Natuurstenen hageland

n a t u u r s t e n e n h a g e l a n d

Keimooi hagelandDe natuursteen geeft het Hageland zijn unieke karakter. Je vindt hem in de heuvels, in de prachtige eeuwenoude gebouwen en in de holle wegen, in de natuurgebieden en op de velden, in de bodem van de wijngronden. Kortom, in de eigenheid van de streek.

De mooiste kerken - van chocolade lijkt wel - werden in Demergotiek gebouwd met ijzerzandsteen. Zonder deze steen waren er geen Hagelandse wijn of zoete perziken.

Meer naar het zuiden kom je in de streek van het kwartsiet van Tienen en de Gobertange. Kwartsiet is een keiharde steenlaag van 55 miljoen jaar oud. Al gegeerd in de steentijd, toen onze voorouders er pijlpunten van maakten. Halfweg vorige eeuw werden de kasseibaantjes er mee aangelegd. De Gobertangesteen was een gegeerde en dure bouwsteen met internationale allures. De steen duikt op in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen en zelfs in De Waag in Amsterdam.

De natuurstenen van de streek inspireerden de Hagelanders tot het bakken van lekkere ijzerzand-steenkoekjes, tot sterke verhalen, tot heerlijke wijn en de mooiste wandelingen. Een toeristische troef, zoveel is zeker. Aan jou om te ontdekken. In deze brochure doe je genoeg inspiratie op voor een steengoed bezoek aan het Hageland!

Monique Swinnen, Voorzitter Toerisme Vlaams-Brabant

2 I voorwoord

Inhoud04 ouder dan

de prehIstorIeNatuursteen in het Hageland

08 stenen spottenRecht uit Hagelandse bodem

12 Ijzerzandsteen- KoeKjesEen hartige herinnering aan de ijzerzandsteenheuvels

13 uItneembare gIdsWandelingen en fietsroutes

17 draven langs stenenTe paard door het Hageland

18 de andere Kant van natuursteenOntdek de Hagelandse stenen op een andere manier

20 slapen tussen de stenen van het hagelandNatuursteenlogies

22 het geheIm van hagelandse wIjnTerroir van ijzerzandsteen

24 bIerstenenOver Gobertange en Hoegaardse Witte

26 steengoede verhalenOver weerwolven, geesten en duivels

28 publIcatIes en adressen

GROENE GORDEL

HAGELAND

VLAAMS-BRABANT

BRUSSEL

LEUVEN

“ Kunnen stenen zomaar iets vertellen? Kan een huis leven op den duur? met mysteries onze geest gaan kwellen? ons betrekken in een avontuur? ”

© het huIs anubIs

ouder dan de prehistorie

N at u u r s t e e N i N h e t h a g e l a N d

Gravure Lo

vensteen © S

tadsarchief H

ageland

s Histo

risch Do

cumentatiecentrum

Tienen

4 I geschIedenIs

Meestal wordt kwartsiet gevormd door zandsteen die onder hoge druk en temperatuur verhardt. De Tiense kwartsieten zijn echter sedimentaire ge-steenten waarbij zandkor-rels aan elkaar kleven en

zo een steenlaag vormen. De lijm die de zandkorrels aan elkaar kleeft, bestaat uit bijna zuiver kwarts.

pIjlpunten

Kwartsiet van Wommersom is een speciaal geval

binnen de groep van de Tiense kwartsieten omdat de steen een fij-nere, vuursteenachtige textuur heeft. Ze is ook gemakkelijker te bewer-ken en daardoor was ze gegeerd in de prehistorie

Deze grijze, harde steenbank is ongeveer 55 miljoen jaar oud. Ze bevindt zich in de ondergrond van de Getevallei. Deze steenlaag is anders dan andere kwartsieten.

Kwartsiet van tienen

toen mensen er hun pijl-punten en harpoenen van maakten.

KeIharde slIjpsteen

Het Tiense kwartsiet werd vooral als slijpsteen gebruikt voor het polijsten van ste-nen bijlen of als maalsteen voor het malen van graan. Later, tot in de veertiende eeuw, werd kwartsiet ge-bruikt als bouwsteen in kerken, kastelen en ka-pellen. Stilaan namen de Gobertangesteen en de baksteen het over als geliefd bouwmateriaal.

Kwartsiet

55 miljoen

Kwartsietgroeve overlaar groeve rommersom steenbijl

geschIedenIs I 5

miskom gobertange stapelmuur gobertange detail

De schelpen en skelet-ten van haaien en andere zeedieren zorgden voor een stevige laag kalk op de zeebodem. De zee verdween over de miljoe-nen jaren heen, maar de kalk bleef in de zanderige bodem achter. De kalk-deeltjes werden opgepikt door het grondwater, dat op den duur oververza-digd geraakte en de kalk terug afzette. Zo ontston-den horizontale steenban-

ken in de ondergrond. Soms langgerekte ban-ken, dan weer versprei-de schollen, zelden dikker dan twintig centimeter.

openluchtgroeve

De steen werd genoemd naar het Waals-Brabantse dorp Gobertange, net over de taalgrens niet ver van Hoegaarden. Het was ooit de belangrijkste ont-ginningsplaats van deze kalkzandsteen. In de buurt

is er tot op vandaag een openluchtgroeve actief. De ontgonnen stenen worden gebruikt bij res-tauraties van historische gebouwen.

vader op zoon

De steen werd al in de twaalfde eeuw gebruikt als bouwsteen. De ontginning gebeurde op twee manie-ren: afgravingen in open-lucht en ondergrondse groeves. Hele generaties

leefden van de steenont-ginning en gaven hun ken-nis door van vader op zoon.

De groeves leken op de steenkoolgroeves: een centrale schacht naar beneden tot voorbij de on-derste steenbank – soms 25 meter diep – en daarop horizontale galerijen waar de steen uitgekapt werd.Dankzij de massale ont-ginning van de dure steen-soort was grond kopen in de streek een veilige investering. Verschillen-de kerkelijke instellingen begonnen uit economische overwegingen gronden aan te kopen tussen Hoegaarden en Jodoigne, waar de steen het meest voorkomt.

