorzender voor ontwikkeling

© P

HO

TOP

HO

NIE

- F

OTO

LIA

Er rust een huizen-hoog taboe op. Maar

dat het verwerpelijk is, daar zijn we het over eens. Corruptie zet een rem op ontwik-keling en ze treft de armsten het eerst.

Alleen, welke richting moet onze beschuldi-gende vinger uitgaan, en van welk hout ma-

ken we pijlen?

13dossier n’GO juni 2013

H oewel corruptie van alle tij-den en culturen is, springen de ongeregeldheden in zoge-naamde ontwikkelingslanden het sterkst in het oog. Wellicht

omdat de ongeoorloofde verrijking van corrupte functionarissen in schril contrast staat met de schrijnende armoede van wie geen toegang heeft tot dit lucratieve sys-teem. Maar ook de objectieve cijfers van Transparency International laten weinig aan de verbeelding over (zie kader). Afgha-nistan, Somalië en Noord-Korea voeren de corruptie-index aan, gevolgd door andere zogenaamde ontwikkelingslanden. Cor-ruptie schurkt zich onmiskenbaar tegen armoede en democratisch falen aan. Maar welke mechanismen maken een land, een stad of een administratie tot een kluwen

van corrupt gedrag? Welke dieperliggende oorzaken kunnen we aanwijzen, niet als verschoning, maar als sleutel voor veran-dering?

Geen universeel begripEen Noors interdisciplinair onderzoeks-team voerde in opdracht van Norad, het Noorse agentschap voor ontwikkelingssa-menwerking, een zorgvuldige dissectie uit van het wereldwijde corruptievraagstuk.1 Ze kwamen tot een markante vaststelling: het Westen hanteert steevast een definitie van corruptie als misbruik van publieke posities en goederen voor privéwinst, maar de grens van onaanvaardbaar gedrag is niet universeel. De Westerse definitie legt al te veel nadruk op het illegale as-pect, terwijl ook de betekenis die

dossier

© N

ITO

- F

OTO

LIA

http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/

| meer weten

Footnotes1 Research on Corruption. A policy oriented surveyJens Chr. Andvig, Odd-Helge Fjeldstad, Inge Amundsen, Tone Sissener, Tina Søreide (Chr. Michelsen Institute (CMI) & Norwegian Institute of International Affairs (NUPI), Commissioned by NORAD, Final report, December 20002 The causes of corruption: a cross-national studyD. Treisman, Published in Journal of Public Economics, 76, 3, June 2000, pp.399-457

dossier 14n’GO juni 2013

mensen zelf aan een gedrag geven in re-kening moet worden gebracht. De socia-

le normen en de publieke cultuur bepalen wat corruptie is. Negocieerbare spelregels, een systeem van tussenmannen, solidariteitsnet-werken en schenkingsgebruiken vormen een gedragslogica die ‘corruptie’ bevordert. Maar in vele niet-Westerse landen is de uitwisseling van giften of diensten een middel om goede relaties te onderhouden en elkaar te helpen. Familie, vrienden en kennissen worden er aanzien als een legitieme bron om zaken te bekomen. Wie door iemand benaderd wordt om een gunst, vindt dat vaak de normaalste zaak van de wereld. De antropologen van het onderzoeksteam houden daarom een pleidooi voor een meer open definitie, die rekening houdt met de historische setting van mensen en culturen.

TitanenstrijdToch is de afwijzing van ongeoorloofde zelf-verrijking niet exclusief Westers. Boekhoud-kundig specialist Moussa Mara is burge-meester van Commune 4 van de Malinese hoofdstad Bamako en kandidaat voor de pre-sidentsverkiezingen van 12 juli. Deze onver-moeibare bestrijder van corruptie erkent dat de sociale relaties in zijn land veelal bepaald worden door verwantschap of vriendschap, maar dat is geenszins een vrijgeleide voor cor-ruptie, vindt hij. “De cultuur van solidariteit en wederzijdse hulp heeft alle bestaansrecht, maar voor mij is de grens tussen solidariteit en corruptie duidelijk. Als ambtenaren voor een publieke service een wederdienst vragen, in geld of in natura, dan is er

Om zijn afkeer van corruptie in daden om te zetten, werkt de burgemeester van Com-mune 4 van Bamako, Moussa Mara, op drie fronten: pre-ventief, met dagelijkse be-leidsinstrumenten en repres-sief. “Corruptie wordt gevoed door onwetendheid. Daarom zorg ik ervoor dat mijn bur-gers goed geïnformeerd zijn over hun rechten. We hebben een charter gepubliceerd dat voor alle publieke diensten

de tijd en prijs vastlegt. Dit charter werd door alle ambtenaren ondertekend. Tegelijk heb ik de salaris-sen van de ambtenaren met 10 % verhoogd om de nood aan steekpenningen in te dijken. In amper acht maan-den tijd stond het systeem op poten. Daarnaast hebben we voor alle aankopen een standaardprijs vastgelegd, waaraan elke offerte moet beantwoorden. Dat ontmoe-

digt schenkingen. Objectieve procedures en transparantie zijn voortaan de norm. Wie corrupte praktijken vaststelt, kan hiervoor anoniem klacht indienen. We vragen de hulp van het gerecht om onze politiek kracht bij te zetten en corruptie te bestraffen.”

Lees het anti-cor-ruptiecharter van Moussa Mara.

Moussa MaraPresidentskandidaat zet in op transparantie

dossier 15n’GO juni 2013

sprake van corruptie. Je macht ge-bruiken om je persoonlijk te verrij-

ken is een duidelijke uiting van egoïsme en individualisme. Dergelijke praktijken bestrijd ik met alle middelen die ik heb (zie kader).” De bevolking juicht het beleid van Moussa Mara toe, maar hij heeft nog een lange strijd te voeren. Als enige in Mali heeft hij zijn bezittingen publiek gemaakt, omdat hij als leider de eerste wil zijn om de transparantiegedachte te belichamen. Moussa Mara: “Momenteel voer ik nog een pioniersstrijd, maar stilaan staat een nieuwe politieke klasse op die vindt dat de traditionele ethiek van de oude garde zijn limieten heeft bereikt. We brengen de mensen burgerzin bij, op school en in de families. Dat is lang verwaarloosd, waar-door corruptie welig kon tieren. De veran-dering heeft tijd nodig, want de corruptie zit diep in het systeem geworteld. Maar ik schat mijn kansen voor het president-schap positief in.”

