130 131

ZORG

“Ouderenzorg is een

maatschappelijk probleem”Hij deed een opleiding Automotive Business Management, leidde samen met zijn neef een palet aan bedrijven en is inmiddels zeven jaar directeur van het door hem opgerichte Radboudumc REshape Center. De in Roermond geboren Lucien Engelen (55) probeert innovatie toe te passen door de wens van de patiënt als uitgangspunt te nemen en te combineren met de nieuwste technologie. Voerde hij vorig week nog een discussie over ethiek met Angela Merkel, nu zit hij met ons aan tafel. De innovator blijkt een rasoptimist. Zelfs nu hij het gas even loslaat. TEKST: KRISTEL SCHREURS | FOTOGRAFIE: PAUL ROUS

132 133

ZORG

EEN FUNCTIONELE SABBATICAL? “De zorg staat onder druk. Waar wij ons bezighouden met het opruimen van de troep van gisteren, gebeuren er dingen om ons heen die we niet kunnen negeren. Dat bracht mij tot het besluit op de pauzeknop te drukken. Ik houd ervan te geloven dat het mijn keuze is, maar wel met de kanttekening dat mensen in mijn omgeving het hadden zien aankomen en mijn lijf ‘ho’ zei. Zeven jaar geleden zijn we gestart met het REshape Center en maken we de vertaalslag van wat technologisch kán en wat de patiënt wíl. Dat gaat goed en we hebben een mooi trackrecord opgebouwd. Het gaat echter niet snel genoeg. Ik wil vooruit.”

U BENT ERG ONGEDULDIG VOOR IEMAND DIE BESLUIT VERLOF TE NEMEN...“Even stilstaan is óók vooruitgang. Waar ik eerder werd afgeleid door randzaken, krijg ik nu de ruimte om na te denken over de vervolgstappen. Duidelijk is dat de huidige aanpak van innovatie in de zorg niet meer voldoet. Voordat we iets hebben geïmplemen-teerd, is in de buitenwereld de lancering van versie drie al gepland. De wereld om ons heen draait snel. We kunnen de ontwikkelingen niet bijbenen, focussen op te veel zaken tegelijk en misschien wel op de verkeerde dingen. Het REshape Center blijft zeker bestaan. De vraag

Een week voor het interview bereikt ons het nieuws dat Lucien Engelen een sabbatical neemt. Toch wilde hij – nee zeggen is niet zijn sterkste kant – meewerken aan dit interview. We ontmoeten de innovatievirtuoos van het Radboudumc op golfdo-mein de Herkenbosche, om de hoek van zijn woonhuis. Niet op teenslippertjes, afgemat en met zijn hoofd bij een verre vakantie-bestemming. Nee, zelfs een golftrolley ontbreekt. Engelen oogt kwiek. Minuten later ontdekken we dat zijn begeestering aller-minst verlof neemt.

is nu of we voor een aanvullende of radicale aanpak moeten kiezen. Wat die vervolgstap inhoudt, dát ga ik de komende tijd proberen uit mijn hoofd te krijgen. Natuurlijk nadat ik weer uitgerust ben.”

U ZEGT DAT ER DINGEN OM ONS HEEN GEBEUREN DIE WE NIET KUNNEN NEGEREN. KUNT U DAAR MEER OVER VERTELLEN?“We leven in een wereld waarin Apple, Amazon, Samsung en Alibaba zich in toenemende mate bezighouden met gezond-heidszorg. Apple heeft ’s werelds grootste elektronisch patiëntendossier, Amazon koopt apothekerslocaties en gaat (online) geneesmid-delen verkopen, Samsung maakt medicijnen en Alibaba start met het aanbieden van gratis zorgverzekeringen. Deze ontwikkelingen worden mogelijk gemaakt door partijen die niet uit de zorg komen. Ze zijn geïnteresseerd omdat de zorgmarkt dagelijks ververst en ze in andere sectoren ervaring opgedaan hebben met het oplossen van ‘frictie’ in het proces. Dit staat in contrast met onze dagelijkse bezig-heden. Wij voeren discussies over een app of portal, maar moeten vervolgens nog steeds naar de huisartsenpraktijk als we de dokter willen spreken. Dat maakt mij ongeduldig. Er staat een joekel van een olifant in de kamer en we kijken de andere kant op.”