We gaan even 45 miljoen jaar terug in de tijd. Het Hageland lag toen in een ondiepe baai aan de zuidoostrand van de zee. Het klimaat was dat van een idyllische vakantieplek: mediterraan tot subtropisch. In de zee krioelde het van het leven.

gobertange

nerm gobertangesteen

gobertange

45 miljoen

6 I geschIedenIs

Ijzerzandsteenheuvel

steenkot Kelbergen

steenkappers

Ijzerzandsteen

In het Hageland vormde deze ‘Diestiaanzee’ grote zandbanken. Ongeveer 5,4 miljoen jaar geleden trok deze zee zich op korte tijd terug waardoor het waterpeil in onze streken daalde en de zandban-ken plots bloot kwamen te liggen. Het zand van de Diestiaanzee bevatte een hoog percentage van het mineraal glauconiet

dat voor een stuk uit ijzer bestaat. De zandkorrels klitten samen en het ijzer oxideerde: de ijzerzand-steen was geboren.

romeInse Kelders

De Diestiaanheuvels geven het Hageland zijn karakter. In de prehisto-rie werden ze gebruikt als uitzichtpunt, zoals blijkt uit archeologische vond-sten op de Beninksberg in Rotselaar. De Romeinen gebruikten de ijzerzand-stenen om hun wijnkel-ders mee te bouwen, en toen de steden in de tiende en elfde eeuw op-

kwamen, steeg de vraag naar de gemakkelijk te ontginnen steen. De ker-ken die in de late middel-eeuwen in ijzerzandsteen werden gebouwd, kregen een eigen stijlvorm: de Demergotiek.

restauratIe

Tegen de twintigste eeuw waren deze kerken aan restauratie toe en de oude ijzerzandsteengroeves werden heropend. De laatste groeve, op de Eikelberg in Gelrode, sloot in 1972 de deuren.

De roestbruine ijzerzandsteen is een geschenk van de zee. Tijdens het Tertiair – 65 tot 1,8 miljoen jaar geleden jaar geleden – kwam de zee tot diep in wat nu België is. Tot aan de stad Diest.

Ijzerzandsteen

2,4 miljoen

5,4 miljoen

geschIedenIs I 7

stenen spotten

r e c h t u i t h a g e l a N d s e b o d e m

8 I stenen spotten

van goedKope bouwstenen tot demergotIeK

Overal waar je kijkt in Noord-Hageland, duikt de roestbruine kleur van ijzerzandsteen op. In de holle wegen, op heu-velflanken, in kerken, kastelen en tuinmuur-tjes. Al sinds de Romein-se periode is de steen een geliefd bouwmate-riaal. De sterke schollen waren maar te rapen dus de Hagelanders maak-ten er gretig gebruik van.

De grotere stenen wer-den gedolven in groeves en verwerkt in statige ge-bouwen, kerken en torens zoals de Maagdentoren van Zichem.

Demergotiek. Zo heet de bouwstijl van de ker-ken die sinds de dertien-de en veertiende eeuw in ijzerzandsteen gebouwd werden. Mooie voor-beelden hiervan zijn de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Aarschot en de Sint-Sulpitiuskerk in Diest.

Maar ook de kerken van de dorpen rond de steden zijn opgetrokken in ijzerzandsteen, zoals de Sint-Martinuskerk van Wezemaal en de Romaanse toren van de Sint-Catharinakerk van Kortrijk-Dutsel uit de elfde eeuw.

De bewerkte gedolven stenen zijn egaler dan de schollen, maar vaak ook brozer en zachter en dus ook gevoeliger voor verwering. Als be-

Ijzerzandsteen

scherming werden de muren vaak met leem of kalk bedekt. De Sint-Catharinakerk in het be-gijnhof van Diest had tot midden vorige eeuw een wit pleisterlaagje.

wIjnmuur

Op de Wijngaardberg in Wezemaal wordt al in de middeleeuwen aan wijn-bouw gedaan. Over de top loopt een anderhal-ve kilometer lange muur van ijzerzandsteenschol-len. Die werd gebouwd

"Als bescherming werden de muren vaak met leem

of kalk bedekt."

tussen 1814 en 1825 om de wijnranken te bescher-men tegen wilde dieren en gure noordenwind. De wijnmuur is vandaag een beschermd monument.

hilltoppingDiestiaanheuvels laten water niet zomaar doordringen. De stenen houden warmte vast en geven die ’s nachts vrij. Goed voor de wijnranken, maar ook voor de natuur. Deze unieke biotoop is een waardevol leefgebied voor de hazelworm, de levendbarende hagedis, struikheide en brem. En vlinders zie je hier met honderden. De koningin-nenpage fladdert naar de heuveltoppen op zoek naar een partner. Hilltopping, heet dat.

wijnmuur

sint-catharinakerk in diest

Koninginnepage

Onze-lieve-vrouwekerk Aarschot

levendbarende hagedis

stenen spotten I 9

hard van KaraKter

Waarom telt het Hageland nog zoveel echt oude kerkjes? Omdat ze gebouwd werden met Tiens kwartsiet, een bijzonder harde steen-soort. De oudste delen van de Sint-Lambertus-kerk in Overlaar dateren al uit de negende en tiende eeuw. Probeer dat maar eens met een baksteen vol te houden.

De hardheid van het kwart-siet maakt de steen moei-lijk te bewerken. Vanaf de veertiende eeuw kozen de

Hagelandse steenkappers liever voor de wat zach-tere Gobertangesteen en het kwartsiet verloor plots aan belang. Die omscha-

derde verdieping waren de bouwers het harde kwart-siet beu. De hoekstenen voor de top werden ver-vangen door Gobertange.

napoleonKopjes

De harde steen bleef wel populair als straatbe-dekking. Tot in de jaren 1950 werd het Tiense kwartsiet ontgonnen als kasseisteen. De ‘rosse Napoleonkopjes’ zoals ze hier gekend zijn, vind je nog in de hele streek terug.

Kwartsiet

weetje: de suikerfabriek van Tienen is gebouwd op een oude kwartsietgroeve.

Kwartsietbank

monoliet hoegaarden sint-laurentiuskerk betekom

sint-lambertuskerk overlaar

keling kan je nog perfect vaststellen in de toren van de Sint-Laurentiuskerk in Goetsenhoven. Vanaf de

"De steensoort is sierlijker en

oogt 'rijker' dan de roestbruine

ijzerzandsteen."

