Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ONZE WAARD...‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement...

ONZE WAARD

Natuur- en Vogelwacht“De Alblasserwaard”

VOORJAAR 2015 www.nvwa.eu

INLEVERDATA KOPIJZomernummer 15 juni 2015

Herfstnummer 15 september 2015

Winternummer 15 december 2015

Voorjaarsnummer 15 maart 2016

INHOUD VOORJAAR 2015

NVWA ONLINEWebsite www.nvwa.eu

Mail [email protected]

Facebook www.facebook.com/NVWAlblasserwaard

Twitter @deNVWA

BESTUUR

voorzitter Sjoerd Veerman Alblasserdam [email protected] Frans Kans Papendrecht [email protected] vacature - -bestuurslid Wim Hoogkamer Papendrecht 078-6154464bestuurslid Jacques Verhagen Nieuw-Lekkerland [email protected] Miriam Vermeij Papendrecht [email protected] Nel Welschen Dordrecht 078-6172348bestuurslid Hendrik-Jan van Dijk Hard.-Giessendam 06-28555285

CONTRIBUTIESLedenadministratie Elly HoogkamerPostbus 171 3350 AD [email protected]

IBAN NL60INGB 0001 9974 31Volwassenen per kalenderjaar 17,50Jeugdleden tot 18 jaar 7,50IVN-lidmaatschap extra 9,50‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement 13,00

COLOFONSecretariaat Postbus 171 3350 AD Papendrecht

IBAN NL85RABO 0113 0630 83t.n.v. Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

NATUUR- EN VOGELWACHT“DE ALBLASSERWAARD”

De vereniging is opgericht op 25 november 1969 en in-geschreven bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam op 5 januari 1979 onder nummer 40321641. Artikelen blijven voor verantwoording van de auteurs. Overname is toegestaan, mits met bronvermelding.

RedactieDoor Verhagen [email protected]

Drukkerij Van der Perkoplage 850

Tekening voorkant Blauwborst Piet van Meerkerk

Foto achterkant Janny Kleijn

3 Van het bestuur3 PRIKBORD4 Van de voorzitter4 Onze Waard5 Kinderactiviteiten 20155 Wandelingen6 Voorjaar 2015 verras-

send van start

7 Ringen8 De Noordse woelmuis in

de Alblasserwaard12 Digitale kaart13 Schooleducatie vleermuizen14 Winterwandeling15 Planten- en insectenwerkgroep16 Speurkids kijken uit naar de lente

17 Ringwerk18 Foto Collage19 Den Hâneker, 20 jaar

jong en vitaal20 Bijenorchis21 Kerkuilrecords

Voorjaar 2015 blz. 2

Van het bestuur en afscheid van een waarnemend voorzitter.Dit is de laatste keer dat ik namens het bestuur in Onze Waard zal schrijven.De Algemene Vergadering is op 19 maart gehouden en jullie hebben een voorzitter kunnen benoemen. Het bestuur is nog niet voltallig. We zoeken nog een pen-ningmeester. Tijdens deze vergadering heeft Geri de Lange, als vertegenwoordiger voor de jeugd, het be-stuur verlaten. Daarnaast stoppen meerdere actieve leden met hun inzet voor de vereniging. Zo stopt Ans van Hoek met de winkel, Gerdine den Ouden met haar PR werkzaamheden en Anthonie Stip met zijn vele activiteiten voor de Vogelwerkgroep en de werk-groep Planologie. Ik wil via deze weg hen bedanken voor hun inzet voor de vereniging.Nu zijn we op zoek naar leden die zich naast hun hui-dige activiteiten nog specifieker voor onze vereniging willen inzetten als bestuurslid of een andere genoem-de taak. Gelukkig wordt de plaats van Geri de Lange ingenomen door Miriam Vermeij. Zij is coördinator van de werkgroep Schooleducatie en zal opnieuw de be-langen van de jeugd in het bestuur verdedigen..

Het voor de laatste keer namens het bestuur schrijven in Onze Waard geeft een dubbel gevoel. Ik verheug mij er op dat Sjoerd Veerman, als nieuwe voorzitter, in zijn eigen stijl de pen in Onze Waard zal hanteren. Daarnaast zal ik het gevoel missen om namens het bestuur de ontwikkelingen binnen onze vereniging en daarbuiten te verwoorden. Ik zal naast Planologie voorlopig nog als waarnemend penningmeester in het bestuur actief zijn. Ik vind het altijd verrassend hoe mensen naar je kijken. Tijdens de Algemene Verga-dering kreeg ik te horen dat ik streng ben, een eigen-schap die ik in mijzelf niet herken. Het is duidelijk dat anderen je beter kennen dan jezelf, of is het de rol die je onbewust binnen een vereniging speelt. Ik weet het niet.Zoals ik al schreef: Ik verheug mij op de nieuwe frisse wind van Sjoerd Veerman en zijn schrijfstijl en wens hem een prettige tijd en veel succes en verwacht een prettige samenwerking tussen hem, het bestuur en de werkgroepen.

Jacques Verhagen.

PRIKBORD

VOGELWERKGROEPtellingen/inventarisaties:broedseizoen Tellingen Alblasserbos / Boezems Kinderdijk

PLANTEN- EN INSECTENWERKGROEPuitgebreid overzicht elders in dit blad

LEZING15-4 Varens

EXCURSIES25-04 Voorjaarsexcursie Bunderbos (L)16-05 Koningshof, Heemstede13-06 Westbroekse zodden, Westbroek (U)29-05 Meerdaagse excursie Perl drielandenpunt D,L,F)04-07 Hoek van Holland o.l.v. Jaap Tromp (vlinderexpert)

INVENTARISATIES22-04 Start wekelijkse tellingen km-blokken Alblasserwaard

WANDELINGEN ALBLASSERBOSo.l.v. IVN gidsen en/of vogelaarsuitgebreid overzicht elders in dit blad

11-04 Voorjaarswandeling09-05 Vroege vogelwandeling04-07 Zomerwandeling01-08 Kruiden

KINDERACTIVITEITEN o.l.v. IVN gidsen in ons SNC van 10.00-12.00 uur

06-05 Kriebelbeestjes13-06 Nationale Slootjesdag13-08 Waterbeestjes


Van de voorzitter

Donderdag 19 maart 2015 ben ik door de algemene ledenvergadering unaniem gekozen tot voorzitter van de Natuur- en Vogelwacht ‘De Alblasserwaard’. Dit als opvolger van Bas de Lange en waarnemend voorzitter Jacques Verhagen. Besturen is tegenwoordig niet in de mode. Vele organisaties hebben moeite om mensen te vinden die in het bestuur actief willen zijn. Ik zie twee redenen waarom dit ook speelt bij onze vereniging. Het is ten eerste niet altijd gemakkelijk, want veel mensen zijn tegenwoordig zo mondig dat ze over alles een me-ning hebben, zodat een (bestuurs)besluit niet automa-tisch op instemming kan rekenen. Ten tweede denk ik, dat mensen binnen onze organisatie meer plezier heb-ben in het bestuderen van vogels, planten, insecten of zoogdieren dan in het regelen van zaken. Waarom ik toch op de uitdaging in ga: de Alblasser-waard is een bijzonder gebied. De mensen zijn zeer betrokken met alles wat er leeft, verwachten niet alles op voorhand van de overheid en slaan zelf de hand aan de ploeg. Dat maakt dat verenigingen en andere orga-nisaties een groot goed zijn. Vooral dát willen we niet kwijt en daaraan wil ik mijn steentje bijdragen.De vereniging staat er goed voor en heeft een bijzondere geschiedenis. Na aanvankelijk een natuur en vogelwacht Alblasserwaard-Vijfheerenlanden te hebben gehad, werd de vereniging in twee delen gesplitst, De Alblasserwaard en De Vijfheerenlanden. Lange tijd was er het gevoel dat De Vijfheerenlanden het beter voor elkaar had met de schaapskooi. Dat veranderde toen eind vorige eeuw

in Papendrecht ons prachtige streeknatuurcentrum werd gebouwd. In die tijd werd ik door wijlen Arnold de Haan gevraagd mee te denken over de realisatie van het centrum. In mijn functie als Landschapsplancoör-dinator raakte ik betrokken bij de vier bezoekerscentra in de regio. Net als met de knotgroepen, de agrari-sche natuur- en landschapsvereniging Den Hâneker, Staatsbosbeheer en vele anderen zetten die zich in voor natuur- en landschap.Met “dat we er goed voor staan” bedoel ik dat we een prachtig gebouw hebben, een nog mooiere tuin en een prachtig bos in de achtertuin. Er zijn geen schul-den, er is zelfs een appeltje voor de dorst en wat nog het belangrijkste is: er zijn heel veel geïnteresseerde mensen! Leden van de (vele) werkgroepen, bezoekers van het centrum, waaronder veel schoolkinderen en mensen die de vereniging steunen.Het ideaal van De Alblasserwaard als een bloeiende tuin, waar mens en dier goed kunnen leven en wonen, waar mensen kunnen genieten van flora en fauna - dat bindt ons. Ik hoop een paar jaar met jullie mee te wandelen als voorzitter van deze mooie vereniging.

