Blog-notes Marc Craps : Appreciative

Inquiry

Portret Ontmoeting

met Emerson Massa

Instrument SALT, menselijke

kracht als hoeksteen

Nr3zomer 2012

ONTWIKKELINGSSAMENWERKING EN MENSELIJKE RELATIES

Een Kader voor ontwikkelingswerk ?

Logisch !

Een artikel over het Logisch Kader… een goed idee? We hadden ons aan een storm van kritiek verwacht, maar uiteindelijk zijn de meningen eerder genuanceerd. Sommigen merken op dat we meer Franstalige ngo’s hadden moeten interviewen omdat die kritischer zouden zijn. Mis schien. Dat alleen al illustreert het debat. Indicatoren, evaluatiemethodes en contextana-lyse reflecteren een wereldbeeld en elke cultuur heeft de hare. Heeft een overheid in het kader van ontwikkelingswerk een andere keuze als ze meer transparantie wil, een betere toekenning en gebruik van de beschikbare middelen of veran-deringen ten goede van de doelgroep wil nagaan? Er bestaan natuurlijk andere pistes, maar het Logisch Kader krijgt op dit moment duidelijk de bovenhand. Dat is een politieke keuze. Andere visies die niet gebaseerd zijn op de ‘probleem-boom’ maar op de sterktes van mensen of groe-pen vinden ingang. Ze heten ondermeer SALT en Appreciative Inquiry. Ze openen nieuwe pers-pectieven die niet noodzakelijk tegen het Logisch Kader ingaan. Ze vormen de weg die het Kader niet beschrijft.

Miguel De ClerckDirecteur Echos Communication

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

| voorafradar P.3

portret P.7 Emerson Massa

agenda P.34

2

Een Kader voor ontwikkelingswerk. Logisch! dossier P.13

Snel, de uitgang !

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst P.21

Nr3

instrument P.26 SALT.

Menselijke kracht als hoeksteen

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

blog-notes P.31 Marc Craps

PH

OTO

: ©K

HA

LID

EL

BA

STR

IOU

I, M

AR

OC

20

09

Twee in éénDeze foto is het werk van de Ma-rokkaanse kunstenaar Mohamed Arejdal. Zijn Arabische titel is ‘Itnan Fi Wahed’, wat ‘twee in één’ betekent. De foto kadert in zijn

werk rond de dubbelzinnigheid van de blik: “Ik toon hier de andere die op een ietwat vreemde wijze in mij leeft… ik heb het aange-zicht van de schizofrenie van onze maatschappij willen weergeven.” Een geslaagde opzet, die tegelijk

vragen oproept en perfect illus-treert dat in de ogen van heel wat Westerlingen elke moslim in zich de kiem draagt van een radicale islamist...

Contact: Mohamed Arejdal mohamed.arejdal(at)gmail.com

een andere kijk 3

Kurt Lewin is gekend als een pionier in gedragsstudies. Reeds in 1947 heeft hij een test uitgevoerd om na te gaan welke leiderschapsstijl het meest succesvol is. Er werden drie types getest: de autoritaire stijl, de democratische en de laisser-fairestijl.Het experiment stuurde drie groepen kinderen van tien jaar naar een bos. Elke groep kreeg een precieze opdracht en een leider die eerst aan elk kind een taak en rol moest toekennen, ze dan moest controleren en tot slot beoordelen. Elke leider speelde achtereenvolgens

één van de drie rollen om subjectiviteit uit te sluiten. Elke groep kinderen werkte dus met een eigen leider die telkens een andere rol opnam. De autoritaire leider bepaalde alle rollen en acties, de democratische leider liet de rollen kiezen en hakte dan de knoop door, en de laisser-

faireleider bleef passief. Waarnemers hebben het rendement en de kwaliteit van de acties alsook de aanwezigheid van agressief gedrag (verbaal en fysiek) bekeken. Uiteindelijk bleek de groep met de laisser-faire-leider het minst succesvol. De meest bekwame groep werd

geleid door de democratische leider. In de groep geleid door een autoritaire leider was de sfeer soms goed, soms slecht.

| Leadership: democratie werkt beter

Meer weten: Influence sociale et leadership dans la direction des personnes

© R

ICH

LIN

DIE

- 1

23R

F

een andere kijk 4

Harvard Medical School heeft in maart 2012 een ongelooflijk interessante studie gepubliceerd over gedragsveranderingen. Samengevat legt deze studie uit hoe alle, zelfs vruchteloze inspanningen om een gedrag te veranderen de moeite waard zijn. De reden hiervoor vindt

men in het transtheoretical model (TTM), dat in de jaren ‘80 ontwikkeld werd en vijf fases uittekent in de bewerkstelling van verandering: de voorbezinning, de bezinning, de voorbereiding, de actie en het onderhoud. Deze studie is origineel omdat ze aantoont dat mislukking zo goed

als inherent is aan het proces. Zo moet hervallen niet beschouwd worden als een impasse - 'ik kom er nooit' - maar integendeel als een essentiële etappe in een evolutie die slechts zelden lineair is. Hervallen en opnieuw proberen is normaal.

Meer weten: “Why behavior change is hard - and why you should keep trying”

Artikel: Prochaska JO, et al. “In Search of How People Change”, American Psychologist (Sept. 1992), Vol. 27, No. 9, pp. 1102–14.

Waarom gedrag

veranderen zo moeilijk is

en waarom u toch

verder moet proberen

© C

ALX

IBE.

CO

M

een andere kijk 5

Focus on Africa

Grote première op de BBC! Op 18 juni heeft de Britse zender het eerste dagelijkse telema-

gazine over Afrika uitgezonden. Focus on Africa wil Afrika weergeven als een continent in volle verandering. In dertig minuten komen onderwerpen aan bod als economie, ondernemerschap, innova-tie, cultuur en sport en dit op BBC World News en een aantal partnerzenders. De hoofdpresentator, de Ghanees Komla Dumor, is heel blij te mogen deelnemen aan dit avontuur: “na tientallen jaren van verwarring en halfslachtigheid rijst een nieuw Afrika op. De oude clichés worden in vraag gesteld en er wordt een nieuw verhaal geschreven. Ik ben ongelooflijk enthousiast te kunnen bijdragen aan een uitzending die een degelijke berichtge-ving en analyse zal brengen van de Afri-kaanse uitdagingen en perspectieven.” En dit is slechts een begin. Nog meer nieuwe media over Afrika staan in de startblokken.

360° Voor u gezien

De teaser van de uitzending kan je zien via deze link. Jammer genoeg zijn de uitzendingen vanuit België niet online te bekijken. Geïnteresseerden kunnen wel elke weekdag om 19u30 de televisie aanschakelen.

© R

AZI

HU

SIN

- F

OTO

LIA

.CO

M

een andere kijk 6

Emerson Massa

“Ils ont perdu la vue mais pas la vie!”

oprichter van de ngo “Viens et Vois” in Brazzaville

7portret

| bio

grafi

e

1976Geboren in Pointe-Noire (Congo)

1981Verliest zijn zicht na een mislukte operatie van aangeboren katarakt

1984Loopt school aan het Institut National d’Aveu-gles du Congo

1996Volgt onderwijs op een school voor zienden en behaalt drie jaar later zijn einddiploma mid-delbare school

2000Start als gerant van een telefooncabine

2004Richt de ngo Kom en Zie op

2010Krijgt een ambtenarenpost als sociaal werker

Kom en Zie! Deze woorden zijn een uitnodiging van Emerson Massa, die op vijfjarige leeftijd het zicht verloor. Zijn bood-schap verspreidt zich in de straten van Brazzaville, waar hij een nietsontziende strijd voert voor de waardigheid van blinden en slechtzienden. Lees en ontdek...

portret 8

“B linden en slechtzienden worden in de Congo-lese samenleving vaak misprezen en verwor-pen”, getuigt Emerson

Massa. “Ik heb het zelf meegemaakt. Er zijn er zelfs die een steen op je weg leggen, gewoon om andere voorbijgangers te doen lachen. Maar de mishandelingen zijn niet enkel lichamelijk van aard. Psychologisch is het erg zwaar om te horen dat we niets waard zijn, dat we maar goed genoeg zijn om onze dood af te wachten. Zelfs binnen de eigen familie wordt er neergekeken op blinden. De ouders denken dat ze niet eens simpele huishoudelijke taken aankunnen. Maar hier tonen we hen dat het wel moge-lijk is.” Met 'hier’ bedoelt hij de ngo Viens et Vois, die binnenkort 10 jaar geleden door Emerson Massa werd opgericht. “Ik wilde de perceptie van blindheid verande-ren, want zij die er het slachtoffer van zijn, worden dagelijks gediscrimineerd. Het gaat erom te willen zien wat blinden wél kunnen en niet wat ze niet kunnen.”De organisatie wil aan visueel gehandicap-ten een plaats in de maatschappij geven. De eerste etappe in deze inschakeling is