Sint-Lambertuskerk in Overlaar

Sint-Laurentiuskerk in Goetsenhoven

10 I stenen spotten10 I stenen spotten

InternatIonale allures

De bleke toren van de Sint-Gorgoniuskerk in Hoegaarden is een baken in het landschap. Een fraai voorbeeld van wat een goede architect met de witte Gobertange-steen kan aanrichten. De steen is al sinds de twaalf-de eeuw een gegeer-de bouwsteen. De Abdij van Averbode kocht toen percelen grond op in de buurt van Hoegaarden, al-leen om de witte stenen te kunnen gebruiken. De Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poelkerk van Tienen werd vrijwel helemaal opgetrok-ken in Gobertangesteen.

gobertangeDe steensoort is sierlij-ker en oogt ‘rijker’ dan de roestbruine ijzer-zandsteen. Duurder ook, waardoor de steen niet massaal gebruikt werd maar diende als hoek-steen, gevelbekleding of sierelement, of om spekla-gen aan te leggen tussen de ijzerzandsteen. Deze speklagen zijn trouwens een typisch kenmerk van de Demergotiek. Te spot-ten in de Sint-Laurentius-kerk in Betekom.

exportproduct

De ontgonnen stenen waren al in de late mid-deleeuwen tot ver buiten

het Hageland gegeerd. De ontgonnen Gober-tange ging de kar op rich-ting Leuven of Mechelen, en daar de boot op. Zo duikt de steen op in de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen, zelfs tot in Amsterdam waar ze ge-bruikt werd bij de bouw van De Waag, oorspron-kelijk een stadspoort uit de vijftiende eeuw. In Ne-derland was de steen in die tijd een duur import-product dat een gebouw de nodige uitstraling gaf. Het kreeg er de naam ‘Brabants arduin’.

Fronton abdij van averbode

Abdij van averbode

Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poelkerk

weetje: Architect Horta was een fan van de witte kalksteen. Hij gebruikte ze in zijn bekend-ste huizen in art nouveaustijl in Brussel.

stenen spotten I 11

e e N h a r t i g e h e r i N N e r i N g a a N d e i j z e r z a N d s t e e N h e u v e l s

Ijzerzandsteenkoekjes

‘Neen, echte ijzerzandsteen zit er niet in’, lacht bakker Jean-Marie Stuckens geheimzinnig, terwijl hij een

nieuwe lading van de ronde koekjes de oven in schuift.

‘Wel zanddeeg. De geel-rode crumbling op de ronde koekjes is gemaakt van bloemsuiker, eieren, bloem en boter. Meer ver-klap ik niet.’ Het recept van de ijzerzandsteenkoekjes werd uitgedokterd door de bakkersfamilie Rubbens. Grootvader Rubbens start-

Kleindochter Ingrid Rubbens liet de bakkerij drie jaar geleden over aan collega Jean-Marie, ook geboren en getogen in het Hageland. ‘Ik heb de tradi-tionele recepten en de lief-de voor streekproducten met veel plezier overgeno-

men’, vertelt Jean-Marie. ‘Ik maak Tieltse appeltarte-let, de Tieltse koek en veel meer lekkers. Ambachtelijk en met respect voor wat de Hagelandse natuur ons geeft. De ijzerzandsteen-koek is geliefd bij elke bezoeker.

te zijn bakkerij in Tielt-Winge al in 1932 met uitzicht op de Hageland-se ijzerzandsteenheuvels.

De kleur van de crum-bling herinnert hen aan de rode ijzerzandsteen van de Hagelandse heuvels.’ Je kan het Hageland ook letterlijk proeven in de bakkerij. Het Hagelandse streek-brood en het Hagelandse boerenbrood zijn gemaakt met bloem van graan dat op de Hagelandse velden is geteeld, gemalen door molens Vandenbempt uit Sint-Joris-Winge.

Meer info op bakkerijrubbens.be

12 I streeKproducten

Heilaakb eek

20

20

20

40

40

40

40

40

40

40

40

40

40

40

60

60

60

60

Rot

Gelrode

Aarschotsesteenweg

Hellegat Noord

Don

kers

traa

t

Pastoor Dergentstraat

Rillaarsebaan

Wat erlo

osstra

at

Begijnendijksesteenweg

Leuvensesteenweg

Bergstraat

Pap

enak

kers

traa

t

N19

N19

Klarenbos

0,4

1,2

1,70,5

0,6

0,1

0,7

0,2

1,4

1,1

0,2

1,6

1,2

0,8

2,1

0,5

61

6365

66

74

64

71

7

72

76

77 78

73

79

704

Wijngaardberg

Liedeberg

Eikelberg

Hondsheuvel

Kloesebos

A2 - E314

0 km 1000 mN

© Toerisme Vlaams-Brabant

4

5 6

7

2

1

3

wandelroute (verhard)

wandelroute (onverhard)

verboden voor honden

Moedermeule Hondsheuvel 3, Gelrode

IJzerzandsteenwandeling

wandelroute (kassei)

ijzerzandsteengroeve

uitzicht

wijngaard

natuurdomein

Legende nummers

Sint-Corneliuskerk Gelrode: toren in ijzerzandsteen

Wijngaardberg groeve1

Wijnmuur2

Holle weg3

Eikelberg getuigenheuvel4

Eikelberg groeve5

Holle weg in de Papenakkerstraat

6

Sint-Corneliuskerk Gelrode: toren in ijzerzandsteen

7

uItneembare gIds

natuursteenwandeling 8,5 of 13 Km

Vertrek aan de Moedermeule in Gelrode voor een wandeling door het land van de ijzerzand-steen. Je beklimt typische Hagelandse getui-genheuvels zoals de Eikelberg in Gelrode en de Wijngaardberg in Wezemaal. Op beide heuvels vind je nog de sporen van groeves waar de ijzer-zandsteen werd gedolven. Die stenen werden dan gebruikt bij de bouw van kerken, pastorijen en andere belangrijke gebouwen. Kijk maar eens

naar de toren van de Sint-Corneliuskerk van Gelrode of de anderhalve kilometer lange wijnmuur op de Wijngaardberg. Deze wandeling volgt de knooppun-ten van het Wandelnetwerk Hagelandse Heuvels. Kies voor de korte lus of voor een langere versie.

8,5km: 7 - 73 - 79 - 704 - 78 - 77 - 76 - 72 - 7 13km: 7 - 73 - 79 - 704 -78 - 77 - 76 - 72 - 66 -

65 - 63 - 64 - 74 - 71 - 7

Een andere wandeling langs ijzerzandsteen vertrekt aan het Bezoekerscentrum van de Hagelandse wijn, is 4 km lang en volgt de knooppunten 6 - 61 - 63 - 62 - 6. Meer info op rlnh.be/publicaties.