Sjoerd Veerman

[email protected]@sjveerman

Onze Waard

Het kwartaalblad van Natuur- en Vogelwacht De Alblas-serwaard is een zichtbare verbinding van de organisatie van de vereniging en de leden. Ieder kwartaal wordt er door enkele redactieleden hard gewerkt om ruim 20 pagina’s nieuws aan u door te geven. Op 1 april 2014 liep het contract met onze drukker van dit blad af. Het bestuur heeft daarop bij drie plaatselijke drukkers gevraagd of zij dit blad willen drukken en tegen welke prijs. Na vergelijking is besloten de opdracht te geven aan drukkerij Van der Perk te Groot-Ammers. Het wisselen van drukker betekent ook een andere proce-dure. Onze wereld wordt steeds digitaler, zeker ook bij het uitgeven van een periodiek. Veranderingen die er ook toe leiden dat Jan Andeweg terugtreedt als redac-tielid. We willen daarom graag de bestaande redactie, nu alleen nog Door Verhagen, uitbreiden met enkele jongeren.

Jan Andeweg blijft gelukkig wel schrijven. We zijn daar blij mee, want naast de redactie kunnen we natuurlijk niet zonder aanleveraars van artikelen, foto’s, tekenin-gen, enzovoorts.

Het afgelopen jaar is de vormgeving van ons blad ge-daan door Dick Tuijtel, ook hij treedt terug. We bedan-ken Dick voor zijn werk aan Onze Waard.Het bestuur dankt iedereen, ook de niet bij naam ge-noemden, voor hun bijdrage aan ons kwartaalblad. Wij roepen iedereen op om voor volgende nummers van Onze Waard een bijdrage in te sturen. Via de mail kan kopij aangeleverd worden: [email protected]. Zie pagina 2 voor de inzendtermijn.

Het bestuur,Sjoerd Veerman


Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen?

06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur

Iedereen denkt dat insecten enge beesten zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek naar al deze kleine beestjes en kom er achter dat de meeste insecten heel erg goed werk voor ons verrichten.

13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur

Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het grote aquarium.

22/10/2015

Speuren naar sporen in het bos

10.00- 12.00 uur

Herfst in het bos: vallende bladeren, paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tijdens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

29/12/2015

Uilen en braakballen

10.00- 12.00 uur

Een uilen- en braakballenochtend? Uilen eten onder andere muizen maar kunnen deze niet helemaal verteren. Ze spugen de resten uit in de vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan achter wat de uil gegeten heeft.

Waar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – 3356 LS Papendrecht. 0184-412618 Informatie: www.nvwa.eu Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via [email protected] Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.


06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur


13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur


22/10/2015


10.00- 12.00 uur


29/12/2015


10.00- 12.00 uur





Vertrekpunt: Ons Streeknatuurcentrum Alblasserwaard is de verbinding tussen de Randstad en het “GROENE HART”. In het jonge Alblasserbos ligt een oud moerasbosje en is één van de weinige binnendijkse grienden aanwezig. In de educatieve tuin is een aantal landschapselementen, die kenmerkend zijn voor onze Waard . U kunt met ons ,al speurende ,planten, zoogdieren, vogels, amfibieën en insecten ontdekken. Op onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten: Datum Wandeling Aanvang Uw gids Telefoon:

17/01 2015

Winterwandeling

13.30

Marionnel Meyer Miriam Vermeij

0184-412618

11/04 2015

Voorjaarswandeling

08.00

Tineke Hagenaar Elise Meijers

0184-412618

09/05 2015

Vroege vogelwandeling

07.00

Jonathan Leeuwis Arie Willem van der Wal

[email protected]

04/07 2015

Zomerwandeling

13.30

Nel Welschen

0184-412618

01/08 2015

kruiden

13.30

Nel welschen

0184-412618

05/09 2015

Geschiedenis van het landschap

13.30

Leen den Ouden

0184-412618

19/09 2015

Najaarswandeling

08.00 Tineke Hagenaar Elise Meijers

0184-412618

03/10 2015

Najaarswandeling

13.30

Miriam Vermeij Marionnel Meyer

0184-412618

Verzamelen bij het Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – Papendrecht. informatie: www.nvwa.eu Voor alle wandelingen hebben wij graag dat u zich aanmeldt via [email protected] Uitzondering: vogelwandeling op 9 mei via [email protected]

Alblasserwaard Wandelingen 2015

Waar? : Streeknatuurcen-

trum Matenaweg 13356 LS Papend recht.

0184-412618Informatie: www.nvwa.eu

Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via [email protected] : 2,50 euro per

kind, dit is inclusief een consumptie.


06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur


13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur


22/10/2015


10.00- 12.00 uur


29/12/2015


10.00- 12.00 uur






17/01 2015

Winterwandeling

13.30


0184-412618

11/04 2015

Voorjaarswandeling

08.00


0184-412618

09/05 2015


07.00


[email protected]

04/07 2015

Zomerwandeling

13.30

Nel Welschen

0184-412618

01/08 2015

kruiden

13.30

Nel welschen

0184-412618

05/09 2015


13.30

Leen den Ouden

0184-412618

19/09 2015

Najaarswandeling


0184-412618

03/10 2015

Najaarswandeling

13.30


0184-412618




06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur


13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur


22/10/2015


10.00- 12.00 uur


29/12/2015


10.00- 12.00 uur





Vertrekpunt: Ons Streekna-tuurcentrum Alblasserwaard

is de verbinding tussen de Randstad en het “GROENE HART”. In het jonge Alblas-

serbos ligt een oud moeras-bosje en is één van de wei-nige binnendijkse griendenaanwezig. In de educatieve

tuin is een aantal land-schapselementen, die

kenmerkend zijn voor onze Waard.

U kunt met ons, al speu-rende, planten, zoogdieren,

vogels, amfibieën eninsecten ontdekken. Op

onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten:


06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur


13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur


22/10/2015


10.00- 12.00 uur


29/12/2015


10.00- 12.00 uur






17/01 2015

Winterwandeling

13.30


0184-412618

11/04 2015

Voorjaarswandeling

08.00


0184-412618

09/05 2015


07.00


[email protected]

04/07 2015

Zomerwandeling

13.30

Nel Welschen

0184-412618

01/08 2015

kruiden

13.30

Nel welschen

0184-412618

05/09 2015


13.30

Leen den Ouden

0184-412618

19/09 2015

Najaarswandeling


0184-412618

03/10 2015

Najaarswandeling

13.30


0184-412618




17/01 2015

Winterwandeling

13.30


0184-412618

11/04 2015

Voorjaarswandeling

08.00


0184-412618

09/05 2015


07.00


[email protected]

04/07 2015

Zomerwandeling

13.30

Nel Welschen

0184-412618

01/08 2015

kruiden

13.30

Nel welschen

0184-412618

05/09 2015


13.30

Leen den Ouden

0184-412618

19/09 2015

Najaarswandeling


0184-412618

03/10 2015

Najaarswandeling

13.30


0184-412618



Kruiden


Terugkeer van de KievitVanaf ongeveer half februari keerden de eerste Kie-viten terug in de polders. Na enkele dagen zagen we dat de groepen met Kieviten steeds groter werden. Op percelen met maisstoppels waren grote groepen Kieviten aan het foerageren. Blijkbaar waren de re-genwormen weer goed bereikbaar geworden. Op 23 februari om 11:01 uur ontving ik per sms een melding van de eerste buitelende Kievit in de waard. De kievit- mannetjes bakenen hun territoria weer af en het lok-ken van de kievit- vrouwtjes gaat weer beginnen.