“Ik zeg vaak tegen mijn vrienden: een blinde kan de gelukkigste mens op aarde zijn”

Moukouyou Nixon, algemeen secretaris van Viens et Vois“Hij vindt altijd nieuwe ideeën. Zo zijn dankzij hem de eerste computers met spraakherkenning in het land gekomen. Emerson Massa heeft al zo veel bereikt, maar toch blijft hij erg bescheiden en houdt hij zijn doel voor ogen. Hij laat elke beslissing rijpen om een oplossing te vinden voor de problemen die eigen zijn aan onze handicap. Al sinds we elkaar ontmoetten op school, bijna dertig jaar geleden, heb ik voortdurend van hem geleerd...”

| getuigenis

©FR

ÉDÉR

IC R

EMO

UC

HA

MP

S-K

EOP

S

portret 9

brailleonderwijs. “Om in het leven vooruit te geraken moet je kunnen lezen, schrijven en tellen. Als ze dat kunnen, zijn de blinden duidelijk heel gelukkig een uitweg te heb-ben gevonden uit het analfabetisme. Het is een eerste overwinning. Daarna moeten ze ook een beroep aanleren om anderen van dienst te kunnen zijn en eigen inkom-sten te hebben.” Daarom organiseert de associatie verschillende opleidingen: te-lefooncelverantwoordelijke, patisserie, tuinieren, landbouw of informatica. Het aanbod groeit jaar na jaar om steeds beter te kunnen beantwoorden aan de nood. “Ik doe marktstudies. Ik neem een steekproef van mensen en ik leg hen een vragenlijst voor met voorstellen voor nieuwe activitei-ten, maar ook vragen over hun gewoontes. Daarna analyseren we dit met het team. Om de goede richting te kunnen kiezen, moet je bovenal kunnen luisteren.”

Een theorie van actieVoor Emerson Massa lijkt niets onmoge-lijk; alles kan en gebeurt ook door in actie te schieten. “Door te werken win je je onaf-hankelijkheid, waardigheid en autonomie. Die vaststelling is gebaseerd op mijn eigen ervaring. Ik zei aan mijn ouders dat ik geen parasiet wilde zijn. Op mijn 22-23 jaar heb ik hen gevraagd mij niets meer te geven als

Emerson Massa is altijd op zoek naar nieuwe ideeën. Zo heeft hij een project van elektrische boringen opgestart in een wijk van Brazzaville waar er vaak wateronderbrekingen zijn. Dankzij de boringen kan er 15.000 tot 50.000 liter water per dag naar bo-ven gehaald worden. Het project heeft drie doelen: inkomsten genereren voor de ngo, werk creëren voor de blinden en de zienden sensibiliseren. De financie-ring van het project is ver-zekerd. Nu moeten ze enkel nog een terrein vinden. Het water, symbool van leven, wakkert opnieuw de hoop aan op meer tolerantie.

| project

“Door te werken win je je onafhanke-lijkheid, waardigheid en autonomie”

ontbijt. Ik moest zelf iets vinden om mijn eten te kunnen betalen. Ik ben een telefo-nieactiviteit begonnen met geld dat ik van familie geleend had. Dankzij dat werk kon

portret 10

ik kopen wat ik nodig had en kon ik zelfs de bruidsschat voor mijn huwelijk betalen.”Heel veel doorzettingsvermogen, de kunst om onophoudelijk te relativeren en een grote overtuigingskracht, dat zijn de suc-cessleutels van Emerson Massa. De der-tiger had deze kwaliteiten al zo lang hij zich herinnert. Vandaag zet hij ze in ten voordele van mensen die niet hetzelfde geluk hebben gehad. Geen eenvoudige taak. Blindheid is op heel wat plaatsen in de Congolese samenleving nog steeds een taboe. Met zijn aanpak toont hij aan al wie wat verder wil kijken dat wie het zicht verloren heeft daarom nog niet zijn leven heeft kwijtgespeeld. “De mentaliteit van de mensen verandert maar moeilijk. Je moet hen tonen dat de praktijk anders is dan wat ze denken. Daarom moet je tot actie over-gaan. Er moeten concrete aanwijzingen zijn opdat ideeën veranderen.”

Communicatie en kennisoverdracht“Een activiteit met een sociale of humani-taire inslag moet niet tussen vier muren blijven. Je moet je kenbaar maken door te communiceren en de pers uit te nodigen. Toen ik het project lanceerde, heb ik ui-teraard niet van iedereen steun gekregen. Sommigen zeiden dat het veel te moeilijk zou zijn. Maar die grenzen zijn gewoon ei-gen aan het denken. Om de aandacht van de media te trekken en de gemeenschap, families enzovoort wakker te schudden, moet je veel communiceren. Maar veran-dering komt er niet door er alleen over te praten. Hoe waar je verhaal ook is, praten

“Je moet kijken naar wat ze wel kunnen, niet naar wat ze niet kunnen.”

portret 11

Heinz Rothacher, algemeen secretaris van de Mission Evangélique Braille“Emerson is intelligent en ook heel fijngevoelig. Bovendien onderhandelt hij als de beste: hij weet perfect waar hij naartoe wil en converseert heel helder. Hij heeft de leiding van Viens et Vois, maar hij wordt uiteraard door anderen gesteund. Het is een plezier te zien hoe complementair hun team is. Binnen de groep leidinggevenden (bijna allemaal blinden of slechtzienden) voel je een grote vreugde leven en een enorme dynamiek. Ongelooflijk hoe ze met beperkte middelen zulke sterke resultaten kunnen neerzetten.”

| getuigenisvolstaat niet. Je moet ook actie on-dernemen.” Communicatie is van groot belang voor meer tolerantie en de blinden zelf zijn onmisbaar als dragers van deze transformatie. “Waar je het meeste zorg moet aan beste-den is je kledij. Als je blind bent en bovendien nog vuil en slecht gekleed, hoe wil je dan dat iemand respect voor jou heeft? De mensen in de straten bepalen het beeld dat in de maatschappij leeft. Daarom moet je die mensen helpen moed te scheppen zodat ze de kracht vinden voor verandering.” Emer-son Massa heeft daar een heel eigen techniek voor. “Het vraagt een grote openheid. In het begin moet je vooral samen lachen over onderwerpen die je vrolijk maken. En daarna, met verhalen en getui-genissen, verandert de mentale ingesteldheid van de persoon en wordt hij gemotiveerd om vooruit te geraken.”Emerson Massa’s engagement is onvermoeibaar; hij deinst voor niets terug. Zijn positivisme en zijn capaciteit om steeds vooruit te komen komt voort uit iets heel simpels: “Als je de dingen vanuit

je hart doet, geraak je gemak-kelijk op weg”, zegt hij. Maar zijn reis duurt wellicht nog lang. “Als ik zie wat de ngo al bereikt heeft, ben ik heel gelukkig. Als mensen die niet naar het Institut Natio-nal konden gaan, bij mij een alfabetiseringscursus ko-men volgen, als ik de taarten zie die ze tevoren niet konden bakken, als ik ze zie surfen op het internet, dan ben ik fier... Maar zelfgenoegzaamheid is hier niet op zijn plaats. In een land met meer dan 100.000 blinden en slechtzienden, lijkt het alsof we nog niet veel heb-ben gedaan als 300 à 400 mensen geholpen werden. Er is nog veel werk maar ik geloof vast dat het ook zal gebeuren. Ik ben hoopvol!”

RENAUD DEWORST

portret 12

Het Logisch KaderEen vaargeul voor ontwikkelingswerk

Hallucinant! In Tibet krijgen kandidaat- geneeskundestudenten

geen test voorgelegd om hun geschiktheid voor de studie te be-wijzen. Een raad van

wijzen kent louter ‘op de tast’ de felbegeerde plaatsen toe! Volstrekt onzinnig? Mogelijk, maar misschien vertel-len evaluatiemethodes ook bijzonder veel over het achterliggende mens- en wereldbeeld...

