Negatief oordeel NVAO over studies in de geesteswetenschappen · in handen hebben, iets wat waarde...

7Negatief oordeel NVAO over studies inde geesteswetenschappen

Aan de orde is het debat over het negatief oordeel van deNVAO over 26 studies in de geesteswetenschappen.

De voorzitter:Ik zie dat alle woordvoerders en de minister aanwezig zijn.Ik heet iedereen welkom, ook de mensen op de publieketribune en de minister van Onderwijs, Cultuur en Weten-schap. Als eerste geef ik het woord aan de heer Van Mee-nen, die spreekt namens D66. Dat klopt toch?

De heer Van Meenen (D66):

Voorzitter. Ja. Dat daar maar geen misverstanden overontstaan. Fijn u weer te zien, mevrouw de voorzitter. Ikwens u een mooi jaar toe.

De voorzitter:Wederzijds.


Onderwijs hoort goed te zijn, dat zijn we verplicht aan destudenten, die tijd en geld stoppen in hun studie en die ietsvan hun toekomst willen maken. Wanneer zij hun diplomabehalen, moeten zij erop kunnen rekenen dat zij iets mooisin handen hebben, iets wat waarde heeft. Goed onderwijszijn we ook verplicht aan de toekomst en de toekomstigegeneraties. We investeren in onderwijs omdat het vanonmisbare waarde is voor onze economie, onze cultuur enonze maatschappij; kortom, voor onze toekomst. Daaromvindt D66 goed onderwijs ook zo belangrijk.

Het afgelopen voorjaar beoordeelde de Nederlands-VlaamseAccreditatieorganisatie (NVAO) 26 opleidingen in de gees-teswetenschappen als onvoldoende. Dat is natuurlijk ont-zettend vervelend voor de studenten die het betreft. Zijvragen zich af wat hun diploma nog waard is en hoe toe-komstige werkgevers aankijken tegen hun diploma. Het isheel goed dat de minister heeft aangegeven dat de waardevan het diploma niet ter discussie staat. Het is ook goeddat het systeem werkt. Immers, als de NVAO alleen maarvoldoendes, alleen maar krullen uit zou delen, kun je jeafvragen wat zo'n krul dan wel voldoende nog waard is.

D66 heeft echter wel enkele grote zorgen. Dat deze opleidin-gen een onvoldoende scoren, ligt vooral aan het eindniveauvan de scripties. Er zijn zesjes uitgedeeld die een vijf haddenmoeten zijn. De overheid geeft aan instellingen een financi-ële prikkel om zo veel mogelijk studenten zo snel mogelijkte laten afstuderen. Is studiesucces echter niet veel brederdan kwantitatieve afspraken? Is dat ook niet het doen vanextra activiteiten, het volgen van extra vakken of toch destudie van je dromen vinden na een aanvankelijk verkeerdestudiekeuze? Studenten zijn volwassenen die hun leven enleren in hoge mate zelf moeten kunnen inrichten. Door"opjaagpremies" — zo noem ik het maar — voor hun uni-versiteit en door kwantitatieve meetlatten verdwijnen zowelde onderwijskwaliteit als de student uit het oog.

Kortom, deze afspraken leiden tot perverse prikkels, waar-door we juist verder afdrijven van het goede onderwijs datD66 in ieder geval wil. Ziet de minister het probleem vande genadezesjes? Ziet zij net als ik de oorzaak onder anderein de opjaagafspraken die met de instellingen gemaaktworden? Zo ja, wat gaat zij daar dan aan doen?

Een tweede zorg die ik graag wil uiten, betreft de commu-nicatie met de studenten. De kop in de Volkskrant luidde:honderden alfastudenten kregen onterecht hun bul. Die kopleidde tot zeer veel onrust bij studenten. Moet ik mijn bulinleveren? Ik ben bijna klaar met mijn scriptie, maar is hetnu wel genoeg? Gelukkig is deze onrust weggenomen doorde minister en ook door de wijze waarop er in ieder gevaldoor een aantal universiteiten proactief en door sommigenreactief gereageerd is.

Dit zal niet de laatste keer zijn dat opleidingen een onvol-doende krijgen. Voor ons maar vooral ook voor de studen-ten moet het daarom duidelijk zijn wat daarvan de conse-quenties zijn. Ik pleit er bij de minister voor dat we toegaannaar beleid op dat vlak, dat we duidelijk maken aan univer-siteiten en hogescholen wat er moet gebeuren op hetmoment dat een opleiding zo'n oordeel treft. Het kan nietzo zijn dat we daar elke keer als door de bliksem getroffenbij staan en dat we ter plekke bedenken wat er moetgebeuren. Ik verzoek de minister dus om nu alvast eniginzicht te bieden in hoe dergelijk beleid er uit zou moetenzien. In ieder geval vraag ik van haar de bereidheid om datbeleid te ontwikkelen.

De heer Jasper van Dijk (SP):

We zijn natuurlijk geen van allen gelukkig met opleidingendie een onvoldoende krijgen. Dat moet zo snel mogelijkworden hersteld. De heer Van Meenen noemt als oorzaakvan die onvoldoendes de "opjaagafspraken"; dat woordgebruikte hij. Het gaat dan om rendementsafspraken enwellicht ook de bekostiging van de instellingen, de diploma-financiering. Betekent dit dat D66 daar ook van af wil endat we daartoe in dit debat voorstellen gaan zien? Hetconstateren is immers één, maar het oplossen is twee. Gaanwe stoppen met die rendementsafspraken, wat u betreft?


De heer Van Dijk weet dat ik altijd de daad bij het woordvoeg, maar ik geef eerst de minister nog de kans. Ik hoopdat zij ook ziet dat er een relatie is tussen die twee. Ik zegniet dat dit de enige oorzaak is, maar dit is wel een oorzaakdie wij kunnen wegnemen. Dat wordt ook aangegeven doorde NVAO. Ik heb de minister gevraagd wat zij daarvan vindt.Ik mag hopen dat zij hetzelfde vindt als wat wij blijkbaarvinden. Ik ben in ieder geval van mening dat wij zo snelmogelijk moeten stoppen met die rendementsafspraken.

De voorzitter:Tot slot de heer Van Dijk.


We hebben al een beetje een inkijkje gekregen in de visievan de minister, op basis van de schriftelijke antwoorden.Daarin schrijft zij eigenlijk dat zij de rendementsafsprakenniet zozeer een aspect van deze problematiek vindt. Ik denk

104-7-1

3 september 2014

TK 104

Negatief oordeel NVAO over studies in

de geesteswetenschappenTweede Kamer

dan ook dat de Kamer in actie moet komen. Ik constateerdat de heer Van Meenen het met mij eens is dat wij aan deslag moeten. Dat is mooi. Als we het echt willen, moetenwe misschien ook kijken naar de prestatieafspraken die nulopen. Daar zitten die rendementsafspraken in.


Zeker.


Dat stelt nogal wat voor. Dan zeggen we eigenlijk dat wedie afspraken tussentijds willen herzien. Deelt u mijnmening?


Dat klopt. U ziet nog één blaadje op mijn bankje liggen.Mocht de minister onverhoopt een andere opvatting heb-ben, dan zal ik niet aarzelen om hierover de mening van deKamer te vragen.

De heer Duisenberg (VVD):

We kennen D66 inmiddels allemaal als de partij die onder-wijsgeld graag over de balk gooit en lage ambities heeft.Voor D66 is het vrijheid, blijheid, met veel geld smijten envervolgens zien wat er gebeurt. De commissie-Veermanconstateerde al dat er te weinig ambitie is in het onderwijs.Qua afstudeerrendementen en studiesucces is de Neder-landse score een van de laagste van alle OECD-landen. DeNVAO maakt zich zorgen over de kwaliteit. Daarover hebbenwij het vandaag. De NVAO geeft in haar bevindingen aandat veel programma's uitdagender en intensiever mogenzijn, in tegenstelling tot de indruk die de heer Van Meenenhier wekt. De NVAO schrijft letterlijk: "De rendementen zijndoor de commissies niet als kritiek verbeterpunt aangewe-zen maar in veel gevallen wordt melding gemaakt van lagerendementen en hoge uitval". En dan komt de heer VanMeenen met een betoog om de rendementsafspraken af teschaffen. Ik vind dat echt stuitend. We hebben het hier overde kwaliteit van het hoger onderwijs. U maakt wat datbetreft uw reputatie waar, mijnheer Van Meenen. Mijnvraag, voorzitter, is …

De voorzitter:Ik dacht al: waar blijft de vraag?


… of u zich kunt voorstellen dat de indruk die u hebtgemaakt op mij en op heel veel kiezers, niet is weggeno-men.


Ik kan mij van alles voorstellen bij wat de heer Duisenbergmeent uit mijn woorden te moeten opmaken. Kwaliteit vanonderwijs — ik heb het verschillende keren gezegd — staatvoor D66 voorop. Voor mij is kwaliteit echter nog iets andersdan snelheid. Dat is het verschil tussen D66 en de VVD. DeVVD vertaalt rendement en maatschappelijke opbrengstvan onderwijs in: zo snel mogelijk door de universiteit ofde hogeschool heen gaan. Het gaat er niet om wat daar

precies gebeurt, maar dat is nu net de kern van het pro-bleem voor de NVAO. De kwaliteitsafspraken die met dehogescholen en universiteiten worden gemaakt over demanier waarop zij hun onderwijs verbeteren, zijn afsprakenwaar ik graag verder over spreek. Maar kwaliteit is iets heelanders dan tijd. Diezelfde discussie hebben we ook gehadbij de 1.040 urennorm. Dat is een vergissing die regelmatigwordt gemaakt bij de VVD: als het maar snel is, is het goed.Dat zien we niet alleen in het onderwijs maar bijvoorbeeldook op de snelweg.


Dat is helder; daar ben ik het zeker mee eens. Het anderedeel betreft de afspraken die gemaakt zijn. Dat weet u ookheel goed, maar u maakt er een karikatuur van en dat moetu nu eens toegeven. Die afspraken gaan juist over profile-ring, over de kwaliteit van docenten en over studiesucces.Dat is, zoals Veerman ook constateerde, een belangrijkonderdeel van kwaliteit. Dat het u niet aanstaat dat zulkedoelen gesteld worden, is jammer. Het is jammer voor destudenten, want voor hen is het belangrijk, maar het is ookjammer voor het onderwijs en voor de belastingbetalers.


Weet u wat jammer is, mijnheer Duisenberg? Het is jammerdat de VVD studiesucces vertaalt als "snel studeren". Datis iets heel anders. Studiesucces is datgene wat de univer-siteit je bijbrengt, wat het leven je in die fase bijbrengt; demate waarin je zowel in de breedte als in de diepte leert jevoor te bereiden op de toekomst, dat is studiesucces. Stu-diesucces is niet om in vier jaar zo veel mogelijk studentenvan de universiteit te krijgen. Studiesucces is niet dat hetcollege van bestuur van de universiteit van Leiden met destaatssecretaris afspreekt dat er niet zes procent in eenexcellente opleidingstraject terecht mag komen, maar dathet tenminste tien procent van de studenten moet zijn. Danis het getal het doel geworden en gaat het er helemaal nietmeer om of studenten of opleidingen kwaliteit hebben. Nee,dan gaat het erom een bepaald getal te halen en getallenvertegenwoordigen heel slecht kwaliteit.

De heer Beertema (PVV):

Collega Duisenberg heeft het al uitstekend verwoord, watons betreft. Ik zie ook niet hoe het versoepelen of hetopheffen van prestatieafspraken de kwaliteit van de oplei-dingen ten goede kan komen, zoals de heer Van Meenendat wil. Ik zie wel dat er wat perverse prikkels in het systeemzitten, maar ik kijk ook naar de quote over de problemenzoals de LSVb die naar voren brengt: een weinig reflectievecultuur, gebrek aan structurering en toezicht, en de kwaliteitvan toetsing is onvoldoende gewaarborgd.


Zeker.


Dat heeft allemaal zijdelings wel met prestatieafspraken temaken, maar uiteindelijk komt het neer op de corebusinessvan bestuur en management van de universiteiten zelf. Eris niets mis mee om dat door de NVAO te laten controlerenen om de universiteiten tot de orde te roepen. U kunt toch

104-7-2

3 september 2014

TK 104



niet volhouden dat deze problemen een gevolg zijn vanprestatieafspraken en perverse prikkels?


Dat is precies niet wat ik zeg. Ik heb het niet over prestatie-afspraken in brede zin. Ik wil overigens wel dat het presta-ties zijn van de instellingen en niet dat die instellingen eenbeetje achteroverleunen waardoor het vooral een prestatievan de student moet worden. Ik heb het hier over de rende-mentsafspraken. Die zijn een onderdeel van de prestatieaf-spraken en van dat onderdeel wil ik af, omdat dat een groteperverse prikkel is. Dat leidt niet tot verbetering van kwali-teit, maar tot verbetering van de snelheid van studeren. Datzijn voor mij twee verschillende dingen. Met alle anderedingen die u noemt ben ik het helemaal eens; er moetstreng op worden toegezien en daar moet verbeteringplaatsvinden.


U moet wel een alternatief bieden voor die rendementsaf-spraken. Zonder rendementsafspraken komen we er nieten wordt het vrijheid blijheid. Dan hebben wij als TweedeKamer geen instrumenten om nog iets te meten.


Ja, maar het doel van onderwijs is toch niet dat de TweedeKamer iets heeft om te meten? Het doel is dat de universi-teiten heel goed onderwijs verzorgen en een heel goedebegeleiding bieden; dat voldaan wordt aan al die zaken diede LSVb naar voren brengt, zoals u aangaf. Dat kost gelden wij gaan er binnenkort ook over spreken hoe we dekwaliteit echt een impuls kunnen geven door te investeren.Ik hoop dat de heer Beertema met mij vindt dat studentende gelegenheid moeten krijgen om hun eigen leven en lerenin te richten, en niet afhankelijk gemaakt worden van eenuniversiteit die er een financieel belang bij heeft dat studen-ten daar zo kort mogelijk zijn. Ik heb het alleen maar overdat financiële beleid en die financiële prikkel. Ik noem dateen opjaagpremie die niets bijdraagt aan de kwaliteit.

De heer Mohandis (PvdA):

Wij debatteren hier vandaag over de verschillende opleidin-gen binnen het domein geesteswetenschappen die onderde maat zijn. Er blijven twee vragen overeind na het pleidooivan de heer Van Meenen. Ten eerste vraag ik mij af of hijhet met mij eens is dat deze opleidingen opeens een vol-doende zouden hebben gehad als er geen rendementsaf-spraken zouden zijn. Ten tweede vraag ik mij af wat hijprecies bedoelt met de rendementsafspraken. Kan de heerVan Meenen iets concreter zijn over welke rendementsaf-spraken hij zo hekelt? Hij moet dat iets concreter aangeven.Hij leek namelijk te beginnen met de stelling dat de presta-tieafspraken de schuld van alles zijn en dat er geen proble-men meer zijn als we die afspraken afblazen. Hij zei echterdat die prestatieafspraken wel belangrijk zijn en daarnaastsprak hij over de kwaliteitsafspraken. Het gaat mij om derendementseisen: wat precies?


Exact; dat heeft de heer Mohandis goed begrepen. Het gaatmij in dit verband om de rendementsafspraken, om het feit

dat het voor de universiteiten en dus ook voor een individu-ele docent van belang is dat een student op een bepaaldmoment afstudeert en dat alleen om die reden kan wordenbesloten om een student te laten slagen. Dat is een financi-ële prikkel die erop staat om van die 5 een 6 te maken. Datis mede een oorzaak waardoor dit gebeurt. Ik zeg niet datals dat er niet geweest zou zijn, alle opleidingen een vol-doende zouden hebben gehad. Er zijn immers meer elemen-ten. Dat is allemaal nog veel ingewikkelder, maar dit is eenheel eenvoudig element. Er is geen enkel argument voorrendementsafspraken. Daar kan ik ook een wedervraag overstellen. Ik bedoel met "rendementsafspraken" het volgende.7% van de bekostiging wordt afhankelijk gemaakt van — ikvat het even kort samen — de snelheid waarmee een stu-dent de opleiding doorloopt. Over die rendementsafspraakheb ik het nu. Die speelt ook in dit verband een rol.


Het is aan u om het te hebben over alles wat u belangrijkvindt bij dit debat. Ik maak deze vraag misschien nog ietsconcreter dan mijn eerste vraag. Welke van de 26 opleidin-gen die tekortschieten, die het stempeltje "onvoldoende"hebben gekregen, hebben dat volgens u gekregen vanwegerendementsafspraken? De tekortkomingen hebben ook metandere zaken te maken. De heer Beertema heeft dat mooiopgesomd. Mij verbaast het punt dat u maakt. U verknooptdat met het debat dat we vandaag voeren. Dat is even bui-ten mijn logica.


Het komt de Partij van de Arbeid wellicht niet goed uit datdit nu aan de orde komt. Het is wel degelijk zo dat er vanuitde NVAO wordt aangegeven dat dit element van de rende-mentsafspraken — ik noem het even een opjaagpremie —dit effect kan hebben. Daar kunnen we hier en nu iets aandoen. Ik kan niet voor elke opleiding apart zeggen wat dituiteindelijk voor effect heeft gehad op het oordeel. Het kanbest zijn dat ze nog steeds allemaal een onvoldoende heb-ben. Maar voor de individuele student, die hierdoorgetroffen of bevoordeeld wordt, kan ik het wel zeggen. Erzijn studenten die het genadezesje gekregen hebben en erzijn ongetwijfeld studenten die dat gekregen hebben omdater een financieel belang is. Zo werkt het nu eenmaal, inieder geval in dit land. Als er een financieel belang is, gaanmensen zich daarnaar gedragen. Dat kan ik op geen enkelemanier verbinden met de kwaliteit, waar ik voor wil staan.

De voorzitter:Ik zie dat u nogmaals wilt interrumperen, mijnheer Duisen-berg, maar u bent al geweest. Het spijt mij.


Dus?

De voorzitter:Dus u mag niet nog een keer, want anders gaat iedereenweer interrumperen. Het is echt eenmalig. Misschien kuntu het in tweede termijn doen. Het spijt mij, maar dat zijnde regels.