Perfecte maatschappe-lijke afwegingDimitri Van den Meerssche is jurist met een sterke interesse voor internationaal beleid, voornamelijk in de ontwikkelingscontext. Hij verbleef een tijd in Benin en Egypte en observeerde het dagelijkse leven met een kritische blik. “Mijn romantisch beeld van de Afrikaanse solidariteit kreeg een flinke knauw. Ik zag heel veel opportunisme en wantrouwen. Toch blijft mijn ethisch oor-deel mild voor de individuele ‘zondaars’. Niet de corrupte ambtenaar, maar het fa-lende politieke en rechtssysteem moeten met de vinger worden gewezen. Corruptie kan welig tieren omwille van de juridische en politieke incentives. Waar geen juridi-sche bescherming geldt, zijn creativiteit, productiviteit en innovatie te risicovol. Wie investeert nog als eigendomsrechten onzeker zijn of als je zonder eigendoms-papieren geen toegang hebt tot kre-dieten? In zo’n systeem is welvaart

© A

FRIC

A -

FO

TOLI

A

“Een corrupte ambtenaar maakt een perfecte maat-schappelijke afweging: hij zoekt hoe hij zijn leven kan verbeteren.”

dossier 16n’GO juni 2013

creëren roekeloos, het systeem aan-hangen loont. Ik raakte bevriend met

enkele Beniners die klaagden dat corrup-tie hun land kapotmaakt, maar toen ik hun vroeg wat ze zelf wilden worden, ant-woordden ze zonder aarzelen ‘politieman of douanier’. Kan je het hen verwijten? De corrupte ambtenaar of deze jongeren ma-ken gewoon een perfecte maatschappelij-ke afweging: ze zoeken hoe ze hun leven kunnen verbeteren. Corruptie heeft alles te maken met een gebrek aan controle- en verantwoordingsmechanismen. Afrika heeft geen mentaliteitsprobleem, maar een bestuursprobleem.”

Social capital, een rollende balWiet Janssen was als ingenieur jarenlang betrokken bij ontwikkelingsprojecten in Afrika en Azië. Later schreef hij aan de universiteit Twente een doctoraat over ontwikkelingssamenwerking, met veel aandacht voor corruptie. Hij wijst op het begrip social capital als sleutel voor de ontwikkeling van staten. “Social capital is het geheel van betrouwbare instellingen, netwerken en sociale normen die de in-teractie tussen mensen vormgeven en de

betrouwbaarheid van een samenleving bepalen. Waar een sociale cultuur van cliëntelisme heerst, is het social capital laag en het vertrouwen van mensen na-venant. Handel en investeringen komen er niet van de grond. Maar de bal rolt verder. Een gebrek aan social capital staat goed bestuur in de weg. En als er geen garan-ties zijn voor degelijk bestuur en voor een correcte besteding van de beschikbare gel-den, blijft elk plan voor ontwikkeling dode letter. Hier en daar staan leiders op die het goed voorhebben met hun land, maar een sociale cultuur is als een zware stoom-trein, die je niet zomaar stopt. Ik denk dat Afrika een vorm van bureaucratie nodig heeft, zoals een goed functionerend belas-tingssysteem. Want als je geen geld hebt, zoek je andere manieren om je invloed te laten gelden.”

Catch 22Dimitri Van den Meerssche: “Ik geloof sterk in de lokale mogelijkheden en ik denk niet dat de Afrikaanse bevolking, uitgezonderd voor noodhulp, de multila-terale miljardenstroom nodig heeft, want het geld komt nooit in een productief sys-teem omwille van de falende onderbouw

van de samenleving. Die onderbouw is de civil society: onderwijs, vakbonden, een vrije pers,… Zij zijn meestal wel formeel aanwezig, maar kunnen hun rol niet spe-len. Eigenlijk zitten falende landen in een soort catch 22: om kritiek te kunnen leve-ren op een falend beleid heb je een sterke civil society nodig, maar zolang er een slecht beleid wordt gevoerd, komt er geen performante civil society van de grond.”

De macht van de middenklasseFalende instellingen en corruptie vormen dus een stevige tweespan. Maar er is meer in het spel. Uitgebreid onderzoek wijst uit dat economisch zwakkere landen sneller ten prooi vallen aan corruptie.2 De cor-relatie werkt in beide richtingen: een laag inkomen zet aan tot ongeoorloofd winstbe-jag en corruptie maakt volkeren arm om-dat het verduisterde geld niet geïnvesteerd wordt in het algemeen welzijn. Wiet Jans-sen: “Economische ontwikkeling is een absolute voorwaarde om de corruptie te doen dalen. Ze doet een middenklasse op-staan die de heersende elite kan uitdagen en via democratische mechanismen een goed bestuur kan afdwingen.

“Om kritiek te kunnen leveren op een falend beleid heb je een sterke civil society nodig, maar zolang er een slecht beleid wordt gevoerd, komt er geen performante civil society van de grond.”

Wiet Janssen

Dimitri Van den Meerssche

dossier 17n’GO juni 2013

Zonder bourgeoisie geen ontwikkeling. De samenhang tussen koopkracht en cor-

ruptie komt sterk naar voren uit de betrouw-baarheidscijfers van Transparancy Internatio-nal. Arme landen bengelen steevast onderaan, maar zodra hun economische situatie verbetert, daalt de corruptie. In Latijns-Amerika zijn er tal van voorbeelden, maar ook dichterbij: Polen haalde vroeger 3 op 10 in de betrouwbaarheids-index. Nu het als lid van de Europese Unie meer economische impulsen krijgt, haalt het 6 op 10. Ook China verschoof van 2,5 op 10 naar 4 op 10 en die trend gaat steevast verder. Dalende corruptiecijfers volgen steeds traag op de eco-nomische ontwikkeling. Vanaf een gemiddelde koopkracht van 6 à 7000 dollar per persoon per jaar daalt de corruptie; pas vanaf een koop-kracht van ongeveer 20 000 dollar bereiken landen het Westerse corruptieniveau. Een land als Nederland heeft een gemiddelde koopkracht van 40 000 dollar per jaar. Vooral de ontwikkeling van een industrie speelt een belangrijke rol in de indijking van corrup-tie. Industriële bedrijven maken deel uit van een keten van toeleverende of verwerkende bedrij-ven met een netwerk van diensten errond. Een gebrek aan vertrouwen tegenover de anderen in de keten of de overheid blokkeert het hele systeem. Daarom is industrie een belangrijke maatschappelijke prikkel om de corruptie van een land te verminderen.”