© C

HA

OS

S -

FO

TOLI

A.C

OM

13dossier

E lke ontwikkelingsorganisatie die door de Belgische overheid gefinancierd wordt, heeft er zijn tanden al op stukgebeten: het Logisch Kader. Deze ma-

nagement- en evaluatiemethode werd in de jaren negentig door de DGD Ontwik-kelingssamenwerking ingevoerd om het ontwikkelingswerk transparanter te orga-niseren en de beschikbare middelen op objectieve gronden toe te kennen.

dossier

Het Logisch Kader in historisch perspectiefVolgens PCM GROUP (2002) heeft de ontwikkeling van het Logisch Kader zijn wortels in het onderzoek en de plan-ningstechnieken van het Amerikaanse leger in de jaren ’50. In 1969 ontwik-kelde Practical Concepts Inc. op vraag van de Amerikaanse gouvernementele ontwikkelingsorganisatie USAID de methode van het Logisch Kader (logi-cal framework approach). In de jaren ’70 gebruikte USAID het model als planningsinstrument voor zijn ontwik-

kelingsactiviteiten. Het Logisch Kader werd bijgestuurd, met onder andere de toevoeging van de kolom ‘veron-derstellingen’ en het instrument werd ingeschakeld in een uitgebreid proces. Europese ontwikkelingsorganisaties, de Duitse op kop, volgden in de jaren ’80 het Amerikaanse voorbeeld. Sinds het einde van de jaren ’90 is het Logisch Kader wereldwijd het meest gebruikte analyse-instrument binnen de ontwik-kelingssamenwerking.

“Men moet niet praten over wat men wil doen (activiteiten), maar over wat men wil bereiken, veranderingen waarop de doelgroep hoopt (het resultaat).”

© F

OTO

LIA

.CO

M

dossier 14

een stukje geschiedenis |

Maar sinds de invoering van het Logisch Kader is de discussie over

de zin en onzin nooit gestopt. Wij praat-ten met diverse actoren in de Belgische ontwikkelingssector en brengen voor u de meest pertinente stellingen in het debat.

Acties zijn nog geen veranderingenHet lijdt geen twijfel dat de Westerse huma-nitaire aanwezigheid in het Zuiden, zoals die na de koloniale tijden had vorm gekre-gen, toe was aan een herdefiniëring. “De ngo-interventies misten een duidelijk doel”, zegt Edgard d’Adesky, directeur van D3.2 Noord- en West-Afrika bij de DGD. “Enkel de activiteiten telden en het activiteitenrap-port was daarvan de voornaamste neerslag. Evaluaties en impactmetingen waren totaal vreemd aan de toenmalige ngo-cultuur. Ontwikkelingswerk werd vooral gezien als een humanitaire actie, en niet als steun voor een structurele, duurzame ontwikkeling.” Er was duidelijk nood aan een resultaatgerichte planning om de dossiers te kunnen evalu-eren en vergelijken. Om hieraan tegemoet te komen viel de keuze van de DGD op het Logisch Kader, internationaal de meest ge-bruikte en performante methode (zie inzet p.14). Resultaat: losse projecten werden meerjarenprogramma’s, voorzien van spe-cifieke doelstellingen, intermediaire resul-taten en heldere indicatoren.

Een manke kennismakingWeinig actoren in het ontwikkelingswerk spreken tegen dat een professionalise-ring van de sector een goede zaak was.

“Participatie in het denkproces bevordert

ownership”

| noordzicht

Marti Waals (Memisa : medische steun)

Wij hanteren een pragmatische en flexibele aanpak van het Logisch Kader. Met dit model

kunnen wij op systematische wijze met onze partners dialogeren, de verschillende districten op uniforme wijze vergelijken en objectieven bepalen. Toegegeven, onze medische interventies laten zich wellicht vrij makkelijk vatten in een Logisch Kader, wat moeilijker is bij sensibilisering of lobbying. Toch heeft het Kader een sterke algemene troef: het bevordert de overdracht van ownership.

Als de partners meedenken over de meest efficiënte wijze om de schaarse beschikbare middelen in te zetten, over wat onze externe bijdrage kan zijn en wat ze zelf moeten doen, ontstaat er een gedeelde verantwoordelijkheid. Dan komen er interessante initiatieven uit de bus, zoals solidariteitskassen of patiëntenbijdragen, die de afhankelijk­heidsrelatie verminderen. De realistische kijk op de situatie doet lokale gemeenschappen beseffen dat niet alles van ons kan komen.

dossier 15

“De meeste ngo’s leveren geen activi-teitenlijsten meer, leggen spontaan de

focus op resultaten en de kwaliteit van de indicatoren stijgt”, bevestigt Annemie De-medts, verantwoordelijke Cel Kwaliteit bij de ngo-federatie (Coprogram). Toch wekte de invoering van het Logisch Kader van bij het begin heel wat ongenoegen, herinnert ze zich. “Niet zozeer het Logisch Kader zelf, maar de manier waarop we er zijn ingestapt, was problematisch. We maakten kennis met deze nieuwe werkwijze via de instrumenten en niet via de achterliggende visie. Dat heeft tot heel wat misverstanden geleid en de eer-ste jaren waren dan ook geen onverdeeld succes. Intussen hebben we veel geleerd en zien we ook de verdiensten van het Logisch Kader. De methode op zich is neutraal, maar het gebruik ervan door zowel de ngo's als de dossierbeheerders kan van het Logisch Ka-der een waar gedrocht dan wel een sterke denkoefening maken.”

Goedaardig schuldig gewetenDat het Logisch Kader de gedachten helpt structureren vindt zowat iedereen een goede zaak. “Het kan vreemd klin-

Voor Edgard d’Adesky (directeur van D3.2 Noord- en West-Afrika bij de DGD) “is een Logisch Kader een leidraad, een geheugensteun. Geen rigide schoolse methode. Het is geen verplichting maar een opdracht, waarbij de actoren alles in het werk stellen om de vooropgestelde resultaten te behalen. Het woord ‘kader’ refereert slechts aan de korte schemati-sche voorstelling van een voorafgaande denkoefening. Het Logisch Kader is een geestesgesteldheid, namelijk de capaciteit om op een precieze wijze te rapporteren over de onmiddellijke effecten van de interventies. We zijn nog ver van het ge-wenste niveau, maar in 2011-2012 werden reeds programma’s met een hogere kwa-liteit uitgewerkt. De toepassing van het Logisch Kader toont voor mij de graad van professionalisme van een organisatie en hun kennis van het terrein.”

Logisch Kader als geestesgesteldheid

“Een Logisch Kader is een gids, een geheugensteun. Geen rigide schoolse methode.”

© A

AR

STU

DIO

- IS

TOC

KP

HO

TO

dossier 16

Woorden en kadersverbergen een realiteitGebruikers en overheid zijn het erover eens dat het Logisch Kader slechts een instrument is waar-van de waarde bepaald wordt door een intelligent en flexibel gebruik. Toch wijzen sommige ngo’s erop dat de flexibiliteit in de hoofden van de DGD-beslissingnemers helaas niet altijd weerspiegeld wordt op het niveau van de dossierbeheerders. “Met heel wat dossier-beheerders valt echt te praten”, zegt Bart De-waele (VVOB). “Maar als de evaluatoren wiskundig omgaan met een dossier,

als enkel het vooropge-stelde doel van betekenis is en de context er niet toe doet, dan zit het fout. Dossierbeheerders zouden voeling moeten hebben met menswetenschap-pen. Heel wat opleidingen over de toepassing van het Logisch Kader zijn erg technisch. De vrijheid die dit model veronderstelt, komt nauwelijks aan bod. Op die manier creëer je technici en bijgevolg ge-frustreerde tegenpartijen. Laat het kader op zijn plaats. Het zijn slechts vakjes die geen volledig wereldbeeld reflecteren.”

ken, maar een Logisch Kader invullen kan een echt plezier zijn”, zegt Bart

Dewaele, directeur van VVOB. “Het vergt een bijzondere luciditeit en een goeie dosis fantasie om de brug te slaan tussen wat is en nog niet is. Het Logisch Kader dwingt je om logisch te denken en die logische stap-pen in kaart te brengen. Een Logisch ka-der is geen vlugschrift maar een ernstige oefening die het resultaat is van veelvuldig overleg tussen de betrokken actoren. Het moet achteraf dan ook niet voortdurend in vraag gesteld worden. Ik verdenk de DGD ervan een ‘goedaardig schuldig geweten’ te hebben. Zij weten maar al te goed dat de re-aliteit bijzonder complex en veranderlijk is, maar met hun vasthoudendheid verhinde-ren ze dat de spelers zich al te snel zouden aanpassen aan die veranderingen.”

a+b = cAlle nuanceringen ten spijt worstelen heel wat actoren met de visie op ontwikkeling achter de resultaatgerichte aanpak. Hoe-veel ruimte laat het Logisch Kader voor het onvoorspelbare, zo inherent aan menselijke

veranderingsprocessen? Dat het Logisch Kader een lineaire oorzaak-resultaatlogica volgt, hoeft ons niet te verwonderen. Mili-taire logistiek, de context waarin het Kader ontwikkeld werd, laten zich gemakkelijk in een ‘a+b= c’-redenering vatten. De toepas-sing in de ontwikkelingssector hoeft niet problematisch te zijn zolang ze flexibel is en de grenzen ervan erkend worden, vindt ook Hédia Hadjaj, consultant bij COTA. “Het is een illusie dat het Kader de volle-dige waarheid van het ontwikkelingsproces kan tonen”, zegt ze. “De realiteit is oneindig veel complexer. Ontwikkeling gaat verder dan het aandragen van technische oplos-singen. Veranderingen in menselijk ge-drag, bijvoorbeeld, zijn bijzonder moeilijk te voorspellen. Ik ben voorstander van een benadering die fijnmaziger is en program-ma’s financiert omdat ze coherent zijn.”