Wandelnetwerk Hagelandse Heuvels, 300 km wandelplezier, kaart en infogids te koop aan 9 euro in de toeristische infokantoren, boekhandels en www.toerismevlaamsbrabant.be/publicaties

20 20

20

20

20

20

20

20

40

40

40

40

40

40

40 40

40

40

40

40

40

40 4040

60

60

60 60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

60

6060

60

60

60

60

60

80

80

80

80

77,5

7577,5

75

75

Rot

Dutsel

Plein

Sint-Bernard

Uilenberg

Kortrijk-Dutsel

Wezemaal

Sint-Pieters-Rode

Nieuwrode

Linden

HOLSBEEK

Meesberg

Lemingberg

Schoolbergen Kratenberg

Chartreuzenberg

Speelberg

Wijngaardberg

Beninksberg

Molenberg

Rodeberg

Kraten-berg

Dubbeleholle weg

Wijnmuur

Bezoekerscentrumvan de Hagelandse Wijn

de Winge

BezoekerscentrumKasteel van Horst

Ronde Bos

Linden-bos

Kloosterbroekbos

Chartreuzenbos

Bleekbos

Dunbergbroek

A2 - E314

21

28

2724

2526

13

12

14

17

16

19

24

18

21

20 22

23

30

29

45

46 47

15

48

52

49

50

51

44

43 42

53

4,82,8

1,8

1,7

2,4

1,3

1,1

1,2

0,3

0,9

0,7

0,40,2

0,4

0,2

0,6

0,9

1,7

1,3

1,2

0,7

0,3

0,5

0,80,6

0,5

1

0,6

1,4

0,8

0,1

0,6

0,7

0,7

1,4

1,2

1,2

0,3

0,5

2,2

0,2

1,4

0,5

1,8

0,3

0,7

1,5

1

0,3

0,7

0,9

1,1

0,5

0,5 1

0,2

0,6

1,2

0,5

0,4

1,5

0,7

0,2

0,9

1,5

0,8

0,3

1,7

0,5

1,7

0,7

1,1

0,2

0,3

0,7

1

0,6

0,6

1,6

0,2

1

0,5

0,8

0,6

0,6

0,7

0,5

1,4

0,5

0,7

0,6

1

0,4

0,5

0,7

0,4

1,3

1,6

0,4

0,4

0,7

0,4

0,1

0,8

1,5

1,1

0,6

0,9

0,8

0,9

0,2

0,3

0,1

0,3

0,4

0,5

0,4

1,4

0,6

0,3

1,1

1,2

1,8

1,7

1,1

0,3

0,7

0,3

0,5

0,7

0,3

0,3

0,5

0,5

0,4

0,4

0,6

0,5 0,5

0,4

1,9

0,5

47

49

46

5655

53

51

5

13

12

10

15

111

16

19

18

17

57

54

52

58

62

6

69

67

61

63 65 66

68

111 112

110

113

114

109

115

116

120

121

122

124

108

107

106102

103

104

105

603

602 601

129

128

130

127 126

125

123

134

133

132

142

131

145

146147 149

148

143

144

150

151

152

141

140

119

118117

139

138

135

136

137

131

166

165 164 163161

160

154

WANDELNETWERKHAGELANDSE HEUVELS

9 EURO2012 | 2014

300KM WANDELPLEZIER

KAARTEN INFOGIDS

Sint-Katarina-Houtem

Hoksem

Honsem

Meldert

Oorbeek

HOEGAARDEN

17

16

14

Gro

te Get

e

Bronstraat E40 - A3

Pie

pelb

ergs

traa

tWalestraat

Bosbergstraat

Molenstraat

Waversesteenweg

Klein Overlaar

l’Écluse

’t WitGebrouw

Tuinen van Hoegaarden

5,4

4,1

5,1

start

Jor daanbeek

Molenbeek

Schoorbroekbeek

Molenbeek

Nermbeek

Gro

te G

ete

Paanhuisbeek

Gasthuisstr.

Gemeenteplein

Houtmarkt

Walestr

aat

Pastorijstr.

DoelstraatA. Putzeysstr.

Kalve

rstraat

Tien

sest

raat

Kauterhof

Stoop

kenss

traat

Tiensestraat

Hauthem

Tiensestraat

Waversesteenweg

Sint-JansstraatBronstra

at

Bronstraat

St.-Ermelindisstr.

Kerselaarstraat

Tramstraat

Wav

erse

stee

nweg

Ner

m

Sint-Jansstraat

Oorbeeksesteenweg

Sint

-Jor

isst

raat

Groot

Ove

rlaar

Altena

ken

Altenaken

E. Ourystraat

Meldertbos

1

2

3

4

5

6

7

8

0 km 1000 mN

Natuursteenroute

16

De Tuinen van HoegaardenHoutmarkt 13320 Hoegaarden

fietsknooppunt

fietsroute

fietsroute kassei

fietsroute autovrij

fietscafé

dagattractie

bezoekerscentrum

brouwerij

toeristisch infopunt

start


Basiscartografie ©Nationaal Geografisch Instituut Brussel – www.ngi.be – toelating A2611

Sint-Katarina-Houtem

Hoksem

Honsem

Meldert

Oorbeek

HOEGAARDEN

17

16

14

Gro

te Get

e

Bronstraat E40 - A3

Pie

pelb

ergs

traa

t

Walestraat

Bosbergstraat

Molenstraat

Waversesteenweg

Klein Overlaar

l’Écluse

’t WitGebrouw

Tuinen van Hoegaarden

5,4

4,1

5,1

start

Jor daanbeek

Molenbeek

Schoorbroekbeek

Molenbeek

Nermbeek

Gro

te G

ete

Paanhuisbeek

Gasthuisstr.

Gemeenteplein

Houtmarkt

Walestr

aat

Pastorijstr.

DoelstraatA. Putzeysstr.

Kalve

rstraat

Tien

sest

raat

Kauterhof

Stoop

kenss

traat

Tiensestraat

Hauthem

Tiensestraat

Waversesteenweg

Sint-JansstraatBronstra

at

Bronstraat

St.-Ermelindisstr.

Kerselaarstraat

Tramstraat

Wav

erse

stee

nweg

Ner

m

Sint-Jansstraat

OorbeeksesteenwegSi

nt-J

oris

stra

at

Groot

Ove

rlaar

Altena

ken

Altenaken

E. Ourystraat

Meldertbos

1

2

3

4

5

6

7

8

0 km 1000 mN

Natuursteenroute

16

De Tuinen van HoegaardenHoutmarkt 13320 Hoegaarden

fietsknooppunt

fietsroute

fietsroute kassei

fietsroute autovrij

fietscafé

dagattractie

bezoekerscentrum

brouwerij

toeristisch infopunt

start


Tijdens deze pittige fietstocht maak je kennis met de Gobertangesteen en het kwartsiet van Tienen, de typische gesteenten uit de Getevallei. Je komt door idyllische beekvalleitjes, davert op kasseistroken – in kwartsiet – en gaat recht op de trappers naar de mooi-ste uitkijkpunten. Onderweg ontdek je de natuurstenen op verschillende manieren: in de muren van oude gebouwen, in de kasseiwegen en de grenspalen, in holle wegen en als keien op de akkers.