104-7-3

3 september 2014

TK 104




Voorzitter. We spreken over het bericht dat 26 opleidingenin de geesteswetenschappen bij de accreditatie een onvol-doende hebben gekregen van de NVAO. Dat is 13%. Voordeze opleidingen staat het stoplicht op oranje. Ze krijgentwee jaar de tijd om de kwaliteit te verbeteren. Vroeger konhet stoplicht alleen op rood of op groen. Het was dus allesof niets. In het nieuwe stelsel is daar het oranje licht bijgekomen. Dit betekent ongetwijfeld dat meer opleidingeneen waarschuwing krijgen. Dat komt vervolgens groot inhet nieuws; vandaar dit debat. Het nieuwe systeem is eenverbetering. Er worden geen opleidingen meer goedgekeurdterwijl ze eigenlijk tekortschieten. Het houdt de opleidingenscherp en de studenten weten waar ze aan toe zijn.

Er is wel een probleem met sommige scripties. Dat kondenwij ook in de media lezen. Sommige scripties kregennamelijk een voldoende terwijl ze eigenlijk onvoldoendewaren. Dit werd ook erkend door de docenten die aange-sproken werden door de panels die deze scripties laterbeoordeelden. Dat is wel onthullend. Dan moeten wijnatuurlijk de vraag stellen: hoe wordt dit veroorzaakt? Wijwillen immers herhaling voorkomen. Graag krijg ik de visievan de minister daarop. Kan dit te maken hebben met deprestatiedwang ofwel de druk om studenten zo snelmogelijk af te leveren? Welke rol spelen de prestatieafspra-ken hierbij? Kunnen die ertoe leiden dat men losser omgaatmet de criteria rond het eindniveau? Dat moeten wij nietwillen!

Wordt er niet te veel nadruk gelegd op onderzoek in plaatsvan op onderwijs? Dit vraagt ook de voorzitter van deaccreditatiecommissie, de NVAO. Er gaat vooral geld naaronderzoek en naar techniekopleidingen. De geestesweten-schappen komen steeds meer onder druk te staan. Het feitdat er minder geld naar geesteswetenschappen gaat enmeer geld naar andere studies zou ook een oorzaak kunnenzijn. Hoe kijkt de minister daartegenaan? De voorzitter vande NVAO zegt inderdaad — ik heb dat net nog even gelezen— dat wij niet alleen naar rendementen moeten kijken, maarook naar de kwaliteit van het onderwijs. Dat lijkt mij eenbuitengewoon interessant advies voor de minister. Wat ishet oordeel van de minister over het feit dat niet alle oplei-dingen een tweede beoordelaar hebben? Zou dat nietstandaard het geval moeten zijn?

Wat vond de minister van het artikel in de Volkskrant vangisteren waaruit blijkt dat wetenschappers steeds meerflexwerkers worden? Inmiddels heeft 40% van het personeeleen tijdelijk contract. Twintig jaar geleden was dit nog maar20%. Als je de promovendi meerekent, zit je al op 60% tijde-lijk personeel op universiteiten. Erkent de minister dat diteen ondermijning van de kwaliteit kan betekenen? Erkentzij dat dit ten koste gaat van de continuïteit in het onderwijs?

Nu kom ik op een lastig punt. De minister zegt dat dediploma's geldig blijven, want er is geen sprake van fraude.Dat begrijp ik, maar dit roept wel vragen op. De ministerzal begrijpen dat mensen vragen hebben over de waardevan een diploma als zij vernemen dat niet aan het vereisteeindniveau is voldaan. Erkent de minister dat er vragenkunnen zijn over het diploma en met name over de waardevan het diploma bij studenten en werkgevers? Zij lezen dezeberichten namelijk eveneens. Hoeveel studenten of afgestu-deerden hebben zorgen over de waarde van hun diploma?

Is dit inmiddels bekend? Heeft de minister daarover contactmet de Landelijke Studenten Vakbond die daar een meld-punt over heeft geopend? Wat wordt er voor die studentengedaan? Is er een mogelijkheid voor compensatie wanneerde studenten aanpassingen moeten doen?

Ik hoop dat wij vandaag zaken kunnen doen. Dit werd ookal door de heer Van Meenen gezegd. De rendementsafspra-ken hebben immers een pervers effect op het onderwijs. Ikhoop dus dat wij zaken kunnen doen en die afspraken kun-nen schrappen.


Voorzitter. De kwaliteit van het hoger onderwijs moet boveniedere twijfel verheven zijn. Dat was en is het basisuitgangs-punt voor de VVD. Indien diploma's worden betwijfeld, haalje een fundament onder onze samenleving weg en dupeerje individuele studenten en afgestudeerden voor hun leven.Niet voor niets heeft de VVD zich altijd ingezet voor destrengste kwaliteitsborging.

Ik maak mij allereerst zorgen over de consequenties voorde betreffende studenten en afgestudeerden van de 26opleidingen die nu een onvoldoende hebben behaald. Ikheb begrepen dat hun diploma's niet in het geding zijn endat de studenten en afgestudeerden zijn geïnformeerd. Mijnvraag aan de minister betreft de rol van de studenten in hethersteltraject: welke rol krijgen de studenten? We hebbenhet eerder gehad over een rol voor opleidingscommissies.Ik heb daar toen erg voor gepleit en daarvoor samen metcollega Mohandis een motie ingediend. Hoe staat het metdie sterkere positie voor de opleidingscommissie?

Nu de werking van het stelsel. Sinds 2010 heeft zowel hetkabinet-Rutte I als Rutte II verschillende aanscherpingenvan de kwaliteitsborging en het accreditatiestelsel doorge-voerd. Het vernieuwde stelsel is in 2013 positief geëvalu-eerd, onder andere door de Rekenkamer. Het stelsel is nuaan het werk. De NVAO benoemt nu, als externe kwaliteits-toetser, de tekortkomingen, maar geeft ook gradaties aan:van "onvoldoende" tot "goed". De NVAO benoemt zaken.Voorheen was dat anders. Dit komt ook door de methodiekvan de herstelperiode van twee jaar. De universiteiten zijnnu aan zet om de opleidingen met een negatief oordeelbinnen twee jaar op orde te krijgen. Dat nu een aantal stu-dies als onvoldoende wordt beoordeeld, duidt op eenstrakke handhaving van de kwaliteit en de detectie vantekortkomingen. Het vernieuwde systeem werkt dus enkwaliteit staat nu weer bovenaan op de prioriteitenlijst. Datis winst. Die winst is geboekt sinds 2010.

Zoals gezegd, het stelsel is nu aan het werk en daar moethet gewoon mee doorgaan. Dit zeg ik ook aan de collega-Kamerleden van enkele partijen die in de afgelopen jarendeze kwaliteitsborging ter discussie hebben gesteld, omdatdie te veel lasten zou geven of omdat de oplossing voorhen vooral zit in meer geld of meer ruimte. De lat hoogleggen, werkt. Of het nu leerlingresultaten, de kwaliteit vande docenten of de kwaliteit van onderwijs betreft: de lathoog leggen, werkt. In tegenstelling tot wat ik weleensopmaak uit de woorden van die collega's, is elkaar aanspre-ken op die ambitie niet lastig. Nee, een hoge ambitie, hogeverwachtingen hebben van elkaar, zorgt ervoor dat iederkind en iedere student de kans krijgt om bij het behalen vaneen studie te ontdekken dat hij of zij veel meer kan dan hij

104-7-4

3 september 2014

TK 104



of zij ooit had gedacht; dat hij of zij alles eruit kan halen waterin zit en met een stevig fundament de samenleving in kangaan. Dat is goed voor hen. Dat is goed voor Nederland.

Ik wil een aantal vragen aan de minister stellen ter verdui-delijking. Ten eerste de volgende. Een van de bevindingenis dat de examencommissies nieuwe stijl niet goed zijningevoerd. Is dit een breder probleem? In dat geval moetdit extra aandacht krijgen. Ten tweede een fundamentelevraag: hoe kan het dat deze instellingen de instellingstoetskwaliteitszorg hebben behaald, terwijl er toch een onaange-name verrassing komt bij de selectie van een aantal vanhun opleidingen? Ten derde: hoe beoordeelt de ministerde constatering dat het onderwijs vaak het sluitstuk is, ter-wijl dit toch de kerntaak is van universiteiten? Graag eenreactie van de minister. Tot slot heb ik een vraag over water gebeurt ná de twee jaar. Ik wil heel graag van de ministerweten wat er gebeurt als opleidingen het na die twee jaarnog niet voor elkaar hebben. Is de minister het met de VVD-fractie eens dat de accreditatie moet worden ingetrokkenen de bekostiging moet worden stopgezet, indien na tweejaar de onvoldoendes niet zijn weggewerkt?

De belangrijkste conclusie is dat het stelsel doet wat hetmoet doen, en dat het daarmee door moet gaan. De kwali-teit van het hoger onderwijs moet boven iedere twijfel zijnverheven. Dat is in het belang van onze studenten en vanNederland.

De heer Rog (CDA):

Ik heb een vraag aan de heer Duisenberg. De heer Duisen-berg lijkt de minister in de mond te willen leggen datopleidingen die de accreditatie niet krijgen, worden gestopt.Gek genoeg, begrijp ik dat. Mijn zorg zit echter bij de stu-denten, zeker wanneer er straks onverhoopt een leenstelselkomt en studenten gigantische schulden gaan maken, maargeen opleiding kunnen afronden van het niveau dat zijmogen verwachten. Wat is de heer Duisenberg van planom voor die studenten te gaan betekenen?


Het belangrijkste is dat het stelsel proactief en preventiefis. Dit schrijft de NVAO ook. Juist daarom is het belangrijkdat we die herstelperiode hebben, dat er tijd is voor dietekortkomingen. Die herstelperiode van twee jaar is echteen goede periode, maar het moet dan ook heel duidelijkzijn dat de accreditatie wordt ingetrokken als men het daarinniet haalt, dus dat daar consequenties uit worden getrokken.Het is juist in het belang van de studenten dat het stelselhelder is wat betreft de verwachtingen, maar ook wat betreftde consequenties.

De heer Rog (CDA):

Tot zover zijn we het dus helemaal eens, maar ik herhaalmijn vraag: wat betekent dit voor de studenten? Die studen-ten hebben dankzij de afschaffing van de basisbeurs daneen extra schuld van meer dan €3.000 per jaar, als zij uitwo-nend zijn, en vervolgens is die opleiding er niet meer. Deaccreditatie is namelijk ingetrokken. Is de heer Duisenberghet met het CDA eens dat deze studenten gecompenseerdzullen moeten worden?


Het gaat ten eerste om de preventieve werking. Dat is heteerste stuk. Het stelsel moet preventief zijn, heldere ver-wachtingen scheppen en consequent zijn. Dat is zoals hetnu is ingericht. Het andere stuk is wat mij betreft ook algeregeld en is sinds 2010 ingezet. De positie van studentenis enorm sterk doordat er in het examenreglement eenexacte omschrijving staat van wat een student kan verwach-ten. De studenten hebben ook de mogelijkheid om op tegaan voor een schadevergoeding als niet aan de verwach-tingen wordt voldaan. Volgens mij is de positie van studen-ten in die zin gewaarborgd. Het moet echter wel preventiefzijn. De kwaliteit moet preventief gewaarborgd zijn. Dat isheel helder. Daarnaast moeten studenten goede voorlichtinghebben. Daar heeft de VVD zich ook voor ingezet. Denk aande studiebijsluiter en goede voorlichting. Deze NVAO-rap-portage is ook niet voor niets uitgebracht, maar om duidelijkte maken aan studenten: dit is de opleiding waar jij voorkiest.


De heer Duisenberg heeft zojuist een gloedvol betooggehouden om de lat hoger te leggen, om meer prestatieste vragen van studenten. Op zichzelf is dat prima. Tegelij-kertijd heeft hij zich afgezet tegen partijen die meer geldvoor onderwijs willen en het daar voortdurend over hebben.Als dat mijn partij verweten wordt, beschouw ik dat maarals een eer. Het staat mij echter wel bij dat wij samen kort-geleden nog een handtekening hebben gezet onder ietswat 1 miljard euro voor het hoger onderwijs moet opleve-ren. Hoe kijkt de heer Duisenberg daarnaar, gezien zijn eigenwoorden? Die geven mij namelijk de indruk dat het niet omgeld gaat, maar om het hoger leggen van de lat.


Het is geen kwestie van het een of het ander. Het is in iedergeval geen kwestie van "alleen maar meer geld en dan zienwe het wel; we donderen het het raam uit en dan gaan wekijken wat er gebeurt". We investeren al heel veel. Als wenog meer gaan investeren — het geld dat we gezamenlijkzullen vrijmaken — mogen we ook verwachtingen hebben.Daarom verbinden we het miljard dat vrijgemaakt wordtmet het studievoorschot aan nieuwe afspraken, nieuwedoelen die we met elkaar willen behalen, namelijk het besteonderwijs dat je in de wereld kunt krijgen.


Maar ik wil nu even naar de huidige situatie, naar aanleidingvan het rapport van de NVAO. Er wordt geconstateerd datde lat hoog ligt. Een aantal studenten haalt die niet, maarer zijn wel docenten die die studenten over die lat heenhelpen. Die situatie komt geregeld voor. Wat is in het kadervan meer investeren in het onderwijs wat dat betreft danhet doel? Die lat ligt blijkbaar al hoog, alleen tilt de docenteen student er om de een of andere reden overheen. Watis volgens de heer Duisenberg de reden daarvoor?


Daarom had ik eigenlijk die laatste interruptie willen plegenin de termijn van de heer Van Meenen. Het lijkt alsof deheer Van Meenen het onderzoek van de NVAO over heeftgedaan. Ik weet niet wanneer hij dat heeft gedaan, maar er

104-7-5

3 september 2014

TK 104



ligt gewoon een onderzoek waaruit de reden van het kwali-teitsprobleem blijkt. Het frappante van het onderzoek is dathet aangeeft dat het om studies gaat die onvoldoende zijn.Tegelijkertijd wordt er ook geschreven, ergens op de laatstebladzijde, dat deze studies één klein probleem hebben,namelijk dat het rendement veel te laag is. Er staat dus nietdat het rendement omhooggepoetst is en dat er daardooreen probleem is. Dat is zeker niet de constatering. Het ishet tegenovergestelde. De heer Van Meenen vraagt wat ikeraan ga doen. Het staat in het rapport. Denk aan zakenzoals de examencommissies. Ik kan het nog een keervoorlezen, maar ik vind vooral dat de universiteiten hier numee aan de slag moeten, en niet ik.

De voorzitter:Mijnheer Van Dijk, bent u van plan om te interrumperen?


Ja. De heer Duisenberg is op dreef. Hij heeft waarschijnlijkeen goede vakantie gehad. Dat gun ik hem.


Het was voor iedereen, denk ik, een zeer wisselendevakantie. Dat bedoel ik niet persoonlijk, maar ik doel op water is gebeurd in de wereld.


Ik stel voor dat we daar na het debat over doorgaan. Ik moetwel zeggen dat uw betoog gaten vertoont. U verwijt D66dat ze geld over de balk smijt, maar zelf haalt u 1 miljardweg bij studenten. Zie af van dat leenstelsel, dan bent uweer consequent. Mijn vraag is of de heer Duisenberg hetermee eens is dat financiële prikkels pervers kunnen zijn.Ik doel dan op de situatie waarin een student een twijfelach-tige scriptie heeft gemaakt. De docent praat er dan met zijnopleidingsmanager over en zegt dan: deze scriptie is nietgeweldig, maar ja, laten we die student maar een zes gevenwant dan is hij erdoor en zijn wij van hem af en krijgen weook nog een paar euro's en is iedereen blij. Snapt de heerDuisenberg dat het zo kan werken?


Ik heb zelf in zo'n beoordelingscommissie gezeten. Ik hebveel scripties langs zien komen waarvan ik ook heb gedacht"is dit nou het niveau?". De overweging die dan door hethoofd van zo'n commissie ging, althans in het geval dat iker bij betrokken ben geweest, was niet de overweging welkeafspraak er is gemaakt met de overheid, echt verre van. Ikdenk wel dat het een heel kwalijke zaak is. Er gaan ookandere dingen door je hoofd. Je vindt het namelijk verschrik-kelijk vervelend om, wanneer de familie bij wijze van spre-ken al buiten staat met bloemen, de student dan af tebranden. Het erge is dat dat punt er gekomen is en datmethodes niet kloppen et cetera. Dat heb ik ook aangekaartbij de opleiding waar ik bij betrokken ben geweest. Echter,geen moment ging die overweging daar door het hoofd.Dus ik snap dat helemaal niet.


Misschien is het inderdaad niet direct de overheid die daneen rol speelt, maar ik denk dat het wel te maken heeft metcultuur. En die cultuur wordt wel aangejaagd door dezeminister en ook door uw partij. Dat is een cultuur vanopschieten. Daar hebt u zo-even ook een gloedvol betoogover gehouden: jongens, niet achteroverleunen, opschieten.Op zichzelf valt er ook best wat voor te zeggen maar als jeer op een gegeven moment financiële consequenties aangaat verbinden — dat is de essentie van de rendementsaf-spraken — gaat dat doorwerken in die opleiding. Dan zijner mensen die zeggen: die percentages moeten er goeduitzien want anders komen we slecht in de brochures testaan.

De voorzitter:Wat is de vraag?


Kan de heer Duisenberg zich dat voorstellen, zoals het ookdestijds bij Inholland is gegaan waarbij mensen te snel eendiploma kregen?


Nee, ik kan mij dat niet voorstellen. Wat ik mij wel kanvoorstellen, is het volgende. Als je geen heldere ambitiesstelt — ik denk aan het gebied waar u het zelf altijd overheeft, te weten de bevoegdheid van studenten — en als jevooraf geen heldere consequenties formuleert en je die ookniet wilt doorvoeren, dan krijg je inderdaad een cultuur vanslapte en verslapping. Ik vind dus dat je heldere ambitiesmoet stellen, dat je de lat hoog moet leggen, dat dit allesgericht moet zijn op kwaliteit, kwaliteit en nog eens kwaliteiten dat je daaraan ook consequenties moet verbinden. Alleendan kun je het onderwijs in Nederland beter maken. Dat isuiteindelijk in het belang van ons allemaal.