SchizofrenieCorruptie mag dan wel steviger wortel hebben geschoten in het Zuiden, toch gaat het Wes-ten niet vrijuit. De onderzoekers van de

Daniel Treisman van de University of California deed uitvoerig onderzoek naar de correlaties tussen corruptie en allerlei facetten van het maatschappelijk leven. Zo stelde hij vast dat niet-gekolo-niseerde volkeren en vroegere Britse kolonies minder cor-rupt zijn dan staten die door Spanje, Portugal of Frankrijk werden ingelijfd. Maar hoe-wel de correlatie overduide-lijk is, blijft de dieperliggende oorzaak een vraagteken. Spelen protestantisme of de

common law-traditie een rol? Waren de Britten eerder vrij-heidszoekers dan goudzoe-kers? Lag het aan een sterker lokaal zelfbestuur? Of aan de vroege vrijhandel tegenover het mercantilisme? Het blij-ven open vragen. Naast de ko-loniale factor kan Treismans onderzoek slechts een tweetal andere correlaties met zeker-heid aanduiden: landen met een lage economische ont-wikkeling vertonen duidelijk meer corrupt gedrag, evenals staten met een federale of

decentrale overheidsstruc-tuur, waarbij men zijn invloed directer kan doen gelden. Tal van andere verbanden zijn minder overtuigend en kunnen in twee richtingen geïnterpreteerd worden. Snelle modernisering, sterke of zwakke staatsinmenging, oorlog of stabiliteit, demo-cratie of dictatuur, een open of gesloten economie, … De vraag naar het kip of het ei blijft open.

© E

LNU

R -

FO

TOLI

A

Britse kolonialen deden beter

dossier 18n’GO juni 2013

Norad-studie wijzen op de schizofrene wer-kelijkheid waarin heel wat ontwikkelingslan-

den zich bevinden. Het Westerse administratieve apparaat, dat een eeuwenlange strijd om politieke hervormingen samenbalt, werd tijdens de koloni-satie in heel wat landen volledig en zonder maat-schappelijk aanknopingspunt gekopieerd. Omdat de lokale socio-culturele logica vaak haaks stond op de bureaucratische logica, ontstond een situatie van conflicterende normen. Het gevolg vandaag is een schizofrene toestand, die aanleiding geeft tot inefficiëntie, frustratie en wantrouwen. Zo bestaan er situaties, bijvoorbeeld in India, waarbij het pro-bleem van de competing codes corruptie recht-streeks in de hand werkt. Sommigen vinden im-mers dat corrupte praktijken het bureaucratische systeem vermenselijken en dat iemand die zaken door de vingers ziet zich een ‘echter’ mens toont dan hij die loyaal is aan het ‘vreemde’ systeem.Ook voor Wiet Janssen hebben de kolonialen bo-ter op het hoofd. “De meeste Afrikaanse landen waren vóór de komst van de kolonisator georga-niseerd op dorpsniveau. Na de kolonisatie erfden de nieuwe leiders een centraal bestuur en con-trole over grote rijkdommen, waarmee ze hoe-genaamd niet vertrouwd waren. De kolonisator bouwde geen ondersteunend sociaal systeem op, zodat de bezette staten na de onafhankelijkheid verweesd achterbleven. Ik vrees dat vandaag heel wat presidenten hun land besturen als een dorp, als sterke man met een steunende kliek errond.”

Ontwikkelingshulp naast de kwestieNiet alleen het koloniale verleden, maar ook de manier waarop het Westen vandaag de ont-wikkelingshulp organiseert, baart Dimitri

Hoe moeten wij als westerlingen in het buitenland omgaan met corruptie? Op reis, maar evengoed als ontwikkelings-werker? When in Rome, do as the Ro-mans do? Sierk van Hout, reisjournalist en lid van Transparancy International, verzet zich tegen een flexibele moraal, waarbij we ‘in den vreemde’ geen gra-ten zien in een steekpenning, terwijl dit niet strookt met de normen die we thuis hanteren. Reisgids Lonely Planet begint een hoofdstuk over corruptie met ‘Bri-bery is a way of life throughout Africa’, een uitlating waar van Hout zich niet in kan vinden. “Thuis alle vruchten genie-ten van een transparante samenleving en ver weg corruptie accepteren als een soort lokale folklore is niets minder dan verraad. De keuze voor corrupt gedrag is een slag in het gezicht van al diege-nen dáár die dagelijks onder corruptie lijden en zich ertegen verzetten. Eronder verscholen zit in essentie de diepgewor-

telde waan als zouden mensen dáár niet tot onze soort behoren. Maar hoe moet het dan met die arme politieman die misschien in geen maanden salaris heeft ontvangen en nu met ‘tol’ zijn familie moet onderhouden? Door te kiezen voor de korte termijn – omkopen – maak je het een overheid wel heel gemakkelijk haar dienaren nóg minder of helemaal geen salaris uit te keren en zo is de cirkel rond. De keuze waar we voor staan, doet denken aan het prisoner's dilemma uit de speltheorie: als wij niet toegeven, doet een ander het misschien wel en maken we het onszelf alleen maar moeilijk. Maar als niemand toegeeft, zijn we al-lemaal stukken beter af. Wat doen we? Door de grote afstand is er wat rek in de principes gekomen. Maar de vraag is tot hoe dicht bij huis de rot mag komen. Tot binnen de Europese Unie, op het werk?”

Lees het volledige opiniestuk

Sierk van Hout“Corruptie accepteren als lokale folklore is verraad”

dossier 19n’GO juni 2013

Van den Meerssche zorgen. Het sys-teem draagt zelf bij tot een foute be-

steding van de gelden, meent hij. “De Ver-klaring van Parijs (2005) pleit voor een verhoogd ownership en legt het design van ontwikkelingshulp in handen van de lokale overheden. De uitvoering van de besluiten gebeurt door de lokale instellingen om een hoge mate van alignment te verzekeren. De rol van de Westerse landen wordt beperkt tot budgetaire hulp. Hoewel het uitgangs-punt in se goed is, leidt deze aanpak in de praktijk tot verregaande anomalieën. In landen met een democratisch deficit is de aanpak van Parijs het perfecte mechanisme om corruptie in de hand te werken. De vage Poverty Reduction Strategy Papers (PRSP) en de verdragen tussen de UN Funds en ontwikkelingslanden blinken uit in vaag-heid en nutteloosheid. Nergens is er sprake van accountabilitymechanismen, er zijn nauwelijks verplichtingen vastgelegd en van de besteding van de middelen zijn geen gegevens beschikbaar. Maar wat blijkt bo-vendien? Extra ontwikkelingsgelden heb-ben nergens een daling van de corruptie teweeggebracht. Integendeel, zolang de vet-potten van ontwikkelingssamenwerking de grootste of enige bron van inkomsten zijn, kunnen malafide leiders zich ongestoord be-dienen, zonder rekenschap af te leggen aan de bevolking.”

