Natuurlijk … ondernemen€¦ · Zo ontstaan nieuwe netwerken. ... diensten of fysiek product in...

Natuurlijk … ondernemen | 1

Radio Kootwijk - 2013

Natuurlijk … ondernemen

2 | Groene Golflengte 2013


Woord vooraf

Op 27 en 28 november 2013 vond de Groene Golflengte plaats. Deze bijeenkomst werd alweer voor de derde keer georganiseerd door Alterra en Staatsbosbeheer en mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van het Ministerie van Economische Zaken. De Groene Golflengte is een evenement waar onderzoekers, ondernemers, beleidsmakers en anderen geïnteresseerden ideeën kunnen opdoen en contacten kunnen leggen over diverse onderwerpen rond natuur, landschap en de groenblauwe ruimte.

Het eerste jaar bestond de Groene Golflengte uit een mix van zeer diverse workshops, met een wetenschappelijke conferentie aan het begin en het eind. De uitkomst hiervan is beschreven in het boek De derde Weg. In het tweede jaar werd de Groene Golflengte op twee actuele thema’s gericht: natuur en gezondheid en de biobased economy. Dit jaar stond het onderwerp Natuurlijk Ondernemen centraal. Dit thema mag op alle manieren worden gelezen: ondernemen in de natuur; ondernemen geïnspireerd door de natuur; ondernemen zoals de natuur werkt; ondernemen voor de natuur. Het ging niet alleen om ondernemen als economische activiteit, maar ook om ondernemen in de letterlijke betekenis van het woord: een goed initiatief starten. Een thema als Natuurlijk Ondernemen betekent dat er niet alleen naar inhoud wordt gekeken, maar ook naar processen. Dat weerspiegelt zich zowel in het programma als in de soort mensen die er op afkomen. Dit jaar waren er veel ondernemers met kleine bedrijven, al dan niet in een startfase.

Ik ben blij dat de Groene Golflengte ook dit jaar weer veel positieve reacties, nieuwe contacten en mogelijkheden tot samenwerking heeft opgeroepen. Of dit net als eerdere jaren daadwerkelijk zijn vruchten afwerpt in nieuwe allianties en projecten gaan wij het komende jaar volgen. Volgend jaar zal er daarom weer een Groene Golflengte worden georganiseerd. Deze zal een plek krijgen in het programma van de Landschapstriënnale.

Kees SlingerlandDirecteur Alterra

Kees Slingerland, directeur Alterra

Peter Munters, plaatsvervangend directeur Natuur en Biodiversiteit, Ministerie Economische Zaken


Onze eerste natuurwaarnemingis elke dagdie in de spiegel.Wij houden dat liever geheim,hoeveel interesse de wetenschap ook mag hebben. Wij zijn natuur.Het ligt in onze aard dit te ontkennen.Wij zijn wreed maar eigenlijk mooi,daar zijn films over.Wie de tijd neemt om in ons rond te dwalenbeleeft de wildste avonturen.In ons grazen kudden.Als wij schrikken vliegen in onszwermen vogels op – een betoverend lawaai. Wij zijn economie.In ons strijden kosten met baten,worden schulden geïnd en kwijtgescholden,in ons wordt geleend en gespaard.In ons loopt het om.De geldstromen door onze aderenverzorgen crisis na crisis,boom na boom. Hoogconjunctuur, laag-:het manische van de economieis het manische in ons. Onze duurzaamheid laat wel wat te wensen over– een halfwaardetijd van hoogstens vijftig jaar –maar wij vergaan maar moeilijk.Steeds richten wij ons open leren. We proberente leren.

In het fijnstof van elke dag,dat ons soms verstikt,raken wij te weinig de weg kwijt.Negeer alle routeplanners! Dwaal!Radio Kootwijk is nietmet openbaar vervoer te bereiken.Het oude zendstation,een schip in de mist,zendt ons alle kanten op –ook de goede.