Voorzitter. Van de 212 studies in het domein geestesweten-schappen die jaarlijks toch ruim 6.000 nieuwe studententrekken, scoren 21 studies goed — dat is een beetje weinig— 160 voldoende en 26 onvoldoende. Alle herstelplannenvan de betrokken opleidingen zijn inmiddels goedgekeurddoor de NVAO, en dat is inderdaad een belangrijk gegeven.De instellingen in dat nieuwe stelsel zullen de komendetwee jaar de kans krijgen om de kwaliteit van het onderwijste verbeteren. Bedenk daarbij dat de NVAO van al dieondermaatse opleidingen heeft vastgesteld dat ze in staatzullen zijn om binnen die afzienbare periode van twee jaaruit de rode cijfers te komen. Dat is een verbetering. Dat isnamelijk de voorwaarde voor die nieuw ingerichte herstel-periode en dat is veel beter dan de oude situatie waarinalleen die ene optie er was, namelijk het intrekken van deaccreditatie. Dat leidde tot verkeerde maar wel enigszinsbegrijpelijke terughoudendheid bij de toezichthouders. Nuis er veel meer ruimte om zaken te benoemen en om testreven naar verbetering. Het systeem werkt, maar hetgevolg van een werkend systeem is natuurlijk wel dat ervan tijd tot tijd kwalijke zaken worden geconstateerd, zekernu we ons in een transitieperiode bevinden. Nou, het zij zo,de PVV-fractie is in ieder geval blij te constateren dat het

104-7-6

3 september 2014

TK 104



systeem werkt en dat het leidt tot kwaliteitsverbetering waardat nodig is. Naar onze mening lijkt de NVAO zich te hebbenhervonden als waakhond en handelt zij op dit punt opadequate wijze.

De geconstateerde problemen bij de opleidingen zijn heeldivers. Die zien op de omvang, het niveau van de scripties,de procedures van examencommissies, het ontbreken vande balans tussen theorie en praktijk. De voorzitter van deNVAO trekt de algemene conclusie dat de eenzijdigebestuurlijke waardering voor wetenschappelijk onderzoekde oorzaak is van de achterblijvende kwaliteit van hetonderwijs. Ik heb de indruk dat universiteiten de balanstussen onderzoek en onderwijs moeten hervinden. Onder-zoek is zeker de weg naar wetenschap, maar dat betekentniet dat wij ons prachtige academische onderwijs moetenverwaarlozen. Onderzoek en onderwijs zijn alle twee kern-taken van de academie. Het bewaken van de balans daar-tussen is een kerntaak van het academisch bestuur. Het isniets meer of minder.

Meer concreet schrik ik van een aantal zaken die ook deLSVb terecht noemt. Denk aan de weinig reflectieve cultuur,het feit dat het afleggen van verantwoording als eenonnodige last wordt ervaren en het gebrek aan structureringen toezicht, waardoor de instelling niet kan garanderen datalle eindkwalificaties kunnen worden behaald. Volgens dePVV raakt dit allemaal aan de kwaliteit van bestuur enmanagement. Ik zou tegen die bestuurders zeggen: komop, dit is de corebusiness van jullie werk; focus hier alsje-blieft op! Dat moet toch vrij eenvoudig aan te pakken zijnmet de juiste aansturing.

Wij maken ons wel zorgen over de uitspraak die betrekkingheeft op de bachelorstudie Theaterwetenschap van deUniversiteit van Amsterdam. Die luidt: met de huidige crite-ria is het vrijwel onmogelijk om geen voldoende te krijgen.Dan heb je het volgens de PVV echt over een urgent pro-bleem. Ik zou de minister willen oproepen om juist hierextra de vinger aan de pols te houden, want in dit soortgevallen moeten we durven vaststellen dat de waarde vandiploma's in het geding kan komen. De NVAO constateertdat er geen sprake is van fraude of moedwilligheid bij deinstelling of bij de student. Er is dus geen reden om tetwijfelen aan de geldigheid van de diploma's. In het gevaldat ik zojuist noemde, komt echter wel de waarde van hetdiploma onder druk te staan. Ik ontvang graag een reactievan de minister hierop.

We zijn van oordeel dat de pas afgestudeerden van de 26betrokken studies een geldig en waardevol diploma hebbenverkregen — daar zijn geen zorgen over — maar in hetzojuist genoemde geval moeten we wel echt gaan uitkijken.

Wat is de minister van plan met de studenten van wie debachelorscriptie is beoordeeld op masterniveau? Heeft datgeleid tot voortijdige uitval en kan in die gevallen eventueelnog iets worden gerepareerd?

Ten slotte heb ik een observatie over de university colleges,die zeer succesvol zijn. Dat verdient complimenten. Er issprake van kleine groepen, veel contacturen, intensievebegeleiding en een veel lagere studie-uitval dan bij regulierestudies. In de discussie over het verbeteren van de acade-mische kwaliteit zou het voor de hand liggen om de succes-factoren van de university colleges te definiëren en om teonderzoeken hoe we een aantal daarvan of desnoods alle-

maal kunnen transponeren naar de reguliere universiteiten.Ziet de minister daartoe een mogelijkheid? Zo ja, op welkewijze?

De heer Rog (CDA):

Voorzitter. Het is een zorgelijke situatie dat 13% van de doorde NVAO beoordeelde opleidingen in de geesteswetenschap-pen als onvoldoende is beoordeeld. In veel gevallen betrofhet het gerealiseerde eindniveau van de studenten, waarbijin sommige situaties zelfs werd geoordeeld dat het niveauvan de eindscriptie het niveau van een middelbareschool-werkstuk niet oversteeg. Dat is ernstig. Er waren ookopleidingen waarvan het programma in zijn geheel tekort-schoot. Dat zijn ernstige zaken die niet zouden mogenvoorkomen in ons hoger onderwijs. Gelukkig zijn geenfraude en onrechtmatigheden geconstateerd; laat dat ookgezegd worden. Gelukkig kunnen we constateren dat hetstelsel werkt. Er zijn beoordelingen geweest, er zijn herstel-plannen ingediend en op dit moment ziet het ernaar uit datde opleidingen erin zullen slagen om het onderwijs binnentwee jaar weer op het niveau te krijgen dat studentenmogen verwachten.

Het CDA wil doorgaan op de weg van minder regels enminder administratieve lasten in het hoger onderwijs. Voorons is er dus geen reden om nu, naar aanleiding van denegatieve beoordeling van 26 opleidingen, het hogeronderwijs te overladen met nieuwe regels en extra toezicht.Laat de politiek zich dus beheersen. Ik vraag de minister ofzij doorpakt met het uitvoeren van de Kamerbreed aange-nomen motie-Rog, waarin zij ertoe wordt opgeroepen omde lastendruk in het hoger onderwijs te verminderen.

Daar staat tegenover dat studenten mogen verwachten dathun opleiding van onbetwiste kwaliteit is, zeker nu ditkabinet met de hartelijke steun van D66 en GroenLinks hetleenstelsel zal invoeren en de basisbeurs zal afschaffen.Studenten zullen zich straks diep in de schulden moetensteken om te kunnen studeren, maar welke positie hebbenzij als de opleiding het hersteltraject straks onverhoopt nietsuccesvol afrondt? Dat zou kunnen. Kunnen deze studentende instelling waar zij studeren dan aansprakelijk stellen?Kunnen zij dan gecompenseerd worden voor de financiëleschade die zij lijden? Zal de minister hiermee rekeninghouden in haar wetsvoorstel voor de invoering van hetleenstelsel? Kan zij aangeven of en, zo ja, hoe de studentenvan de als onvoldoende beoordeelde opleidingen zijngeïnformeerd?


Ik heb een interruptie naar aanleiding van de vraag over deschadevergoeding. Ik heb net uitgelegd dat dit allang kan.Is de heer Rog ervan op de hoogte dat dit allang mogelijkis en dat de positie van de student recentelijk, in het laatstewetsvoorstel van de minister, al geregeld is?

De heer Rog (CDA):

Ik stel de minister een vraag in relatie tot de extra schuldendie studenten straks zullen moeten opbouwen. Volgens mijis dit een gerechtvaardigde vraag omdat studenten op ditmoment gecompenseerd kunnen worden, maar niet altijdhoeven te worden. Gek genoeg denk ik dat met de giganti-sche schuld die studenten straks zullen opbouwen, het

104-7-7

3 september 2014

TK 104



belang hiervan groter wordt. Ik hecht eraan dat de ministerdaarop ingaat en aan de Kamer en aan toekomstige gene-raties studenten duidelijk maakt waar zij rekening meekunnen houden. Ik wacht graag af wat de minister hieropin haar termijn antwoordt.

Ik heb gesproken over de informatie aan de studenten. Deminister stelt dat studenten zich geen zorgen hoeven temaken over de geldigheid van hun diploma. Dat is helderen dat is ook heel goed, maar er kan natuurlijk wel maat-schappelijke twijfel zijn. De waarde van het diploma in hetmaatschappelijk verkeer kan aan inflatie onderhevig raken,want iedereen weet welke opleidingen onvoldoende waren.Zijn alle studenten van die onvoldoende beoordeeldeopleidingen in de gelegenheid gesteld om kosteloos eeninhaalprogramma te volgen of hun scriptie opnieuw in tedienen, als zij dat wensen? Kan de minister aangeven of devisitatiepanels altijd over voldoende kennis beschikken vande beoordeelde opleidingen? Kan de minister aangevenwat de geesteswetenschappen in de afgelopen jaren hebbengedaan met de 15 miljoen euro voor versterking vanonderwijs en onderzoek, die zij sinds 2011 jaarlijks krijgen?


Voorzitter. Het is zorgelijk dat 26 masteropleidingen in degeesteswetenschappen van onvoldoende kwaliteit zijn.Toen we voor de zomer dit bericht te horen kregen, hebbenwij als Kamer heel snel een technische briefing gehad metde NVAO. Daarin is ons verteld hoe er is gehandeld. Datverdient alle waardering. De NVAO en de meeste universi-teiten kwamen namelijk gelijk in actie. Zorgvuldigheid gaatboven snelheid.

De uitgedeelde onvoldoendes maken duidelijkheid dat onsaccreditatiestelsel functioneert. Dat is al eerder gezegd doorandere collega's. Studies die niet aan de maat zijn, wordener door visitatiecommissies uit gepikt. Dat komt mededoordat er in 2013 al aangescherpte wetgeving is aangeno-men. Die is ook uitgebreid bediscussieerd en bekritiseerd.Ik heb het over de Wet versterking kwaliteitswaarborgenhoger onderwijs, die is bedoeld om het toezicht op hethoger onderwijs te versterken. Er lijkt nu een betere balanstussen de lastendruk en een stevig toezicht. Ik refereer aande motie van de heer Rog, die wij ook steunen. Ik steun methem de oproep: laten we ons niet gek maken, want hetaccreditatiestelsel werkt. Laten we voorkomen dat weallerlei nieuwe regels gaan optuigen die het probleem nietbeter gaan detecteren.

Dankzij het wetsvoorstel is er nu sprake van het clusterge-wijs beoordelen van opleidingen, waardoor de kwaliteitvan het onderwijs binnen een bredere context kan wordengeplaatst en tekortkomingen eerder worden gesignaleerd.Als een opleiding tekortschiet, heeft dat vaak te maken metde kwaliteit en het functioneren van examencommissies,zo las ik in het rapport. In de Wet versterking kwaliteitswaar-borgen hoger onderwijs zijn er op dit punt aanscherpingenaangebracht. Vindt de minister deze afdoende of ziet zij noggeen positieve werking van de wet die wij reeds hebbenbehandeld?

Daarnaast hebben wij in diverse berichten kunnen lezendat het niet voor het eerst is dat de NVAO onvoldoendesuitdeelt en hier een hersteltermijn aan koppelt. Eerder

werden beoordelingen echter niet actief naar buitengebracht. De NVAO heeft er bij geesteswetenschappen welvoor gekozen om actief te communiceren middels eenpersbericht. Deze transparantie is wat ons betreft wenselijk,opdat alle betrokken opleidingen gelijk in actie kunnenkomen en het voor studenten sneller duidelijk wordt water aan de hand is en waar zij terechtkunnen.

Voor mijn fractie blijven omtrent dit punt een paar vragenovereind. In het verleden konden we het licht alleen opgroen of op rood zetten bij het beoordelen van opleidingen.Oranje, de accreditatie onder voorwaarden, is hieraan toe-gevoegd. De heer Van Dijk refereerde er al eerder aan. Alsherstelmogelijkheid is het een zeer belangrijk onderdeelvan ons accreditatiestelsel, maar hoe beoordeelt de ministerhet verschil tussen voldoende en onvoldoende? De logicavoor de buitenwereld is: onvoldoende betekent exit,beëindigen, het is over. De huidige gradaties zijn excellent,goed, voldoende en dan gaan we opeens naar onvoldoende,maar er is een herkansing. Ik kan mij voorstellen dat ditvoor de buitenwereld vragen oproept, juist omdat detekortkomingen bij de 26 opleidingen niet allemaal hetzelfdewaren. Er was een diffuus beeld van tekortkomingen. Graagwil ik een reactie op dit punt

De Partij van de Arbeid verwacht dat de minister scherp zaltoezien op het herstel van het onderwijsniveau en deinformatievoorziening richting studenten en reeds afgestu-deerden. Hierbij dient de minister nauw samen te werkenmet onderwijsinstellingen en studentenvakbonden, zodatstudenten nooit de dupe worden van onvoldoende onder-wijs. Kan de minister ingaan op het aantal studenten datzich reeds heeft aangemeld naar aanleiding van dezeberichtgeving? Hoeveel van hen zijn actief aangeschrevendoor de instellingen en door de verschillende opleidingen?Het accreditatiestelsel heeft de tekortkomingen gedetec-teerd. Het systeem werkt. Er zijn herstelperiodes overeen-gekomen. Wil de minister er nu alles aan doen om hetproces goed af te ronden? Wat mijn fractie betreft moetende opleidingen snel weer op niveau komen, of andersworden beëindigd. Je moet grenzen stellen, maar ook per-spectief bieden aan de opleidingen die weer verder kunnen.Zoals gezegd moeten de universiteiten van de desbetref-fende opleidingen er alles aan doen om de studenten,afgestudeerden en docenten te informeren. Dit dient tegebeuren in nauwe samenwerking met de studentenvak-bonden. Samen komen we immers verder. Tot slot heeftelke student recht op een diploma dat boven iedere twijfelverheven is. Laten we daar weer aan gaan werken.


Ook aan de heer Mohandis stel ik de vraag over de rol vanrendementafspraken in dit geheel. We zitten met de vraaghoe het komt dat scripties te snel een voldoende krijgen.Erkent de heer Mohandis dat rendementsprikkels daarbijeen rol kunnen spelen, omdat het voor de opleiding mis-schien aantrekkelijk is om de student een voldoende tegeven zodat hij doorstroomt en niet blijft hangen? Datlaatste is immers kostbaarder.


Ik heb het rapport goed gelezen. Als ik echter kijk naar detekortkomingen, zie ik dat er veel meer aan de hand is danalleen rendementsprikkels die misschien een rol spelen bijde beoordeling. Als dat zo was, zou dat kwalijk zijn. Collega

104-7-8

3 september 2014

TK 104



Duisenberg heeft een voorbeeld gegeven van de wijzewaarop hij zelf heeft ervaren hoe het proces verloopt. Ikheb zelf de ervaring uit de periode dat ik zelf studeerde. Ikkan zeggen dat men gewoon genadeloos een onvoldoendegaf. Ik heb nooit de indruk gehad dat een decaan of iemandvan een examencommissie dacht aan de rendements- ofprestatieafspraken met de overheid. Ik kan me niet voorstel-len dat de geschetste problemen zich niet meer voordoendoor het schrappen van de rendementsafspraken. Die sug-gestie wekt de heer Van Dijk, maar dat zou een veel tesimpele benadering zijn.


Laat ik één misverstand wegnemen. Binnen de opleidingenof instellingen zal niemand hardop zeggen dat hij "genade-zesjes" uitdeelt omdat anders de rendementsafspraken nietworden gehaald. Dat gaat natuurlijk veel subtieler. Er zijnheel veel berichten en artikelen over de cultuur die ontstaatals men met prestatieafspraken gaat werken. Sterker nog:zo is het ingezet door de voormalige staatssecretaris Zijlstra.Er moest gewoon een beter rendement komen. Daar is menniet geheimzinnig over. Ik stel de vraag heel vriendelijk: isde heer Mohandis bereid om te kijken welke rol de rende-mentsafspraken spelen bij het te gemakkelijk geven vanvoldoendes en de kwaliteit van het onderwijs?

De voorzitter:Een interruptie hoort heel kort te zijn. Geen ellenlangeinleidingen, daar hebt u uw termijn voor gehad. Dat weetu heel goed.


Ik kan daar kort over zijn. Natuurlijk ben ik bereid om tekijken naar die afspraken. Dat hebben we als commissieook afgesproken: we zouden een review hebben en kijkennaar de prestatieafspraken. Bij een vorige wetsbehandeling— ik meen bij de Wet Kwaliteit in verscheidenheid hogeronderwijs — heb ik al aangegeven dat je moet kijken naarde specifieke rendementseisen, op het moment dat hetstudievoorschot een feit is. U kent mijn oordeel over bijvoor-beeld het bindende studieadvies in latere jaren. Als we hetheel concreet gaan maken, moeten we daar scherp naarkijken. Het verknopen van de prestatieafspraken en rende-mentseisen met wat hier vandaag voorligt, zou ik echterniet terecht vinden, gelet op de essentie van dit debat. Ikben natuurlijk wel bereid om te kijken welke perverse prik-kels er wellicht zijn.

De voorzitter:Dank u. Ook het antwoord had wel iets korter mogen zijn.