Het kronkelpad van A naar BBart Dewaele (VVOB) erkent dat de toe-passing van een lineaire logica soms een ‘tour de force’ vergt, maar hij be-

“Als de evaluatoren een dossier mechanisch benaderen, als enkel het doel betekenis heeft en de context er niet toe doet, dan zit het fout.”

© F

OTO

LIA

.CO

M

dossier 17

nadrukt dat een schematische benadering nodig is om gefocust te blijven. “Terwijl het

Logisch Kader van A vertrekt en via een rechte lijn bij B uitkomt, volgt de werkelijkheid vanuit A een kronkelpad, maar uiteindelijk blijft de bedoeling om bij B uit te komen. Dat resultaat als focus houden is belangrijk. Er is in het Logisch Kader best ruimte voor het proces, maar wie van het proces een doel op zich maakt vervalt in fetisjisme. De evolutie van een projectbenadering naar een programmabena-dering vind ik bijzonder positief omdat ze per defi-nitie rekening houdt met bijsturen onderweg.” “Het Logisch Kader is ook een manier om te leren uit je planning en interventies”, vult Sven Rooms, programmadirecteur bij VVOB, aan. “Als één pro-grammapunt niet het gewenste resultaat oplevert, dan kan daar uiteraard een gegronde externe en onvoorziene reden voor zijn, maar als verschillen-de programmapunten falen, dan moet men zich toch eens de vraag stellen of er geen dieperliggende oorzaak in de werking zelf zit die verhindert dat men telkens die cruciale stap niet kan zetten.”

WereldverbeteraarsMenselijke veranderingsprocessen blijven de achil-lespees. Sommige interventies vergen tien jaar om enig resultaat te boeken, andere een leven lang. Hoe willen we een dergelijke complexiteit dan vat-ten in een kader dat concrete resultaten verwacht na drie jaar? “Het knelpunt is dat vele ngo’s bevolkt zijn met wereldverbeteraars die te ambitieus zijn in hun objectieven”, zegt Annemie Demedts (ngo-federatie). “Vraag je niet af hoe je de corruptie in een land kan uitroeien, maar bedenk wat je mor-gen al kan doen om de situatie vooruit te helpen. Een realistische planning heeft veel te maken met kennis van de processen waarop men invloed wil uitoefenen. Hoe de besluitvorming in een bepaalde gemeenschap gebeurt, bijvoorbeeld, of hoe boerengemeenschappen functioneren.

| noordzichtMichel Philippart (communicatiespecialist, lesgever in resultaatgericht projectmanagement en onafhankelijk expert voor de DGD)

“Plaats laten voor het onvoorspelbare”

De toepassing van het Logisch Kader in het Belgische ontwik-kelingswerk kent een positieve

evolutie, maar het gebruik van deze me-thode mag nog wat flexibeler. Alleen dan kan het een goed instrument voor beheer, opvolging en evaluatie worden. De formu-lering van de veronderstellingen is vaak de zwakke schakel in het verhaal. Deze veronderstellingen zouden in onze pro-gramma’s de ‘kansenfactor’ moeten zijn waarover Philippe Gabilliet in een recent boekje zo lovend spreekt. Hij heeft het over een positieve benadering van risico’s en op-portuniteiten. De ‘waarschijnlijkheid van het onwaarschijnlijke’ is heel groot. Als de veronderstellingen goed geïdentificeerd en geanalyseerd zijn, kunnen we die kansen grijpen en ze naar ons toe lokken. Ik zie

nog een tweede interessante ontwikkeling. Het Logisch Kader zet immers zelf de weg niet uit; het schetst de beginsituatie en een visie op de uiteindelijke verbeterde situatie, als onze resultaten bereikt zijn. De weg om die objectieven te bereiken moet elke dag opnieuw uitgevonden worden, zelfs als we vooraf bakens en etappes hebben vastge-legd. Om deze doelen te bereiken en ze te integreren in de methode van het Logisch Kader, kan de boeddhistische spiritualiteit ons inspireren. Als een actie uitgevoerd wordt vanuit de geest van het nu, blijkt ze een stuk doeltreffender te zijn. Ook onze programma’s zouden we moeten uitvoeren met het huidige moment als middelpunt, terwijl we onze aandacht steeds gericht blijven houden op het be-oogde resultaat.

© C

ON

STA

NTI

NO

S -

FO

TOLI

A.C

OM

dossier 18

Michel Philippart, onafhankelijk con-sultant, stemt hier volmondig mee in:

“Het internationale ontwikkelingswerk zit in een vicieuze cirkel van mislukking om-dat iedereen de ambitie heeft de wereld te veranderen. Heel wat Logische Kaders zijn te ambitieus. Per programma zou er slechts één bescheiden specifieke doelstelling mo-gen zijn, een gedragsverandering die 100% haalbaar is binnen de duur van het pro-gramma. De menselijke evolutie duurt im-mers een eeuwigheid. Veel logische kaders hebben ook een zwakke contextanalyse en definitie van de beginsituatie, de fameuze 'baseline'. Als die niet goed zit, met zinvolle indicatoren, zal men het programma niet kunnen volgen noch evalueren.”

Outcome MappingZetten dergelijke bedenkingen de deur open voor de planningsmethode Outcome Mapping? Annemie Demedts: “Outcome Mapping is ontstaan als kritiek op een foutief gebruik van het Logisch Kader. Vele ngo's hebben zich nooit afgevraagd tot waar hun invloed gaat en wat zij kunnen doen om een daadwerkelijke verandering teweeg te brengen. Het is de verdienste van Outcome Mapping deze belangrijke opmerking in het debat te hebben binnen-gebracht. Maar uiteindelijk moet onze in-terventie, die zich binnen de beperkingen van onze invloedssfeer houdt, ook een ef-fect hebben op het terrein buiten onze in-vloedssfeer. Die vraag blijft de toetssteen van wat we doen.” Bart Dewaele (VVOB) illustreert: “Als capaciteitsversterking van de partner onze doelstelling is en positieve

veranderingen op het terrein de verant-woordelijkheid van de partner, dan is het onze opdracht om onze partner zo te on-dersteunen dat hij werkelijk in staat is om zijn doelstelling op het terrein te realise-ren. En om dat af te toetsen vallen we toch weer terug op het Logisch Kader.”

En in het Zuiden, werkt het daar?Het Noorden heeft het Logisch Kader op grote schaal in het Zuiden geïmporteerd, maar druist deze lineaire werkwijze niet in tegen de manier waarop het Zuiden de dingen ziet? Marti Waals, verantwoordelij-ke humanitaire projecten en externe relaties bij Memisa nuanceert: “De

“Het Logisch Kader is ook een manier

om te leren uit je planning en

interventies.”