STAAN MENSEN WEL OPEN VOOR GROTE VERANDERINGEN IN DE ZORG? “Met een telefoon bel je, app je, bestel je kleding en betaal je. In de zorg moet je nu eerst nog een afspraak maken als je de dokter wil zien, ook nog op een moment dat het hem uitkomt. Verandering gaat vaak gepaard met weerstand, een ogenblik later is het de normaalste zaak van de wereld. ‘One size fits all’ bestaat niet en het is goed om patiënten een keuze te geven. De weerstand die er nu bestaat tegen veranderingen in de zorg is het product van klassieke bangmakerij en beleid dat door kerngezonde mensen wordt gemaakt. Dat zag je ook bij het EPD (elektronisch patiëntendossier, red.). Die weerstand hoort erbij, evenals hoe mensen op onze verhalen reageren. Je bent een gemakkelijke ‘prooi’ voor naysayers die de lijn van de voortuitgang nog niet kunnen aanraken. Ze kiezen er liever voor af te wachten, kennelijk totdat de olifant in de kamer begint te stampen. Vervolgens zijn ze uitermate verbaasd, verbolgen, en protes-teren ze op het Malieveld in Den Haag. Wat mij altijd opvalt is dat veel artsen die zelf een ernstige aandoening krijgen, nadien een boek schrijven over hoe het écht anders moet in de zorg.

“Apple, Amazon, Samsung en Alibaba houden zich steeds meer bezig met gezondheidszorg”

RESHAPE CENTER FOR THE PATIËNT “Met het Radboudumc REshape Center proberen we een stukje duiding te geven aan de dingen die veranderen in de zorg. De rol van de patiënt is daarbij leidend en ook techniek speelt daarbij een rol. We gebruiken innovatie niet omdat de professional dat wil, of omdat een bedrijf ervan profiteert, we doen het omdat de patiënt dat van ons verwacht. Mensen hebben het beeld dat we alleen met techniek bezig zijn (wij dachten óók dat hij met een hele tas aan spullen zou komen, red.), maar dat is slechts een truc, een soort van Trojaans paard. Een half uur later praten we over slimme oplossingen waar patiënten beter van worden, waar zij op zitten te wachten. Daarmee proberen we een ‘zachte landing’ in een ruw klimaat te bewerkstelligen.”

134 135

“De invloed van huisartsen en ziekenhuizen wordt in de toekomst minder groot”WAT GEBEURT ER ALS WE BLIJVEN VASTHOUDEN AAN HET HEDENDAAGS ZORGMODEL?“In de eerste plaats worden de huidige zorgaanbieders voorbijgestreefd door multi-nationals én entrepeneurs. Chaos is misschien het verkeerde woord, maar duidelijk is wel dat het huidige zorgmodel niet meer voldoet en de zorg van buiten ‘aangevallen’ wordt. In de toekomst zal de zorgvraag toenemen, maar het budget zal niet groter worden. In Amerika bedraagt de wachttijd al 29 dagen, pas dan kun je bij de huisarts terecht. Als er niets verandert, gaan wij ook die kant op. Tegelijkertijd bieden nieuwe bedrijfjes diensten aan die wél patiëntgericht zijn.”

IS DE TOENEMENDE ZORGVRAAG EEN GEVOLG VAN DE VERGRIJZING? IS OUDERENZORG HET GROOTSTE PROBLEEM VAN DE HUIDIGE TIJD? “Ouderenzorg is een uitdaging ja. Maar ook hier geldt dat er een olifant in de kamer staat - de millennial - die over vijftien à twintig jaar waarschijnlijk evenveel zorg nodig heeft als de ouderen van nu. Ik verwacht dat deze doel-groep in toenemende mate te maken krijgt met mentale problematiek, diabetes en obesitas. Opvallend is dat je daar niemand over hoort. En de millennial heeft écht geen probleem met technologie, die lééft in technologie.”

ZEGT U DAARMEE DAT DE FOCUS NIET ZOZEER OP OUDERENZORG LIGGEN?“Nee! Het moet een en/en-verhaal worden. We denken nu in of/of. We moeten juist kijken naar de lange termijn. Ouderenzorg wordt op bepaalde punten verkeerd geframed. Wanneer

je je blik scherp stelt, zijn de problemen relatief.”

WAT ZIJN VOLGENS U DE GROTE HIATEN IN DE OUDERENZORG?“Ik heb twee problemen met ouderenzorg. Eén is dat we het ouderenzorg noemen. Dat wij vinden dat we moeten zorgen voor iemand, terwijl het gros van de mensen prima voor zichzelf kan zorgen. Zeker wanneer we tech-nologie inzetten. ‘Ouderenzorg’ is in de eerste plaats een maatschappelijk probleem. Het heeft te maken met de manier waarop we met onze ouderen omgaan. Waar het in Duitsland volstrekt normaal is dat je je ouders in huis neemt, laten wij onze ouders op vrijdagmiddag opnemen omdat er geen opvang in het weekend is. Wij willen hockeyen en moeten bardiensten draaien, kortom hebben geen tijd.”

EN HET TWEEDE PROBLEEM? “Wanneer je een willekeurige pagina van de overheid opent en ouderenzorg intikt, zie je mensen zittend aan een tafeltje met een bord eten en een slabbertje om hun nek. Het Perzisch tapijtje en een ketting met een grote rode knop maken het geheel af. Als je hetzelfde in Amerika doet, krijg je grote grijze koppen met stralende gebitten die wandelen en fietsen. Ouderenzorg wordt in Nederland gestigmati-seerd. Dat terwijl er legio actieve mensen op leeftijd zijn. 80 is het nieuwe 60.”