(Mark Boog, 28 november 2013)

Negeer alle routeplanners


Inleiding

De Groene Golflengte gaat over kwaliteit van leven, natuur en landschap. De derde Groene Golflengte van 2013 had als centraal thema Natuurlijk … Ondernemen. Het programma bestond uit twee dagen vol ideeën en ontmoetingen. Dit verslag beschrijft niet het programma, maar gaat in op de uitkomsten van deze twee dagen. De uitkomsten gaan over vier trends: twee inhoudelijke trends en twee over de manier waarop we omgaan met de natuur. Deze vier trends laten zien dat de betekenis van de natuur in de maatschappij fundamenteel verandert.

Trend 1. Natuur als bron voor innovatieNatuur is de afgelopen decennia gezien vanuit niet-economische gezichtspunten. We vonden natuur belangrijk vanwege economische waarden, vanwege een schone omgeving of vanwege de mogelijkheid om ervan te genieten. Daar komt steeds meer een extra gezichtspunt bij, namelijk dat natuur ook een bron is voor technologische vernieuwing die bijdraagt aan meer welvaart.

Trend 2. Afval is grondstofEen tweede trend is de verschuiving van zuinig omgaan met grondstoffen en het beperken van de uitstoot van schadelijk stoffen naar het benutten van afvalstoffen als grondstof. We hebben het dan over een circulaire economie. Dit is niet alleen een technisch verhaal, maar impliceert ook andere business-modellen en vereist dat de economie op een andere manier is georganiseerd.

Trend 3. Burgers doen het zelfHet idee van de participatiesamenleving is doorgedrongen tot in de troonrede. Op allerlei terreinen komen burgerinitiatieven op. Burgers participeren ook in onderzoek. Dit geeft nieuwe wetenschappelijke mogelijkheden en bevordert ook de betrokkenheid van burgers bij hun omgeving.

Trend 4. Natuur als ondernemingWas de zorg voor de natuur in het recente verleden vooral iets van maatschappelijke organisaties, gefinancierd door de overheid, tegenwoordig is er een scala aan initiatieven van ondernemers die bedrijven starten in de natuur, met de natuur, voor de natuur, vanuit de natuur. Dit is een grote verandering. Interessant is ook dat deze ondernemers elkaar willen opzoeken en van elkaar willen leren. Zo ontstaan nieuwe netwerken.

In de volgende paragrafen wordt beschreven hoe deze vier trends tijdens de Groene golflengte 2013 zijn besproken.


Natuur als bron voor innovatie

Biomimicry Bob Ursem, Directeur Botanische tuin TU Delft

De natuur heeft uitgevonden wat werkt, wat geschikt is en bovenal, wat behouden blijft op onze planeet. Biomimicry, als discipline, stimuleert het leren van de natuur. De uit de natuur opgedane kennis biedt fundamenten voor het creëren van duurzame technologieën, ontwerpen en systemen. Het kan ondernemers, onderzoekers of beleidsmakers verrassen, verbazen en op tal van nieuwe ideeën brengen. Concrete en inspirerende voorbeelden zijn bijvoorbeeld de aanleg van mangrove bossen langs kusten in ZO Azië om de golfwerking te breken en daarmee verwoesting landinwaarts te verminderen, self healing van beton door daar organisch materiaal aan toe te voegen, werking van de bast van de sequoia boom als brandvertrager, gebruik maken van het elektrisch veld op aarde gecreëerd door zonnestralen om de lucht te filtreren van fijnstof. In al deze toepassingen gaat het om door biologie geïnspireerd leren waarbij aan concepten uit de natuur iets wordt toegevoegd om een vernieuwend product te maken. Succes is afhankelijk van het goed kunnen kijken naar de natuur, creativiteit om een nieuwe toepassing voor het natuurconcept te bedenken en vervolgens het succesvol kunnen ontwikkelen van een business case voor de nieuwe toepassing.

Bob Ursem, Directeur Botanische tuin TU Delft


Workshops

In drie workshops blijkt dat biomimicry niet alleen gaat over het omzetten van natuurlijke principes in technologie, maar ook over een andere manier van denken, ontwikkelen en organiseren. Dit is een rode draad die door alle workshops loopt. In elke workshop werd dat net iets anders verwoord, zoals hieronder blijkt.