Annemie Demedts (ngo-federatie)

© J

AN

PIET

RU

SZK

- 1

23R

F

dossier 19

spitstechnologie van het Logisch Kader is niet aan lokale gemeenschappen besteed, maar wan-

neer we vanuit de praktijk werken, slaat dit bijzonder goed aan. Met onze partners werken we expliciet rond een Logisch Kader. Wij hebben nooit echt weerstand ondervonden, integendeel, de mensen zijn gelukkig te kunnen meedenken.” Edgard d’Adesky (DGD) meent dat niet de geogra-fische origine van een model uitmaakt of het werkt. “Elke methode moet zo dicht mogelijk aansluiten bij de leefwereld van de doelgroep en in hun taal verlopen. Dan volgt de aanvaarding op natuurlijke wijze. Bij de opmaak van een probleemboom in Mali was ik onder de indruk van de precisie waarmee zij de oorzaak-gevolg relatie aanvoelen. Ik herinner me niet dat ooit iemand op het terrein het model bekritiseerd heeft.” Enige nuance komt er toch uit Aziatische hoek. Hédia Hadjaj (COTA) ondervond dat in Vietnam een absoluut respect voor gezag heerst. “De werkelijkheid vanuit een probleemoogpunt bekijken valt hen zwaar”, zegt ze. “Standpunten van hiërarchische oversten ter discus-sie stellen wordt in bepaalde milieus niet gedaan.”

Tot slotHet Logisch Kader laat de gemoederen in de ngo-sector niet onberoerd. Toch erkennen velen, althans in het Westen, dat het model momenteel het best be-schikbare blijft, zolang er openheid is om het model verder te laten evolueren. De beleving van het Logisch Kader in het Zuiden is in dit debat slechts zeer sum-mier aan bod gekomen en dan nog veelal vanuit een Westers oogpunt. Dat opent meteen een werf voor een later artikel. Wie toch reeds enkele nuances wil proeven vanuit een ervaring op het terrein, verwijzen we graag naar het artikel over Appreciative Inquiry verder in dit nummer.

SYLVIE WALRAEVENS

Meer weten over het Logisch KaderConsulting agentschap South Research:Beheer van de Projectcyclus en het Logisch Kader. Inleidende handleiding

| zuidzicht

“Snelle resultaten vergen een breder kader”

Robert Innocent Kheng (onafhankelijk expert in Kameroen)

Is het Logisch Kader een Wes-ters opgelegd model dat in-druist tegen onze Afrikaanse

zienswijze? Ach, de achterliggende filosofie is niet fundamenteel de onze, maar de Afrikaanse experten hebben zich de methode eigen gemaakt en kun-nen er best mee overweg. Voor de lokale projectpromotoren ligt het iets moeilij-ker. Hun strategieën zijn spontaan en empirisch. Een impactanalyse van een project maken vergt voor hen buitenspo-rig veel tijd, tijd die verloren gaat voor het project zelf. Voor mij is het Logisch Kader een goed doordacht plannings- en

opvolgingsmodel dat voor coherentie en zichtbaarheid zorgt. De haalbare objec-tieven en indicatoren van het Logisch Kader zou ik graag ook geïntegreerd zien in de Rapid Results Initiatives (RRI)-methode van de Wereldbank, die een outcome verwacht in 150 dagen. Dat noem ik een sacralisering van de werk-tijd. Men verliest het brede kader uit het oog. Een andere grote uitdaging is een goede formulering van de indicatoren. De objectieven van de UNO bijvoorbeeld zijn ronduit onhaalbaar omdat ze door experten zijn opgesteld zon-der overleg met de uitvoerders.

© W

INN

ON

D -

123

RF

dossier 20

Snel, de uitgang!

Net een paling… Onmogelijk te vangen. Er is duidelijk iets dat niet klopt.

© M

OO

DB

OA

RD

- F

OTO

LIA

.CO

M

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst 21

W e keren terug naar Henri Laborit met zijn drie vormen van stress. In het tweede nummer van n’GO hadden we het over

inhibitiestress. Een logische opvolger is de vluchtreactie bij stress en de praktische gevolgen die eruit voortvloeien: hoe kunnen we ontdekken wanneer

Drie dagen had het al klaar moeten zijn en het gaat nog steeds niet vooruit. Hij is angstig. Was hij maar ergens anders. Hoe meer hij met zijn verantwoordelijkheden geconfronteerd wordt, hoe meer hij zich laat hangen, hoe minder hij beslissingen neemt. Of erger, hij vermijdt elke blik in de gangen. Welkom in de wereld van de vlucht!

1. Natuurlijke reflexvermijden

Als iemand op de vlucht slaat, is de klassieke reactie: “wat denk je zo te bereiken?” Dan begint een opsomming van wat hij moet doen. We wijzen hem terecht, spellen hem de les of erger. De persoon in kwestie is snel geïrriteerd. Hij wordt bedreigd of zelfs bestraft. Vanzelf­sprekend duwt deze reactie de persoon in een hoekje en is er maar één uitweg: zich uit de voeten maken.

2. De boodschap begrijpenEen persoon met stress in een vluchtsituatie is vaak meegaand omdat hij weet dat hij dingen doet die hij normaal niet doet. Maar dit lost het probleem niet op. De boodschap achter “nee, ik wil niet, ik voel me niet zeker, ik kan het niet, ik heb niet genoeg middelen, ik ben bang om te falen” enz. is eenvoudig: “Ik kan de confrontatie niet aan, dus vlucht ik.”

3. Uit de stresssituatie geraken

De eerste stap is de deur openzetten. De analogie: als je een kat in je armen klemt, wil ze liefst zo snel mogelijk weg. Ontspan je greep en de kat zal

rustig enkele meters verder gaan zitten. Haar angst is ook verdwenen. Als een gestresseerde persoon een uitweg vindt, is hij opgelucht. Die uitweg kan letterlijk of figuurlijk zijn: Als je weet dat het in vijf minuten tijd is opgekomen, dan kan het ook weer in vijf minuten verdwijnen…Kortom, dedramatiseren. Tweede stap: overgaan tot actief luisteren. Neem een coöperatieve houding aan die je een klare kijk geeft. In een stresssituatie zijn de gedachten vaak verward en gericht op één enkel doel, de vlucht. Door open vragen te stellen kan je de ander helpen om uit te drukken wat er vastzit. Daarna kan je objectief herformuleren. Je moet de persoon zelf zijn doelen laten bepalen om hem het gevoel te geven de situatie onder controle te krijgen. Stap voor stap iemand de ogen openen zonder dreiging van een sanctie zal de stress verdrijven.

4. Structurele oorzakenaanpakken

Zodra de persoon weer de oude is, moet je de oorzaken zoeken die tot de stresssituatie hebben geleid. Anders zullen dezelfde oorzaken weer dezelfde effecten uitlokken.

Hoe omgaan met vluchtreactie bij stress?

© W

ILLI

AM

87 -

FO

TOLI

A.C

OM

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst 22

iemand een vluchtreactie vertoont en hoe kan die persoon uit deze si­

tuatie geholpen worden?Wat gebeurt er als een prooi – laten we een gazelle nemen – zich bedreigd voelt door een aanvaller – een leeuw bijvoorbeeld? Niet moeilijk, de reflex om te overleven doet haar hals over kop weggalopperen. Ze verliest bijna het bewustzijn door de imposante leeuw die haar achtervolgt. Door die onachtzaamheid heeft ze een onaange­name verrassing niet in de gaten. Op haar vluchtroute staan enkele leeuwinnen lik­kebaardend te wachten op hun feestmaal. Gelukkig zit de natuur goed in elkaar en kan de gazelle vaak ontsnappen.Wat gebeurt er als een man of een vrouw oog in oog komt te staan met dezelfde leeuw? Het verschil is niet groot, ze zet­ten het op een lopen. Deze reflex is het eerste overlevingsinstinct waar de mens zijn ontwikkeling aan te danken heeft. In een boom klimmen buiten beschouwing gelaten, lijkt vluchten een simpele reflex, maar het is wel de eerste: lopen, vluchten.

Onaangepast gedragDit onmisbaar vlucht­ en overlevingsme­chanisme, dat in het instinctieve deel van onze hersenen ligt, werkt ook bij zaken die niets te maken hebben met overleven. Als je bijvoorbeeld een rapport moet schrijven en je je niet competent voelt voor de taak. Je moet spreken voor een publiek, maar je voelt je er niet lekker bij. Je moet een medewerker de les lezen, maar je hebt een hekel aan conflict. Je moet een hoop papierwerk invullen en je hebt er geen

Wat zegtLaroussehierover?

Vlucht Proberen zich te verbergen, zich onttrekken aan iets penibels, iets gevaarlijks: vb. “De vlucht wordt haar eerder verweten, dan haar verant-woordelijkheden.”

| uitgeklaard

“Een aangepaste reactie op stress kan de persoon zeer snel weer in gang zetten.”