Wil je nog verder trappen? Vraag dan de fietskaart van deze route voor extra fietslussen. Te verkrijgen bij het Regionaal Landschap Zuid-Hageland (www.rlzh.be) en de toeristische diensten van Hoegaarden en Tienen. Of download de fietsroutes uit Noord-Ha-geland via www.rlnh.be/publicaties en fiets langs ijzerzandstenen heuvels, monumenten en groeven.

Fietstocht ‘natuurstenen uit de getevallei’ 15 Km

De fietskaart Vlaams-Brabant, 1800 km fietsplezier, kaart en infogids te koop aan 9 euro in de toeristische infokantoren, boekhandels en www.toerismevlaamsbrabant.be/publicaties

2 nermbeeKIn de vallei van de Nermbeek werd eeuwen geleden volop steen ont-gonnen. De Sint-Antoniuskapel ziet er dan wel oud uit, het ge-bouwtje werd pas in de jaren 1970 gebouwd. De natuurstenen werden gerecycleerd van de oor-spronkelijke kapel die moest wij-ken voor wegenwerken.

1 houtmarKt De kloeke toren van de Sint-Gor-goniuskerk aan de Houtmarkt in Hoegaarden is opgericht in ober-tangesteen, net als tal van andere fraaie gebouwen rond het plein.

3 holle wegenIn de berm van deze holle weg komt een laag gobertangesteen aan de oppervlakte.

uItneembare gIds

6 sInt-jansKerKDe romaanse Sint-Janskerk is volledig gebouwd in Gobertange en Tiens kwartsiet. De toren uit de twaalfde eeuw is uniek: op de spits staat niet alleen een haan maar ook een hen. Speur ook naar natuursteen in de gevels van de watermolen van Hoksem.

bezienswaardigheden

draven langs stenen

4 meldertDe vierkante donjon van Meldert dateert uit de dertiende eeuw en is ge-bouwd in Gobertange-steen. Net als de toren van de Sint-Ermelindis-kerk die al uit de twaalf-de eeuw dateert.

5 KasseIwegDaveren met de fiets over kasseien in Tiens kwartsiet. In de volks-mond heeft men het over de ‘rosse Napoleonkopjes’.

7 monument woIIDit oorlogsmonument ter herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog is een monoliet van kwartsiet.

8 marollenKapelDeze kapel ligt op het plateau van Hauthem op 104 meter hoogte, op een kruispunt van fiets- en wandelwegen. Een rustplaats met een heel mooi uitzicht over de streek.

uItneembare gIds

Op de rug van een paard, stapvoets of in volle galop door de velden en

bossen van het Hageland.

over bruIne heuvels

Het geeft een onmete-lijk gevoel van vrijheid. De landelijke streek telt meer dan 430 kilometer ruiter- en menpaden, zowel voor beginners als voor gevor-derden. Een originele ma-nier om de natuursteen in het Hageland te spotten. Probeer de Kasteel van Horst ruiterroute (27km) maar eens uit: je ver-trekt aan de donjon – in Gobertangesteen – van deze fabelachtige water-burcht en draaft meteen de roestbruine heuvels van ijzerzandsteen in. Puur avontuur in het groen van de Beninks-berg en de Wijngaard-berg. Hou onderweg halt aan de Sint-Martinuskerk van Wezemaal en laat je hand over de ijzerzandste-nen glijden. Voel je kras-sporen? De bedevaarders

draven langs stenen

t e pa a r d d o o r h e t h a g e l a N d

van vroeger verzamelden het gruis van de stenen om het te mengen met water en op te drinken. Ze geloofden dat het meng-sel een geneeskrachtige werking had. Dan liever een terrasje doen onder de kerktoren.

Kletterende hoeven

Andere ruiterroutes bren-gen je door het land van de Gobertange en het Tiense kwartsiet, zoals het Sint-Ermelindispad, een ruiter- en menroute (21 of 25 km), die flirt met de taal-grens. Vertrekpunt is de Memelhoeve in Meldert, waar de hoeven kletteren op de kasseien van kwart-siet op de binnenkoer. De route slingert door open velden en holle wegen tot aan het Mollendaalbos in Bierbeek, een uitloper van het Meerdaalwoud.

" Puur avontuur in het groen van de Beninksberg en de Wijngaardberg."

meerdaalwoudKasteel van horst

paardrIjden I 17

De 16 ruiter- en menroutes van het Hageland vind je in een handig overzichtskaartje op www.verliefdopvlaamsbrabant.be. Hier kan je de routekaarten en gps-bestanden gratis downloaden en meteen op pad gaan.

de andere kant van natuursteen

o N t d e k d e h a g e l a N d s e s t e N e N o p e e N a N d e r e m a N i e r .

18 I orIgIneel vervoer

op de rug van een ezel zoutleeuw - dIest

Trek met de ezels van Den Dolaard als metgezel door de Getevallei, een stukje mooie natuur met natte graslanden, oude bossen, holle wegen en poelen. In de dorpen onderweg kan je speuren naar natuur-steen in de oude muren. Op de rug van de ezeltjes van natuurboerderij het Bolhuis in Diest kan je dan weer een deel van Noord-Hageland verkennen.

www.bolhuis.be [email protected] www.dendolaard.be [email protected]

met de scooter, e-bIKe oF 2pK

Volg één van de Horst-routes op een snorrende scooter, een hippe e-bike of een retro 2PK. Je ver-trekt aan het kasteel van Horst langs wijngaarden, kastelen en prachtige ver-gezichten. De ijzerzand-steen is hier nooit ver weg.

Wulmersumsesteenweg 155 3300 Tienen 016 76 68 14 [email protected] www.locadream.be

In de huIFKar landen

Met paard en huifkar trek je door het typische land-schap van het Hagelandse Haspengouw, langs indruk-wekkende vierkantshoe-ves, kerkjes en kastelen, opgetrokken in de stenen uit de ondergrond.

Bezoekerscentrum Rufferdinge Molenbergstraat 4 3400 Landen 011 88 34 68 [email protected] www.landen.be

met de luchtballon Kan je de natuursteen van het Hageland van-uit de lucht spotten? De ballonvaarders in het Hageland nemen je mee op een ballon-vaart over de streek. Onvergetelijk [email protected] www.balloonflights.be [email protected] www.rainbowballooning.be

een balletje slaan tIenen/aarschot/dIest

Tijdens een spelletje City Golf in groep ontdek je de stad en haar eeuwenoud, natuurstenen patrimoni-um op een heel toffe ma-nier. Sla een balletje op het binnenplein van het Aarschotse begijnhof, in de schaduw van de Sint-Sulpitiuskerk van Diest of van monument naar monument in Tienen.