Belastingen versus zakkenvullenWiet Janssen beaamt: “Heel veel ontwikke-lingsgeld gaat rechtstreeks naar de regerin-gen van ontwikkelingslanden en 20 à 30 % gaat daarbij verloren. Corruptie in ontwik-kelingshulp is geen populair thema omdat

het het enthousiasme van het publiek om te schenken fnuikt. Maar corruptie is nu een-maal een vaste fase in de ontwikkeling van een land. Ook wij zijn daardoor gegaan. Als alternatief voor deze zinloze geldstromen pleit ik ervoor dat staten en ngo’s opleiding, capaciteitsversterking, kennisoverdracht en commerciële samenwerking aanbieden. In heel veel landen komt het geld vanzelf binnen door de aanwezigheid van winst-gevende grondstoffen. Niet ontwikkelings-geld, maar een goed belastingsysteem en een middenklasse die aanstuurt op demo-cratisch bestuur kunnen het ongegeneerde zakkenvullen een halt toeroepen en het ver-trouwen herstellen.”

Werk voor antropologenOnbegonnen werk? Talrijke initiatieven voor corruptiebestrijding strandden inderdaad zonder succes, maar één spoor is duidelijk: economische ontwikkeling speelt op lange termijn een stevige rol in de vermindering van corruptie. Preventief werken, zoals de gelegenheid voor corruptie indijken, poli-tieke en economische hervormingen door-voeren en accountabilitymechanismen uit-bouwen, dat zijn de speerpunten van een efficiënte corruptiebestrijding. Antropolo-gische onderzoeksmethodes kunnen hierbij bijzonder nuttig zijn om het corruptiefeno-meen contextueel te vatten. Zo kunnen we betrouwbare systemen uitbouwen die de lokale waarden, normen en praktijken res-pecteren. Een hele kluif!

SYLVIE WALRAEVENS

“In landen met een democratisch deficit is de Verklaring van Parijs het perfecte mechanisme om corruptie in de hand te werken.”

© S

WIS

SH

IPP

O -

FO

TOLI

A

dossier 20n’GO juni 2013

© P

HO

TOC

REO

- F

OTO

LIA

Wanneer je zienswijze je verblindt

Als twee mensen verschil-lende standpunten heb-

ben over dezelfde realiteit, is er vaak iemand die ge-lijk heeft en een andere

die zich vergist. Elke par-tij is zeker van zijn gelijk en zal de tegenstander proberen duidelijk ma-

ken dat hij het mis heeft. We kunnen conflicten

vermijden als we besef-fen dat onze realiteit

slechts een uitdrukking is van een standpunt…

hoe bekijk je... de zaken van op afstand 21n’GO juni 2013

« We zitten allemaal gevangen in onze eigen voorstelling van de wereld.” Dat is de essentie van het artikel. Laat ons dit eens letterlijk bekijken. Bekijk

de wereld eens vanuit de ruimte. Zie je ze voor je? Negen kansen op tien zal Europa in het centrum liggen. We zijn gewend aan de laars van Italië of het kleine België omringd door andere landen, waaronder Lux., afgekort omdat het zo klein is.

Iedereen heeft redenen om te denken wat hij denkt, gewoon omdat het zijn idee is, onderbouwd met zijn kennis, zijn ervaringen en zijn overtuigingen. Hoe kunnen we hier een positieve wending aan geven en irritaties vermijden?

1. Doe de test als het ijzer heet is

Je zit in een conversatie. Je gespreks-partner is het oneens met je. Hij heeft een ander standpunt. Wat denk je? «Ik heb gelijk, hij heeft ongelijk» of «Wat een domme redenering» of «Hij is dom»? Je houdt vast aan je eigen zeker-heid, verankerd in je eigen voorstellin-gen. Als je denkt «Dit is een interessant standpunt» of «Zo had ik het nog niet bekeken» of «Dit is helemaal niet hoe ik erover denk, maar laten we eens kijken wat hij te zeggen heeft», dan sta je open en kan je relativeren.

2. Veranderen van standpunt

Als je je zeker voelt, doe dan eens de oefening om van standpunt te verande-ren. Vraag jezelf af wat iemand anders van de situatie/conversatie zou denken. Verplaats je bijvoorbeeld in je beste vriend, je collega, je partner, een on-geletterde voorbijganger, een professor aan de universiteit (of gelijk wie, van de president tot de laatste van zijn onder-danen). Nadat je drie of vier verschil-lende standpunten hebt gepolst, vraag

je jezelf af «En wat denk jij er nu van?». Je kan je ook afvragen wat je over tien jaar zou denken. Want als je er tien jaar later niet meer aan denkt, waarom zou je je er nu dan druk over maken…

3. Neem afstandNeem afstand om los te komen van de ‘reële’ situatie, bijvoorbeeld door de vier ‘werkvragen’ van Katie Byron te stellen. Vertrek van je eigen standpunt en vraag jezelf af:A: Is het waar?B: Kan ik er helemaal zeker

van zijn dat het waar is?C: Hoe reageer ik, of wat gebeurt er

als ik dit idee volg?D: Wie zou ik zijn zonder dit idee?

4. Train jezelf om afstand te nemen

Onthoud enkele zinnetjes om niet in je zekerheid te vervallen: “Alles is relatief”; “Bewaar je antwoord voor later, de nacht brengt raad”; “Er is bijna niets dat ons meer kwelt dan het idee dat we over iets heb-ben”; “Maak je niet druk, is het zo erg?”; “Ik weet dat ik niets weet”…

Hoe… afstand nemen

© C

ELLO

AR

MS

TRO

NG

- F

OTO

LIA

hoe bekijk je... de zaken van op afstand 22n’GO juni 2013

Werp nu eens een blik op de Mac Arthur Corrective map of the world. Straf hé!

Het noorden wordt het zuiden. Rusland en Ca-nada zijn naar onder gezakt. Er lijkt veel meer water te zijn en Europa is een klein lapje grond aan het uiteinde van de kaart… De eerste keer sta je versteld van deze voorstelling. Je voelt je verloren, niet op je gemak: het is niet wat we verwachten en het stelt onze dagelijkse kijk op de proef. Dit is een eerste stap om afstand te nemen van ons normale gezichtspunt. Er is een tweede stap nodig om iets positiefs te ha-len uit deze nieuwe blik op eenzelfde realiteit: twee kaarten die dezelfde wereld weergeven. Een extra gezichtspunt kan ons verrijken: dit is de wereld door de ogen van een Australiër. Voortaan maken beide kaarten deel uit van ons denkbeeld, ondanks de verschillen. Dat is wat er uiteindelijk gebeurt met onze voorstel-ling als we met een nieuwe invalshoek worden geconfronteerd. In dit geval is het onderwerp neutraal. Met ons verstand kunnen we deze twee beelden accepteren… maar zo gemakkelijk is het niet altijd.