Het eerste eiOp 8 maart zag weidevogelvrijwilliger Wout Gorree uit Giessenburg dat enkele Kieviten actief waren op een graslandperceel nabij Schelluinen. Nieuwsgierig geworden besloot hij om wat te gaan zoeken op het perceel en tot zijn grote verrassing vond hij een nest-kuiltje met daarin een kievitsei. Dat was om 14:20 uur. Korte tijd later ontving ondergetekende een telefoontje waarin de vondst van een kievitsei door Wout gemeld werd. De vondst werd snel doorgegeven aan Marleen van De Groene Motor en aan Aad van Paassen van LandschappenNL. Het kievitsei in Schelluinen bleek het eerste van Ne-derland te zijn. In 2014 werd het eerste Kievitsei op 5 maart in Gelderland gevonden.

VersheidstestBij het eerste kievitsei van ons land wordt traditiege-trouw gecontroleerd of het een vers ei betreft. De vers-heidstest werd op 8 maart in Schelluinen uitgevoerd door Aad van Paassen van LandschappenNL en Rini Smits de vertegenwoordiger van de commissie Weide-vogels van stichting Beheer Natuur en Landelijk Gebied (SBNL).Tijdens de controle bleek de Kievit een tweede ei in het nest te hebben gelegd.

PrimeurDe vondst op 8 maart van het eerste kievitsei in Schel-luinen (gemeente Giessenlanden) bleek zeer verras-send het eerste kievitsei van Nederland te zijn. En waar-schijnlijk is het de eerste keer dat het eerste kievitsei van Nederland in de Alblasserwaard is gevonden. Wout Gorree is de eerste vrijwilliger van de weidevogelwerk-groep van de Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard die het eerste kievitsei van Nederland heeft gevonden.

Eerste eieren in de andere provinciesHet eerste kievitsei in Utrecht werd op 9 maart ontdekt, op 10 maart in Noord-Brabant, op 11 maart in Gelder-land en Overijssel. Op 12 maart werd het eerste kievitsei gevonden in de provincies Friesland, Groningen, Dren-the en Noord-Holland. En op 14 maart werd in Flevoland en in Limburg het eerste kievitsei gevonden.

Voorjaar 2015 verrassend van start

door Jan Andeweg

Eerste kievitseieren gevonden door Wout Gorree in Schelluinen (foto: Aad van Paassen)

Wout Gorree bij 1ste kievitsnest (foto: Aad van Paassen)


Ringen

door Ad Kooij

Al weer enkele keren heb ik over het ringen van vogels bij ons in de Alblasserwaard geschreven. Het is een hobby die toch nog regelmatig gefronste wenkbrauwen oplevert. De vraag wordt nogal eens gesteld hoe gaat dat en mag dat maar zo. Ook onder de lezers van Onze Waard zullen er waarschijnlijk wel zijn, die niet precies van de hoed en de rand weten. Vandaar dit keer eens over wat er zoal bij komt kijken voor de eerste ring om de poot geknepen mag worden.Allereerst moet de vogelkennis op een voldoende ni-veau zijn en dan niet alleen de soorten, maar ook moet je mannetje en vrouwtje, oude en jonge vogels kunnen onderscheiden, voor zover dat mogelijk is vanzelf.Het zal duidelijk zijn dat, als je alleen mee wil gaan doen aan het Boerenzwaluw -project. je kennis niet zo uitge-breid behoeft te zijn.Wil je b.v. gaan helpen op een ringstation, dan moet de kennis echt goed op peil zijn.Nu is een vogel in de hand nog weer iets heel anders dan een exemplaar in het veld. Om een goede vogel-kennis op te bouwen is veel in het veld zijn en goed observeren het eerste, daarnaast is er een flink aantal boeken dat je kan helpen deze kennis te verdiepen. Veel gebruikt bij het ringwerk zijn, voor zangvogels, de Svenson: identification guide to european passerines en Handkenmerken.

Voor andere soorten zijn weer andere gidsen beschik-baar. Deze determinatie-gidsen zijn bij het VT te koop. Ook op internet is tegenwoordig zeer veel determinatie-materiaal te vinden. Denk je voldoende kennis te hebben, dan kun je je aan-melden bij het Vogeltrekstation in Wageningen, dat dan zal proberen een `mentor` te vinden, die jou moet gaan opleiden. Deze opleiding duurt drie jaar en je kennis wordt getoetst middels een echt examen.Voor je er aan gaat beginnen, is het wel wijs om alles goed te overwegen.Het gaat ook alles bij elkaar nogal wat geld kosten. Een ringplek vinden waar ze je willen opleiden kan wel eens op een flinke afstand van de woonplaats liggen. Dan de aanschaf van de boeken en als je dan zelf mag gaan ringen komen daar de benodigde ringen en vangmidde-len nog bij. Kan dus jaarlijks een flink bedrag worden en dan hebben we het nog maar niet over de hoeveelheid tijd gehad, die erin gaat zitten. Vaak in de zeer vroege morgenuren. Er is nog veel meer over te schrijven maar de serieus geïnteresseerde kan het beste de site van het Vogel-trekstation, www.vogeltrekstation.nl raadplegen, waarop alle relevante informatie te vinden is. Een bezoek meer dan waard.

Ring gevonden?? Direct melden in www.griel.nl

Wout Gorree bij 1ste kievitsnest (foto: Aad van Paassen)


De Noordse woelmuis in de Alblasserwaard

door Marius Teeuw Tijdens de voorbereidingen voor de aanleg van geulen en natuurvriendelijke oevers in natuurgebied de Dordt-sche Avelingen heeft Rijkswaterstaat een onderzoek laten uitvoeren naar het voorkomen van beschermde diersoorten. Tot ieders grote verrassing werd hierbij een populatie Noordse woelmuizen aangetroffen (Koops, 2013). Deze populatie bestaande uit minimaal 37 (ge-vangen) exemplaren, was nog niet eerder bekend en vormt momenteel de meest oostelijke populatie van deze soort in het rivierengebied in Nederland.De Noordse woelmuis – in de volksmond ook wel rat-tekop of zeemol genoemd – leeft vaak ’s nachts. Het knaagdiertje is pakweg vijftienduizend jaar geleden op de vlucht voor de ijstijd vanuit Scandinavië in onder meer Nederland terecht gekomen. Hier heeft het zich ontwikkeld tot een aparte ondersoort, die buiten ons land niet meer voorkomt.De zeldzame muis komt in de Dordtsche Avelingen voor in een gebied dat onder invloed staat van (zoetwater) getijde. De omvang en de geschiktheid van het leef-gebied van zowel de Noordse woelmuis als de sterk concurrerende Aardmuis wordt mede bepaald door de invloed van de getijde. Bij laag water kan de meer aan droge gronden gebonden Aardmuis ver in het leefgebied van de Noordse woelmuis doordringen. Daarentegen kan de Noordse woelmuis beter uit de voeten op de hogere delen als die periodiek worden overstroomd. Beide soorten komen in de Dordtsche Avelingen voor.