Biomimicry nut voor uw business Bas SandersIn miljarden jaren heeft de natuur zich ontwikkeld tot een robuust systeem met mechanismen die tegen een stootje kunnen. Daarom kunnen biologische principes bijdragen aan het ontwerpproces. Dit kan op twee manieren: van biologie naar design: anders observeren, en van uitdaging naar biologie: de natuur als oplossing. Door goed naar de natuur te kijken kunnen we ideeën opdoen waar we vervolgens toegevoegde waarde aan toekennen om ten slotte tot een nuttig product te komen. Omgekeerd is het ook een uitdaging om voor complexe problemen naar oplossingen in de biologie te kijken.

Golflengte 3.8 miljard scherp afstemmen op biomimicry Danielle DavelaarBij het ontwerpen van oplossingen voor vraagstukken en uitdagingen kan geteerd worden op de ervaring van de aarde die 3,8 miljard jaar terug gaat. Daarbij hebben we met twee dimensies te maken die vaak haaks op elkaar staan: mens en natuur. Biomimicry levert zowel het denkkader, de methodiek als de gereedschappen om de kloof tussen mens en natuur op innovatieve, creatieve en duurzame wijze te overbruggen. Toegepaste biomimicry steunt op drie pilaren: ethos, (re)connect en het daadwerkelijke nabootsen.

Ondernemersmodellen uit de natuur Bowine WijffelsBiomimicry betekent dat we:• Met een andere bril kijken naar organisatorische uitdagingen;• Patronen en wetmatigheden uit de natuur gebruiken voor ondernemerschap;• Aandacht hebben voor duurzame business verhoudingen.De natuur levert tal van perspectieven die een inspiratie vormen voor ondernemersmodellen.


Circulair denken

Circular EconomyGuido Braam, Stichting Circle Economy

Good business is inspired by nature. Dit uitgangspunt wil zeggen dat in de circulaire economie alle materialen in een oneindige technische of biologische kringloop komen. Afval bestaat niet meer; energie komt van hernieuwbare bronnen; industriële activiteiten dragen bij aan de natuur, welvaart en welzijn. De circulaire economie beleeft een snelle opkomst omdat energie en grondstoffen nog nooit zo duur zijn geweest. In de 20e eeuw heeft de groeiende populatie geleid tot een toename in gebruik van fossiele brandstoffen met een factor 12 en een toename in materiaalextractie met een factor 34. Voor het jaar 2050 nog lopen we tegen de grenzen van deze planeet. Weliswaar is er al veel vooruitgang geboekt op het gebied van ‘resource efficiency’ (30%) maar dit weegt niet op tegen de populatiegroei en de groei in welvaart. Het gebruiken van de 34 belangrijkste afvalstromen als grondstof alleen al kan Nederland 3,5 miljard euro opleveren. De totale impact van de circulaire economie in Nederland wordt geschat op 7.3 miljard euro en kan een totaal van 54.000 banen opleveren. Steeds meer bedrijven doen mee: om kosten te besparen, risico’s te beperken, aan duurzaamheidsregels te voldoen, imagoverbetering of intrinsieke gedrevenheid. We moeten naar een nieuw business-model met de volgende elementen:

Lenen en leasen• Gebruik en niet het bezit van het product staat centraal.• Producent blijft eigenaar van het product en levert een

dienst aan de klant.• Producten worden met het oog op recycling ontwikkeld

(design for dissasembly). • Sparen en ruilen:• Model op basis van alternatieve betaalmiddelen• Inzet van uren werk, diensten of fysiek product in ruil

voor waarde

Delen• Delen van ideeën, goederen, vervoer, data.• Optimaal gebruik maken van capaciteit goederen• Internet technologie is daarbij een belangrijke ‘enabler’