De heer Bisschop (SGP):

Voorzitter. Vanuit Twente gloort hoop voor het hogeronderwijs. De minister heeft daar afgelopen maandagenkele contouren van haar onderwijsvisioen geschetst.Daarin is de overheid niet langer leidend, maar volgend. Ikciteer: "Gecontroleerd ruimte geven voor experiment. Stu-denten de kans geven om te leren van mislukkingen. Datzou ik in het hoger onderwijs graag meer willen zien, wanter valt niets te ontdekken of te ontwikkelen als we van

tevoren de exacte uitkomst willen weten." Over prestatieaf-spraken en rendement gesproken ... Dat even tussen haak-jes.

Experts aan zet en niet de politiek. De SGP vindt dat wij ditlonkende perspectief op zijn minst eens in een experimentmoeten omzetten, als tegenhanger van al die plannen enexperimenten die het landschap van het hoger onderwijsvoortdurend hebben verbouwd. Denk alleen al aan hetherschikken van opleidingen en aan de stapeling van ver-antwoordingssystemen. Als gevolg van zo'n permanenteverbouwing stuit je vaak op zorgelijke signalen als je con-tacten hebt met de werkvloer. De geesteswetenschappengeven daar helaas een goed inkijkje in.

Het rapport van de beoordelingsorganisatie NVAO laat ziendat er verschillende oorzaken zijn die tot de kritische oorde-len leiden. Ze verschillen ook per instelling. Er is dus genoegwerk aan de winkel. Tegelijk is het opvallend dat bij eenopleiding als geschiedenis de oordelen over de vollebreedte slecht uitpakken, bij de verschillende instellingen.Dat brengt ons tot de vraag: in hoeverre kan hierbij sprakezijn van een verschil in visie op het onderwijs en de organi-satie ervan tussen de beoordelingscommissie enerzijds enhet onderwijsveld anderzijds?

De minister schrijft dat studenten niet de dupe zijn en datde invoering van een hersteltermijn werkt. De SGP consta-teert ook dat van de hersteltermijn gebruik wordt gemaakt.Wij vragen ons toch af of het signaal dat hiervan uitgaat,wel zo gelukkig is. Is het bevredigend om te stellen dat destatus van het diploma juridisch onbetwist is, terwijl deexperts aan de andere kant zeggen dat de kwaliteit die onderdat verstrekte diploma ligt, onvoldoende is? Voor debetrokken studenten uiteraard wel, maar hoe verhoudt ditzich tot de geleverde kwaliteit?

Het is opvallend dat de NVAO als belangrijke oorzaak voorhet tekortschieten van het eindniveau een te hoog ambitie-niveau noemt. Dat gebeurt op zijn minst tot twee keer toe.Studenten beheersen academische vaardigheden onvol-doende. De SGP heeft niet de indruk dat de gewenstevaardigheden in een academische wereld te veel gevraagdzijn, maar vraagt zich eerder af of deze vaardigheden voorveel studenten misschien te veel gevraagd zijn. In hoeverreis het zinvol om van alle studenten een academische lak-moesproef van hetzelfde niveau te vragen? Zou niet veelmeer differentiatie gestimuleerd moeten worden tussen debachelor en de master, ook als het gaat om het eisen vaneen eindwerk? Is het bovendien zinvol en efficiënt datmasterstudenten twee eindwerken in een jaar tijd moetenopleveren? Eén meesterproef lijkt vanuit verschillendeinvalshoeken toch ook winst te kunnen opleveren?

Deze vragen hangen samen met het betoog dat de ministerafgelopen maandag heeft gehouden ter gelegenheid vande opening van het academisch jaar van de UniversiteitTwente. Dat ging over flexibiliteit en over loskomen vanhet "one size fits all"-uitgangspunt. Ik weet dat ik geenEngels mag gebruiken, maar ik citeer nu.

De voorzitter:U moet gaan afronden.

104-7-9

3 september 2014

TK 104




De SGP is benieuwd naar de concrete uitwerking die deminister daarbij voor ogen staat, ook in het licht van debevindingen van de NVAO.

Voorzitter. Ik dank u zeer voor uw onuitputtelijke geduld.

De vergadering wordt enkele ogenblikken geschorst.

Minister Bussemaker:Voorzitter. De heer Van Meenen zei: onderwijs moet goedzijn. Dat ben ik van harte met hem eens. Ik denk dat we datallemaal met elkaar delen. Daarom is het ook heel belangrijkdat er continu gediscussieerd en gereflecteerd wordt op dekwaliteit van onderwijs. Dat is wat wij in Nederland doen,onder andere via accreditaties. Dan is het natuurlijk zorgelijkdat 13% van de opleidingen een hersteltraject is ingegaan.Dat is een conclusie die ik vanaf het moment dat ik haarkreeg, zeer serieus heb genomen. Studenten moeten erimmers op kunnen vertrouwen dat hun opleiding van vol-doende niveau is. Ik hecht er ook aan om hier duidelijk temaken op grond waarvan die onvoldoende tot stand isgekomen en dat hier geen sprake is van fraude of onrecht-matig handelen. Dat is een heel groot verschil met eerderediscussies die we weleens met elkaar gevoerd hebben.Natuurlijk is het zorgelijk dat 13% van de opleidingentekortkomingen vertoont. Tegelijkertijd is het positief omte constateren dat de opleidingen en de instellingen snelconclusies hebben getrokken uit het negatieve oordeel datze hebben gekregen, en dat zij voortvarend aan de slag zijngegaan met de geuite kritiek.

Het is hier door velen al gezegd en ik herhaal het: dat laatdus zien dat het stelsel werkt. De universiteiten zijnonmiddellijk aan de slag gegaan met verbetertrajecten. Zoheeft bijvoorbeeld één opleiding besloten om extra stafle-den in te zetten ter beoordeling van eindwerkstukken enom het studieprogramma aan te passen. Zo is ook die eneopleiding die nog slechts één beoordelaar had — vanzelf-sprekend, want dat zou niet mogen gebeuren, zeg ik tegende heer Van Dijk — overgegaan naar twee beoordeelaars.Het vierogenprincipe is een belangrijk principe in dewetenschap. De heer Duisenberg wees er al op dat vooralle opleidingen met een herstelperiode ondertussen deherstelplannen zijn ingediend. Die zijn inmiddels ookgoedgekeurd door de visitatiepanels en de NVAO. Datbetekent dat de NVAO er vertrouwen in heeft dat de oplei-dingen op korte termijn op orde zijn en dat de geconsta-teerde tekortkomingen worden weggenomen. De NVAOheeft bij geen enkele opleiding besloten om de accreditatiein te trekken. Nogmaals, 13% was niet goed genoeg, maar87% van de opleidingen bij geesteswetenschappen had eenoordeel van voldoende dan wel goed.

De heer Van Meenen zei het al: die 13% heeft wel geleid totpubliciteit en tot enig ongemak. Onrust is eigenlijk al eente groot woord. Er zijn niet op grote schaal signalen vanonrust en onzekerheid ontvangen, maar het is wel een puntdat in de media duidelijk naar voren is gekomen. De heerMohandis zei: dat is goed, want het vergroot de transparan-tie, zeker omdat het nu om clustergewijze accreditatie gaat.Dat is ook een nieuwe manier van accrediteren. Alles wordtbij elkaar genomen, meerdere commissies, omdat er

meerdere subclusters waren. Dan krijg je ook wel een gro-tere conclusie.

Ik denk dat we er met zijn allen voor hebben kunnen zorgendat de onrust bij de studenten uiteindelijk beperkt isgebleven. Dat kon, doordat de NVAO vanwege die cluster-gewijze accreditatie eerst alle informatie moest verzamelen.Al daarvoor hebben de universiteiten gereageerd, bij heteerste signaal, en herstelplannen gepresenteerd. Daar zijnzij voortvarend mee aan de slag gegaan. Ook de studenten-vakbonden ISO en LSVb hebben hun best gedaan om destudenten goed te informeren, evenals de universiteiten.Kortom, ik denk dat we op basis daarvan kunnen conclude-ren dat veel mensen hebben begrepen dat het stelsel werkten dat het natuurlijk vervelend is, maar dat het niet leidt toteen grote discussie over de kwaliteit van de diplomawaar-dering in zichzelf. Het is goed dat met het nieuwe stelsel,dat we sinds 2011 kennen, dit soort informatie boven tafelkomt.

Eigenlijk zou je deze conclusie, hoe vervelend ook voor deopleidingen, dus ook positief kunnen duiden: het stelselwerkt. Onder andere door de woordvoerder van de PVV isgezegd dat we nu een systeem hebben waarin de stoplich-ten werken. Vroeger hadden we alleen groen of rood licht:een opleiding was voldoende en kon dus doorgaan, of eenopleiding was onvoldoende en dan was er een groot pro-bleem, want dan moest die opleiding eigenlijk direct wordenstopgezet, met alle gevolgen van dien. Dat vonden weallemaal onwenselijk en daarom hebben we nu een systeemwaarin er ook een oranje licht is. Deze opleidingen hebbenoranje gekregen. Dat betekent dat ze niet goed genoeg zijn,dat er bij de beoordeling tekortkomingen zijn gevonden endat die hersteld moeten worden. Dit geeft opleidingen dekans om enkele onvolkomenheden te verbeteren tijdens deherstelperiode.

We kunnen misschien wel constateren dat de term "onvol-doende" verwarring wekt. Die past immers eigenlijk meerbij het oude systeem, waarin er alleen "voldoende" of"onvoldoende" was, terwijl het hier eigenlijk een waarschu-wing betreft, waarbij de opleiding een herkansing krijgt inde vorm van een herstelperiode. Aan de andere kant con-stateer ik, met alle Kamerleden, dat het systeem laat ziendat de wijzigingen in het accreditatiesstelsel werken, datde vrijblijvendheid uit het systeem is gehaald en de eisenzijn aangescherpt. Omdat er nu een andere mogelijkheidis dan alleen maar goedkeuren of afkeuren, zal die ook vakerworden gebruikt. We moeten ons daar dan ook op voorbe-reiden; het zal vaker gebeuren dat de NVAO dit soort kriti-sche rapporten schrijft, juist om de opleidingen continu nate laten denken over de vraag of ze het goed genoeg doenen wat er nog beter kan. De optie van het geven van hetvoordeel van de twijfel hebben we immers afgeschaft.

We zien dit in de praktijk al. Sinds 2011 zijn er door de NVAO39 van dergelijke herstelperiodes gegeven in het weten-schappelijk onderwijs, inclusief die aan de studies in degeesteswetenschappen, op basis van het oordeel "onvol-doende". In zijn algemeenheid zien we dat 95% van de wo-opleidingen in deze periode direct een positief oordeelhebben gekregen. Dat is een compliment waard, want 95%is een hoog percentage. Het zijn natuurlijk vooral de studen-ten die hier baat bij hebben, want het wordt voor hentransparanter. Het onderwijssysteem wordt verbeterddoordat deskundigen kritischer kunnen oordelen zonderdat dit meteen betekent dat een opleiding moet worden

104-7-10

3 september 2014

TK 104



beëindigd. Een kritisch oordeel zet nu meer dan ooit aantot ingrijpen door de instelling, met beter onderwijs totgevolg.

We constateren dat het oordeel op verschillende manierenis gegeven, afhankelijk van de diverse standaarden. Stan-daard 1 betreft de beoogde eindkwalificaties. Scoort eenopleiding daarvoor onvoldoende, dan is er überhaupt geengrond voor accreditaties. Bij de opleidingen waarover wijhet vandaag hebben, gaat het over standaard 2: het voldoenaan de onderwijsleeromgeving, inhoud en vormgeving vanhet onderwijsprogramma, maar ook over standaard 3:toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties. Bij de geestes-wetenschappen gaat het in dit geval met name om stan-daard 3.

Ik benadruk dat dit om beoordelingen van opleidingen gaat,niet van individuele studenten. Het blijkt dat sommigeopleidingen onvoldoende samenhang in het programmavertonen. Dat betekent dat de afzonderlijke onderdelen vande opleiding van onvoldoende niveau zouden zijn. Somskomen we ook tegen dat sommige opleidingen een teambitieus eindniveau hanteren voor hun bachelorstudenten.In enkele gevallen concludeert de commissie dat de eind-scripties te hoog beoordeeld worden. Dat is allemaal nietfraai, maar het blijft wel mensenwerk. Gegeven het feit dater jaarlijks zo'n 125.000 diploma's worden afgegeven, ishet niet verwonderlijk dat er af en toe een scriptie tussenzit die te hoog beoordeeld wordt. Het gaat hier echter omde beoordeling van de kwaliteit van de hele opleiding enniet om enkele te hoog beoordeelde eindscripties. Vanuitmijn verantwoordelijkheid heb ik het over de kwaliteit vande opleiding.

Waar ligt dat aan, zo hebben diverse leden gevraagd. Deheer Van Meenen vroeg zich af of dit te maken heeft metdiplomabekostiging. De heer Beertema zei dat het ging omheel verschillende oorzaken, zoals een te hoog ambitieni-veau of een te laag ambitieniveau, het programma van deopleiding, de structuur of de samenhang. Ik ben dat methem eens. De oorzaken zijn eerder onderwijskundig vanaard dan dat ze wijzen op bekostigingsprikkels en het uitlok-ken van genadezesjes. Dat weten we wel.

De bekostiging van het onderwijs — laat ik daarmeebeginnen — wordt ook maar voor een beperkt percentagebepaald door diploma's: voor nog maar 20%. Vroeger wasdat 60% tot 80%. Misschien had de heer Van Meenen in hetlaatste geval nog een argument, maar met de huidigebekostigingsregels kan dit naar mijn idee eigenlijk nietgelden. Natuurlijk, we hebben de prestatieafspraken dievoor beperkt percentage doorwerken. Maar het gaat daarbijniet alleen om rendement. Overigens gaat het er wel om,te stimuleren dat studenten een studeerbaar programmakrijgen en niet meer uitvallen dan nodig is. Ook dat is ren-dement. Er kan in Nederland in sommige opzichten besteen tandje bij. Maar daarbij gaat het ook om intensieve engoed georganiseerde studieprogramma's, zoals twaalfcontacturen in de propedeuse. Dat vind ik helemaal niet zoveel gevraagd als je weet dat veel studenten komen vaneen middelbare school waar ze 25 tot 30 uur les hadden.Het gaat ook om het onderwijsniveau van de leraren en dedocenten. Het gaat inderdaad ook om de profilering, zodatniet iedereen hetzelfde doet.

Kortom, het gaat om kwantitatieve en kwalitatieve afspra-ken, waarbij we willen streven — ik zeg dat de heer Bisschop

na — naar intensief en uitdagend onderwijs. Dat hoeft nietvoor iedereen en voor elke opleiding hetzelfde te zijn. Menmoet worden uitgedaagd om een duidelijk profiel te kiezen.


Ik vraag mij af of de minister mij kan uitleggen hoe het zit.Zij noemt allerlei zaken die bedoeld zijn om de kwaliteit vanhet onderwijs te verbeteren —daarbij vindt zij ons volledigaan haar zijde — en die deel uitmaken van de afsprakenzoals die zijn gemaakt. Mijn kritiek richt zich op de rende-mentsafspraken. Of die nu voor 20% of 80% meetellen, kanmij niet schelen. We zitten in een situatie waarin er blijkbaareen reden is om de afstudeerwerken die door de NVAO alsonvoldoende worden bestempeld, op de instelling toch alseen voldoende te beschouwen. Is dat niet gewoon eenongewenste situatie?

Minister Bussemaker:Kunt u uw laatste zin herhalen?


We constateren dat er afstudeerwerken zijn die door deNVAO als onvoldoende worden beoordeeld en die eerderdoor instellingen als voldoende zijn beoordeeld. Is dat geenongewenste situatie?

Minister Bussemaker:Ja, dat is een signaal dat de opleiding in herstel moet. DeNVAO zegt dat er verschillende oorzaken zijn. Die zijnonderwijskundig van aard, dus moet de opleiding aan deonderwijskundige kant van de zaak zorgen voor verbetering.


Dat is de omgekeerde redenering. De opleiding beoordeelthet als voldoende. Daar zit het probleem. Wat kan hetargument voor de opleiding zijn, anders dan de prikkelwaarover ik eerder heb gesproken, om die voldoende tegeven?

Minister Bussemaker:Ik heb verschillende voorbeelden van de NVAO. Kijk naarde samenhang in een programma. De NVAO zegt dat erprogramma's zijn die wetenschappelijk op zich heel goedzijn, bijvoorbeeld omdat hoogleraren met passie onderwijsgeven. Ze geven echter allemaal onderwijs over hun eigenpassie en in de onderlinge samenhang is zo'n programmaniet goed. Daardoor hebben zwakke studenten het moeilijkerom het eindniveau te halen. Het kan ook voorkomen dateen opleiding haar zaakjes niet goed op orde heeft. Ik hebhet voorbeeld al genoemd van een opleiding waar eindscrip-ties maar door één beoordelaar werden goedgekeurd inplaats van door twee beoordelaars. Dat kan ook niet debedoeling zijn, dus daar moet verandering in komen. U doetvoorkomen alsof er een beoordelaar zit die denkt: dezestudent verdient iets meer dan een 5. Als ik dat geef, dankrijgt mijn instelling minder geld, dus geef ik hem een 6.Dat heb ik nog nooit gehoord en dat heb ik nog nooit mee-gemaakt. Sterker nog, het kan ook niet. Wij hebben daarvooreen systeem en hebben de wetgeving veranderd met dewet Kwaliteitswaarborgen, waardoor ook de positie van deexamencommissies versterkt is.

104-7-11

3 september 2014

TK 104



Het idee dat op de individuele werkvloer door de docenten,al dan niet door hogerhand gestimuleerd, ten onrechte eenvoldoende wordt toegekend, herken ik op geen enkelemanier. Dat komt ook op geen enkele manier terug in descenario's van de NVAO. Daarin komt wel terug dat erinhoudelijk over het onderwijs wordt nagedacht, maar dater niet goed over het curriculum en de opbouw ervan wordtnagedacht. Als je dat verbetert, dan kun je studenten nietalleen een betere eindscriptie laten schrijven, maar ze ookop een goede manier door hun studieprogramma heenhelpen. Misschien kan dat dan ook een beetje snellergebeuren. Dat lijkt mij alleen maar heel wenselijk.


ik wijd hier mijn tweede interruptie ook maar aan. Ik begrijpdat de minister dat soort signalen niet krijgt, maar mijbereiken die signalen wel. Maar goed, dat laat ik even lopen.Er zijn meer rendementsafspraken die gaan over de snelheidwaarmee de studie in zijn geheel doorlopen wordt. Dat isook een element. De minister bagatelliseert het belang vande rendementsafspraken: die tellen weinig mee en spelengeen rol in de afwegingen die gemaakt worden. Wat is danvoor de minister het belang van die rendementsafspraken?