De Noordse woelmuis zal zich vanwege de concurren-tiekracht van de Aardmuis zo veel mogelijk ophouden op de overgang van droog naar nat (ruigtes en rietlanden) die periodiek overstromen. Het is te verwachten dat de populatie in de Dordtsche Avelingen contact heeft met de grotere populatie in de Sliedrechtse en wellicht ook de Brabantse Biesbosch. De soort is namelijk uitstekend in staat om de rivier over te zwemmen. In de Dordtsche Avelingen worden in 2015 een aantal maatregelen uitgevoerd in het kader van de verbetering van de waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water). Dit betreft onder meer de aanleg van natuurvriendelijke oevers en de aanleg van een geul, waardoor het gebied meer onder invloed van getijde komt. Dit kan mogelijk een gunstige uitwerking hebben op de soort. In de Alblasserwaard komt de Noordse woelmuis nog verder voor in Kinderdijk in zowel de Hoge boezem van de Overwaard als de Nederwaard. In 1998 en 1999 werden hier op diverse plekken redelijke aantallen mui-zen gevangen (Haan, 1999). Het huidige beheer van de boezems waarbij regelmatig het gebied onder water stroomt, zal positief uitpakken voor de Noordse woel-muis en zijn concurrentiepositie ten opzichte van andere muizensoorten behouden. Omdat de soort heel geïsoleerd leeft in verspreide stuk-jes natuur is de kans op uitsterven groot. Het diertje staat als kwetsbaar aangemerkt op de Nederlandse Rode Lijst en is beschermd door de Flora- en Fauna-wet. Onder druk van staatssecretaris Bleker is in de Boezems van Kinderdijk – een Natura 2000 gebied - de bescherming van de Noordse woelmuis geschrapt. Hierdoor zouden economische en maatschappelijke activiteiten gemakkelijker tot ontplooiing komen, zo is de gedachte.In de Alblasserwaard zou de soort ook potentieel kun-nen voorkomen aan de zuidkant in de rietlanden en ruigten langs de Merwede rond Hardinxveld-Giessen-dam en Sliedrecht. Het zou aardig zijn om hier vanuit de NVWA eens nader onderzoek naar te doen.

Bron: Haan, A. 1999. De Noordse woelmuis (Micro-tus oeconomus) en andere (kleine) zoogdieren in de boezemlanden van Kinderdijk. Natuur-wetenschappelijk centrum, Dordrecht.

Koops, R.J. 2013. Notitie muizenonderzoek Dordtsche Avelingen. Bureau Eelerwoude.

Noordse woelmuis. (foto Kees Mostert)


Verspreiding noordse woelmuis in de Alblasserwaard.

De Noordse woelmuis behoort tot het geslacht Micro-tus, waarvan er in Nederland drie soorten leven: Veld-muis, Aardmuis en Noordse woelmuis. Naast deze drie Microtus-soorten zijn er nog twee andere (kleine) woel-muissoorten: de Rosse woelmuis en de Ondergrondse woelmuis.Elk van deze vijf soorten heeft z’n eigen optimale bio-toop. De Veldmuis leeft bij voorkeur op grazige weiden; de Rosse woelmuis is meer een soort van bosranden met een flinke kruidlaag; de Aardmuis en Ondergrondse woelmuis leven bij voorkeur in de ruigere vegetaties. De Noordse woelmuis leeft bij voorkeur in vochtige hoog opgeschoten vegetaties.Afhankelijk van de soortsamenstelling van een gebied zal intraspecieke concurrentie een soort meer of minder terugdringen naar het optimale biotoop. In het Bene-denrivierengebied (met uitzondering van de Biesbosch) komt vrijwel uitsluitend de Veldmuis en de Noordse woelmuis voor. In de Biesbosch komen ook de Aard-muis en de Rosse woelmuis voor. Deze laatste twee zijn met name na de afsluiting van het Haringvliet (1970) in aantal toegenomen (Saris, 1987).De Noordse woelmuis is te beschouwen als een relict-soort uit de ijstijd. Deze vrij typische toendrasoort is, bij het terugtrekken van het ijs, in Nederland achtergeble-ven in de vochtige veengebieden, Texel en op de geiso-leerde Zeeuwse en Zuid-Hollandsche eilanden.Dat de Noordse woelmuis juist achtergebleven is op vochtige veengebieden en geisoleerde eilanden laat zich verklaren door zijn concurrentiepositie met de Veld-muis (en andere woelmuizen). Op plaatsen waar de

Noordse woelmuis samen leeft met de Veldmuis, komt de soort alleen voor in de erg vochtige gebieden. Op de drogere delen is de Veldmuis dominant. Op eilanden waar de Noordse woelmuis de enige woelmuissoort is, wordt de Noordse woelmuis ook in drogere vegetaties gevonden.Sinds de voltooiing van de Deltawerken zijn in het Be-nedenrivierengebied drie factoren voor de Noordse woelmuis sterk veranderd:* Het getij in de buitendijkse gebieden verdween, waar-door het buitendijkse gebied droger werd. Verruiging van vegetatie en bosvorming waren het gevolg. Het habitat van vochtige vegetaties werd schaarser. Woel-muissoorten die slecht tegen inundatie kunnen, maar karakteristiek zijn voor een ruige of boomrijke en droge omgeving (Aardmuis en Rosse woelmuis) konden in de Biesbosch na het wegvallen van het getij sterk uitbrei-den. In de overige riviertakken van het Benedenrivieren-gebied nam met name de Veldmuis toe; de Aardmuis en Rosse Woelmuis komen hier niet tot nauwelijks voor.* De Deltawerken zorgden voor een verbinding met het vaste land. Muizesoorten die oorspronkelijk niet op de eilanden voorkwamen, konden zich vestigen. Intraspe-cifieke concurrentie zorgde ervoor dat de Noordse woel-muis teruggedreven werd naar het optimale biotoop: vochtige rietlanden.* Het areaal vochtig rietland is binnendijks sterk afgeno-men, waardoor het aantal geschikte binnendijkse gebie-den, sterk is afgenomen. De buitendijkse gebieden zijn daardoor geisoleerder komen te liggen.Deze drie factoren hebben er voor gezorgd dat het


leefgebied van de Noordse woelmuis sterk beperkt en versnipperd werd. Grote aaneengesloten vochtige rietlanden zijn sinds de deltawerken schaarser gewor-den. Veel kleine, geisoleerde populaties zijn in de loop der tijd uitgestorven. Noordse woelmuizen zijn relatief mobiele soorten. Nieuw ontstane leefgebieden, zoals bijvoorbeeld de Sassenplaat, kunnen door Noordse woelmuizen snel gekoloniseerd worden mits ze bereik-baar zijn vanuit bestaande populaties. Tast (1966) vindt voor mannelijke dieren, trekafstanden van 1500 meter binnen een jaar.

Waarnemingen AlblasserwaardIn de jaren 60 en 70 is er onderzoek naar het voorko-men van de Noordse woelmuis gedaan in Zuid-Holland. Er zijn toen geen waarnemingen direct aan de Noord, de Lek en Beneden Merwede gedaan. Wel zijn er in de Boezem van de Nederwaard in Kinderdijk op 4 oktober 1964 3 Noordse woelmuizen gevangen (Bron: Van Wijn-gaarden). Mogelijk voorkomen in de rietlanden in bui-tendijks gebied langs de Lek en Beneden Merwede. Het zou interessant zijn om hier vanuit de NVWA eens meer onderzoek naar te doen.

Marius Teeuw

Het betreft een sterk geïsoleerde populatie; de meest dichtbij gelegen populatie in de Dordtse Biesbosch be-vindt zich op tientallen kilometers afstand.Op 4 februari 1997 werd op enkele honderden meters van de boezemlanden te Kinderdijk een partij ransuil-braakballen verzameld. Daarin werden 115 prooiresten aangetroffen, waarvan er 104 betrekking hadden op kleine zoogdieren. Daaronder waren 9 schedelresten van noordse woelmuizen (8.8%). Op 28 februari 1997 werden opnieuw braakballen verzameld op dezelfde locatie, waarin 87 schedelresten van kleine zoogdieren aanwezig waren. Ditmaal werden nog meer noordse woelmuizen aangetroffen, namelijk 18 (20.7%). Uit deze resultaten kan worden aangenomen dat er in de boezemlanden bij Kinderdijk nog steeds een populatie noordse woelmuizen aanwezig is

Kees Mostert, ZOOGDIER, 1997

VerspreidingDe noordse woelmuis komt in Europa met name voor in Noord-Scandinavië en ten oosten van de Elbe. Geïso-leerde populaties bevinden zich in Noorwegen, Finland, het grensgebied van Slowakije, Hongarije en Oostenrijk

en in Nederland. De soort leeft tot op een hoogte van 1350 meter. De in ons land levende vorm wordt tot een aparte ondersoort gerekend (Microtus oeconomus Arenicola), die nergens anders voorkomt. Het verspre-dingsgebied valt uiteen in vijf delen: Texel, het Friese merengebied, Noord-Holland noord, het Utrechts/Zuid-Hollandse veenweidegebied en het Deltagebied.