0498 39 56 94 [email protected] www.city-golf.be

geocachIng over de heuvels

Een gps-ontvanger leidt je op een speurtocht over de heuvels van ijzerzand-steen. De geocaching is een originele fietstocht, een educatieve en actieve gezinsuitstap. Te down-loaden op de website van het Regionaal Landschap Noord-Hageland.

www.rlnh.be

wandel door een versteend bos hoegaarden

De versteende bomen van de geosite Goud-berg in Hoegaarden zijn overblijfselen van een prehistorisch, subtro-pisch moerasbos. Wandel door de tijd en ontdek wat 55 miljoen jaar evolutie met de ondergrond doet.

Toerisme Hoegaarden Houtmarkt 1 3320 Hoegaarden 016 76 78 43 [email protected] gemeentehoegaarden.be

citygolf tienen

ezelstocht luchtballon

geosite hoegaarden huifkartocht landen

orIgIneel vervoer I 19

4

slapen tussen de stenen van het hageland

N at u u r s t e e N l o g i e s

De oude muren van deze duurzaam gerenoveerde vierkantshoeve vertellen je wat er in de bodem zit: de klei en leem van de bak-stenen, de Gobertange in de sierelementen, tuf-feau of tufsteen in de zuid-oostelijke buitenmuur. De roestbruine kasseistenen op de indrukwekkende binnenplaats zijn het oer-sterke kwartsiet van Tie-nen. Vraag de brochure

2 alphahotel

Dit familiale hotel met 18 kamers in het hartje van Tienen is gevestigd in een fraai burgerhuis, helemaal opgericht in Gobertange-steen. Het ligt op wandel-afstand van het station en de Grote Markt, ideaal dus voor een historische stadswandeling met na-tuursteen als leidraad.

Leuvensestraat 95 3300 Tienen 016 82 28 00 [email protected] www.alphahotel.be

waarin het hele verhaal van natuursteen in en rond de kasteelhoeve wordt verteld. De hoeve werd in 2012 en 2013 geno-mineerd als beste maat-schappelijk verantwoorde toeristisch ondernemer in Vlaanderen. Je vindt er de luxe van een hotel, het comfort van een semina-riecentrum en de charme van het Hageland. Logies voor 25 personen.

Eliksemstraat 26, 3400 Wange | 016 78 84 42 [email protected] | www.kasteelhoevewange.be

1 Kasteelhoeve wange 1 2

1

2

1

20 I natuurstenen logIes

4

7 ’s hertogenmolens

Vanuit de 25 sfeervolle ka-mers kijk je uit over het kabbelende water van de Demer. Dit eeuwen-oude watermolencom-plex is een comfortabel hotel dat letterlijk steunt op de roestbruine ijzer-zandsteen. Een loopbrug langs de sluizen brengt je naar brasserie ’s Her-togenmolens en het ter-ras dat wel lijkt te zweven boven het water.

Demerstraat 1a 3200 Aarschot 016 67 98 03 [email protected] www.hertogenmolens.be

3 b&b l’epIcurIe

Vanuit de zonnige ont-bijtruimte kijk je over de kwartsietkasseien op de fraaie binnenkoer van deze vierkantshoe-ve. Outgaarden is één van de dorpen waar deze hardsteen te vin-den is. In de deurbogen en als sierstukken in de gevels zie je Gobertange. L’Epicurie telt vijf moderne gastenkamers.

Hoogstraat 13 3321 Outgaarden 0488 26 33 18 [email protected] www.lepicurie.be

4 heerlIjcKyt van elsmeren

De majestueuze toe-gangsdreef brengt je naar een eeuwenoud land-goed. Het werd duurzaam verbouwd tot inspire-rend seminariecentrum met zeven vergaderza-len en 26 gastenkamers. De rustieke kasseiwegen in Tiens kwartsiet en de deuren raamstijlen in Gobertange zorgen voor tijdloze accenten. De Gete ligt vlakbij. De rivier was eeuwen geleden de ge-knipte aanvoerroute voor de bouwstenen.

Weg op Halen 2 3450 Geetbets 011 69 68 75 [email protected] www.heerlijckyt.org

5 de schuur van babel

Het dorpje Meldert is een van de belangrijk-ste vindplaatsen van de witte kalksteen Gobertan-ge. Je ziet de steen in de deuren poortbogen van de Schuur van Babel. Dit warme gastenverblijf met zes kamers is ingericht in een oude schuur die he-lemaal werd opgeknapt. De omgeving is prachtig, je zit midden in de idylli-sche vallei van Babelom.

Babelomstraat 5 3320 Meldert 0499 26 69 77 [email protected] www.deschuurvanbabel.be

6 de memelhoeve

Geniet van de besloten-heid van de binnenkoer – in kasseien – van deze typische vierkantshoe-ve. Er zijn slechts twee gastenkamers, dus de rust is gegarandeerd. De eigenaars vertellen je graag alles over de Gobertangesteen die je in de bodem én in het ge-bouw zelf vindt. Vergeet je fiets niet, dan kan je aan-pikken op de fietsroute die je langs nog meer natuur-stenen pareltjes brengt.

Overhemstraat 27 3320 Meldert 016 76 60 24 [email protected] www.memelhoeve.be

3

4

7

5

5

4

7

4

6

natuurstenen logIes I 21

het geheim van hagelandse wijn

t e r r o i r v a N i j z e r z a N d s t e e N

22 I hagelandse wIjn

Waarom gedijen de druivenranken zo goed in het Hageland? Het geheim schuilt in de bodem!

Op de Uilenberg in Sint-Pieters-Rode – hartje Hageland – inspecteert wijn-bouwer André Goemans zijn druivelaars. De rij-pende ranken met de druivenrassen Sirius, Regent en Johanniter leveren later op het jaar frisse Uylenbergher op. ‘3500 ranken, goed voor 5000 flessen wijn op een goed jaar’, vertelt André. ‘Maar zonder de ijzer-zandsteen zou dat niet lukken. De steen slorpt de warmte van de zon op

zodat het ook ’s avonds aangenaam zacht blijft. Daardoor kunnen de drui-ven nog wat narijpen. De complexe bodem van ijzerzandsteen, leem, klei, mergel en zand geeft de wijn haar complexiteit.’