Wie niet voor mij is, is tegen mij!Meestal is het onderwerp niet neutraal. Als een directeur zijn langetermijnvisie uit de doeken doet voor zijn medewerkers en zij hierin geen praktische oplossingen zien voor hun huidige problemen op het terrein, fnuikt hij alle onder-nemingszin. Dergelijke situaties zijn netelig en vaak emotioneel. Als het hoofd van een missie te maken krijgt met een cholera-epidemie en aan de financieel directeur zijn nood aan middelen voorlegt, zal hij geen oren hebben naar een ver-haal over begrotingsevenwichten. Voor hem is het een zaak van leven of dood en

© 2

00

2, O

DT.

INC

OR

PO

RA

TED

“Jouw realiteit is niets anders dan een innerlijke voorstelling

van de realiteit van de buitenwereld waarin je leeft”

hoe bekijk je... de zaken van op afstand 23n’GO juni 2013

niet van geld. In dergelijke situaties is de natuurlijke reflex van de mens om

de realiteit te verdedigen: ofwel een ‘me-tavisie’ die rekening houdt met algemene parameters, ofwel een dagelijkse stroom aan sterfgevallen die in toom moet worden gehouden. Maar de realiteit van de andere gesprekspartner is helemaal anders: con-crete problemen oplossen enerzijds en uit-gaven beheren anderzijds. De verschillende voorstellingen van de werkelijkheid botsen. Ieder probeert zijn standpunt te verdedigen of zelfs op te dringen, door zich te concen-treren op zijn eigen argumenten, zonder te luisteren naar die van zijn gesprekspart-ner. In dit dovemansgesprek is de kans op conflict evenredig met het aantal replieken. Als de spanning stijgt is vechtstress niet veraf. We weten dat vechtstress (zie n’GO nr.4) erop wijst dat we de situatie onder controle willen krijgen en niet gedomineerd willen worden. We willen gelijk krijgen. We raken geïrriteerd en kunnen geen kritiek verdragen: “Als je niet voor mij bent, dan ben je tegen mij”. Zolang we niet uit die staat van stress geraken, blijven we opge-sloten in onze eigen wereld. Het wordt dan onmogelijk om afstand te nemen, je open te stellen voor de realiteit van de ander. Een oplossing of compromis is veraf.

De kaart is niet het territoriumOnze voorstelling van de wereld valt niet samen met hoe de wereld echt is. De mens kan niet alle frequenties horen of alle lichtgolven waarnemen. We bevinden ons nooit in alle mogelijke situaties. Alfred Kor-zybski, vader van de semantiek, leert ons

dat onze geest interne voorstellingen van de buitenwereld opbouwt die gebaseerd zijn op gedeeltelijke en gefilterde informatie. ‘De’ realiteit die we met onze ogen zien is nooit meer dan de uitdrukking van ons ge-zichtspunt. Op zich is dat geen probleem. Tenzij we denken dat dit standpunt de enige werkelijkheid is. Dit komt door de werking van de automatische mentale modus (zie n’GO nr.6). Al onze overtuigingen, kennis, gedrag, gedachten en emoties zijn erin op-geslagen. De specialiteit van deze modus? Snel een oplossing vinden in een bepaalde situatie. Meestal volstaat het om snel een blik te werpen op wat we hebben opgesla-gen. Omdat de modus 90% van de tijd aan het roer staat, bepaalt hij onze normale geestestoestand. We ervaren dit als een evidentie, temeer omdat de automatische modus onze overtuigingen probeert te be-schermen, zodat we ze niet in vraag zouden stellen. We onderbouwen ze met logische verklaringen en rationele verantwoordin-gen. Zo worden overtuigingen zekerheden. Dat wil niet zeggen dat de automatische mentale modus het bij het rechte eind heeft, want in principe redeneert hij niet: hij klampt zich vast aan wat hem aange-leerd is te geloven. Zowel de directeur als de werknemers gaan uit van hun gelijk. Of de standpunten complementair of tegenge-steld zijn hangt af van de geestestoestand van alle betrokkenen.

Alles is relatiefAls we zeggen: “Dit houdt geen steek” of “Ik heb gelijk”, zijn we ons er niet van bewust dat dit gedachten zijn die voortsprui-ten uit een context en die het product

Wat zegt het woordenboek hierover

Zekerheid•  Geestesstaat waarin niet getwijfeld wordt, waarin men geen vergissing vreest.

Relativiteit•  Wat relatief is, is dat enkel in relatie tot iets anders. Het is kennis die enkel bestaat uit het begrijpen van relaties en niet van de realiteit zelf.

| uitgeklaard

BoekVotre profil face au stressPatrick Collignon en Jean-Louis Prata, 2012, Eyrolles, Paris

InternetThe WorkCathy Byron - www.thework.com

| meer weten

hoe bekijk je... de zaken van op afstand 24n’GO juni 2013

zijn van onze geschiedenis. We houden ze voor de waarheid. Volgens de ACT

(Acceptance and Commitment Therapy) gaat het wel degelijk over een idee, het resultaat van een proces in onze hersenen, en niet over de realiteit. Anders gesteld: als twee personen hun mening geven, wisselen ze hun voorstel-lingen van de realiteit uit. Geen van de twee heeft meer ‘reële’ waarde dan de andere. Wel kunnen ze samen een nieuwe kijk bieden, zoals bij de kaart van MacArthur. Om niet in de val te lopen van zekerheden moet je de automati-sche mentale modus kortsluiten. Onthoud dat je eigen standpunt altijd relatief is. Het is nooit de hele werkelijkheid, maar een deel ervan. Je hebt gelijk dat je denkt wat je denkt, maar je hebt nooit meer gelijk dan iemand anders. Je drukt een standpunt uit dat je gelooft. Nuan-ceer dit. De ander heeft ook het recht om zijn standpunt uit te drukken. Voortaan moet je alles van op afstand bekijken, afstappen van je vertrouwde referenties en met openheid de voordelen van het nieuwe standpunt ontdek-ken. Het is altijd makkelijker om een gemeen-schappelijke oplossing te vinden. Je houding gaat er ook door veranderen. In ontwikke-lingssamenwerking wordt er samengewerkt met de lokale bevolking en het is de bedoeling om samen iets op te bouwen in plaats van een westerse know-how op te leggen…

PATRICK COLLIGNON

…zekerheidAutomatischJe automatische mentale modus (zie n’GO nr.9) vertrekt van je eigen voorstelling van de wereld in de vorm van conditioneringen, overtuigingen en kennis, die je gedachten, emoties en gedrag bepalen. Dit geeft een gevoel van realiteit, van bewijs.