De Nederlandse populatie wordt beschouwd als een overblijfsel uit de laatste ijstijd (10.000 jaar geleden). De noordse woelmuis kwam toen tot aan de Alpen en in Engeland voor. Bij het terugtrekken van het landijs is hij in West- en Midden-Europa vrijwel overal verdwenen. In Nederland heeft hij zich tot nu toe kunnen handha-ven, hoewel het verspreidingsgebied ingekrompen is en steeds meer versnipperd raakt.

HabitatgebruikDe noordse woelmuis leeft in hoge vegetaties met vooral grasachtige planten. In gebieden waar andere woelmuizen voorkomen, leeft de soort veel in natte ter-reinen, zoals rietland, moeras, zeer extensief gebruikte weilanden, drassige hooilanden, vochtige duinvalleien en periodiek overstroomde terreinen. Doordat de noord-se woelmuis geen watervrees heeft, kan hij goed ei-landjes bereiken, waar hij dan vaak als enige woelmuis voorkomt. In gebieden waar geen andere woelmuizen leven, wordt hij ook wel aangetroffen in drogere gedeel-ten, zoals in wegbermen of zelfs in droog naaldbos. De noordse woelmuis is gevoelig voor concurrentie met andere woelmuizen. Hij wordt daardoor naar natte ter-reinen verdreven waar hij zich prima heeft aangepast.

Dag/nacht ritmiek en eetgewoontenDe noordse woelmuis is ’s zomers vooral ‘s nachts actief en ’s winters meer overdag. Daarbij rust hij regelmatig tussendoor. Hij kan goed zwemmen en duiken en doet dit niet alleen noodgedwongen. De dieren kunnen goed gra-ven, waarbij kleine ‘molshopen’ gevormd worden.

Net als de meeste andere woelmuizen is de noordse woelmuis een vegetariër. Op het menu prijken allerhan-de plantendelen: groene delen van riet, biezen, zeggen en grassen maar, vooral ’s winters, ook wortels, zaden en schors. Af en toe wordt het dieet aangevuld met in-secten. Het voedsel wordt vaak meegenomen onder de grond om op te eten of te bewaren.

Territorium en verblijfplaatsTijdens het voortplantingsseizoen zijn mannetjes ter-ritoriaal. Gemiddeld leeft een mannetje in een gebied van 2000 m2, dat van vrouwtjes is 500 m2. Het leefge-bied van een mannetje kan dat van meerdere vrouwtjes overlappen. Soms leven vrouwtjes in kleine groepjes, vaker alleen.


De soort maakt gangen onder de grond met nesten voorraadkamers waarbij bovengronds kleine molshopen ontstaan. De diameter van de holletjes bedraagt 4 tot 5 cm, die van de aardhopen 10 tot 20 cm. De holen zijn met paadjes verbonden. In ondiepe kamers worden ‘s winters voedselvoorraden bewaard en vooral gevuld met korte stukjes stengels van kruiden en grassen. Het nest bevindt zich ook wel bovengronds, bijvoorbeeld onder riethopen, en bestaat uit mos, biezen en grassen. ’s Winters worden grotere en zorgvuldiger gemaakte nesten gebouwd dan ’s zomers.

Noordse woelmuis en getijdenwerkingTen aanzien van het onderzoeksgebied dient nog het volgende opgemerkt te worden. Het betreft hier een gebied dat onder invloed staat van (zoetwater) getijde. De omvang en de geschiktheid van het leefgebied van

zowel de Noordse woelmuis als de sterk concurrerende aardmuis wordt mede bepaald door de invloed van de getijde. Bij laag water kan de meer aan droge gronden gebonden aardmuis ver in het leefgebied van de Noordse woelmuis doordringen. Daarentegen kan de Noordse woelmuis beter uit de voeten op de hogere delen als die periodiek worden overstroomd. Beide soorten komen dus in het plangebied voor (zie ook tabel 2). De Noordse woelmuis zal zich vanwege de concurrentiekracht van de aardmuis zo veel mogelijk ophouden op de overgang van droog naar nat (ruigtes en rietlanden) die periodiek over-stromen. De soort kan echter ook op de drogere delen op de voorgrond treden (zeker bij hoog water). Daarom valt de soort niet volledig uit te sluiten binnen de drogere, hogere deelgebieden van het plangebied. Tijdens het onderzoek is ook gebleken dat de soort de hogere delen van het terrein opzoekt bij hoog water.

Transect 1 2 3 4 5 Totaal

Bosspitsmuis - - - - 2 2

Aardmuis 18 12 24 10 5 69

Noordse woelmuis 17 8 6 6 - 37

Dwergmuis 5 5 11 2 17 40

Bosmuis 5 4 - 15 5 29

Totaal 45 29 41 33 29 177

Tabel 2: Overzicht van de muizenvangsten per soort en per traject. Van de 400 vangstmomenten zijn in 177 gevallen ook daadwerkelijk muizen gevangen (ong. 45%) Dit is een goede score. Voorts zijn vrij grote aantallen Noords woelmuis gevangen (totaal 37 stuks).


De gemeente Molenwaard heeft de werkgroep Plano-logie gevraagd om een digitale kaart te maken van de gemeente, waarop cultuurhistorische en landschappe-lijke elementen, natuur en agrarische natuurgebieden zijn aangegeven. De gemeente wil voor haar toekomstig Ruimtelijke Ordeningsbeleid (RO-beleid) van een der-gelijke kaart gebruik maken om RO plannen te kunnen toetsen aan de bestaande kwaliteit. Dit is nodig daar diverse provincietaken bij de gemeente terecht komen. Dit geldt ook voor de ruimtelijke ordening. De vraag is bij de Natuur- en Vogelwacht terecht gekomen, daar de werkgroep Planologie bij diverse projecten van de ge-meente betrokken is en ook onderdeel uitmaakt van het Gebiedsplatform Alblasserwaard – Vijfheerenlanden.Wij richten ons als vereniging in de eerste plaats op natuur en landschap en niet op historische gebouwen. Door de samenwerking van de maatschappelijke orga-nisaties binnen het Gebiedsplatform AV, was het contact snel gelegd met de drie historische verenigingen in de Alblasserwaard (Alblasserwaard West, Binnenwaard, Kring Nieuwpoort) de Archeologische werkgemeen-schap Lek en Merwestreek, Stichting Boerderij en Erf en de agrarische natuurvereniging Den Hâneker. We maken nu gezamenlijk een offerte en krijgen opdracht van de gemeente. Overleg met de gemeente vindt re-

gelmatig plaats. Naast het kaartmateriaal maken we ook een overzicht met kenmerken en historische informatie over de elementen en gebieden. Naast vrijwilligers die kennis bezitten over de cultuurhistorie en natuur zoeken we ook vrijwilligers die kennis hebben van ICT en mee willen werken aan het maken van een database en het kaartmateriaalVoor wat betreft het inventariseren van gegevens is vanzelfsprekend dat we eerst kijken naar wat er voor-handen is. We gaan niet het wiel uitvinden. De bo-vengenoemde organisaties zijn al volop bezig met het vergaren van bestaande informatie van o.a. rijksmonu-menten, kaartgegevens van natuurgebieden zoals Na-tura 2000 en de Ecologische hoofdstructuur.Voor de natuur hebben we een projectgroep binnen onze vereniging die een test uitvoert met polder Streef-kerk. We proberen aan de hand van inventarisatiegege-vens vast te stellen welke gebieden in polder Streefkerk als belangrijk natuurgebied kan worden aangemerkt. Onderstaande kaart geeft een eerste beeld van het westelijk deel van de Alblasserwaard, waarop Natura 2000 gebieden Boezems Kinderdijk en Donkse Laagten en de Ecologische Hoofdstructuur zijn weergegeven. Wanneer het project in een verder stadium is, bericht ik u weer over de voortgang en de resultaten.