© M

OZ

ZZ

- F

OTO

LIA

.CO

M

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst 23

verstand van, noch de zin om het te doen. Er zijn duizenden voorbeelden

van dingen die je liever niet doet en maar al te graag aan anderen overlaat. Ze veroorza­ken een vluchtreactie. Tegenwoordig is het sociaal gezien moeilijker om ertussenuit te knijpen. De wil om te vluchten is te merken aan verschillende micro­gedragingen. Het lichaam is niet in staat om die impulsen te verbergen en dus zijn er kleine trekjes merkbaar (zie pagina 24).

Observeren om te identificerenEcht moeilijk wordt het als we de vluchtreactie bij stress willen opsporen aan de hand van symptomen en dus ook gedragsaspecten. Maar één symptoom vol staat niet. We nemen het voorbeeld van slapeloosheid, één van de symptomen van de vluchtreactie. De eerste valstrik: is het wel een stressreactie? Slapeloosheid heeft veel oorzaken: overmatig drankgebruik, cafeïne, slaapapneu, gebruik van laxerende middelen, Parkinson, enz. Tweede val strik: niet alle symptomen zijn gemakkelijk te observeren. Sommige mensen kunnen ver­rassend goed hun angst verbergen en anderen gaan nooit iets vertellen over

“De vlucht is gelinkt aan de gedachte om iets niet onder

ogen te kunnen zien.”

Wijzer van stress Jacques Fradin. De Boeck Uitgeverij (2010).

La légende des comportements Henri Laborit. Éditions Flammarion (1994).

Kort overzicht van gedrag in

verband met stress (vlucht, aanval, inhibitie)

| Meer info

© R

OC

CO

D'A

UR

IA -

FO

TOLI

A.C

OM

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst 24

Fysiologische symptomen✔✔ Schaamrood✔✔ Slapeloosheid✔✔ Regelmatig slikken✔✔ Snelle ademhaling✔✔ Hartkloppingen

Micro-gedrags-symptomen

✔✔ Ontwijkende blik, op zoek naar een uitweg

✔✔ Geveinsd lachen✔✔ Onstabiele stem

Interne gevoelens✔✔ Zin om ergens anders te zijn✔✔ Plankenkoorts✔✔ Angst, vrees voor agressie✔✔ Angst voor druk✔✔ Op zoek naar harmonie en verzoening✔✔ Mentale verwardheid, moeite om gedachten te ordenen

De symptomen kunnen samen voorkomen.

De symptomen van de vluchtreactie

hun slapeloosheid. Alleen door een opeenstapeling van symptomen kan

je tot een goede conclusie komen.Om deze detectiveklus te klaren, is het belangrijk te ontdekken wat iemand syste­matisch te laat doet komen, of welke din­gen hij nooit doet die hij eigenlijk wel zou moeten doen. Dit is een eerste aanwijzing van een functiestoornis. Maar nu weten we nog niet om welke functiestoornis het gaat. De tweede stap is kijken naar gedra­gingen waar normaal nooit naar gekeken wordt, zoals een ontwijkende blik of het hoofd laten hangen. Voor de één is luisteren vanzelfsprekend, voor de ander is het een heuse opgave. Maar het blijft een essen­tiële vereiste voor een goede interactie. Met een goede diagnose kan het gedrag juist geïnterpreteerd worden en kan de persoon op de gepaste manier uit de stresssituatie geholpen worden. Het belangrijkste is om met volle overgave aan een structurele oplossing te werken.

PIERRE BIÉLANDE

“De vlucht is een overlevingsreflex bij een reëel gevaar. Maar deze reflex wordt ook geactiveerd in situaties die niets met overleven te maken hebben.”

© N

STA

NEV

- F

OTO

LIA

.CO

M

hoe pak je het aan… zekerheid geven bij stress of angst 25

The Constellation is een wereld-wijd netwerk dat een stijgend aantal gemeenschappen en facilitators met elkaar verbindt. Ze zijn van één ding overtuigd: elke gemeenschap heeft de mogelijkheid om initiatief te ne-men en de obstakels te overwinnen die hun ontwikkeling belemmeren.

SALT. Menselijke kracht als hoeksteen

© R

OLF

FIM

AG

ES -

FO

TOLI

A.C

OM

26instrument SALT

H oe kan je lokale verantwoor-delijken steunen en begelei-den? Die vraag leidde tot de oprichting van The Constel-lation en hun speciale werk-

wijze. Vier letters volstaan als antwoord: SALT. “Als we het terrein bezoeken, ne-men we geen project of geld mee”, legt Jean-Louis Lamboray, voorzitter van The Constellation, uit. “SALT benadert een situatie vanuit het gezichtspunt van een kind, waarbij concepten, schema’s, proce-dés en protocollen aan de kant gezet wor-den.” Waarom? Om de kracht van mensen te zien! Deze benadering gaat ervan uit dat elke gemeenschap de vereiste kwaliteiten heeft om zijn eigen ontwikkeling in goede banen te leiden. Alleen zijn sommigen er zich niet van bewust. Een facilitator kan hen een klare kijk bieden. “Als ik gebreken

SALT is niet echt een methode. Het is veeleer een visie of een manier van zijn. In een relatie tussen een facilitator en een gemeenschap kunnen er volgens de SALT-visie vier opeenvolgende fases onderscheiden worden.

S voor Stimulate en SupportDoor inlevingsvragen probeert de facilitator de sterktes, de trots en het potentieel van de gesprekspartners te ontdekken. Identificatie van de sterktes is het uitgangspunt van de actie.

A voor AppreciateDe appreciatie van sterke kanten plaatst de zwakke punten op een lager niveau. Via de dialoog kan de

facilitator een positief zelfbeeld geven aan de gesprekspartner. Zo realiseren of herinneren ze zich welke troeven ze in handen hebben om hun problemen op te lossen.

L voor Listen, Learn en LinkVoor elk probleem is er een oplossing! Door gebruik te maken van de ervaring en de expertise van anderen, kunnen de gemeenschappen een op maat gemaakte oplossing vinden. Een relatie aangaan met anderen om samen na te denken en van elkaar te leren is een van de basisprincipes van The Constellation.

T voor Transfer en TeamWie zich bewust is van zijn eigen capaci-teiten kan op zijn beurt ervaringen delen en andere mensen en gemeenschappen inwijden in de methode.

| het model

‘Het proces voor levenslange competentie van gemeenschappen’… Wat een formule-ring! Achter deze benaming gaat een am-bitieus project schuil dat ontstond bij The Constellation, een vereniging die in 2004 werd opgericht door twaalf wereldburgers waaronder een Belg, Jean-Louis Lamboray.

© L

ES C

UN

LIFF

E -

FOTO

LIA

.CO

M

instrument SALT 27

stappenzoek, dan vind ik een behoefte waar ik een antwoord op kan geven. Als ik een kracht zoek, dan vind ik de actie van mensen die zelf handelen en die zich bewust worden van hun eigen mogelijkheden.”

Uitgerust voor het levenSALT is de motor van het proces voor levenslange competenties van gemeen-schappen. Dit proces streeft ernaar dat ge-meenschappen hun ontwikkeling in eigen handen nemen. Met een paar instrumen-ten, zoals zelfevaluatie of een actieplan, kan de toekomstvisie van een gemeen-schap uitgebouwd worden en kunnen de middelen om dat doel te bereiken stilaan vorm krijgen.Dit procedé verschilt van andere metho-des door zijn niet-neutrale kijk op de din-gen. “Werkinstrumenten zijn neutraal. Een schroevendraaier dient om schroe-ven vast te draaien, maar je kan er ook iemand mee doden. Een evaluatie kan begeleidend werken, maar kan ook tekor-ten streng beoordelen. In alle omstandig-heden de krachten van mensen erkennen, dat is het sterke punt van SALT. Eenmaal bewust van hun aandeel in de oplossing van een probleem, kunnen mensen elke moeilijkheid in het leven overwinnen.”

– Het model richt zich op de actie van lokale gemeenschappen om het gebruik van de eigen middelen te stimuleren. Deze acties worden ondernomen voor en door de betrokkenen zelf.

– Doordat dialoog en ervaring centraal staan in het proces, wordt het ownership van problemen en oplossingen bevorderd.

– Het model is een aanvulling voor de technische analyses die bepalen welke diensten georganiseerd moeten worden. Het doel is om de beschikbare middelen op een efficiënte manier te gebruiken.

– Geleidelijk aan kan er, door de verbinding tussen de verschillende groepen over heel de wereld, een nieuwe kennis worden opgebouwd die gebaseerd is op ervaring.

| de sterktes

– De vorming en de toepassing van het proces duurt van 6 maanden tot één jaar. Dit vergt dus veel tijd en middelen.