Minister Bussemaker:Prestatieafspraken zijn voor een deel rendementsafsprakenover het tempo en het tegengaan van uitval. Dat vind ik vanbelang, omdat wij studenten moeten helpen om op eengoede manier door hun studie te komen. Studenten kunnenmakkelijker uitvallen wanneer een programma niet goedin elkaar zit of wanneer er geen goed contact is tussen stu-dent en docent. Naar mijn idee is het in het belang van destudent om niet langer over een studie te doen, met allebegrip voor wat er daarbuiten nog mogelijk is. Ik ben hetmet u eens dat studeren meer is dan alleen maar in de klaste zitten, boeken te lezen en tentamens te maken. Je moetjezelf ook kunnen ontwikkelen en vormen en je moet ookactief kunnen zijn in een studentencommissie. Als je vande uren in de week de 40 uur aftrekt waarin je studeert enhet aantal uren dat je nodig hebt om te slapen en je maaltijdvoor te bereiden, dan blijft er nog zo'n 70 uur over omandere dingen te doen. Het is heel wenselijk dat je kuntsporten, aan cultuur kunt doen of in de medezeggenschapkunt zitten en tal van ander dingen kunt doen. Dat neemtniet weg dat het belangrijk is dat je programma goed stu-deerbaar is en dat je als student kunt kiezen bij welk soortopleiding je terecht wilt komen en welke structuur je wilt.Sommige studies werken met een bindend studieadvies,zoals een instelling als Leiden, maar andere laten het meeraan jezelf over.


Ik vind het echt een oneigenlijke redenering van de minister.Natuurlijk is het van belang dat een programma studeerbaaris en dat studenten goed begeleid worden et cetera. Daaris niemand op tegen. Het probleem is dat de instellingbekostigd wordt voor de snelheid van de student. De dingendie de minister noemt, kan zij ook kwalitatief beoordelen.De NVOA geeft daar ook een oordeel over. Is dat niet vol-doende voor het eindoordeel en waarom moet daar per seeen financiële prikkel aan verbonden worden? Wat is daarde waarde van?

Minister Bussemaker:Dat is precies wat ik in de prestatieafspraken doe: kijkenwat daar het effect van is en waar dat op een positievemanier doorwerkt om programma's te maken die studeer-baar zijn, die inhoudelijk van kwalitatief hoog niveau zijnen ervoor zorgen dat er meer profilering van instellingenkomt. Ik citeer de NVAO, zoals de heer Duisenberg ook aldeed: "De rendementen zijn door de commissies niet alskritiek verbeterpunt aangewezen maar in veel gevallenwordt melding gemaakt van lage rendementen en een hogeuitval." Dan is het nodig om daarnaar te kijken. We doendat deels via de accreditaties. Daarbij kijken we naar dekwaliteit van de opleidingen. Met de prestatieafsprakenkijken we aanvullend of we op instellings- en opleidingsni-veau nadere afspraken kunnen maken. Zo gaan we na ofwe de studeerbaarheid van de opleidingen kunnen verbete-ren voor de studenten. Het is bekend dat dit een experimentis. Ik wil bekijken wat daaruit komt en of dat leidt tot eenverbetering van de kwaliteitscultuur.


De minister zegt dat er diverse oorzaken zijn voor deonvoldoendes voor de opleidingen. Dat zal inderdaad welzo zijn. Maar dan is het toch terecht om te bezien in hoe-verre de factor rendement hierbij een rol speelt? De ministerkan zeggen dat dit niet in alle gevallen geldt, maar deomgekeerde vraag is of het misschien in sommige gevallengeldt. Welke rol speelt het? Dat lijkt mij een heel legitiemevraag omdat het een actuele discussie is. De factor rende-ment in het hoger onderwijs is actueel en daarom zijn erprestatieafspraken gekomen. Vindt u het dan niet legitiemom te bekijken welke rol dat speelt bij de kwaliteit van hetonderwijs?

Minister Bussemaker:Als daar aanleiding voor zou zijn, dan zou ik dat heel graagdoen. Ik citeerde net de opmerking van de NVAO waarin zijde rendementen niet als kritisch verbeterpunt aanwijst,maar wel melding maakt van lage rendementen. Ik heb ookgezien wat de kritieken zijn van de NVAO op de opleidingen.Daarin kunnen een aantal scenario's worden onderscheiden.Soms is het gewoon een symptoom van een tekortkomingin het hele ontwerp en programma van een opleiding. Datis een stevige conclusie. Zo'n opleiding moet dus fiks aande slag. Daar kan ook achter liggen dat men te weinig heeftdoordacht wat het profiel van de opleiding moet zijn. Devoorzitter van de NVAO heeft ook iets gezegd over de balanstussen onderwijs en onderzoek; ik kom daar zo nog op terug.Zo zou er misschien te weinig aandacht voor onderzoekzijn. Dan moet je dat serieus nemen.

Een ander scenario is dat een opleiding van goed weten-schappelijk niveau is, maar dat er tekortkomingen zijn inde structuur en de samenhang. De eindwerken voldoen danook niet altijd, maar het eindoordeel "onvoldoende" is hetgevolg van een complex van factoren. Er is een voorbeeldwaarin het gaat om een te hoog ambitieniveau — datvoorbeeld werd in het debat al gememoreerd — waarineen bachelorstudent wordt afgerekend op masterniveau.Er zijn voorbeelden waarin het gaat om een gebrek aan hetmeegeven van academische vaardigheden en waarinopleidingen bij de eindwerken onvoldoende inzicht gevenin het gerealiseerde eindniveau. Die voorbeelden komenallemaal terug, maar er staat nergens in de conclusies van

104-7-12

3 september 2014

TK 104



de NVAO dat het spreken over rendementen of het stimule-ren of tegengaan van uitval de oorzaak is van deze proble-men. Daar hebben we wel de NVAO voor, mijnheer VanDijk.


Mevrouw Bussemaker, ik citeer de NVAO: "Onze bevindin-gen laten zien dat een forse inspanning nodig is om nietalleen het rendement, maar ook de kwaliteit van hetonderwijs aan de universiteiten in de volle breedte op hetgewenste hoge peil te brengen." Er zijn verschillende oor-zaken en verklaringen voor de onvoldoendes. Dat heb iknet al erkend, dus dat is geen discussiepunt. De vraag iswelke rol rendement hierbij speelt. Misschien heeft deNVAO daar nu niet concreet aanwijzingen voor gegeven,maar dat het geen issue is, zou raar zijn. Het is een discussieop dit moment, het is een ergernis van diverse lieden bin-nen het onderwijs: wordt er niet te veel gekeken naar ren-dement en slaat de prestatiecultuur niet door? Dan is hetvolgens mij legitiem om die factor goed in de gaten tehouden. Bent u bereid om dat te doen, bijvoorbeeld bij dereview die eraan komt?

Minister Bussemaker:Dat doen we vanzelf. We hebben prestatieafsprakengemaakt. Dat is een experiment zoals u weet. Dat geldt ookvoor een aantal jaren. Een reviewcommissie zal bekijkenwat het effect is van die afspraken. Daar heb ik de Kameronlangs heel andere, uitgebreide stukken over gestuurd.Voor mij is van groot belang om te weten of die afsprakenertoe leiden dat de leer- en kwaliteitscultuur op de universi-teiten beter wordt gestimuleerd. Daar hoort ook bij dat jestudenten niet onnodig laat uitvallen. Ik vind het nogalzorgelijk als Kamerleden hier zeggen dat ze het eigenlijkgeen issue vinden als zoveel studenten zelfs al in het eerstejaar — in het hbo is het 30%, geloof ik — hun opleidinggewoon verlaten.


Wie zegt dat dan?

De voorzitter:Mijnheer Van Dijk, u moet via de voorzitter spreken.

Minister Bussemaker:Ik hoor dat hier steeds herhaald wordt dat het praten overrendement verkeerd is. Wat mij betreft is praten over ren-dement ook het praten over het tegengaan van onnodigeuitval. Wat is namelijk rendement? Dat is ervoor zorgen datstudenten hun studieprogramma kunnen volgen en dat zedat ook op een studeerbare manier kunnen doen. Ik consta-teer, ook bij de geesteswetenschappen, dat er voorbeeldenvan studieprogramma's zijn waarin er wel sprake is vanmooie onderdelen, maar dat die niet goed met elkaarsamenhangen. Dat leidt tot vertraging. De NVAO zegt datdit ertoe leidt dat met name de zwakkere studenten deeindstreep misschien niet halen. Ik noem dit nu "rende-ment", maar ik houd ook niet van de term. Ik gebruik lieverde term "studiesucces". Het gaat mij er nu om dat wij ookdie studenten helpen om, als ze het kunnen en waard zijn,het einddiploma te halen.

De voorzitter:Mijnheer Van Dijk, dit wordt uw tweede interruptie. Datweet u.


Nee, voorzitter. Ik word hier geprovoceerd.

De voorzitter:Dit is gewoon een debat.


Een moment, een moment, voorzitter. De minister zegt dater Kamerleden zijn die het prima vinden dat er een uitvalvan 30% van de studenten is. Ik wil graag naam en toenaamen anders zou het de minister sieren om dit terug te nemen.

Minister Bussemaker:Ik heb geconstateerd dat een aantal leden steeds suggereert…


Wie dan?

De voorzitter:Mijnheer Van Dijk, uw vraag is helder. Laat de minister evenuitspreken.

Minister Bussemaker:De woordvoerders van D66 en de SP suggereren dat deproblemen bij deze opleidingen gelegen zijn in het rende-mentsdenken. Dat zou de oorzaak zijn.


Nee, nee, nee, dat zei u niet.

Minister Bussemaker:Ik denk dat deze leden willen dat wij dat uitgebreid gaanonderzoeken. Ik heb gezegd, en dat herhaal ik nu, dat wijdit al doen. Dat is namelijk een onderdeel van de prestatie-afspraken. Dat zijn afspraken om lering te trekken. Als je derendementsonderdelen daarvan vertaalt naar de opleiding,betreffen die het tegengaan van uitval en het stimulerenvan studenten om hun studieprogramma in een bepaaldeperiode af te ronden. Ik vind het van belang dat wij er allesaan doen om de uitval van studenten tegen te gaan. Wijmoeten ervoor zorgen dat zij niet langer over hun studiehoeven te doen dan redelijkerwijs noodzakelijk is, met allebegrip voor bildung en activiteiten buiten de echte studie-onderdelen. Ik kan daarvoor leren uit het NVAO-onderzoek,want nogmaals, een deel van de problemen ligt eigenlijkin een slechte onderwijskundige organisatie.

De voorzitter:Nu bent u aan de beurt, mijnheer Van Dijk, tot slot.

104-7-13

3 september 2014

TK 104




In eerste instantie suggereerde de minister dat er partijenzijn die het prima vinden dat er veel uitval is in het hogeronderwijs. Dat is flauwekul. Ze corrigeerde dat ook intweede instantie door het ergens anders over te hebben.Het punt is dat precies het rendementsaspect ertoe kanleiden dat men bij opleidingen denkt: laten wij maar een 6geven in plaats van een 5, want dat is beter voor ons rende-ment. Dat zou een gevolg kunnen zijn van de afsprakenwaar de minister zo blij mee is. Daar waarschuw ik voor.

De voorzitter:Uw punt is helder. Ik geef het woord aan de heer VanMeenen, want hij voelt zich zo te zien ook aangesproken.


Zonder meer! Ik heb namelijk mijn halve leven besteed aanhet voorkomen van uitval van studenten, ook in het hogeronderwijs, en dat is overigens een heel lastig iets. Dit kanik dus niet over mijn kant laten gaan. Ik ga daarom nogeven in op wat de minister zegt. Zij heeft het voortdurendover studenten die door het handelen van de universiteitte lang over hun studie gaan doen. Natuurlijk is dat slechten dat kun je op alle mogelijke manieren constateren. Devraag is of daar uiteindelijk een financiële prikkel achtermoet zitten. Ik heb het vooral over studenten die ervoorkiezen om hun leven zo in te delen dat ze langer over hunstudie gaan doen, bijvoorbeeld door er dingen bij te doenof door erbij te gaan werken, ook in het kader van het stu-diefinancieringsstelsel waar wij nu naartoe gaan. Dat ver-hindert die prikkel. Dat is niet meer toegestaan, want deoverheid vindt gewoon dat het kort moet. Dat vind ik devoornaamste belemmering van de rendementsafspraken.Ik hoor daar nog graag een reactie van de minister op.

Minister Bussemaker:Ik ben het volledig met de heer Van Meenen eens dat stu-denten ook andere dingen moeten kunnen doen. Ik heb datook al herhaald. Daarom is het van belang dat wij hetdeeltijdonderwijs in het hoger onderwijs serieus nemen.Daar komen wij binnenkort nog over te spreken. Wij ziennu steeds minder studenten die in deeltijd studeren. Vanreguliere bachelorstudenten mogen wij verwachten dat zijeen aantal punten per jaar kunnen halen, met name in depropedeuse. De propedeuse is natuurlijk ook bedoeld omte bekijken of studenten een studie aankunnen. De prope-deuse is niet voor niks oriënterend, maar ook selecterend.Je mag studenten vragen om te laten zien dat zij een studieaankunnen door in ieder geval het minimumaantal puntente behalen. Voor anderen zouden wij moeten bekijken ofwij niet veel meer variatie kunnen bieden: modulair, deeltijd,etc.

Volgens mij is het niet zinvol om de discussie over degeesteswetenschappen te vermengen met die over deprestatieafspraken. Het lijkt mij heel goed om te onderzoe-ken wat de effecten van de prestatieafspraken zijn. Daarhebben wij een reviewcommissie voor. Daarna kunnen wijin alle rust met elkaar spreken over de effecten van dekwantitatieve en kwalitatieve elementen die daarvanonderdeel uitmaken.

De voorzitter:Ik stel voor dat de minister doorgaat met haar betoog.

Minister Bussemaker:De voorzitter van de NVAO, de heer Flierman, heeft eropgewezen dat het van belang is om vooral naar de kwaliteitvan het onderwijs te kijken. Daarvoor vind ik wel signalenin de rapporten en in de uitlatingen van de voorzitter. Wijmoeten ervoor oppassen dat de financiële middelen nietal te veel alleen naar wetenschappelijk onderzoek gaan. Ermoet een goede balans blijven tussen onderwijs en onder-zoek. Dat wordt breed erkend en herkend. Het is niet voorniks al een hele tijd een belangrijk thema. Ik noem decommissie-Veerman. Het staat centraal in "Kwaliteit inverscheidenheid" en in de prestatieafspraken. Het is eenstimulans om meer aandacht te besteden aan onderwijs inplaats van onderzoek. Ook daar constateer ik gelukkig datstudenten over het algemeen tevreden tot zeer tevredenzijn over hun opleiding en dat zij hun studie aan anderenzouden aanbevelen. Dat geldt volgens de Nationale Studen-ten Enquête 2014 voor maar liefst 80% van de studenten.Vandaag is een rapport verschenen waarin het Nederlandshoger onderwijs in de top drie staat. Het is onderdeel vaneen onderzoek naar innovatie.

Dit betekent natuurlijk niet dat wij achterover kunnen leu-nen. Bestuurlijke aandacht voor de kwaliteit van onderwijsmogen wij van instellingen verwachten. Bij de opening vanhet academisch jaar zagen wij die aandacht terug. Ik dankde heer Bisschop ervoor dat hij heeft geciteerd uit mijnbijdrage. Inderdaad, kwaliteit van onderwijs is meer danalleen punten tellen. Dat zeg ik ook nogmaals tegen de heerVan Meenen. Het gaat er ook om dat dingen kunnen wordenuitgevonden, dat dingen mogen mislukken omdat daarvangeleerd kan worden. Ik denk aan studenten die leren eeneigen bedrijf op te zetten of die een proef doen die kanmislukken. Dat is allemaal van belang om het niveau vanhet onderwijs overeind te houden. De komende tijd ga ikhierover met het veld in gesprek tijdens de hogeronderwijs-tour die ik ga doen met studenten, docenten, bestuurdersen andere betrokkenen. Wij zullen dan ook praten over deonderwijskwaliteit. Hoe kun je de cultuur van leren vanelkaar en van kwaliteitsverbetering met elkaar bevorderen?De uitkomsten daarvan komen terug in de strategischeagenda die halverwege volgend jaar uitkomt. Onderwijs-kwaliteit en de balans tussen onderwijs en onderzoek zijndaarin belangrijke thema's. Ook de lessen van de review-commissie over de prestatieafspraken, die wij op eengegeven ogenblik krijgen, zijn een belangrijk thema.

Specifiek voor de geesteswetenschappen geldt overigensdat wij in de afgelopen jaren extra middelen, jaarlijks 15miljoen euro, hebben geïnvesteerd in het versterken vanonderwijs en onderzoek. De heer Rog wees daar al op. Metdie middelen zijn onder andere meer onderzoekers metonderwijstaken aangetrokken. Daarmee krijgt de verbindingtussen onderzoek en onderwijs gestalte, hetgeen de kwali-teit van het onderwijs ten goede komt. Ook de student-stafratio stijgt daardoor.

Oorzaken die te maken hebben met het onderwijs zelf, zijnde onvoldoende organisatie van het onderwijs, de te hooggegrepen eisen aan het onderwijs en slechte beoordelingof beoordeling door slechts één beoordelaar. Andere oor-zaken zijn gelegen in de verdeling van de aandacht tussen

104-7-14

3 september 2014

TK 104



onderzoek en onderwijs. Voor een deel hebben de oorzakenook te maken met de specifieke achtergrond van de gees-teswetenschappen.