Digitale kaart

door Jacques Verhagen


Het bezoek van een schoolklas, dat op 2 maart gaat plaatsvinden. Het is een groep 4, dus 8- en 9-jarigen en 24 leerlingen. Het onderwerp is Vleermui-zen.Let wel: 2 maart, het is nog steeds winter en deze groep schoolkinderen worden getrakteerd op VLEERMUIZEN. Hoe verzint men het! Die beestjes hangen nog lekker te slapen ergens in hun holen! Maar goed, wij als school-gidsen zijn ook niet voor een kleintje vervaard. Nel Wel-schen is goed ingevoerd in de vleermuizenwereld. Dus wat let ons.Hoe dichterbij 2 maart kwam, hoe meer ik ging kijken naar de buienradar. Het barre weer hadden we net ach-ter ons. Wat zal 2 maart ons voor regen en storm bren-gen? Dat zag er niet best uit. Maart roert zijn staart? ’s Morgens vroeg zag ik op de buienradar rond 10.30 uur een mooie blauwe kleur verschijnen: dus heftige regen. “Als men nu maar niet afbelt?”

De dag begon goed, een lekker zonnetje en niet al te veel wind. Daar de kinderen net hun voorjaarsvakantie achter de rug hadden, waren ze behoorlijk luidruchtig, toen ze uit de auto’s stapten. We zeiden al tegen elkaar: “Dat wordt een drukke ochtend. Als die vleermuizen nu maar niet wakker worden!”Gelukkig zijn al onze sombere verwachtingen niet uit-gekomen. De kinderen, hoewel eventjes uitgelaten, waren stil toen Nel met haar verhaal begon. Je hoeft bij die kinderen alleen maar een hand op te steken en ze zijn stil. Nel bracht het erg spannend en de kinderen bleken nieuwsgierig te zijn naar die “enge” beestjes. In een filmpje werd duidelijk, dat alleen in een land hier ver vandaan de vleermuizen mensenbloed drinken. “Waar-om hangen ze onderste boven, hoe krijgen ze kindjes en hoe kunnen ze ‘s nachts de insecten vinden?” Het zijn vragen waaruit blijkt, dat de meeste van hen geïnte-resseerd zijn.Na deze uitleg zijn we naar buiten gegaan, op zoek naar

vleermuizen. En wat schetst onze verbazing, het was nog steeds lekker weer. Zonnetje aan een strak blauwe lucht, dus geen vuiltje aan de lucht. De lezer zal begrij-pen, dat geen enkele vleermuis zich liet zien. Zelfs niet bij de vleermuizentunnel. De kinderen maalden er niet om. Ze waren buiten in de vrije natuur. Dus ze konden zich lekker uitleven, maar wel beheerst. Nog wat vleer-muiskasten bekeken en waar je hun poep kan vinden, een vleermuizenspel. Wat gaat de tijd dan snel!Terug in de jeugdzaal, nee, buiten, onder het genot van de zon: een ijsje. Dat gaat er altijd wel in, al vriest het 10 graden. Met frisse moed, volgestampt met vleermui-zenkennis, stapten de kinderen weer bij hun moeders, vaders, opa’s in de auto’s en we zwaaiden ze vrolijk uit. Zij een leuke ochtend, wij een leuke ochtend. We heb-ben hun zintuigen weer aan het werk gezet. En daar gaat het om. Dit was onze eerste schoolklas-ervaring in het nieuwe jaar. Zo zullen er nog vele volgen. Wij zijn er blij mee.

Schooleducatie Vleermuizen

‘Jeugd en Natuurbeleving’

door Ruth van Stam

Dwergvleermuis (foto: Heeleen Roest)

landelijke slootjesdagOp zaterdag 13 juni doet de IVN werkgroep mee met de landelijke slootjesdag.

Kinderen en hun ouders zijn welkom van 10.00-12.00 uur.


Heerlijk weer was het die zaterdagmiddag 17 januari 2015, niet te koud en die dag eens geen regen. Een uitge-lezen dag voor een winterwandeling!Sinds drie jaar verzorgen wij, Miriam Vermeij en Marionnel Meyer, deze wandeling.Prettig was het te merken dat een aantal personen, die wij eerder tijdens wandelingen hadden ontmoet, ook nu weer van de partij waren. Dus gingen we op pad met zeer geïn-teresseerde deelnemers.Wij kiezen er bijna altijd voor om door dát bosperceel te lopen waar o.a. de paddenpoel en de oude griendakker liggen. Het is namelijk het terrein dat wij als adoptieterrein tijdens onze IVN cursus hebben gevolgd.We hadden besloten om deze keer eerst eens flink door te lopen tot voorbij de griendakker en daarna rustig, “speurend” terug te lopen.Ons startpunt was daarom de oude fruitboomgaard. De boomgaard is een restant van een boerenbedrijf dat moest wijken ten behoeve van de Betuwelijn. Mooi om de knoestige takken die zo kenmerkend zijn voor appel en peer eens goed te bekijken. Wij konden deze bomen nu makkelijk bereiken, omdat brandnetels, bramen en riet nog niet prominent aanwezig waren. Wij waren trouwens niet de enigen die dit gebiedje mak-kelijk konden betreden. Het barstte van de reeënsporen: pootafdrukken (de zgn. prenten), keutels (elke keutel met een puntje en een deukje) en wissels. Verderop konden we duidelijk een wissel zien waar de reeën over de sloot sprongen en dan de griend in verdwenen.

Op onze “terugweg” bleven we nog even staan om bij een grote populier met aan de voet van de stam bessendra-gende struiken te herkennen: de vlier en de meidoorn. Doordat vogels, die door het eten van bessen en gezeten in de boom de pitjes uitpoepten, zorgden zij voor de ver-spreiding van deze struiken.Bij de griendakker konden we iets vertellen over knotwil-gen, kop- en kniestoven, griendwerkers en hun bestaan. Dat een knotwilg een vruchtbare boom is voor veel orga-nismen was goed te zien: varens, paddenstoelen en het begin van nieuwe planten hebben we ontdekt. En dan hebben we het over de winter, in lente en zomer bruist zo’n oude knar helemaal van het leven.Door door het oude bos terug te lopen konden we nog heerlijk door het strooisel en afgevallen bladeren struinen. Dit is altijd weer een soort ontdekkingsreis. Er zijn vaak aangevreten hazelnootjes, holletjes, paddenstoelen en an-dere zwammen te vinden, maar ook piksporen van spech-ten. Soms moesten we bukken vanwege een omgewaaide boom, slachtoffer van de recente storm.Een mooie grote bloeiende hazelaar zijn we nog tegen-gekomen: gele pijpjes en kleine rode pluimpjes waar de hazelnoten later uit zullen groeien. Alles werd nauwkeurig met een loepje bekeken.Het werd tijd om terug te keren naar het centrum, maar eerst nog langs de paddenpoel. Hier was op dit moment echter weinig te zien.Na zo’n mooie wandeling was een kop thee een heerlijke afsluiting. Volgend jaar weer.........

Winterwandeling

door Marionnel Meyer

Miriam legt uit aan geinterresseerde natuurliefhebbers (foto: Marrionel Meijer)

Zwammetjes (foto: Marrionel Meijer)


Planten- en insectenwerkgroepcoördinator:Bram van VlietNieuweweg 2333371CN [email protected]

De wekelijkse inventarisaties starten op woensdag 22 april. Elke week gaat de PIWG op woensdagavond op pad om kilometerblokken te inventariseren. Op een lijst wordt elke soort die e in het blok vinden aangestreept. Wie interesse heeft kan altijd een keer mee gaan. Plaats en tijd zijn op te vragen bij de coördinator.