– SALT is bijna een levensfilosofie, waarvoor een belangrijk persoonlijk engagement vereist is. On-vermijdelijk vergt dit een gedragsverandering en een grote aanpassingstijd.

– Het theoretische mo-del wordt voortdurend in vraag gesteld en getoetst aan ervaringen op het terrein. Dat waarborgt de kwaliteit van de aanpak maar creëert ook soms onduidelijkheid.

| de grenzen

“Als ik een gebrek zoek, vind ik een behoefte. Als ik een kracht zoek, vind ik actie.”

Het proces voor levenslange compe- tenties van gemeenschappen

Stap 1 - Waar willen we naartoe?Stap 2 - Waar staan we nu?Stap 3 - Hoe kunnen we er geraken?Stap 4 - Actie.Stap 5 - Is er vooruitgang?Stap 6 - We leren door te delen.

instrument SALT 28

Het klinkt idealistisch maar de resultaten zijn verbazingwekkend. “Door te stimule-ren en te appreciëren wat de mensen in zich hebben, komen de ervaringen naar boven. Vervolgens leggen we een link tus-sen die ervaringen en de kennis van ex-perts, organisaties of andere groepen. We bevorderen de vorming en het overbren-gen van competenties.”

Een tegengewicht voor de macht van de expert De bedoeling is om een nuttige bijdrage te leveren en de macht van de expert aan te vullen en te nuanceren. “Expertise is onmiskenbaar, maar enkel van achter je bureau komen om aanbevelingen te doen, volstaat niet. In de wereld nemen experts beslissingen voor de burgers. De interactie tussen de twee sferen is gebroken. In onze

Louis Marie Butoyi, sociaal assistent bij het Rode Kruis België“Ik had de gewoonte te werken volgens de expert-methode: je denkt na over de problemen van mensen, maar je zoekt de oplossingen zonder de mensen. Ik stond er soms versteld van dat mensen niet naar de opvolgingsvergaderingen kwamen. Wat mij het meeste aansprak bij SALT, is dat je naar de mensen stapt als iemand die wil leren van hun ervaring. Zo stellen ze zich sneller dynamisch op en gaan ze automatisch over tot actie. In het opvangcentrum voor asielzoekers waar ik werk, word ik dagelijks geconfronteerd met mensen die problemen hebben. En zo bekeek ik hen ook. Maar mijn kijk is veranderd. Moet ik een oplossing zoeken of moet ik hen net aanzetten om zelf een oplossing te vinden? Ze zitten inderdaad in een moeilijke situatie,

maar ze hebben de kracht om zelf te handelen en om hun ervaringen te delen. Als asielzoeker zit je in een zwakke positie. Een SALT-team kwam op bezoek en vroeg hen: wat hebben jullie aan België te bieden? Niet lang daarna besloten ze om een evenement te organiseren om de buurtbewoners van het opvangcentrum te leren kennen. De relatie tussen de asielzoekers en de bevolking was redelijk slecht. Door een modedefilé en een werelddiner te organiseren, konden ze laten zien dat ze wel degelijk iets te bieden hadden. De sfeer in het dorp is helemaal veranderd. Dit is een simpel voorbeeld, maar zonder SALT zou dit nooit tot stand gekomen zijn.”

| getuigenis

“Het proces voor de Compe-tenties in het kader van aids, is een doeltreffend instru-ment in de strijd tegen de ziekte en kan toegepast wor-den op lokaal niveau. Aids moet opgevolgd en uitge-roeid worden. Het program-ma komt tegemoet aan de lokale noden en de constante begeleiding vertaalt zich in duurzame lokale actie. Met weinig middelen maar een intensieve inzet zijn de resultaten aanzienlijk.”

De link naar het rapport

| feedback

Louis Marie Butoyi

The Constellation organiseert opleidingen

in groep die theorie en veldwerk combineren.

Voor meer info kan je terecht op de site

instrument SALT 29

Bij het eerste SALT-bezoek hadden de

gevangenen één van hun dromen verwoord: een

gevangenis zonder aids.

benadering bepalen de mensen de rich-ting van hun toekomst zelf en mobiliseren ze iedereen die hen daarbij kan helpen.” Hier is duidelijk sprake van ownership. Met behulp van de SALT-methode zoekt The Constellation naar de sleutel van dit concept. Alle tussenkomsten van een faci-litator en elke actie van een gemeenschap worden gedocumenteerd en de leden van het netwerk komen regelmatig samen om de oorsprong te ontrafelen van de handels-wijze van individuen, onafhankelijk van de context. Deze missie lijkt misschien de zoektocht naar de heilige graal, maar Jean-Louis Lamboray heeft er vertrouwen in. “Als we nu eens zouden besluiten om opnieuw te gaan leren? En stellen dat we allemaal op zoek zijn naar ontwikkeling? Wanneer verschillende groepen samen nadenken over hun ervaringen, kunnen we komen tot universele principes.”

RENAUD DEWORST

Mike Nzenga Museyi, Facilitator en communicatie-verantwoordelijke voor RDC Compétence“In 2004 volgde ik met negen vrienden een opleiding als facilitator. In het begin werkten we rond de aidsproblematiek. Twee jaar later konden drie van ons inwerken in een programma van de BTC die het Programme National de Lutte contre le Sida ondersteunt. Naast de uitstekende resultaten die we behaalden, konden we in 2008, door een deel van ons loon op te sparen, RDC Competence oprichten. Sindsdien ondersteunen we projecten van grote instellingen zoals UNICEF en organiseren we parallel onze eigen projecten. Dit geeft ons de kans om contacten te leggen met verschillende gemeenschappen: kerken, opvoeders, groepen van moeders, koren, vissers… En de successen zijn talrijk. We hebben een bezoek gebracht aan de gevangenis

van Kananga in 2010. Eerst waren de gevangenen verrast: ‘Waarom komen jullie ons bezoeken?’, was hun eerste reactie. We legden hen uit dat ze voor ons bovenal mensen waren en daarom ook het recht hadden om een gemeenschap te vormen. Door die kijk op zichzelf te veranderen, zijn ze zich beginnen te roeren. Ze startten een gemeenschappelijke akker en een atelier om kleine artisanale voorwerpen te maken. Ze creëerden ook een discussiegroep rond aids. Voor de georganiseerde bloedafname stonden er al snel 400 gevangenen aan te schuiven. Zelfs de bewakers deden mee! Hier zie je de kracht van zich iets eigen te maken. De SALT-aanpak geeft een stimulans aan de groep. Vervolgens willen de mensen de verandering blijvend en participatief maken.”

| getuigenis

U kent een interessant werkinstrument dat waardevol is in een

context van ontwikkelings­samenwerking? Laat het

ons weten!

instrument SALT 30

blog-notes

E ind jaren ’80 integreerde ik mij als onervaren ontwikkelings-werker in een sloppenwijk van Montevideo, de hoofdstad van Uruguay. Er ontstond een hechte

vriendschap met de families in die buurt. We dronken samen maté uit dezelfde pot. Ik ging met hen op stap, met paard en kar door het centrum van de stad, om afval op te halen en materiaal te recycleren – hun

overlevingsstrategie. Net zoals zij voelde ik de wantrouwige blikken van de betere buurtbewoners en ik leerde de wereld door hun ogen zien en voelen.Op een dag vroeg een school uit één van de rijke buurten om een beeld- en klankmon-tage te mogen maken over de sloppenwij-ken. Zij wilden daarmee fondsen inzamelen om de sloppenwijken te vervangen door degelijke huisvesting. Met de inwoners van

de sloppenwijk bespraken we uitgebreid de thema’s en beelden die aan bod zouden ko-men. Het werd een collectieve zelfreflectie over hun identiteit, hun prioriteiten, hun zelfbeeld en het beeld dat ze aan de bui-tenwereld wilden meegeven. De opdracht-gevers schrokken van het resultaat: een kleurrijke reportage die de nadruk legde op waardigheid, kracht, vreugde en hoop. Ze hadden een beeld verwacht dat de armoede

Marc Craps

| stem van de expert

Marc Craps is organisatiepsycholoog en antropoloog. Hij leefde 15 jaar in Zuid-Amerika, als ngo-coöperant en universitair onderzoeker. Momenteel is hij als hoofd-docent en onderzoeker verbonden aan het Centrum voor Duurzaam Ondernemen van de HUBrussel. Hij is ook stichtend lid van Cycloop, een netwerk van actie-onderzoekers die multi-actorprocessen in duurzaamheidsinitiatieven begeleiden, hier en in het Zuiden.