Daarnaast is er een aantal specifieke oorzaken aan te duidendie van invloed kunnen zijn op de problemen bij geesteswe-tenschappen. In sommige traditionele geesteswetenschap-pelijke opleidingen is sprake van enorm teruglopende stu-dentenaantallen. Hierop heeft de sector gereageerd metbijvoorbeeld veranderingen in het aanbod van opleidingen,of verbreding of samenvoeging van opleidingen. Een anderebelangrijke ontwikkeling is de herlabeling van masteroplei-dingen tot bredere programma's. Daarnaast is in 2007 naaraanleiding van het advies van de commissie-Cohen de focusmeer gelegd op onderzoek, wat druk heeft gelegd op hetonderwijs. Zo leert men ook in de geesteswetenschappensteeds van incentives, van - ik probeer het netjes in hetNederlands te zeggen — beleidsinstrumenten, die misschienweer onwenselijke effecten hebben. Toen was het goed ommeer in onderzoek te investeren, en nu constateren wij datwij moeten opletten dat er niet te veel naar onderzoek gaaten te weinig naar onderwijs. De transitie van deze helesector zien wij terug in de beoordelingen. Ik zeg er meteenbij dat de NVAO er vertrouwen in heeft dat de opleidingenwaar die tekortkomingen gesignaleerd zijn, hersteld zullenworden.

De heer Beertema stelde een vraag over opleidingenwaarbij de scripties het niveau van de middelbare schoolniet zouden overstijgen. Bij één opleiding heeft de NVAOdat geconstateerd. Dat is er natuurlijk altijd één te veel. Wijmoeten ervoor zorgen dat dit oordeel daar zeer serieuswordt genomen.

De heer Beertema gaf ook het voorbeeld van een opleidingwaarvan wordt gezegd dat het er moeilijk is om eenonvoldoende te halen. Bij die opleiding moet men zichbehoorlijk achter de oren krabben en er heel snel voor zor-gen dat het niveau verandert en dat de eisen hoger worden.Over de consequenties als dat niet gebeurt, volgt over tweejaar een definitief besluit.


Voor alle duidelijkheid: is er ook voor deze opleiding eenhersteltraject ingezet dat is goedgekeurd door de NVAO?Oordeelt de NVAO ook dat dit binnen twee jaar hersteldkan zijn?

Minister Bussemaker:Ja. Voor alle opleidingen geldt dat ze een herstelperiodekrijgen. Ze hebben herstelplannen ingediend, die zijngoedgekeurd door de NVAO. Bij sommige opleidingen kanhet gaan het om vrij simpele maatregelen. Het kan eenkwestie zijn van niet één beoordelaar maar twee. Of mendient ervoor te zorgen dat er meer aan academische vaar-digheden wordt gedaan of dat studenten niet meer alleenprogramma's krijgen van individuele gepassioneerdedocenten, maar dat er meer wordt nagedacht over deopbouw in het programma. Dat hoeft allemaal niet heelingewikkeld te zijn.


Dat stelt mij in ieder geval gerust. Ik denk dat het ook heelgeruststellend is voor de studenten die daar studeren envoor de docenten.


Ik ga nog even in op het laatste punt. Als ik het goed heb,zijn de tekortkomingen medio 2013 geconstateerd door deNVAO. Begrijp ik goed dat daarom van de 26 opleidingener nu al een paar weer op voldoende niveau kunnen zijn?

Minister Bussemaker:Zeker. Het betreft namelijk een termijn van maximaal tweejaar. Ik geloof dat de VSNU zelfs verwacht dat bij heel veelopleidingen al binnen één jaar alles op orde zal zijn. Hethangt een beetje af van de aard van de problemen. Nog-maals, het betreft complexe problemen. Ook is het vaakeen combinatie van problemen die ertoe heeft geleid datde NVAO negatief oordeelde. Sommige oorzaken zijnmakkelijker te verhelpen dan andere.

Er ligt nog een vraag van de heren Duisenberg en Mohandisover de examencommissies. Moeten we uit de ontstanesituatie opmaken dat deze commissies niet goed werken?Het is natuurlijk zorgelijk als er examencommissies zijn diehun taken niet volledig naar behoren hebben uitgevoerd.Ik ga er echter van uit dat instellingen dit verbeteren, zoalsopgenomen in de betreffende herstelplannen. In de verbe-terplannen van de opleidingen die al goedgekeurd zijn doorde NVAO zijn al afspraken gemaakt over de verbetering vande examencommissies. Een oorzaak kan gelegen zijn in hetfeit dat de Wet versterking besturing scherpere eisen heeftgesteld. We zijn gekomen tot een verbreding en er heefteen verschuiving plaatsgevonden van taken waardoor detaak van de examencommissies inhoudelijker is geworden.De examencommissies hebben nu ook de taak om richtlij-nen en beoordelingsnormen voor tentamens vast te stellen.In veel gevallen zijn deze commissies ook betrokken bij hetformuleren van examenbeleid.

De nieuwe taken moeten echt hun weerslag krijgen in depraktijk, ook in geval van een aantal opleidingen in degeesteswetenschappen. In het ene geval gaat dat snellerdan in het andere. Het vraagt een andere organisatie, eenander kennisniveau van de leden van de examencommissiesen een andere verhouding tussen de examencommissie ende docenten. Dat gaat in het ene geval sneller dan in hetandere. Ik heb eerder al meegedeeld dat de Inspectie vanhet Onderwijs bezig is met een onderzoek naar de examencommissies. Dit onderzoek zal in het voorjaar van 2015gereed zijn. We komen hier dus later nog op terug.

De heer Duisenberg vroeg hoe het kan dat instellingen welhun instellingstoets kwaliteitszorg hebben gehaald, maartoch een negatief oordeel kregen van de NVAO. In hetaccreditatiestelsel is er een beoordeling op instellingsniveauen een beoordeling op opleidingsniveau. Om dubbelingente voorkomen, vind bij de instellingsaccreditatie geen oor-deel plaats over de kwaliteit van de afzonderlijke opleidin-gen maar van de randvoorwaarden van het onderwijs. Datbetekent niet dat een instelling die een instellingstoetskwaliteitszorg heeft gehaald, nooit meer een onvoldoendevoor een opleiding zou kunnen krijgen. Het betekent weldat als je een instellingstoets hebt gehaald, je mag verwach-

104-7-15

3 september 2014

TK 104



ten dat de kwaliteit van het onderwijs een doeltreffendsysteem van kwaliteitszorg hanteert. Het kan echter nietbetekenen dat die beoordeling het beoordelen van hetopleidingsniveau overbodig maakt. Daarbij geldt wel, zoalsde NVAO ook heeft vastgesteld, dat de instellingstoetskwaliteitszorg nog niet zo heel lang geleden is ingevoerden dat veel van de besluiten recent zijn genomen, met namerecente positieve besluiten over de instellingstoets kwali-teitszorg. Het vergt tijd om de werking van de instellings-brede kwaliteitszorg terug te zien in verbetering van deopleidingskwailiteit. Het is dus nog te vroeg om nu te con-cluderen dat de instellingstoets kwaliteitszorg als instrumentniet zou werken. Ik zeg dus tegen de heer Duisenberg ende heer Van Meenen, die beiden hiernaar vroegen, dat iker vooralsnog geen zorgen over heb dat dit tot een conclusiezou moeten leiden dat de instellingstoets kwaliteitszorg nietwerkt. Ik heb wel zorgen over extra bureaucratische lasten.Daarop kom ik zo meteen terug naar aanleiding van devraag en de motie van de heer Rog. Ik wil niet dat deinstellingsaccreditatie en de opleidingsaccreditatie totenorme bureaucratische lasten gaan leiden.


Ik kan het antwoord van de minister volgen, vooral in dezin dat de instellingstoets nu net gedaan is en dat deopleidingsaccreditaties daaraan min of meer parallel hebbengelopen. Is de minister het gezien haar laatste opmerkingdat zij in de toekomst geen overdreven administratievelasten wil, wel met mij eens dat je zou moeten verwachtendat er in de toekomst, als het stelsel goed werkt, een ver-band zal zijn tussen goed werkende kwaliteitszorg opinstellingsniveau en goede kwaliteit in de opleidingen? Watwij hier constateren, zou dus echt een uitzondering moetenzijn. In de toekomst zouden de opleidingen vanzelf al goedmoeten scoren omdat het op instellingsniveau goedgeborgd is. Dit soort verrassingen zou je dan moetenvoorkomen.

De voorzitter:U hebt geen tweede termijn nodig, mijnheer Duisenberg?

Minister Bussemaker:U mag daaruit afleiden dat een instelling die de instellings-toets kwaliteitszorg heeft, zelf de kwaliteit van de opleidin-gen die zij in huis heeft, goed onder controle heeft. Zij dientdus ook te borgen dat men het ontdekt als er iets niet goedis en dat men dat vervolgens aanpakt. Het ligt dus voor dehand om te veronderstellen dat instellingen in de toekomst,wanneer de instellingstoets kwaliteitszorg meer geïmple-menteerd is, het zelf sneller zullen ontdekken als er tekort-komingen zijn.

Er zijn al met al dus zeer diverse oorzaken voor de proble-men die de NVAO heeft gevonden: achtergronden die temaken hebben met de grote veranderingen in de geestes-wetenschappen, met een uit evenwicht geraakte balans vanonderwijs en onderzoek en met zeer verschillende aspectenvan het onderwijs zelf. Soms zit dat in de structuur en desamenhang, soms in te weinig aandacht voor onderzoeks-en academische vaardigheden en soms in het feit dat niethelder is op welk ambitieniveau wordt afgerekend. Het isook onderdeel van een academisch klimaat dat er niet één

simpele regel is vast te stellen om te bepalen wat kwalitatiefgoed werk is. Het zal dus altijd een discussie blijven.

Dat brengt mij op de vraag van de heer Bisschop, die vroegof er geen andere visie achter kan liggen. Bij de opleidingendie de NVAO heeft bekeken, heeft men echt geconstateerddat er op alle onderdelen die ik net al noemde, problemenwaren. Soms zit hierachter ook een discussie over de vraaghoever je mag gaan met academische vrijheid; wij haddenhet net al over studeerbaarheid. De een zegt dat studentenhet zelf maar moeten leren. Een klassieke universiteit vraagtvan studenten ook zelfwerkzaamheid. Tegelijkertijd hechtenwij eraan dat alle studenten die gaan studeren, zo goedmogelijk hun diploma kunnen halen. Dat betekent wel dathet iets schoolser en gestructureerder moet, omdat deNVAO constateert dat anders met name zwakkere studentenhiervan de dupe kunnen worden. Dat is een discussie diealtijd over balans gaat en daarbij zijn er geen absolutewaarheden. Daarom is het van groot belang dat dit eendiscussie is die ook tussen vakcollega's wordt gevoerd,peers in het Engels, om ervoor te zorgen dat zij elkaarscherp houden. Aan dat uitgangspunt zou ik niet willentornen.


Dit is een heldere toelichting. De kwalificatie "ontoereikenden onvoldoende" is op formele gronden gegeven, zo maakik op uit de woorden van de minister. Volgens de werkwijzevan de NVAO wordt allereerst vastgesteld wat de criteriazijn die de opleiding zelf hanteert en of die al of niet toerei-kend zijn. Vervolgens wordt bekeken of de opleiding degehanteerde criteria hanteert en toepast en of de opleidingvoldoet aan de eisen die zij aan zichzelf heeft gesteld. Maardan zit er toch nog licht tussen de wijze waarop de NVAOtot een conclusie komt en de wijze waarop een instellingof opleiding tot een conclusie en waardering komt over dekwaliteit van de opleiding?

Minister Bussemaker:Daarom aarzel ik om te bevestigen dat het alleen om for-mele criteria gaat. Het gaat immers echt om een ingewikkeldcomplex van organisatorische, formele en inhoudelijkecriteria. De standaard 2 die ik heb genoemd, is voor hetmerendeel formeel, zo zou je kunnen zeggen. Daar zijndingen goed geregeld. Het eindniveau is echter een anderverhaal. Daarom moet de visitatiecommissie heel goedaangeven wat precies dat complex van factoren is. Als datgedaan wordt door mensen die het vak beheersen, zal datuiteindelijk een afdoende manier zijn om dat te doen. Wekrijgen wel altijd met elkaar de discussie over wat wij vanhet academisch onderwijs vragen en wat goed onderwijsis. Ik ken ook een voorbeeld van een instelling of eenopleiding die het onterecht vond dat zij een onvoldoendehad, omdat er te veel vanuit het ouderwetse idioom van deopleiding was beoordeeld. De heer Bisschop heeft zelfgerefereerd aan mijn pleidooi om meer interdisciplinair tewerken. Dat vraagt steeds vernieuwing van opleidingen enook vernieuwing van visitatiecommissies. Ik heb in alge-mene zin geen enkele aanleiding om te twijfelen aan dekwaliteit en de betrokkenheid van de leden van de visitatie-commissies, maar er zal altijd een academische discussieblijven over de inhoud van een goede opleiding.

104-7-16

3 september 2014

TK 104




Ik denk dat het goed is en dat het ook eigen is aan goedonderwijs dat die discussie er is. Als een opleiding echterhelder en duidelijk eenduidig communiceert vanuit welkeonderwijsvisie zij werkt, kan de NVAO toch niet zeggen datdie visie niet klopt? Die visie is een legitieme visie. Als deopleiding daarnaar is ingericht en daarover helder commu-niceert, kan dat geen onvoldoende opleveren. Is de ministerdat met mij eens?

Minister Bussemaker:Dat ben ik in hoofdlijnen met de heer Bisschop eens. Sterkernog, een aantal oordelen is tot stand gekomen omdat devisitatiecommissies nadrukkelijk hebben bekeken of deopleiding waarmaakt wat zij zegt. Als je heel hoge eisenstelt, bekijkt men of je dat waarmaakt en of dat terug tevinden is in bijvoorbeeld de eindwerkstukken die studentenmaken. Je visie moet dan wel concreet terugkomen in hetprogramma en vooral ook in het eindwerkstuk. Als die visieniet op orde is, krijg je al een negatief oordeel op standaard1 en dan krijg je überhaupt geen accreditatie.

De voorzitter:Ik wil graag weten hoe lang de minister nodig denkt tehebben.

Minister Bussemaker:Ik denk nog vijftien minuten.

Er zijn veel vragen gesteld over de communicatie naar eninformatie aan studenten. Alle universiteiten hebben destudenten per brief of e-mail geïnformeerd over de accredi-tatie. Daarnaast hebben bijna alle instellingen gebruikge-maakt van nieuwsbrieven, websites en social media omstudenten, alumni en soms ook aankomend studenten teinformeren. Studenten die zich ondanks een geldig diplomazorgen maken naar aanleiding van de berichten over deNVAO, kunnen naar de examencommissie stappen. Deexamencommissie kan dan beoordelen of aanvullendestappen wenselijk zijn. Er is geen verplichting voor studen-ten en afgestudeerden tot het volgen van aanvullendonderwijs of om stappen te ondernemen. Er is voor henover het algemeen ook geen reden om zich zorgen temaken. Zij hebben een volwaardig diploma. Nogmaals, deaccreditatie geldt voor de opleiding en niet voor de indivi-duele student. Ik kan mij wel voorstellen dat studentenvragen of klachten hebben. Dat heb ik ook al eerder gezegd.De examencommissie kan dan in overleg met die studentbeslissen dat een masterclassprogramma of aanvullendecolleges worden aangeboden. De examencommissie isimmers verantwoordelijk voor het afstuderen van de stu-dent.

Ik heb van de VSNU begrepen dat zeven studenten aanlei-ding hebben gezien om zich bij de examencommissie temelden naar aanleiding van de berichten in de media. Ikheb geconstateerd dat de studentenbonden goede informa-tielijnen hebben ingesteld, maar ik heb ook geconstateerddat daar geen sprake is geweest van massale onzekerheidof vragen daarover. Ik heb overigens ook in andere zin geensignalen dat het afnemend veld of werkgevers zich nuopeens zorgen zouden maken over studenten die van dezeopleidingen komen. Alles bij elkaar meen ik dat met de

inspanningen van alle betrokkenen de informatievoorzieningaan studenten voldoende is geweest.


De minister opende dit blokje met de woorden dat bijnaalle instellingen/opleidingen proactief hebben gehandeld.Dat "bijna alle" stelt mij niet gerust. Waarom niet alle? Watgaat de minister eraan doen om het alle te laten zijn?

Minister Bussemaker:Alle instellingen hebben hun studenten geïnformeerd.Vervolgens heeft een deel van de instellingen alumnigeïnformeerd. Een aantal instellingen heeft gebruikgemaaktvan overige informatiestromen. Dat hangt er ook een beetjevan af om hoeveel studenten en hoeveel opleidingen vande instellingen het hierbij ging. Ik stel vast dat alle instellin-gen hun huidige studenten hebben geïnformeerd. Dat lijktmij de belangrijkste groep. Ik stel ook vast dat er niet veelaanleiding is geweest om er verder heel massaal over teinformeren, gelet op het aantal studenten dat vragen heeftgesteld bij de examencommissie.


Ik ben er tevreden over dat zoals de minister zegt alle stu-denten geïnformeerd zijn, maar het gaat mij erom dat ereen proactieve houding is en dat studenten niet straks, alsde opleiding over een jaar weer voldoet, nergens terecht-kunnen. Het gaat om die open houding, niet alleen nu, maarook over een jaar, ook over een halfjaar. Ik vraag de minis-ter: zie daarop toe.

Minister Bussemaker:Ik heb de indruk dat instellingen zelf daarop toezien, maardit thema is wel teruggekomen in mijn gesprek met deVSNU. Ik heb deze informatie ook van de VSNU. Ik hebgevraagd: wat zijn jullie signalen, wat hebben instellingengedaan, hoeveel vragen zijn er bij examencommissiesgekomen? Ik heb dan ook geen reden om mij zorgen temaken over de inzet van de instellingen in verband met decommunicatie naar studenten.

De heer Duisenberg heeft gevraagd naar de rol van de stu-denten bij de opleidingscommissies. Die hebben al een plekbinnen het accreditatieproces. Mede naar aanleiding vande genoemde motie ben ik voornemens om die rol te ver-groten. Daarmee wordt de rol van de studenten weer ver-groot en zal de opleiding worden verplicht om de kritischezelfreflectie en een eventueel herstelplan aan de opleidings-commissie voor te leggen. Ik zal de Kamer op korte termijninformeren over de wijze waarop ik in het accreditatiekaderuitvoering geef aan de genoemde motie.