Gebaseerd op een beoordelingsfoutJe hebt het gevoel dat je gedachten werkelijkheid zijn, maar het zijn maar gedachten die door je brein zijn gecreëerd. Deze ‘realiteit’ is eigenlijk een gedeeltelijke en individuele interpretatie van de realiteit en niet de realiteit zelf.

Gelinkt aan stressDe stress ontstaat wanneer je weigert om je waarneming in vraag te stellen door je vast te klampen aan één enkel standpunt. Dit is een teken. Het toont aan dat je vergeet dat je mening rela-tief is en dat die veel breder en rijker kan worden door je open te stellen voor het standpunt van de ander.

Kenmerken van…

© M

IRK

O R

AA

TZ -

FO

TOLI

A

Dit artikel werd geschreven in samenwerking met het INCwww.neurocognitivism.com

hoe bekijk je... de zaken van op afstand 25n’GO juni 2013

Outcome mapping de partner wijst de weg

© E

RIC

LA

FFO

RG

UE

Sociale transformatie is een zoete droom die kan omslaan in een nachtmerrie als we ze op muziek proberen zetten. Om valse noten te vermijden, kan outcome mapping helpen de juiste maat te vinden.

26instrument outcome mapping n’GO juni 2013

K omaf maken met de extreme armoede in Brazilië, het onder-wijs verbeteren in Zambia of ijveren voor het natuurbehoud in België; het zijn mooie, nobe-

le en ambitieuze doelstellingen, maar één enkele organisatie, hoe groot of kapitaal-krachtig ook, krijgt dit nooit alleen voor elkaar. Een steentje bijdragen, ja dat wel. En outcome mapping kan hierbij helpen.

Complexe verandering“Outcome mapping is een geïntegreerde methode voor planning, monitoring en evaluatie, die bijzonder nuttig is bij pro-gramma’s die een complexe sociale veran-dering beogen”, zegt Jan Van Ongevalle,

Research Manager aan het Onderzoeks-instituut voor Arbeid en Samenleving (HIVA) van de KULeuven. “De methode legt het accent op veranderingen in ge-drag en handelen van de betrokkenen. Men vertrekt vanuit het idee dat een ngo in het Noorden slechts een zeer beperkte invloed heeft op de finale begunstigden, maar wel meer effect kan hebben op de naaste partners (boundary partners). De projecten zijn daarom gericht op veran-deringen bij die partners.”In de ideale situatie is de methode zeer participatief. Reeds in de planningsfase worden de boundary partners bij het pro-ces betrokken. “Er wordt uitgeklaard wel-ke verandering nodig is bij de boundary

Outcome mapping bestaat uit drie delen. Elk deel is onderverdeeld in opeenvolgende stappen en een reeks praktische instrumenten.

1. Intentional designIn de eerste fase worden de partners en hun behoeften geïdentificeerd, de visie gedefinieerd en het plan opgesteld.Voorbeeld van een instrument: een visietekst schrijven over de ideale situatie voor de uiteindelijke begunstigde.

2. MonitoringIn deze fase van concrete actie wordt het project nauwgezet opgevolgd en de evolutie ervan vastgesteld. Hier en daar gebeurt een auto-evaluatie of een aanpassing van het project.Voorbeeld van een instrument: De outcome journal is een soort dagboek waarin de concrete evoluties van het project kunnen gevolgd worden. Het is ook een basis voor discussie tussen de betrokkenen.

3. EvaluatieDeze fase is nog in volle ontwikkeling. Omdat de methode nog maar net tien jaar oud is, komen de eerste succesvolle ervaringen nu pas binnen.Voorbeeld van een instrument: op de website www.outcomemapping.ca, die als verspreidingsmiddel en als leerplatform voor de methode dient, worden er verschillende technieken aangeboden. De populairste daarvan is outcome harvesting.

| drie grote stappen

© A

LPH

AS

PIR

IT -

FO

TOLI

A

instrument outcome mapping 27n’GO juni 2013

partners (de outcomes) om zo bij te dragen tot duurzame verandering bij de uitein-delijke begunstigden. Deze benadering is fundamenteel gericht op de actoren. Wat is ieders rol, verantwoordelijkheid, ver-wachtingen? Tijdens de planning wordt dit allemaal op tafel gegooid. Zo worden mis-verstanden vermeden en weet iedereen wat zijn taak is.”

People-centered Outcome mapping laat het menselijk aspect bij ontwikkelingssamenwerking en Noord-Zuidrelaties naar voren komen. “Omdat het project gebaseerd is op de noden van de partners, is het onmogelijk om enkel van achter een computerscherm te opereren. Het is onontbeerlijk om de partners per-soonlijk te ontmoeten en samen met hen te

beslissen welke ondersteuning het meest zin heeft. Daardoor wordt het welslagen van een project voor een groot deel de verant-woordelijkheid van de partners. Dat brengt ons bij een van de grote pijlers van de methode: het hulpprogramma erkent dat ver-andering pas mogelijk wordt als ze door de lokale gemeenschap gedragen wordt.”

Een nederige opstellingOutcome mapping plaatst de ambities van een ontwikkelingsproject in een nieuw per-spectief. De benadering staat mijlenver van de mythe van de held die met 1001 oplossin-gen komt aandraven voor een noodlijdende

Steff Deprez, Coördinator bij Vredeseilanden en consultant in planning, monitoring en evaluatie « Outcome mapping is niet zomaar een methodologie opgebouwd uit instrumenten om uit te testen. Ze zet aan tot een andere kijk op ontwikkelingshulp en op de manier waarop we een probleem plannen. Voor mij brengt ze meerdere interessante zaken aan. Ten eerste is de benadering 'actor centered': men concentreert zich op de eigen rol en die van de partners. Ten tweede wil men bovenal een gedragsverandering bij de partners bewerkstelligen, die kan bijdragen tot een betere situatie voor de uiteindelijke doelgroepen. Men spreekt nederig van een bijdrage tot verandering en niet van een toewijzing vanuit één richting. In de manier van meten kijken we niet naar het aantal activiteiten georganiseerd door de partner in het Zuiden, maar wel of de partner in het Noorden een goede opleiding heeft gegeven. Eigenlijk is het een van de zeldzame modellen die in het proces ook de veranderingen opneemt die in de ngo in het Noorden moeten plaatsvinden om goed zijn ondersteunende rol te kunnen spelen.»

| getuigenis

Jan Van Ongevalle

instrument outcome mapping 28n’GO juni 2013©

 MA

LGO

RZ

ATA

KIS

TRYN

- F

OTO

LIA

bevolking. “We zijn er ons van bewust dat sociale verandering een heel complex proces is dat van vele factoren afhankelijk is. In de evaluatie bijvoorbeeld wordt de verandering niet toegeschreven aan één project of één actor. We kijken hoe een programma heeft kunnen bijdragen tot de vastgestelde evoluties. Er is geen een-voudig, lineair oorzakelijk verband. Elke bijdrage moet geanalyseerd en grondig besproken worden. Dit alles maakt deel uit van het leer- en verbeteringsproces.”