Appreciative Inquiry, trukendoos of wondermiddel?

blog-notes 30

“Probleemanalyses doen mensen naar schuldigen zoeken om de verantwoordelijkheid van zich af te wentelen.”en uitzichtloosheid in de kijker zou zetten. De sloppenbewoners bleken ook helemaal niet opgezet met de plannen om hun buurt op te ruimen en hen elders te huisvesten. Ze wilden wel meewerken aan betere voorzieningen. Hun buurt was voor hen geen hoop waardeloze sloppen, maar het resultaat van hun inspanningen en ambitie om een beter leven uit te bouwen.In die periode ontwikkelde David Cooperrider van de Case Western Reserve University in Cleveland (VS) de Apprecia-tive Inquiry (AI)-benadering. Het klassieke actieonderzoek zocht volgens hem te veel naar oplossingen voor geïsoleerde proble-men. Dat genereert geen energie en spreekt de betrokkenen niet aan. Probleemanalyses doen mensen naar schuldigen zoeken om de verantwoordelijkheid van zich af te wentelen. Mensen zijn immers geneigd om succes aan zichzelf toe te schrijven en zich te distantiëren van mislukkingen. In ontwikkelingssamenwerking blijken de nieuwe methodes van de laatste decennia uiteindelijk geen echte verandering te heb-ben gebracht. De onderliggende mentale beelden en modellen van ontwikkeling en hulp, gebaseerd op tweedelingen zoals rijk en arm, donor en ontvanger, expert en doelgroep, blijven doorspelen. We blijven ontwikkeling beschouwen als een over-

dracht van middelen en expertise. Instru-menten voor projectplanning en -evaluatie moeten deze transfer zo efficiënt mogelijk laten verlopen. Duurzame ontwikkeling is echter een complex gebeuren waarvoor geen blauwdrukoplossingen voorhanden zijn. Er zijn immers zo veel uiteenlopende interesses, belangen, perspectieven en soorten kennis. Appreciëren heeft geen plaats in het nauwe efficiëntiemodel dat momenteel dominant is. AI begeleidt mensen en groepen om elkaar te erkennen en te leren luisteren naar elkaars verhalen van illusies en ambities, van betrokkenheid en uitslui-ting. Zo gaan ze op een nieuwe manier met elkaar omgaan, niet als probleem gevallen en oplossers, maar als partners die van elkaar afhankelijk zijn.Ikzelf maakte kennis met AI toen ik half jaren ‘90 als (actie)onderzoeker aan de Universiteit van Cuenca in Ecuador werkte. Professor René Bouwen (KULeu-ven) bracht de ideeen en instrumenten mee van zijn vriend Cooperrider en samen introduceerden we AI bij lokale project-medewerkers. Die reageerden meteen erg enthousiast. Een benadering die zo verschilt van de gebruikelijke logische kaders en steriele probleembomen voelde heel verfrissend aan.

Volgens Marc Craps zijn methodologieën

die gericht zijn op expertise

en technische middelen niet

voldoende.

blog-notes 31

Intussen is AI uitgegroeid tot een brede stroming met toepassingsmogelijkheden voor individuele en teamcoaching, conflict-bemiddeling, organisatieontwikkeling en interorganisationele samenwerking. Maar er is ook scepticisme. Slikt AI dan alle kritieken op machtsmisbruik, onderdruk-king en onrechtvaardigheid in? Ik sluit me aan bij een groep die de essentie van AI niet in het positieve element zoekt, maar in de inquiry: het kritisch analyseren van de realiteit, voorbij oppervlakkige fenomenen. Problemen worden niet uit de weg gegaan, maar de zoektocht is gericht op opportuniteiten om mensen en groepen samen te brengen, op de kwaliteiten van de betrokkenen, wat hen energie geeft om te werken aan een aantrekkelijke toekomst. Op dat vlak kunnen we heel wat leren van het Zuiden, al hebben ze daar wellicht nog nooit van de term AI gehoord. Ondanks hun dagelijkse beslommeringen om te over-leven, de grote ongelijkheden en beperkte middelen, blijven mensen ondernemen, hun geloof en energie behouden, en samen projecten realiseren. Op het vierde wereldcongres over Appre-

“De essentie van AI is niet het zoeken naar positieve elementen maar het kritisch analyseren van de realiteit.”

ciative Inquiry onlangs in Gent toonde doctor-bioloog Deo Baribwegure, ngo-ver-antwoordelijke in Tanzania, de relevantie van AI voor zijn werk aan het Tanganyka-meer. Daar heeft de klimaatopwarming al vérstrekkende gevolgen voor de lokale bevolking, die afhankelijk is van visvangst. Volgens Deo is de voornaamste uitdaging een dialoog op gang te brengen tussen de verschillende actoren: onderzoekers, lokale en nationale overheden, gemeenschappen van vissers en landbouwers langs het meer. Elk met hun eigen nationaliteit, religie, taal, belangen, kosmologieën en kennisvormen. Als we AI opvatten als een modieuze ‘trukendoos’ om medewerking te bekomen voor projecten die vooraf bedacht en bepaald zijn, dan valt er niet veel heil van te verwachten. Door het enthousiasmerende karakter van de methode bestaat zelfs het risico dat de deelnemers ten onrechte de illusie van betrokkenheid krijgen. Maar als we AI inzetten om alle relevante actoren te betrekken in een proces van co-creatie van een duurzame en rechtvaardige realiteit, dan vormt het wellicht een onontbeerlijke bijdrage.

Maandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos CommunicationRue Coleau, 301410 WaterlooBelgië +32(0)2 387 53 55Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck miguel.declerck(at)echoscommunication.org

HoofdredacteurPierre Biélande pierre.bielande(at)echoscommunication.org

RedactieRenaud Deworst renaud.deworst(at)echoscommunication.org

Sylvie Walraevens sylvie.walraevens(at)echoscommunication.org

VormgevingBertrand Grousset

LayoutThierry Fafchamps

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

blog-notes 32

Opleiding Ontwikkeling en Interculturele RelatiesDe opleiding biedt een theoretisch kader en denksporen voor een aan-pak van de relatie Noord-Zuid, het ontwikkelingsvraagstuk en intercul-turele relaties. Ook conflictbehande-ling in multiculturele groepen komt aan bod.

Wie? SCI Projets Internationaux Wanneer? 6-8 juli 2012Waar? ModaveInfo: www.scibelgium.be

Open Forumdag Minderheden­forumDit jaar focust het Minderheden-forum tijdens zijn forumdag op het lokale beleid. Er zijn work-shops voor en van etnisch-cultu-rele minderheden, debatten en gelegenheid tot netwerking.

Wie? MinderhedenforumWanneer? 21 sept 2012Waar? Het Pand, GentInfo: www.minderheden-forum.be

Vorming: “Opvoeden tot ontwikkelings­werk, een andere manier van samenwerken”

Leraars en animatoren met een in-teresse voor ontwikkelingseducatie en internationale solidariteit maken kennis met ervaringsdeskundigen van diverse horizonten. Deze inter-actieve vorming geeft inzicht in con-crete actiestrategieën, instrumenten en technieken.

Wie? ITECO Wanneer? 25-31 aug 2012Waar? LuikInfo: www.iteco.be

Praktische en gepersonaliseerde coachingsessie voor resultaat­gerichte projectmanagementDeze vormingreeks geeft inzicht in het plannings- en ondersteuningsproces van ontwikkelingswerk. Zij helpt een interventielogica te ontwikkelen (logisch kader, indicatoren etc.) en de opmaak van een financieel dossier.

Wanneer? 2 x 3 avonden (ma-di-do) van 17 tot 21u; Reeks 1: 18/19/21/25/26/28 juni 2012; Reeks 2: 23/24/26/30/31 juli en 2 aug 2012; Reeks 3: 20/21/23/27/28/30 aug 2012

Waar? MolenbeekInfo: luc.ameye@gmail.com

© Z

UR

IJET

A -

123

RF

© S

CU

LDER

190

9 -

123

RF

GenderopleidingDeze vorming voor animatoren en lesgevers reikt pedagogische en communicatieve metho-den en technieken aan die een zelfevaluatie en systematisch gebruik van de gender gerichte benadering in de praktijk bevorderen.

Wie? Le monde selon les femmes Wanneer? 20 - 24 aug 2012Waar? BrusselInfo: www.mondefemmes.be

agenda 34