Voorjaarsexcursie zaterdag 25 april naar het Bunderbos in Zuid-Limburg. Dit bos staat garant voor een groot aan-tal zeldzame soorten. Verzamelen om 09.30 uur op de carpoolplaats langs de A15 in Hardinxveld (afslag 26).

Zaterdag 16 mei gaan we naar de Koningshof bij Over-veen. Ook hier groeit een aantal bijzondere planten, waaronder de Kleine ereprijs. Verzamelen om 08.00 uur op de carpoolplaats vlak bij de brug in Alblasserdam. Opgeven bij de coördinator.

Van vrijdag 29 mei tot en met maandag 1 juni meer-daagse excursie naar Perl, bij het drielandenpunt van

Luxemburg, Duitsland en Frankrijk. Hetzelfde reisdoel als in 2014, maar nu een maand eerder, waardoor we veel orchideeën vol in bloei kunnen zien staan. Informa-tie bij de coördinator.

De datum van de excursie naar de Westbroekse zod-den ligt nog niet vast: 13 of 20 juni. Dit hangt af van de beschikbaarheid van een gids. Informeer t.z.t. bij de co-ordinator. In de Westbroekse zodden liggen verlandende petgaten met trilveen en een bijzondere vegetatie.

Zaterdag 4 juli gaan we naar Hoek-van-Holland, waar ons oud-lid Jaap Tromp ons zal rondleiden.Verzamelplaats is de carpoolplaats vlak bij de brug in Alblasserdam. Opgeven bij de coördinator.

Zaterdag 5 september willen we aandacht besteden aan planten die groeien onder zilte omstandigheden. We gaan daarom naar Neeltje Jans in Zeeland en waar-schijnlijk nog een andere plaats. Vertrek om 08.00 uur. Verzamelen om 08.00 uur op de carpoolplaats vlak bij de brug in Alblasserdam. Opgeven bij de coördinator.

Woensdag 16 september is de najaarsbijeenkomst in het Streeknatuurcentrum om 19.30 uur.

We hopen u bij één van onze activiteiten te ontmoeten! Ze staan open voor iedereen die interesse heeft in de natuur.


De winter is een tijd van overleven voor veel dieren. De omstandigheden in de natuur zijn vaak heel zwaar. Dat zijn omstandigheden die we zelf ook hebben ervaren. Wie denkt dat een Speurkid alleen maar praat over sur-vival, of er warm bij de kachel een filmpje over kijkt, die heeft zich goed vergist. We hebben een survivaltocht gehouden en geoefend in het zoeken naar sporen in de natuur. En dat dit niet altijd meevalt, bleek wel aan de natte voeten, maar ook om je weg te vinden aan de hand van een kompas. Dan sta je er versteld van hoe bijvoorbeeld vogels duizenden kilometers kunnen vlie-gen en precies weten welke kant ze op moeten.Natuurlijk hadden we deze thema’s om iets te leren van de wonderen in de natuur, maar we hebben er ook veel lol bij gehad. Klimmen in omgevallen bomen en Jo-nathan de stroper proberen te arresteren, rennend door de braamstruiken heen, was ook dikke pret.Als Speurkid hebben we ook veel leuke en mooie din-gen gemaakt om de natuur een handje te helpen. Een insectenhotel bijvoorbeeld, waar we natuurlijk heel be-nieuwd naar zijn of er ook echt bezoekers zullen komen. Geef het vooral door, wanneer er insecten zijn die een plaatsje hebben gevonden in jullie hotel.Maar we bleven natuurlijk niet hangen bij de winter en het overleven. Want de lente komt er aan en dan barst heel de natuur weer uit in een grote kleurenpracht en overal nieuw leven. We hebben zaadjes gezaaid en zijn benieuwd wat er allemaal opkomt en gaat groeien. Krui-den en bloemen zijn niet alleen leuk voor jezelf, maar

daar doe je ook heel veel insecten een plezier mee. Zaden horen bij de voortplanting van planten, maar we gaan verder met het thema dit voorjaar en gaan het nog hebben over de bloemetjes en de bijtjes. En om dat uiteindelijk allemaal in één mooi plaatje te zien, gaan we dit voorjaar naar de Tenellaplas. Een gebied van vogels, mooie en zeldzame planten, duinen, vervaarlijk uitzien-de Schotse Hooglanders en rollebollen op het strand. Wie heeft daar geen zin in? En dan hebben we nog niet eens iets gezegd over wat we er allemaal gaan doen.Kortom, we hebben de lentekriebels en nog zoveel te ontdekken en te doen, voordat het zomer is.

SPEURKIDS kijken uit naar de LENTE

door Ron Leeuwis

Survival, ontdek het bos (foto: Ron Leeuwis) Speuren naar sporen (foto: Ron Leeuwis)

We maken een insectenhotel (foto: Ron Leeuwis)


Sinds 1911 worden er in Nederland vogels van een ring voorzien om zo de geheimen in de vogelwereld te ont-rafelen. Want waar blijven onze zomervogels en waar komen onze wintervogels vandaan. Hoe oud worden ze en is het elk jaar dezelfde zwaluw die in de stal broedt. Vragen waar we nu voor een deel antwoord op kunnen geven maar (bijna) elk antwoord geeft weer een nieuwe vraag. Dus blijven we vogels ringen.

Sinds in 1911 de eerste vogel, een Spreeuw, van een ring werd voorzien zijn er al ruim 11 miljoen gevolgd. Dit leverde meer dan een miljoen terugmeldingen op. Een schat aan gegevens waardoor we veel te weten zijn ge-komen over bijv. trekwegen en leeftijden.Om vogels individueel te volgen zijn andere merktekens echter handiger. Het aflezen van een ring bij bijv. een Koolmees is toch wel erg lastig. Bij grote vogels is dit vanzelf wat beter te doen, maar daar is de afstand vaak weer een probleem.Hiervoor worden dan ook kleurringen gebruikt met een unieke code. Het aantal kleurring projecten is enorm. Over heel de wereld werkt men ermee. Voor wie meer wil weten over kleurringprojecten in Europa moet maar eens kijken op www.cr-birding.org. Daar kunt u ook al de waarnemingen invoeren.In de Alblasserwaard zijn het vooral de halsbanden bij de (kol)ganzen waar verschillende leden van de vogel-werkgroep heel veel zoekuren aan besteden. Vele hon-derden aflezingen zijn er de afgelopen jaren al gedaan. Hopelijk schrijft iemand er nog eens een artikel over.

In het jaar van de Spreeuw, 2014, zijn op verschil-lende plaatsen in ons land nestjongen van de Spreeuw van een kleurring voorzien. Ziet u zo`n gekleurringde Spreeuw, meld het dan via www.jaarvandespreeuw.nl Doordat 2014 een nogal afwijkend jaar was voor de Spreeuw gaat ook in 2015 het onderzoek verder en zul-len er weer jonge Spreeuwen van een kleurring worden voorzien. Alvast ter info: 2016 zal het jaar van de Kievit worden.Om een ring af te kunnen lezen moet je de vogel wel zien en dat is gelijk een nadeel van dit kenmerk. Dankzij de techniek kunnen we nu ook vogels volgen / waarne-men zonder dat we ze zien. Het zender en loggeronder-zoek heeft een grote vlucht genomen.De resultaten zijn onvoorstelbaar. Want tot voor kort wist niemand waar onze Gierzwaluwen in de winter verble-ven, waarschijnlijk ergens in Afrika. Maar door een aan-tal Gierzwaluwen van een geolocator te voorzien weten we nu waar ze de wintermaanden doorbrengen. Ook de trekwegen van ganzen zijn zo veel duidelijker geworden, want vogels alleen in ons land beschermen schiet vaak te kort. Ook onderweg van en naar de zomer- of win-terverblijfplaatsen zullen beschermende maatregelen genomen moeten worden. Deze ``stepping stone`s`` zijn onmisbaar.Met het gebruik van zenders en pijlstations, kun je ook de dagbesteding van een individu volgen en op die manier maatwerk leveren wat betreft bescherming bijv. tijdens de broedtijd.Het vogeltijdschrift Limosa heeft er een themanummer aan gewijd: Bird Tracking Zender- en loggeronderzoek aan vogels in Nederland.Het 128 pagina`s tellende themanummer is te koop via de webwinkel van Sovon, een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de vogeltrek. Op www.sovon.nl staat een uitgebreidere beschrijving van de inhoud.