1500 uren zonneschIjn

Een gemiddelde wijn-gaard heeft 1800 tot 2000 uren zon nodig per jaar. Vroegrijpe witte drui-ven hebben echter vol-doende aan 1100 uren. In ons land schijnt de

zon gemiddeld 1500 uren per jaar, daarom rijpen er vooral witte druivensoor-ten in het Hageland. De gemiddelde jaartempera-tuur van 11°C en het extra duwtje dat de ijzerzand-steen geeft, maakt van het Hageland één van de meest noordelijke wijn-gebieden van Europa. Al sinds de middeleeuwen trouwens. In de twaalf-de eeuw heeft Godfried I, Hertog van Brabant, een wijngaard in Leuven, en in de dertiende eeuw duiken

Fiets de wijnrouteDeze dubbele fietslus vertrekt aan het magni-fieke Kasteel van Horst en brengt je naar de zui-derse wijnhellingen van ijzerzandsteen.

De Wijnroute volgt de knooppunten van het Fietsnetwerk Vlaams-Brabant. Vertrek aan knooppunt 65 aan de voet van het Kasteel van Horst.

Lus 1: 65-98-99-29-82-64-63-65

Lus 2: 65-98-97-74-73-5-65

logies in de buurtIn de schuurGrotestraat 12a 3118 Werchter 0478 44 55 47 [email protected] www.indeschuur.be

room48Torenhoflaan 48 3110 Rotselaar 016 77 27 37 [email protected] www.room48.be

het verhaalAarschotsesteenweg 99 3110 Rotselaar 016 84 66 46 [email protected] www.bedandbreak-fasthetverhaal.be

Kampeerauto- terreIn recreatIe- domeIn ter heIdeVakenstraat 18 3110 Rotselaar 016 89 29 90 [email protected] www.sportoase.be

wijngaardbergwandelingVertrek aan het Bezoekerscentrum van de Hagelandse Wijn in Wezemaal voor een klim naar de Wijngaardberg. De Wijngaardbergwandeling is 8 km lang en volgt de knooppunten van het wandelnetwerk Hagelandse Heuvels. Knooppunten 6-62-63-65-74-64-61-6.

Bezoekerscentrum van de Hagelandse wijn, Kerkstraat 16, 3111 Rotselaar (Wezemaal) | T 016 61 64 40 [email protected] | www.rotselaar.be/toerisme

de eerste wijngaarden op in Aarschot, Diest en Hoegaarden. Sinds 1997 is Hagelandse wijn offici-eel erkend als ‘kwaliteits-wijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming’.

hagelandse perzIKen

Het microklimaat van de naar het zuiden gerichte hellingen in combinatie met de warmteabsorbe-rende ijzerzandsteen is ook ideaal om perziken te telen. Rond 1900 wer-den de eerste perzikbo-men geplant in Gelrode. De zoete vruchten vielen in de smaak, de vraag steeg en tot midden jaren 1960 was het Hageland dé per-zikstreek bij uitstek. Enke-le tegenvallende oogsten en de concurrentie met de Italiaanse en Franse per-zikexport zorgden ervoor dat er sindsdien veel telers afhaakten. Toch groeien er in Gelrode nog steeds heerlijk zoete Hagelandse perziken aan de bomen.

hagelandse wIjn I 23

biersteneno v e r g o b e r ta N g e e N h o e g a a r d s e W i t t e

pierre celis en burgemeester huon

24 I hoegaarden

Probeer De Witte maar eens uit Hoegaarden te halen. Het lukt niet, en dat zou wel eens te maken kunnen hebben met die andere witte, de Gobertangesteen.

De Witte van Hoegaarden is een begrip in ons bier-minnende land en ver daarbuiten. De traditie om witbier te brouwen is eeuwenoud. In 1758 telde Hoegaarden liefst 38 brouwerijen. Omdat de landbouw vrijgesteld werd van zware belas-tingen, floreerde die en het overschot aan tar-wegraan verdween in de productie van het troe-bele witbier. In 1957 sloot de laatste witbierbrou-werij de deuren, maar Hoegaardier Pierre Celis blies de traditie in 1966 nieuw leven in. Zijn vroe-gere brouwerij is nu deel van AB Inbev.

grondwatergeheImen?

Wat zorgt voor de zachte smaak van het Hoegaardse witbier? Is het de menge-ling van koriander, sinaasap-pelschil en hop? De tarwe of gemoute gerst? Zeker,

maar er blijkt meer aan de hand in Hoegaarden. In 2006 besloot de brou-wersgroep de productie van de Witte van Hoe-gaarden te verhuizen naar Jupille. Geen goede

kracht put uit de witte Gobertangesteen die in de bodem zit.

In de muren

Die Gobertangesteen zit ook in de muren van het Kouter-hof, een sfeervol restaurant dat deel uitmaakt van de Brouwerij van Hoegaarden en waar duchtig gekokke-reld wordt met witbier. In het bezoekerscentrum ’t Wit Gebrouw vlak ernaast beleef je de geschiedenis en het brouwproces van het wereldberoemde witbier.

Ook in de muren van het Nieuwhuys vind je de witte Gobertangesteen. Dit oud-ste huis van het dorp is een gezellige taverne en huisbrouwerij waar Jan Dewachter en Mieke De Backer hun bieren Alpaïde, Rosdel en het witbier Huardis brouwen.

www.twitgebrouw.be www.nieuwhuys.be

keuze, bleek al snel. In Jupille kregen de brou-wers het witbier maar niet op punt. De kleur zat mis, de smaak ook, er dreig-de plots een tekort aan witbier. ‘De Witte staat of

de schuur van babelBabelomstraat 5 3320 Meldert 0499 26 69 77 [email protected] www.deschuurvanbabel.be

celIsmolenKlein Overlaar 75 3320 Hoegaarden 0472 81 30 91 [email protected] www.celismolen.be

memelhoeveOverhemstraat 27 3320 Meldert 016 76 60 24 [email protected] www.memelhoeve.be

b&b l’epIcurIeHoogstraat 13 3321 Outgaarden 0488 26 33 18 [email protected] www.lepicurie.be

valt met het grondwater’, klonk het bij bierspecia-listen. Nog geen jaar later werd de Hoegaardse Witte als vanouds weer in Hoegaarden gebrou-wen, met water dat zijn

vier hagelandse logies om lang uit te slapen na een avond met de witte

Pierre Celis

hoegaarden I 25

steengoede verhalen

o v e r W e e r W o lv e N , g e e s t e N e N d u i v e l s

26 I verhalen

Als de stenen van het Hageland konden praten … dan zou je huiveren van angst.

zijn ziel zou de duivel de schuur in één nacht tijd bouwen. Maar toen de ge-hoornde werker de laat-ste stenen in de nok van het dak wilde passen, kraaide de haan. De dui-vel slaakte een vloek en verdween zonder de ziel van zijn slachtoffer. Toen de duivel was verdwenen, kwam de vrouw van de

Wim Collin is een geboren verteller. Met zijn vertel-gezelschap Hikke Takke Toe diept hij de mooiste en spannendste verhalen op uit de wereld tussen fantasie en werkelijk-heid. En de Hagelandse stenen spelen daarbij een belangrijke rol. Groepen van vrienden of collega’s kunnen met Wim mee op de Rienstienwande-ling. ‘Rienstienen zijn de oude grensstenen die de percelen in het Hageland afbakenen’, vertelt Wim. ‘Rien verwijst naar de Rijn, de uiterste grens van de beschaving volgens de Romeinen. Het zijn grote stenen van Gobertange die soms al decennia lang of veel langer de velden bewaken. Veel rienstie-nen zijn verdwenen door ruilverkavelingen, maar de stenen die er nog lig-

gen kennen de lugu-bere geheimen van het Hagelandse platteland.’