Een nieuw kader?Outcome mapping biedt nieuwe perspec-tieven voor de aanpak van een project. Kan ze het logisch kader dan vervangen? “De methode wint aan populariteit, maar is nog niet zo sterk verspreid onder de geldschieters. Veel organisaties zien wel al het nut in van dit proces en ze gebrui-ken het parallel met het logisch kader. Het is ook een hulp bij de concretisering van projecten die op papier soms erg theore-tisch lijken. Het logisch kader als referen-tiemethodologie vervangen door outcome

Outcome mapping – Het gebruik van verschillende tools

vergt veel dialoog met de partners. Zo worden er stevige banden gesmeed, is

er een betere verstandhouding en komt het tot een wederzijds leerproces.

– Door rekening te houden met de gevolgen voor de dichte partners in

plaats van de finale begunstigden, geeft outcome mapping een nauwkeuriger idee van de concrete bijdrage van een project.

– Het is een methode die kan aangepast worden naargelang de

specifieke context. Een groot deel van de tools kunnen onafhankelijk van de methode worden gebruikt.

| Pluspunten

– Outcome mapping staat nog in de kinderschoenen. De methode is voortdu-rend in ontwikkeling en dient aangepast te worden aan elke specifieke context.

– De gebruikte terminologie is verwant met het jargon van het traditionele projectmanagement, maar er zijn ook

heel eigen concepten. Het is dus even wennen aan de nieuwe terminologie.

– De methode is niet direct toepas-baar bij zeer technische projecten zoals bij de constructie van een gebouw.

| de beperkingen

“Elke bijdrage verdient geanalyseerd en grondig besproken te worden’’

instrument outcome mapping 29n’GO juni 2013

© K

AF

NU

N -

ALI

OU

NE

ND

IAYE

;

mapping lijkt me echter geen goed idee. De twee methodes zijn eerder complementair.”Heeft u nu net een baanbrekende methode ontdekt die uw organisa-tie op zijn kop gaat zetten? Neem de proef op de som! Een korte opleiding, of voor de vlijtigsten, het handboek doornemen, is voldoende om u er he-lemaal in onder te dompelen. “Een eenvoudige introductie geeft al een idee van het potentieel van de me-thode. Sommigen nemen ze over als referentiekader, anderen gebrui-ken er enkele elementen van die ze aanpassen in functie van hun situ-atie. In elk geval doet outcome map-ping de mensen vragen stellen over het ‘waarom’ in plaats van over het ‘hoe’ van hun acties.” Je eigen aanpak eens in vraag stellen heeft nog nooit iemand kwaad gedaan!

RENAUD DEWORST

| meer weten

“Outcome mapping doet mensen nadenken over het waarom in

plaats van over het hoe’’

U kent een interessant werk- instrument dat waardevol

is in een context van ontwikkelingssamenwerking?

Laat het ons weten!

BoekOutcome mapping : building learning and reflection into development programs. Sarah Earl, Fred Carden et Terry Smutylo, CRDI, 2002.

Internetwww.outcomemapping.ca

instrument outcome mapping 30n’GO juni 2013©

 AM

IR K

ALJ

IKO

VIC

- F

OTO

LIA

blog-notes

T oen twintig jaar geleden, in juni 1993, de stichtende vergadering van het ‘Netwerk Wederkerigheid in de Noord-Zuidrelaties’ plaatsvond, had

de mondialisering nog niet de reikwijdte van vandaag. Sindsdien zijn er talrijke grenzen overschreden, alhoewel…We vertrokken toen van een eenvoudige vaststelling: de evidente mislukking van wat we sinds de kolonisatie, in de jaren 60 ‘ontwikkelingssamenwerking’ noemden. in de Noord-Zuidrelatie heb-

ben we nooit echt waarde gehecht aan wat het Zuiden bijdraagt, zowel qua grondstoffen als qua kennis en kunde. Men heeft de noden van die landen naast zich neergelegd en zo hun toekomst gehypothekeerd. Het resultaat vandaag is verschrikkelijk: de levensomstan-digheden zijn fel verminderd en de ‘ontwikkeling’ heeft zich vertaald in een sterkere financiële, politieke en culturele afhankelijkheid... Eigenlijk is er helemaal geen samenwerking geweest, maar enkel actie van het Noorden in het Zuiden.

Hoe moet het dan wel? Relaties van wederkerigheid uitbouwen, wat betekent dat juist? Het is de erkenning van de waarde en bijdrage van elke betrokkene om samen een gezonde en duurzame relatie op te bouwen. Wat hebben we daarvoor nodig?

Het begrip ‘wederkerigheid’Elke uitwisseling van gevoelens, verplich-tingen of gelijkaardige diensten tussen twee personen noemen we wederkerig. Wederkerige relaties zijn zelden een

Irénée Karfazo Domboué

| stem van de expert

Irénée Karfazo Domboué is professor aan de universiteit van Montpellier. Hij was ook een van de stichters van het ‘Réseau réciprocité des relations Nord-Sud’ (Netwerk Wederkerig-heid in de Noord-Zuidrelaties). Hij is onder andere co-auteur van het boek “Savoirs du Sud : Connaissances scientifiques et pratiques sociales : ce que nous devons aux pays du Sud” (Editions Charles Léopold Mayer). Vandaag bevordert hij nog steeds samen met anderen (met name de organisatie AND: Artisans d’un Nouveau Développement) de bewust-wording rond gezonde relaties die aan ieder een plaats toekennen, in Noord en Zuid.