De heer Bisschop vroeg of het bevredigend is om vast testellen dat de status van het diploma juridisch onbetwistis, terwijl de experts zeggen dat de kwaliteit onvoldoendeis. In algemene zin hebben we het daarover al gehad.Nogmaals, de commissies beoordelen niet het gerealiseerdeeindniveau van individuele studenten, maar dat van deopleiding als geheel. In het algemeen wordt die kwaliteitbepaald door een complex van factoren.

104-7-17

3 september 2014

TK 104



De heren Van Meenen en Rog vroegen naar schadevergoe-ding. Daarover hebben we eerder een discussie gehad, naaraanleiding van Inholland, waar de problematiek echt heelanders was. Toen heb ik ook gezegd dat het bij een schade-vergoeding echt gaat om iets tussen student en instelling.Ik kijk vooral naar de verantwoordelijkheid die ik als ministervoor het stelsel heb. Als een opleiding haar verplichtingenniet nakomt, zoals die voor het onderwijs en de examenre-geling, of zij niet voldoet aan de gerechtvaardigde verwach-tingen, waarbij de student aantoonbaar materiële ofimmateriële schade oploopt, dan kan de student dat aande orde stellen bij zijn of haar instelling. Diegene kan opgrond van het algemene recht de rechter verzoeken om eenschadevergoeding. De student moet zich dan dus meldenbij de instelling. Nogmaals, zeven studenten hebben zichgemeld. Voor zover ik weet, ging het hen met name overde vraag of hun diploma geldig was en of zij niet iets extra'szouden moeten krijgen. Ik vind dat instellingen studentenin voorkomende gevallen iets extra's zouden moeten bie-den, bijvoorbeeld een masterclass. Ik vind het dus nietwenselijk om nu over schadevergoedingen te spreken.

Met de heer Bisschop sprak ik net over de discussie overde kwaliteit van academische opleidingen. Dat is altijd eeninhoudelijk debat dat je niet moet willen juridiseren, enwaarover je niet alle afspraken gelijk in termen van schade-loosstelling of schadevergoeding zou moeten willen maken.Ten principale ben ik van mening dat zo'n juridisering echtonwenselijk is. Het verhoudt zich immers niet goed tot dediscussie over de vraag hoe deskundigen opleidingenkunnen beoordelen, want daarvoor moeten er openheid eneen inhoudelijke discussie met elkaar zijn. Als alles onmid-dellijk in het kader van schadeloosstelling en juridiseringkomt te staan, dan kan dat ertoe leiden dat men die open-heid eigenlijk niet meer durft te betrachten. Gezien degetallen en de huidige stand van zaken zie ik overigens geenreden om te denken dat dit meer aandacht zou moetenkrijgen, want mijn indruk is dat problemen tussen studenten instelling op dit moment gewoon goed worden opgelost.

De heer Rog (CDA):

Het kan zo zijn dat problemen op dit moment goed wordenopgelost, maar de reden dat ik het nu aan de orde stel, istweeledig. Ten eerste ervaart de NVAO gelukkig wat meervrijheid om een eerlijk, fair oordeel te geven over de kwali-teit van opleidingen en durft zij dus ook negatieve beoorde-lingen te geven, omdat die hersteltrajecten er zijn. Tentweede wil de minister een schuldenstelsel lanceren waar-door studenten per definitie met hoge schulden te kampenkrijgen. Is die combinatie van factoren geen reden voor deminister om deze situatie te heroverwegen, aangezien zijeerder de keuze maakte om studenten geen zekere rechts-positie te garanderen?

Minister Bussemaker:Nee, integendeel. Wij verwachten namelijk dat de opleidin-gen die nu hersteltrajecten hebben, die trajecten ruim bin-nen de termijn van twee jaar zullen afronden. Mochten eeninstelling daar onverhoopt niet in slagen, wat ik overigenshelemaal niet verwacht gezien alle signalen en de goedkeu-ring van de hersteltrajecten door de NVAO, dan heeft zij deverplichting de betreffende student te begeleiden naar eenandere, vergelijkbare opleiding om zijn studie toch te kun-nen afronden. Dat doen wij nu ook al, dus daar verandert

niets aan. Wat wel verandert, is het volgende. Door hetstudievoorschot krijgen studenten meer mogelijkheden ommee te praten over de kwaliteit van het onderwijs en omdater meer middelen voor het onderwijs komen, mag men ookverwachten dat de kwaliteit van het onderwijs nog verderverbetert.

De heer Rog (CDA):

Dat betekent dat ik straks een uitspraak van de Kamer opdit punt zal vragen. De minister lanceert immers wel dieschuld voor studenten, maar wil daar geen extra rechtsze-kerheid aan verbinden. Studenten zullen vast naar eenandere studie worden begeleid. Prachtig. Dat neem ik ookaan, maar die studenten nemen dan ook een grotere schuldmet zich mee en hebben dan ook een grotere schade gele-den dan in het huidige stelsel. Dat is de reden dat ik deminister hierop aanspreek.

Minister Bussemaker:De heer Rog weet net zo goed als ik dat studenten nu ooklenen. Wij gaan niet van het huidige systeem opeens naareen leensysteem. Studenten moeten iets meer lenen. Daarkrijgen ze ook beter onderwijs voor terug. Gecombineerdmet de wetgeving die wij maken, de kwaliteitswaarborgenvoor het hoger onderwijs, de nieuwe accreditaties en hetexperiment met de prestatieafspraken kan dat maar tot éénding leiden, namelijk: de kwaliteit van het hoger onderwijs,dat in Nederland al van een hoog niveau is, verbeteren wijnog verder. Daarbij wijs ik de Kamer nogmaals op degegevens die wij vandaag kregen waaruit blijkt dat wij hetin Nederland heel goed doen op het gebied van innovatie,vooral omdat wij op de derde positie staan wat de kwaliteitvan onderwijs betreft. Nogmaals, 95% van de opleidingenheeft een positief oordeel gekregen. Wat wij nu besprekenzijn allemaal lessen om dat percentage van 95 nog verderte verhogen. Ik ga ervan uit dat met de verruiming van demedezeggenschap, door het wetsvoorstel inzake het studie-voorschot, door de versterking van de positie van studentenin de opleidingscommissies en door de versterking van deexamencommissies — ik zal de Kamer volgend jaar infor-meren over de evaluatie — de kwaliteit van het onderwijsvoor studenten alleen maar transparanter, doorzichtiger enuiteindelijk dus ook beter zal worden.

De heer Beertema vroeg nog naar de voortijdige uitval vanstudenten die een bacheloropleiding gedaan hebben, maarhun eindwerk op masterniveau moesten afleveren. Aller-eerst zeg ik dat nog niet duidelijk is of er sprake is vanvoortijdige uitval bij deze bacheloropleidingen. De examen-commissie is ook hier het orgaan dat dat kan beoordelen.Als dat het geval is, kunnen studenten zich ook hier wendentot die examencommissie. De studenten zijn hierovergeïnformeerd. Ik kan ook hier niet treden in individuelegevallen. Overigens is de oorzaak van het oordeel van deNVAO van de opleidingen zeer gevarieerd. Niet bij alleopleidingen was aan de orde dat men op een verkeerdniveau werd beoordeeld.

Hoe nu verder? De herstelplannen zijn goedgekeurd en debetrokken universiteiten zijn nu aan zet. Deze zijn al drukbezig met verbeteringen. Dat is goed, want we willen nietdat studenten de dupe worden van onvolkomenheden inde opleidingen. We zijn erover in gesprek, vanzelfsprekendmet de universiteiten, maar ook met de studentenbonden

104-7-18

3 september 2014

TK 104



ISO en LSVb. Ik heb van de studenten begrepen dat zij ookblij zijn met de herstelperiode, omdat dit ten goede komtaan de kwaliteit en de kwaliteitsverbetering.

Verder is gewisseld op welke wijze de instelling over derge-lijke oordelen en besluiten transparant kan communicerenmet studenten, zodat zij ook een compleet beeld hebben.Bovendien heb ik de afgelopen periode met de VSNU, maarook met de NVAO gekeken hoe we die verbeterstappen nuverder vorm kunnen geven. Ik heb ook al gehoord dat erverbeterstappen zijn gezet. Ik zei net al dat er veelal, in hetenkele geval dat dat nog niet het geval was, een tweedelezer/beoordelaar bij scripties is gezet. De rol van veel exa-mencommissies is vergroot. Op enkele universiteiten krijgenexamencommissies strengere instructies om zo de kwali-teitscultuur te bewaken. Er is meer aandacht voor methodenen technieken gedurende de studie. De eindtermen zijnaangepast en opleidingstrajecten zijn onder de loep geno-men en vaak aangepast om het niveau te verhogen. Somsbetekent dit omhoog brengen, maar soms ook het omge-keerde, omdat men te veel vroeg. Verder zijn er onderwijs-en examenregelingen aangepast. De werking daarvan zalechter pas in het collegejaar 2014-2015 duidelijk worden.Dat moet dus dit studiejaar tot veranderingen leiden.

Ik constateer dat de meeste verbeteringen zijn ingezet endat de verwachting is dat de universiteiten in het aanko-mende collegejaar zo goed als alle maatregelen doorge-voerd zullen hebben, maar, zoals gezegd: ze hebben daarformeel twee jaar voor.

Dan hebben we specifiek voor de geesteswetenschappenook nog het sectorplan geesteswetenschappen lopen. Deheer Rog verwees ernaar en ik heb daar net al het nodigeover gezegd. Ik heb ook uitgebreid met de heer Van Oos-trum, de voorzitter van het Regieorgaan Geesteswetenschap-pen, gesproken. Ik heb met hem afgesproken dat hetregieorgaan in de gesprekken die het met de instellingenvoert over de eindevaluatie van het sectorplan geesteswe-tenschappen, ook de informatie uit de accreditatierapportenzal betrekken. Het regieorgaan maakt volgend jaar eeneindevaluatie over de periode waarin er elk jaar 15 miljoenwas voor de geesteswetenschappen. Het kijkt dan naar deeffecten van de extra ingezette middelen voor de geestes-wetenschappen over de afgelopen jaren en zal voorstellendoen voor een vervolgaanpak. Dat is dus specifiek voor degeesteswetenschappen op het terrein van onderwijs enonderzoek. Er is gesproken over de lessen van het accredi-tatiestelsel. Wij discussiëren vaker met elkaar over hetnieuwe accreditatiestelsel. Ik ben blij dat de Kamer heeftgeconstateerd dat het accreditatiestelsel goed werkt. Wijhebben met elkaar geconstateerd dat wij naar een stelselmet minder lasten willen. De motie-Rog over verdiendvertrouwen zal ik dan ook met voortvarendheid uitvoeren,want ik wil terug naar een accreditatiestelsel waar deskun-digen, de zogenoemde peers, de kwaliteit van het onderwijsbeoordelen en met elkaar een inhoudelijk debat aan dehand van onder meer de volgende vragen: Wat vragen wijnu van onze opleidingen? Hoe zorgen wij ervoor dat ditgoed georganiseerd is? Welke kwaliteitsverbetering kunnenwij nog tot stand brengen? Daarbij zijn in het bijzonder inhet wetenschappelijk onderwijs het aanleren van academi-sche vaardigheden en waarden van groot belang. Ik zegdus nogmaals, ook tegen de heer Van Meenen en de heerVan Dijk, dat het mij niet alleen gaat om een puntentelling,maar juist ook om de bildung, of hoe men het ook wil noe-men, in wetenschappelijke opleidingen. Ik heb er vertrou-

wen in dat dit gebeurt. De NVAO heeft mij in gesprekkenduidelijk gemaakt dat de goede studenten zich wel reddenals programma's onvoldoende samenhang vertonen, maardat de zwakke studenten daar moeite mee zullen hebben.De NVAO hecht er zeer aan dat dit verbetert.

Ik zie u nu kijken, voorzitter, maar ik ben aan het afronden.

De voorzitter:Ik meende dat u vijf minuten geleden al zou afronden. Ukrijgt echter de gelegenheid om uw verhaal af te maken.

Minister Bussemaker:Ik ben er bijna.

Het lijkt mij goed om er geen misverstand over te latenontstaan dat wij deze lessen moeten gebruiken voor hetnieuwe accreditatiekader, om te komen tot de beoogdekwaliteitsverbetering en tot meer inzicht in de doorontwik-keling van het huidige stelsel. Misschien moeten wij af entoe nadenken over de terminologie. Ik heb in het begin algezegd dat de term "onvoldoende" wellicht verwarringschept. Dat neemt niet weg dat het een belangrijke vooruit-gang is dat tekortkomingen nu gesignaleerd worden en datdaar lessen uit getrokken worden die wij zullen meenemenbij zowel de strategische agenda voor het hoger onderwijsals het accreditatiestelsel 3.0. Tegen de heer Beertema zegik dat wij daarin ook meenemen de lessen over profileringen excellentie uit bijvoorbeeld de university colleges, maarook uit het Sirius Programma en dergelijke.


Ik heb nog geen antwoord gekregen op mijn vraag wat deconsequentie is als na twee jaar herstelperiode alsnog geenvoldoende wordt gehaald.

Minister Bussemaker:Dan wordt de accreditatie ingetrokken. De instelling moetde studenten dan begeleiden om het diploma te kunnenbehalen bij een andere opleiding.


Het intrekken van de accreditatie betekent dan volgens deminister dat ook de bekostiging wordt stopgezet?

Minister Bussemaker:Dat betekent dat de opleiding moet stoppen en dat debekostiging wordt stopgezet. De verwachting is echter, opgrond van wat wij nu weten, dat alle opleidingen eerderbinnen één dan binnen twee jaar alles weer op orde hebben.

De voorzitter:Wij zijn gekomen aan het eind van de bijdrage in eerstetermijn van de regering. Ik stel vast dat er behoefte is aaneen tweede termijn.

104-7-19

3 september 2014

TK 104




Hoeveel tijd heb ik nog?

De voorzitter:U hebt nog twee minuten maximaal.


Ik dank de minister voor de antwoorden, hoewel sommigeantwoorden en sommige interrupties het karakter haddenvan langs elkaar heen spreken. Voor de helderheid merk iknogmaals op dat D66 buitengewoon hecht aan investerenin onderwijs, maar niet aan het weggooien van geld. D66hecht ook buitengewoon aan kwaliteit, maar kwaliteit is ietsanders dan rendement. Mijn korte conclusie naar aanleidingvan hetgeen gewisseld is, is dat de langstudeerboete isvervangen door een opjaagpremie. Studies worden inge-richt op snelheid, en snelheid gaat altijd ten koste van dekwaliteit. Het meest ernstige daarvan is dat elke keuze vande student om zijn studie, zijn leren en zijn leven, zo in terichten zoals hij zelf wil, wordt weggenomen. Er is nu een-maal een systeem ontwikkeld waarin die snelheid bevorderdwordt. In dit debat is mij ook opnieuw geen enkel argumentgebleken waarom dat uiteindelijk in een financiële prikkel,een bonus-malus, moet eindigen. De NVAO heeft meer dangenoeg gelegenheid om de opleiding te beoordelen opstudeerbaarheid, op inhoud, op diepgang en op samenhang.Daarover kan een oordeel worden gegeven. Dat moet vol-doende prikkel zijn voor de instellingen om aan al die ele-menten te werken. De financiële prikkel moet er, wat mijbetreft, uit. Het is heel goed dat wij de prestatieafspraken,die veel breder zijn dan de rendementsafspraken waaroverik het nu heb, gaan beoordelen, maar voor mijn fractie staatvast dat er geen enkel zinnig argument is om langer danvandaag het element van de rendementsafspraken tehandhaven. Daarom dien ik de volgende motie in.

Motie

De Kamer,

gehoord de beraadslaging,

constaterende dat universiteiten en hogescholen wordenbekostigd mede op basis van administratieve regels metperverse effecten;

overwegende dat de zogeheten rendementsafspraken fun-geren als een opjaagpremie die direct leidt tot aantastingvan de kwaliteit van het hoger onderwijs;

overwegende dat universiteiten en hogescholen studentenzo goed mogelijk moeten opleiden en daarbij zo veelmogelijk ruimte moeten bieden voor ontwikkeling en ont-plooiing van studenten, en dat die ruimte ernstig wordtbeperkt door het effect van deze afspraken;

spreekt uit dat deze wijze van bekostiging van het hogeronderwijs ten koste gaat van de kwaliteit van het hogeronderwijs, onwenselijk is en daarom geschrapt dient teworden;

verzoekt de regering, bekostiging op basis van rendements-afspraken zo snel mogelijk stop te zetten en een voorstelhiertoe voor de begrotingsbehandeling naar de Kamer testuren,

en gaat over tot de orde van de dag.

De voorzitter:Deze motie is voorgesteld door de leden Van Meenen,Jasper van Dijk en Bisschop. Naar mij blijkt, wordt deindiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 400 (31288).

Mijnheer Duisenberg, echt een korte vraag en geen langeinterruptie. We hebben ook rekening te houden met deplanning.


De heer Van Meenen pretendeert altijd zo recht in de leerte zijn als het gaat om instanties in Nederland die wijoprichten om bepaalde dingen te doen. Hij verwijst bijvoor-beeld altijd met een belerend vingertje naar het feit dat wijeen rechterlijke macht hebben die allerlei dingen doet etcetera. In dit geval doet de heer Van Meenen echter eenaantal eigen waarnemingen, terwijl er een instantie is dieeen rapport heeft geschreven …

De voorzitter:Wat is precies uw vraag?


… dat daar geen enkele aanleiding toe geeft. Kan de heerVan Meenen alstublieft toegeven dat men zijn stokpaardjesbeter op stal kan laten?

De voorzitter:Korte reactie, mijnheer Van Meenen. Het hoeft niet.


Ik weet niet of de heer Duisenberg nog echt hecht aan eenantwoord. Mijn stokpaardje is inderdaad goed onderwijs.Dat wordt niet bevorderd door oneigenlijke financiële prik-kels. Daar laat ik het maar even bij.

De voorzitter:Mijnheer Mohandis, ook kort graag.