Kwelgeesten en roversbendes

Tijdens een tocht door de Hoegaardse holle wegen vertelt Wim wat de stenen ’s nachts door de velden zien dwalen. ‘Verhalen van hongerige weerwolven, van dwaal-lichtjes en kwelgeesten’, weet Wim. ‘Ze dateren van de tijd dat de streek nog dichtbebost was.

Roversbendes vonden in de dichtbegroeide bossen een veilige schuilplaats en maakten de streek onvei-lig. De angst zat er in bij de Hagelanders. Bij het haardvuur ontstonden de meest gruwelijke vertel-sels. Een bekend verhaal is dat van de Duivels-schuur in Bierbeek. Waar gebeurd, althans volgens de Hagelanders.’

de duIvelsschuur

Het speelt zich af rond het jaar 1685. De oogst was goed en de pachter kreeg niet alle graan ge-stockeerd in zijn schuur. Hij riep de hulp in van de duivel om de schuur gro-ter te maken. In ruil voor

tip: het abc van de demervalleiTrek met een gids door de Demervallei en hij vertelt je de mooiste verhalen van vroeger en nu over de streek. Daarvoor rekent hij op de boeiende vertelbox ‘het ABC van de Demervallei’ van het Regionaal Landschap Noord-Hageland. Vraag ernaar in de toeris-tische diensten van alle Demergemeenten, in Huize Ernest Claes in Zichem of in het bezoekerscentrum Webbekoms Broek in Diest.

rienstienwim collin duivelsschuur

pachter de hoek om met de haan in haar handen. Ze had het dier gewekt om hem vroeger aan het kraai-en te krijgen. Met succes.

Of de duivel voorgoed verdwenen is uit het Hageland, dat moet je zelf ontdekken tijdens de Rien-stienwandeling. Als je durft.

www.hikketakketoe.be

verhalen I 27

colofonDeze brochure is een initiatief van Toerisme Vlaams-Brabant vzw i.s.m. Regionaal Landschap Noord-Hageland – Regionaal Landschap Zuid-Hageland | april 2014

beleIdsverantwoordelIjKe: Monique Swinnen

concept en coördInatIe Gonda Craeninckx

copywrItIng Bart Claes (www.wartaal.be)

vormgevIng ABSOLUUT

FotograFIe © Toerisme Vlaams-Brabant, Lander Loeckx, Raymond Billen, Toerisme Hoegaarden, Rainbow Ballooning, Luk Collet – straffestreek.be, Buitenbeeld – Jelger Herder, Peter Roels – Focus, dienst Cultuur Vlaams-Brabant, Harrie Spelmans, Lambrechts, Filippe Verdrengh, City Golf, Ezelstoeterij De Kwadenhoek, toerismedatabank Toerisme Vlaanderen, RLZH: Albert Guilluy, Frank Doperé, Jannes de Leest, Jules Robijns, Luk Umans, Natuurpunt Velpe-Mene, Robert Engels, Sofie Holsbeeks, Stadsarchief Tienen, Shutterstock, RLNH: Stefan Smets, Staf De Roover, Willy Bollens, Christiane Vanwinghe, Wouter Pattyn

wettelIjK depot: D/2014/4058/03

cartograFIe Elke Feusels,

druK Antilope

Deze publicatie is met de grootste zorg samengesteld. Toerisme Vlaams-Brabant vzw is niet aansprakelijk voor eventuele wijzigingen en/of onnauwkeurigheden in de opgenomen gegevens.

publIcatIes

een bezoeK plannen aan het hageland?Onze toeristische diensten helpen u graag voort.

Surf naar www.toerismevlaamsbrabant.be en vind er de contactgegevens en openingsuren van al onze infokantoren in het Hageland onder de rubriek ‘Over Ons’.

V.U.: Toerism

e Vlaam

s-Brabant vzw

, Provincieplein 1, 3010 Leuven, O

.N.: 0422 667 404

Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.

FIetsroute natuursteen

Maak kennis met de natuurstenen uit de Gete- vallei tijdens een pittige maar prachtige fietstocht.

Meer info op www.rlzh.be

groene gordel & hageland magazIne

Deze twee gratis magazines staan boordevol inspiratie en tips voor toffe uitstapjes, met uitgewerkte fiets- en wandel-routes waar je meteen mee op weg kan.

Abonneer je via www.toerismevlaamsbrabant.be/ publicaties, zo krijg je twee keer per jaar de magazines gratis in je bus en mis je zeker niets!

kwartsiet en gobertangeN A T U U R S T E N E N U I T Z U I D - H A G E L A N D

Brochure_steensoorten_vs16.qxp:Layout 1 26-10-2012 16:48 Page 1

brochure natuursteen

Rijkelijk geïllustreerde brochure over ontstaan, ontginning en gebruik van natuurstenen uit Zuid-Hageland: Tiens kwartsiet en Gobertangesteen.

Meer info op www.rlzh.be

Ijzerzandsteen, een Ijzer-sterKe troeF voor noord-hageland

Ontdek in deze brochure meer over de historiek en aard van de ijzerzandsteen in Noord-Hageland aan de hand van beelden en verhalen.

Vraag je gratis exemplaar via rlnh.be/publicaties/brochures

25 redenen om voor vlaams-brabant te vallen

Je wil echt alles ontdekken in dat stukje Vlaams-Brabant, waar je toevallig of zeer bewust terechtge-komen bent? Dan is deze kaart van Vlaams-Brabant een onmisbaar document. Je vind er de 25 leukste plekjes waar iets moois of interessants te ontdekken valt en waar u zeker even moet halt houden. De kaart is ook viertalig Nederlands, Frans, Duits en Engels.

Vraag je gratis exemplaar via www.toerismevlaamsbrabant.be/publicaties

Natuurstenen uit de GetevalleiFIETSKAART

Natuurstenen hageland

Documents

Transcript of Natuurstenen hageland