Creëren van meerdere waarden tegelijk• Re-use: herwinnen product waarde en verlengen

levensduur van product door ‘retake’ en ‘resell’ • Slim recyclen: integreren reverse flows of materials• Sociale ondernemingen komen op: maatschappelijke

missie voorop


Workshops

In vier workshops zijn de circulaire principes uitgewerkt. Deze laten zien dat er een brede zoektocht gaande is naar de nieuwe business modellen voor de circulaire economie waar Guido Braam voor pleit. De diversiteit is nog groot, wat logisch is in deze fase van de fundamentele transitie die een cirkeleconomie behelst.De workshop Duurzaam Bouwen in de Circulaire Economie (Marco van der Wel) gaf concrete en nu al toepasbare voorbeelden van duurzame stedenbouw en architectuur. De vraag is dan of het op een hoger schaalniveau ook mogelijk is om bijvoorbeeld een hele regio circulair te organiseren? Hierover ging de workshop Circulaire transitie in de Amsterdamse metropoolregio (Marc de Wit). Een visie op de ontwikkeling van een circulaire stad of regio, begint met een idee over het eindresultaat en het in beeld brengen van het hele systeem. Enkele stromen zijn daarbij essentieel, zoals energie, voeding, water, nutriënten, etc. De workshop Efficiënt (her)gebruik van organische (rest)stromen (Jeroen Kruit) liet zien dat er vele manieren zijn om organisch materiaal te gebruiken om een circulaire economie te realiseren. Maar welke daarvan draagt het meeste bij aan de cirkeleconomie? Dit kan vanuit drie oogpunten worden bekeken: verdienmogelijkheden, realisme, ecologische footprint. De vierde workshop Business model voor ecosysteemherstel (Willem Ferwerda) liet zien dat het mogelijk is om rendabele modellen te ontwikkelen voor ecosysteemherstel in die delen van de wereld waar het land totaal is gedegenereerd.

Guido Braam, Stichting Circle Economy

Marc de Wit, Stichting Circle Economy


Burgers aan zet

Citizen Sciencescience is too important to be left to scientists alone

Burgerwetenschap, ook wel aangeduid met de Engelse term ‘citizen science’, is een term die wordt gebruikt voor wetenschappelijke projecten waarbij vrijwilligers onderzoekstaken uitvoeren zoals observaties , metingen of berekeningen uitvoeren. Eigen gegevens verzamelen is de kern van Citizen Science. Kenmerken van Citizen science zijn: nieuwe technologie, data explosie en burgerinitiatief. Social media spelen hierbij een belangrijke rol. De nieuwe technologieën bieden kansen voor citizens science, maar tools moeten wel eenvoudig te gebruiken zijn.Een voorbeeld van Citizens Science is de Natuurkalender (www.natuurkalender.nl). Dit platform houdt zich sinds 2001 bezig met de monitoring, analyse, voorspelling en communicatie van het moment waarop jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur zich voordoen. Dit Citizen Science project is een initiatief van Wageningen University en VARA’s Vroege Vogels.

Voorbeelden

Tijdens de Groene Golflengte kwamen verschillende voorbeelden van Citizens Science aan de orde.

Meten van fijnstof met je smartphoneJan Vonk, RIVMInademen van fijnstof haalt gemiddeld zes maanden van je levensverwachting af. De economische impact is groot. Door een grote groep mensen te benaderen konden op 1 dag in totaal 6007 metingen met smartphones worden verricht.


LociMotiveinteractief geo-platform voor het onderhouden van burgerinitiatieven Jan Dirk Bulens, Joske Houtkamp, Bas Vanmeulenbrouk, Bas BremanLociMotive is een digitaal platform dat wordt ontwikkeld om burgers te betrekken bij gegevensverzameling. Het platform stelt burgers in staat kennis over hun omgeving te verzamelen en te delen, en daarmee een actieve en betrokken rol te spelen in hun stad of regio. Innovatief is dat burgers een bijdrage leveren aan kennis over hun eigen leefomgeving. Dit platform faciliteert daarmee het zelforganiserend vermogen van burgers.