Ik houd het kort in de richting van collega Van Meenen.Heeft de heer Van Meenen deze motie ingediend naaraanleiding van dit debat? Of heeft hij dat gedaan omdat hetvoorstel over het studievoorschot onze kant opkomt en hijdenkt dat die rendementsafspraken daardoor wellicht ineen ander daglicht komen te staan? Ik ben op zoek naar zijnmotivatie.

104-7-20

3 september 2014

TK 104




De heer Mohandis heeft zelf al gewezen op een verbindingdaarmee. Ik zie echter wel degelijk ook in deze constaterin-gen van de NVAO een relatie met de rendementsafspraken.Daarom heb ik het op dit moment gedaan. In volgendedebatten die wij nog tegemoet gaan, zoals over het studie-voorschot, zullen wij het er weer over hebben. Dat kan. Datsluit ik zeker niet uit, maar dan hebben we deze motie alvastgehad.

De voorzitter:Dan is nu het woord aan de heer Van Dijk van de SP. Mijn-heer Van Dijk, hoeveel moties hebt u? Ook voor u geldtoverigens een spreektijd van twee minuten.


Voorzitter, ik heb helemaal geen moties.

Voorzitter. Een studievoorschot, wat is dat? Dat wil ik nogweleens weten. Dat vind ik zo'n raar woord. Een eufemismevoor iets wat de voorstanders ervan niet meer durven uitte spreken. Ik verzeker u echter dat niemand in Nederland,op een paar specialisten na, weet waar het over gaat alshet woord "studievoorschot" wordt gebruikt. De motie vande heer Van Meenen is uitstekend. Die heb ik dan ookmedeondertekend. Die rendementsafspraken zijn niet goedvoor ons onderwijs. Ik heb echter zomaar het idee dat diemotie het niet gaat halen. Daarom vraag ik de minister heelvriendelijk om, als die het niet gaat halen, te onderzoekenwat het effect van rendementsafspraken op het onderwijsis. Eigenlijk heeft de minister daarop al geantwoord in haareerste termijn. Zij heeft gezegd dat dit in de review bekekenzal worden. Dat is mooi, maar ik ben dan even precies: gaatzij inderdaad kijken naar het effect van de rendementsaf-spraken op de kwaliteit en gaat zij dus niet alleen bekijkenof de rendementsafspraken gehaald worden, bijvoorbeeldde afspraak dat 80% binnen drie jaar moet afstuderen? Datis leuk, maar ik wil weten wat voor effect ze hebben op dekwaliteit. Graag krijg ik hierop een reactie.


Ik heb een vraag over het pleidooi "weg met de rendements-afspraken". Is de SP voor de benadering "hier heb je hetgeld en we zien over een paar jaar wel wat je ermee hebtgedaan"? Volgens mij is de achterban van de SP ook voorhet maken van afspraken. Of is de heer Van Dijk nu voorde "vrijheid, blijheid"-cultuur?


Nee, wij zijn voor uitstekend hoger onderwijs dat gericht isop kwaliteit. Elke student die het voorrecht heeft om hogeronderwijs te mogen volgen, dient zich daar voor 200% voorin te zetten. Het is immers een fantastische voorziening diewij hier met zijn allen hebben geregeld in Nederland. Maarde heer Mohandis zou zich teweer moeten stellen tegenhet afrekenen op rendement en financiële prikkels die tenkoste gaan van de kwaliteit. Ik reken op zijn steun.


Voorzitter, …

De voorzitter:Nee, nee.


Maar de heer Van Dijk beantwoordt mijn vraag niet!


Voorzitter. De minister had het over een verbetering vande kwaliteitscultuur. Zij zei dat het daarom gaat. Die woor-den waren heel terecht. Dat geldt voor het hele onderwijs,zo zeg ik ook tegen de partijen die er nu allerlei kritiek bijhalen. Ik heb het over de partij van de heer Van Meenen endie van de heer Van Dijk. Moet je eens opletten hoever jekunt komen als je de kwaliteitscultuur verbetert.

Ik ben blij met het antwoord over de opleidingscommissiesen over hun rol bij de kwaliteit van het onderwijs en in dehersteltrajecten. Die heeft de minister toegezegd. Zij zal deingediende motie uitvoeren. Ik ben heel tevreden over derol van de opleidingscommissies.

Tot slot zeg ik naar aanleiding van dit debat nog het vol-gende. Wij doen het weer goed in de concurrentierankingsvan het World Economic Forum. De minister noemde hetal: wij staan op de derde plaats wat betreft het hogeronderwijs. Toch heb ik een zorg. Het moet vandaag gaanover de kwaliteit van het onderwijs. De commissie-Veermanschrijft in haar rapport uit 2010, dat breed gedragen werd,dat ons onderwijs goed is maar dat zij zich zorgen maaktover de toekomst, de profilering, de kwaliteit, het ambitie-niveau en ja, ook de snelheid van studeren. De aanbevelin-gen uit dat rapport zijn opgepakt door de partijen die rege-ringsverantwoordelijkheid hebben genomen, namelijk onderRutte I en nu Rutte II. De aanbevelingen worden dus con-creet omgezet. Ik vind het stuitend en zorgelijk dat partijenvandaag een debat dat moet gaan over kwaliteit, misbruikenen deze ambities voor de strategie voor het Nederlandsonderwijs, het Nederlands toponderwijs, onderuit willenhalen en terug willen naar de middelmaat. Een van diepartijen loopt nu naar de microfoon.

De voorzitter:Dat is uitlokking. Mijnheer Van Meenen, u krijgt de gelegen-heid om kort te reageren.


Ik weet echt niet waar de heer Duisenberg vandaag meebezig is. Anders dan hij, heb ik mij 33 jaar van mijn levendruk gemaakt over de kwaliteit van het onderwijs. Hij komthier wat verhalen vertellen en zegt dat je de kwaliteit vanhet onderwijs bevordert door latten hoger te leggen en doorer met een stopwatch naast te gaan staan. Ik stel de heerDuisenberg graag de vraag wat ten diepste werkelijk dekwaliteit van onderwijs bepaalt. Ik heb daar mijn gedachtenover en hij ook. Het enige waar het mij vandaag om gaatbij het punt dat ik heb ingebracht, is dat de kwaliteit vanhet onderwijs niet bevorderd wordt door de snelheid teverhogen. Dat is het enige. Verder ben ik het met heel veelvan zijn punten eens. Dat durf ik rustig toe te geven. Het isook prima dat allerlei aspecten van het onderwijs verbete-ren. Het enige echte verschil tussen ons zit hem in het feit

104-7-21

3 september 2014

TK 104



dat ik niet geloof dat snelheid daarbij een bevorderendefactor is.

De voorzitter:U hebt uw punt gemaakt.


Voorzitter. Ik heb 34 jaar in het onderwijs gewerkt. Daar kandie armzalige 33 jaar van de heer Van Meenen niet aantippen. Ik ben het geheel eens met mijn collega Duisenberg.Ik was het ook helemaal eens met de minister toen zij sprakover de rendementsafspraken en daarbij aangaf dat die nietde oorzaak zijn van de kwaliteitsproblemen waarover wehet nu hebben. Ik dank de minister voor haar wijze woorden.Ik hoop niet dat dit al te vaak gebeurt. Ik beloof dat ik devolgende keer weer volledig oppositie zal zijn. Vandaagheeft ze echter gewoon gelijk.

De belangrijkste oorzaken moet je zoeken in de academischecultuur en in de bedrijfscultuur. Ik zoek altijd die zelfbewustedocenten en beoordelaars, die zich niet onder druk latenzetten door bestuurders en door rendementsdenkers.Vreemde ogen dwingen; dat is niet voor niks de naam vanhet rapport van Jan Anthonie Bruijn van de VVD. Meerderedocenten dus die zich buigen over de kandidaten, dat geeftdat mooie beeld dat de heer Mohandis schetste in zijn eerstetermijn, dat beeld van jongeheer Mohandis die zweet voordat panel van strenge docenten en dan toch slaagt. Daargaat het om. Maar ook de bedrijfscultuur is belangrijk. Debestuurders moeten zich in de eerste plaats bezighoudenmet de kwaliteit van de opleidingen en met de kerntakenin plaats van met vastgoedontwikkeling, internationaliseringen al die andere zaken, die veel te vaak veel interessanterworden gevonden.

Wat ons betreft wijzen de university colleges de juiste weg.Ik vind het te vrijblijvend dat de minister zegt: we nemendat mee in een grote beweging. Daarom dien ik de volgendemotie in.

Motie

De Kamer,


constaterende dat de university colleges zeer succesvolzijn;

overwegende dat het delen van de succesfactoren vanuniversity colleges grote meerwaarde kan hebben voor dereguliere universiteiten;

verzoekt de regering, de succesfactoren van de universitycolleges te definiëren en een plan te maken om de reguliereuniversiteiten daarin te laten delen,


De voorzitter:Deze motie is voorgesteld door het lid Beertema. Naar mijblijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.


De heer Rog (CDA):

Voorzitter. 26 opleidingen waren onvoldoende. Dat is eenernstige situatie. Tegelijkertijd is het een situatie waaruitblijkt dat er wordt beoordeeld en dat daar wat mee wordtgedaan. Hersteltrajecten zijn ingezet. En zowaar, de Kamerweet zich te beheersen en roept niet onmiddellijk dat erweer nieuwe wetgeving moet komen en dat het inspectie-toezicht of het accreditatietoezicht verder moet wordengeïntensiveerd. Dat vind ik in ieder geval al de winst vandit debat. Ik vind het ook winst dat de minister op eenzorgvuldige manier kijkt naar de verbeteringen op de uni-versiteiten en tegelijkertijd aangeeft dat ze bereid is om demotie-Rog c.s., die vorig jaar is aangenomen, uit te voerenen daarmee te bekijken hoe we de administratieve lastenvan het accreditatiestelsel substantieel kunnen verlagen.Dat is mooi.

Minder mooi is dat dit kabinet het leenstelsel wil invoeren.Ik noem dit omdat ik bang ben dat een aantal studentenom die reden in hun rechtspositie aangetast worden als zij,mogelijk, als gevolg van het intrekken van een accreditatiehun opleiding elders moeten voortzetten. In zijn algemeen-heid, in de breedte, heb ik een motie daarvoor opgesteld.Die luidt als volgt.

Motie

De Kamer,


constaterende dat als een opleiding in het hoger onderwijsde accreditatie verliest wegens het niet voldoen aan dekwaliteitseisen, de studenten van deze opleiding financiëleschade ondervinden omdat zij onderdelen van hun oplei-ding elders moeten inhalen of moeten overstappen naareen andere opleiding;

verzoekt de regering, in overleg met de VSNU, de Vereni-ging Hogescholen, de LSVb en het ISO te bevorderen datde rechtspositie van studenten wordt versterkt, zodat zijgecompenseerd worden voor schade als gevolg van hetintrekken van de accreditatie bij het niet voldoen aan dekwaliteitseisen,


De voorzitter:Deze motie is voorgesteld door de leden Rog, Van Meenenen Jasper van Dijk. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervanvoldoende ondersteund.



Voorzitter. Allereerst dank ik de minister voor de beantwoor-ding van de vragen. Ik heb geconstateerd dat één vraageigenlijk niet uit de verf is gekomen. Dat was mijn laatstevraag, waarin ik refereerde aan het referaat van de minister

104-7-22

3 september 2014

TK 104



over flexibilisering, differentiatie en het loskomen van hetone-size-fits-all. Daaraan had ik mijn vraag gekoppeld: ja,dat zijn mooie woorden, maar wat betekent dit in de praktijken hoe gaan we dit vormgeven? Ik kan mij voorstellen datde minister daar in dit kader niet op ingaat en ik respecteerdat ook. Ik zou het echter buitengewoon waarderen als zijzou kunnen aangeven op welk moment in de nabije toe-komst wij over dit thema nog eens grondig zouden kunnendoordenken.

Mijn volgende punt betreft de motie die ik medeonderte-kend heb, over het rendementsdenken. Ik heb me verderniet in die discussie gemengd, maar als rendementsdenkengeformuleerd blijft zoals het nu geformuleerd is, dient datniet de kwaliteit. Dan kun je op onderdelen maximaalresultaat behalen, maar het gaat onderwijsmensen om hetbehalen van een optimaal resultaat. Daar zit een fundamen-teel en principieel verschil tussen. Als collega's dat nietsnappen, nodig ik hen uit om daar buiten de vergaderingom nog even over door te praten.

De voorzitter:Ik zie dat de minister direct kan antwoorden.

Minister Bussemaker:Voorzitter. Kortheidshalve ga ik vooral in op de moties.

De motie-Van Meenen c.s. op stuk nr. 400, medeonderte-kend door Van Dijk en Bisschop, gaat over rendementsaf-spraken. Ik heb al eerder gewezen op de lopende prestatie-afspraken, waarin het zowel gaat over de inhoud en dekwaliteit van de opleiding als over het rendement. De vraagis dan, wat je onder rendement verstaat. Ik ben het wel metde heer Bisschop eens dat rendement niet alleen moet zijn:het zo snel mogelijk leiden naar een diploma, zonder voor-waarden. Dat is ook niet mijn idee over rendement.

Ook ben ik het met de heer Van Meenen eens dat kwaliteitiets anders is dan rendement. We moeten het echter ookniet omdraaien, alsof het behalen van rendement altijd dekwaliteit bedreigt. Die tegenstelling zie ik hier wel een beetjeontstaan. Het gaat mij om het verbeteren en het stimulerenvan kwalitatief goed en liefst nog beter onderwijs, binneneen studeerbaar programma dat samenhang vertoont, datlogisch is opgebouwd en dat studenten motiveert. Daar iseigenlijk alles mee gezegd, want dat gaat over goedonderwijs en over een goede organisatie. De vraag is nu:verstaan wij onder rendement het stimuleren van een goedeorganisatie en het motiveren van studenten om een sub-stantieel deel van hun studie te halen? Of formuleren werendement alleen maar als: maakt niet uit, als er maar zoveel mogelijk studenten aan de eindstreep komen, vanwegefinanciële incentives?

De voorzitter:Ik wil toch even …

Minister Bussemaker:Dat is wat mij betreft niet aan de orde. Juist de samenhangzit naar mijn idee in de prestatieafspraken. Die wordengeëvalueerd en dat lijkt mij dan ook het goede moment omdie discussie meer in detail met elkaar te voeren. Ik hoop

oprecht dat we dat kunnen doen, want ik ben heel blij metde opvatting van de Kamer dat de accreditatie moet leidentot rust en tot verbetering van het onderwijs. Dat moet dusook de les zijn die we gaan trekken uit de prestatieafsprakennaar aanleiding van de rapporten van de reviewcommissie.

De voorzitter:Ik wil toch even een procedurele opmerking maken. Hetgaat in tweede termijn echt om de beoordeling van demoties en om de beantwoording van eventuele vragen diezijn blijven liggen. Vanaf 15.00 uur hebben wij uitgebreidgedebatteerd. Ik laat dus geen debatten meer toe, tenzij deheer Van Meenen van plan is om iets met zijn motie te doen,zoals aanhouden, intrekken of in stemming brengen. Ik wilechter graag eerst het oordeel van de minister horen. Datheeft zij namelijk nog niet uitgesproken.

Minister Bussemaker:Nee, dat klopt, maar met dit alles wilde ik zeggen dat ik demotie ontraad. Ik ontraad deze motie ook omdat de NVAOop geen enkele manier signaleert dat rendementsdenkenin dit geval een kritische factor zou zijn geweest.

De voorzitter:Mijnheer Van Meenen, u krijgt gelegenheid tot een kortereactie.


Ik trek de motie nog niet in, voorzitter, als u het niet ergvindt.

De voorzitter:Nee, dat is uw recht.


Ik ga de motie ook niet aanhouden. Ik wil wel tegen deminister zeggen dat ik het helemaal eens ben met haardefinitie. Dat is waar het om gaat, maar dat is niet waar wijop afrekenen. Wij rekenen namelijk af op snelheid, onderandere. Dat is het element dat ik eruit wil halen. Dat is dekern van deze motie.

Minister Bussemaker:Het is dan toch winst dat wij het in ieder geval met elkaareens zijn over de definitie. Dit debat zullen de Kamer en ikstraks vast nog met elkaar vervolgen, want daar hebbenwij de komende tijd nog heel veel gelegenheden voor.

De motie van de heer Beertema op stuk nr. 401 over deuniversity colleges ontraad ik. University colleges zijn van-zelfsprekend heel interessant. Zij stimuleren excellentie,maar zijn wel voor een specifieke groep studenten bedoeld.Ze zijn breed opgezet. Ik denk dat het niet goed zou zijn omdie lessen daar nu afzonderlijk uit te halen. Ik heb in mijnbetoog ook al gerefereerd aan de lopende programma'svan Sirius Programma, aan bijzondere keurmerken en aaninstellingen die zich meer inzetten. De een zet meer in opondernemerschap, de ander op internationale vaardighe-den. Van al die manieren kunnen wij iets leren voor de

104-7-23

3 september 2014

TK 104



kwaliteit van het onderwijs. Dit komt sowieso terug bij deprestatieafspraken, want verschillende instellingen hebbeningezet op de university colleges. Dus ook die discussie zalvervolgd worden.

De motie van de heer Rog op stuk nr. 402 over de rechtspo-sitie van studenten ontraad ik ook. Ik heb al eerder gezegddat ik wil waken voor juridisering. De accreditaties en visi-taties moeten staan voor kwaliteitsverbetering. Voor com-pensatie bestaan al mogelijkheden tussen de student ende instelling. Wij moeten de discussie over de accreditatievan opleidingen hier niet gaan vermengen met de relatiedie tussen een student en een opleiding bestaat.

De beraadslaging wordt gesloten.

De voorzitter:Hiermee zijn wij aan het eind gekomen van dit debat. Overde ingediende moties zullen wij volgende week dinsdagstemmen.

De vergadering wordt van 17.38 uur tot 18.00 uur geschorst.

104-7-24

3 september 2014

TK 104



Negatief oordeel NVAO over studies in de geesteswetenschappen · in handen hebben, iets wat waarde...

Documents

Transcript of Negatief oordeel NVAO over studies in de geesteswetenschappen · in handen hebben, iets wat waarde...