Wederkerigheid, van groot belang in de onderlinge verhouding tussen volkeren

blog-notes 31n’GO juni 2013

zaak tussen twee mensen; er zijn talrijke partners bij betrokken. Daarom moet er een gemeenschappelijke wil zijn om el-kaar te bevragen. Wederkerigheid schept menselijke waarden, ze zet een continue beweging in gang en is pas mogelijk als er een gesprekspartner is met wie een langdurige relatie kan opgebouwd wor-den. Wederkerigheid is verrijkend; de we-derzijdse voordelen gaan verder dan bij een eenvoudige relatie tussen partners; ze verandert de klassieke beeldvorming over elkaar en daarin ligt haar vormende kracht. Ze opent een raam op de wereld en doet afstand nemen, je eigen werke-lijkheid beter analyseren, en rekening houden met wat de andere weet om jouw problemen te helpen oplossen. Vandaag zijn vier belangrijke domeinen erkend als typische situaties van wederkerigheid: het sociale, burgerschap, cultuur, en we-tenschap en techniek. Enkele voorbeel-den zijn het principe van het participa-tieve budget, dat in Porte Alegre werd gebruikt, de communautaire therapie uit Senegal of de ecologische insecticiden

op basis van neem-olie die ontwikkeld werden in India.

Grenzen en voorwaardenWederkerigheid is geen makkelijk of automatisch proces, ze stoot op de te-genstand die in min of meerdere mate aanwezig is in de mentaliteit van mensen. In het Zuiden wacht men op hulp en ziet men niet wat men zelf kan aanbrengen (inferioriteitscomplex). In het Noorden wil men hulp bieden en ziet me niet wat men ook kan ontvangen (superioriteits-complex). Wederkerigheid veronderstelt een bekwaamheid om te luisteren, een openheid voor en vooral de erkenning van elkaar als begunstigden van ieders bijdrage. Daarvoor moet je jezelf in vraag durven stellen en afstand doen van je zekerheden. Dat roept meteen verschil-lende vragen op: hebben mensen uit het Zuiden iets te bieden, iets te leren aan mensen uit het Noorden? Voelen ze zich in staat om schenkers te worden? Zijn ze bewust van wat ze aandragen? Denkt ook het Noorden dat het Zuiden kennis

en waardevolle ervaring bezit die zouden aangewend kunnen worden als oplossing voor problemen bij hen? Het antwoord op al deze vragen vergt een echte deko-lonisatie van de geesten, die merkbaar wordt in woordenschat en gedrag. Want noemen we mensen uit het Zuiden niet immigranten en mensen uit het Noorden ontwikkelingswerkers? Om een uitwisse-ling in wederkerigheid te bereiken, moet men eerst tot een verandering van blik en houding komen, aanvaarden en erkennen dat de Andere je gelijke is en toch anders door zijn cultuur. In het Noorden heerst de dominantie van het Hebben en van de Productie. In het Zuiden hebben Zijn en Menselijke Relaties de bovenhand. Inter-

© J

NT

VIS

UA

L -

FOTO

LIA

“We moeten leren samenleven als broeders, zo niet zullen we samen sterven als idioten” — Martin Luther King

blog-notes 32n’GO juni 2013

cultureel leren kan ons doen aanvaarden en erkennen dat we allemaal noden en vaardigheden hebben. Daar moet dan een echt partnerschap op volgen, dat geba-seerd is op langdurigheid en vertrouwen. Daarvoor moeten eerst de doelstellingen, de waarden, noden en vaardigheden van ieder én ook de informatie die ze elk be-zitten geïdentificeerd en gedeeld worden.

GevolgenWe merken het elke dag: als er iets ergens op aarde gebeurt, heeft dit overal gevol-gen. Op ecologisch vlak is dat evident, maar ook op cultureel, economisch of financieel niveau gebeurt het. Vandaag is een verkeerde ontwikkeling niet meer het aanhangsel van het Zuiden. Foute ontwikkeling komt overal voor, uiteraard in verschillende mate.Vanwaar moeten dan de oplossingen voor dergelijke situaties komen? Van de aanhangers van het mondiale libera-lisme? Voordat de situatie te explosief wordt, gaan zij de plooien gladstrijken en remedies voorstellen, maar het zullen geen palliatieve zorgen zijn. Moeten de oplossingen niet eerder van de slachtof-fers komen? Overal in het Zuiden, net als in het Noorden, rijzen initiatieven uit de grond door mensen die zelf het probleem ondergaan. Maar die lokale oplossingen gewoon naast elkaar plaatsen, ook al zijn het er erg veel, zal de foute ontwikkeling op wereldvlak niet kunnen afblokken. Bij een mondiaal probleem hoort een mon-diale oplossing. Het economische libera-lisme heeft een waaier aan communica-tiemiddelen op planetaire schaal kunnen

ontwikkelen om zich mondiaal te kunnen verspreiden. Zouden ook de oplossingen voor de foute ontwikkeling, die opduiken uit lokale ervaringen, geen gebruik kun-nen maken van die communicatiemo-gelijkheden om zich te kunnen ontwik-kelen en ook een globalere dimensie te kunnen pretenderen? Moeten de actoren die lokale ervaringen inzetten, overal ter wereld, niet solidair zijn en onderling samenwerken zodat ze zich verbonden weten door een verantwoordelijkheid en gemeenschappelijke belangen? Kan de nieuwe manier van actievoeren voortaan niet ‘relaties en netwerken creëren’ zijn in plaats van ‘tussenkomst per project’. Kan de nieuwe naam voor ontwikke-lingssamenwerking niet ‘wederzijdse uitwisseling’ zijn in plaats van ‘hulp’? Met wederkerigheid kunnen we aanknopen bij de echte betekenis van het woord samen-werking, dat de eigenheid van ieder en de complementariteit van wat elk aanbrengt, erkent. Wederkerigheid zal een belang-rijke rol spelen voor onze gemeenschap-pelijke toekomst, in het Zuiden én in het Noorden. We kunnen niet anders dan de uitdaging van een nieuwe wereld aangaan: opgebouwd op basis van andere waarden dan winstbejag, een wereld die de kennis, kunde en omgangswijsheid van iedereen nodig heeft; een wereld waarin we echt samenwerken en ook samen slagen. Het is de enige mogelijk-heid die we hebben om de chaos waarop de verdedigers van het dominante neoli-berale systeem aansturen, te vermijden. Het idee wint veld, maar tussen praktijk en realiteit ligt nog een hele weg.

Maandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos CommunicationRue Coleau, 301410 WaterlooBelgië +32(0)2 387 53 55Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck HoofdredacteurPierre Biélande Adjunct-hoofdredacteurRenaud Deworst RedactieSylvie Walraevens Patrick CollignonVormgevingBertrand Grousset Lay-outThierry Fafchamps Met de steun van :

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

blog-notes 33 n’GO juni 2013