Creatief met kaartenTamme van der Wal Kaarten maken is nog steeds een vak apart, maar moderne tools stellen iedereen in staat om daar aan bij te dragen. Met behulp van GPS en internet zet je snel de omgeving op de kaart. Erg uitdagend, maar wat kunnen we de kwaliteit borgen? En hoe gaan we om met ‘eigen belang’ en andere motieven van mensen om de geo-informatie te kleuren? Een goed voorbeeld is het inmeten van de grenzen van landbouwpercelen door boeren zelf. Deze gegevens worden op de boerderij zelf gebruikt, worden gestuurd aan derden als grondslag voor facturen en subsidies.

Nieuwe technologie voor citizen en community science Keimpe de HeerDoor het verzamelen, controleren en delen van ‘wetenschappelijke’ gegevens, begrijpen we onze eigen natuurlijke omgeving beter en met laagdrempelige technologie leren we wetenschap toepassen in het dagelijks leven. Een Citizen Science GPS game met behulp van smartphones maakt het mogelijk om de potenties van deze nieuwe technologieën te verkennen en te ontdekken.

Natuurwaarnemingen door burgers Carolyn Vermanen, Kars VelingDe Particuliere Gegevensverzamelende Organisaties (PGO’s) doen al meer dan 100 jaar aan citizens science. Voorbeelden zijn De Vlinderstichting, Floron (planten), Sovon (vogels) en Ravon (amfibieën, reptielen en vissen). Zij hebben tezamen een achterban van zo’n 15.000 actieve burgers. Gewapend met verrekijker, schepnet, loupe of ander hulpmiddel struint menig vrijwillig waarnemer de Nederlandse natuur af op zoek naar vogels, planten, insecten, sprinkhanen of andere soorten. Dankzij deze samenwerking tussen burgers en wetenschappers kunnen we steeds beter een antwoord geven over het waarom van veranderingen: denk bijvoorbeeld aan gevolgen voor de natuur van het veranderende klimaat, milieu-aantasting en veranderend landgebruik.


Natuur als sociale onderneming

De Groene Pop up Hub Een Impact Hub is een ‘ruimte’ die is ingericht om mensen met elkaar in contact te brengen en ideeën te laten groeien en bloeien. Over de hele wereld zijn Impact Hubs tot stand gekomen. De veronderstelling daarbij is dat er in deze tijd geen gebrek is aan ideeën, maar dat er een enorme behoefte is om gezamenlijk ideeën tot wasdom te brengen. Daar probeert de Impact Hub iets aan te doen. Samenwerking staat centraal, daarop is de fysieke ruimte ingericht en daarvoor zijn ‘host’ actief. Tijdens een pop-up Hub wordt het ecosysteem van de Impact hub lokaal gecreëerd in verbinding met de lokale partner. Zo is er ook tijdens de Groene Golflengte een dynamische ruimte gecreëerd waarin interactie, netwerken en co-creatie centraal staan. Er ontstonden spontane workshops over vragen waar de deelnemers hulp bij wilden inroepen van anderen. Corian Hugenholtz-Sasse van Greenwish was aanwezig om mensen te adviseren over Sociaal ondernemen.

Parallel aan de Pop up Hub liep een workshop over Staatsbosbeheer als maatschappelijke onderneming. Natuur in Nederland is van iedereen. Natuurlijk wil Staatsbosbeheer graag dat mensen zich betrokken voelen, dat ze gebieden omarmen en daar ambassadeur voor zijn. Of zelfs de handen voor uit de mouwen steken. Maar het loslaten van de regie is een leerproces.

Op steeds meer plekken ontmoet de organisatie actieve en mondige burgers die iets verlangen, verwachten en claimen. Gesproken is over de vraag hoe je samenwerking vormgeeft als je rollen en taken verschillen. Hoe vind je evenwicht tussen wat moet, wat kan en wat gewenst is? Tussen publieke behoeften, professionele ambities en juridische verantwoordelijkheden? De zoektocht naar de balans trok langs begrippen als emotioneel eigendom en zeggenschap.

www.groenegolflengte.nl

Natuurlijk … ondernemen€¦ · Zo ontstaan nieuwe netwerken. ... diensten of fysiek product in...

Documents

Transcript of Natuurlijk … ondernemen€¦ · Zo ontstaan nieuwe netwerken. ... diensten of fysiek product in...