WAT ZOU EEN OPLOSSING KUNNEN ZIJN?“Het begint al op de lagere school. Dat we kinderen leren hoe ze mensen op leeftijd wijzer maken in de wereld van technologie. Opa’s en oma’s luisteren niet naar hun kinderen, wél naar hun kleinkinderen. Nu zijn er bijvoor-

LUCIEN ENGELENLucien Engelen (1962) studeerde Automotive Business Manage-ment. Vervolgens stapte hij in het bedrijf van zijn vader en zijn neef Leon, de Engelen Group: een autobedrijf, uitvaartonderneming, taxibedrijf, ambulancedienst en drukkerij. Engelen fuseerde vervolgens de regionale ambu-lancediensten in Noord- en Midden-Limburg tot één en zocht na vijf jaar als bestuurder een volgende uitdaging. In 2007, na zijn aankondiging aan zijn Raad van Toezicht dat hij een nieuwe zocht, kreeg hij een telefoontje van het Radboudumc. Of hij moge-lijk interesse had in een baan als Hoofd Acute Zorg met onder andere de verantwoordelijkheid voor de Traumahelikopter in de regio Oost bij het Radboudumc. De combinatie met een adviesrol voor de Raad van Bestuur, op zoek naar vernieuwing, nam hij aan. Drie jaar later groeide hij uit zijn jas en werd duidelijk dat zijn hart bij innovatie en creativiteit lag. Hij legde zijn rol in de acute zorg neer en startte het REshape Center for Innovation. Inmiddels is Engelen wereldwijd spreker op allerlei congressen, werkt hij samen met de innovatie-af-delingen van grote bedrijven en adviseert hij overheden in Neder-land en ver daarbuiten. Onlangs werd bekend dat het Radboudumc en de Universiteit Maastricht nauw gaan samenwerken op het gebied van innovatie.

ZORG

136

“Ik geloof dat de gezondheids- zorg binnenkort ook een Copernicusmoment krijgt”

beeld ook verzorgingstehuizen waar ouderen en studenten wonen. In ruil voor gratis woonruimte, dienen de studenten 30 uur met ouderen op te trekken. Dit soort initiatieven zouden we moeten aanmoedigen. Daarnaast zou het een stap voorwaarts zijn wanneer technische oplossingen worden geïncorporeerd in de techniek die al gebruikt wordt.”

WAT VOORSPELT U VOOR DE TOEKOMST: HOE ZIET HET ZORGLANDSCHAP ER OVER 30 JAAR UIT?“Copernicus heeft rond 1500 aangetoond dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Het Copernicusmoment noemt men dat. Ik geloof dat de gezondheidszorg binnenkort ook een Copernicusmoment krijgt. Nu draait de patiënt om de professional heen. Over een tijdje is dat andersom, is zorg vraaggericht. Vergelijk het met de transformatie die de reisbranche en de retail heeft doorgemaakt. Nu al heeft de patiënt/burger zelf méér data in zijn telefoon dan wij als zorginstellingen. Binnenkort moeten wij een abonnement nemen op de data van de patiënt zelf. Ik kan niet wachten overigens!”

WAT BETEKENT DIT CONCREET? “Ik verwacht dat we altijd en overal een belangrijk deel van ons gezondheidsvraagstuk kunnen beantwoorden. Dat we niet meer genoodzaakt zijn een uurtje vrij te nemen om een huisarts te bezoeken. Zorg wordt vraag-gericht.”

WORDT DAARDOOR DE INVLOED VAN HUISARTSEN EN ZIEKENHUIZEN MINDER GROOT?“Ja, die wordt in ieder geval ánders.”

IS DAT POSITIEF OF NEGATIEF?“Positief. De komende tien jaar verdubbelt de zorgvraag. Dat betekent dat er in de toekomst twee keer zoveel mensen moeten worden geholpen voor hetzelfde geld. Ik geloof name-lijk niet dat we een dubbel budget krijgen. Wanneer je patiënten zeggenschap geeft, geef je hen een mogelijkheid: willen ze de arts bezoeken of volstaat een online afspraak? Daarnaast zal door technologische ontwik-kelingen het zorgmodel veranderen. Naast de flessenautomaat bij de Albert Heijn komt er een automaat waar je je urine in kunt leveren en een complete check-up krijgt. Dat proces loopt nu al in de VS.”

WAT WORDT DE ROL VAN (HUIS)ARTSEN?“Als je een hele specifieke arts of chirurg bent, zullen deze veranderingen weinig impact hebben. Ik verwacht dat er wel veel verandert voor huisartsen en apothekers. De huisarts wordt een soort gids in het land van moge-lijkheden en zal meer aan de sociale kant van geneeskunde gaan zitten. Ook de rol van apothekers verandert. Er vliegt in Nederland nu al een drone die medicijnen rondbrengt.”n