Ringwerk

door Ad Kooij

Geolocator (foto: Roel Meijer)

Halsband (foto: Corne Stam)


Foto’s: Ton van Tuijl

Crocus Klein hoefblad

Wilgen

Winterakoniet

Hardinxveld Avelingen

Kinderdijk bezoekersmolen


JubileumNatuur- en landschapsvereniging Alblasserwaard & Vijf-heerenlanden Den Hâneker bestond eind 2014 twintig jaar. Als jubileumactiviteiten werd op 26 november de kindermusical Fien en Teun opgevoerd. Twee dagen later werd in De Til in Giessenburg het symposium Duurzaam en Innovatief Natuurbeheer gehouden. Beide activiteiten werden door het publiek zeer goed bezocht. Hieronder een korte impressie van het symposium.

TerugblikProf. Dr. Pieter Winsemius blikte, als Hânekerlid van het eerste uur, vooral terug op de beginjaren van de vereniging. Een item dat toen al, in ons land, speelde was het wel of niet bejagen van de Vos. Als het dier zich vergreep aan de Lepelaars dan mocht het be-jaagd worden. Liet Reintje de Lepelaars met rust dan hoorde hij tot de beschermde diersoorten. Nut-tig of schadelijk? Met die emotioneel getinte bril op werd ook toen nog naar het natuurbeheer gekeken.

VooruitblikMr. Han Weber, gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland, schetste, dat de agrariërs, als de gebruikers van 70% van de grondoppervlakte, voor de provinciale overheid een belangrijke partij zijn. En dat wij leven in een tijd van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Voor 2015-2020 zag hij kansen om het nieuwe agra-risch natuurbeheer door intensievere samenwerking met vrijwilligersgroepen te versterken. Het meten van de natuurresultaten gaat tot de verantwoordelijkheid van de agrarische collectieven horen. No cure, no pay.

SCANWalter Kooy vertelde als directeur projecten van de Stichting Collectief Agrarisch Natuurbeheer (SCAN) over zijn werk voor de agrarische collectieven die recent zijn opgericht en over het Model Kwaliteitshandboek IT. Het doel is om een kwaliteitsslag te maken in het agrarisch natuurbeheer. Door de inzet van de col-lectieven zullen de uitvoeringslasten moeten dalen.

Grutto RonaldAstrid Kant de auteur van het boek Weidevogels vertel-de, met prachtige foto’s, het verhaal van Grutto Ronald. Een mannetjesgrutto die door haar van kleurringen is voorzien, met de combinatie: lime, yellow, blue, blue. Vele jaren kreeg deze vogel zijn jongen helaas niet vliegvlug. Maar dankzij kuikenland op de goede plaats en zorg van de boer lukt het Grutto Ronald de laatste ja-ren wel om succesvol zijn jongen groot te brengen. Wei-devogelbescherming met hoofd en met het hart loont.

Den Hâneker, 20 jaar jong en vitaal

door Jan Andeweg

Grutto Ronald met kleurringen (foto: Astrid Kant)

Sprekers op het symposium (foto: Ronald Messemaker)


Bijenorchis

door Bram van Vliet

De Bijenorchis (Ophrys apifera) is een orchidee met grote bloemen, waarvan de onderlip enigszins op een insect lijkt. Andere soorten van het geslacht Ophrys wor-den bestoven door insecten, die, misleidt door de vorm van de bloem, proberen te paren en zo de bestuiving tot stand brengen. De Bijenorchis vormt hierop een uitzon-dering, zelfbestuiving komt bij deze plant veel voor.In de Alblasserwaard is de Bijenorchis op drie plaatsen gevonden, in 2005 op een dijk bij Alblasserdam. In 2010 op de dijk bij Nieuw-Lekkerland. Bij Alblasserdam is de Bijenorchis niet meer terug gevonden. Bij Nieuw-Lekker-land zijn ze uit gestoken. Recent is in de buurt van Gorinchem een rijke groei-plaats ontdekt. ‘En zeer recent is (door Antonie Blom) in Hardinxveld een vierde groeiplaats van de Bijenorchis ontdekt!’Omdat Bijenorchissen als rozet overwinteren, is het goed mogelijk ze in de winter te tellen. Juist omdat de omringende vegetatie laag of afwezig is. Er werden 61 rozetten gevonden. Waarschijnlijk zijn het er meer, om-dat er ongetwijfeld rozetten over het hoofd gezien zijn.In Zuidwest Nederland en in Zuid-Limburg komt de Bij-enorchis regelmatig voor. In de Alblasserwaard waren dus drie vindplaatsen. Het is de moeite waard om er in

de Waard naar de bijenorchis uit te blijven kijken. Dat hoeft niet in natuurgebieden, maar op dijken, in wegber-men, op braakliggende terreinen.Meld ze via Waarneming.nl, maar vervaag de waarne-ming wel. Onverlaten willen orchideeën nog wel eens uitsteken.

Bijenorchis bladrozet (tekening: Bram van Vliet)

Bijenorchis bloeiend (foto: Bram van Vliet)


De veldmuis was in 2014 duidelijk aanwezig in de Alblasser-waard. Pech voor de boeren die hun grasoogst moesten delen met deze diertjes. Maar, zoals een bekende Nederlandse filo-soof eens zei: “Elk nadeel hep z’n voordeel”. Natuurliefhebbers konden vanaf de nazomer genieten van de honderden Grote zilverreigers die naar de waard kwamen voor een ongekend feestmaal. Hier en daar waren er zelfs groepen van tientallen witte reigers te zien, druk op jacht naar muizen.

Veel minder opvallend was dat het ook voor de Kerkuil in alle opzichten een topjaar was. Dat is gebleken bij de controles van de voor deze vogels opgehangen nestkasten. Kerkuilen die op andere, meestal onbereikbare, plaatsen broeden blijven hier buiten beschouwing. Bij deze controles worden de nestjongen en ook de soms aanwezige oude vogels geringd met een ring van het Vogeltrekstation in Wageningen. Is de volwassen Kerk-uil al geringd, dan wordt het nummer genoteerd, zodat kan worden nagegaan waar de vogel vandaan komt. Vanaf het begin van deze controles, een jaar of vijftien gele-den, is het aantal broedparen en daarmee het aantal geringde Kerkuilen langzaam toegenomen. De laatste jaren was de groei er een beetje uit en werden jaarlijks rond de 30 Kerkuilen geringd en/of teruggevangen.

En toen kwam 2014 met maar liefst 123 ringen hervangsten. Deze verviervoudiging is voor ongeveer de helft te danken aan de verdubbeling van het aantal broedparen dat gebruik maakt van de nestkasten. De groei zit daarnaast vooral in recordaan-tallen vervolglegsels en jongen per nest. Dat ligt ook wel voor de hand. Immers, als er veel voedsel is dan is het vrouwtje in topconditie en zal ze meer eieren leggen. Ook zijn de beide ouders dan in staat (bijna) alle jongen groot te brengen. En als er na het eerste broedsel nog steeds veel voedsel is, dan kan er een tweede legsel groot worden gebracht en soms zelf nog een derde. Dat allemaal samen maakt dat het heel hard kan gaan en dat was in 2014 het geval. In onderstaande tabel is deze ontwikkeling in cijfers weergegeven.

Duiken we wat dieper in de getallen van 2014, dan vallen twee dingen op. In de eerste plaats zien we dat de broedresultaten

Kerkuilrecords

door Roel Meijer

2010 2011 2012 2013 2014

Nesten met geringde jongen 6 7 7 9 19

Gem. aantal jongen per nest 4,3 4,4 3,7 3,4 5,5

Tweede legsels 1 - - - 3

Derde legsels - - - - 1

in de loop van het jaar steeds beter worden. De nesten die in mei en juni geringd zijn, tellen gemiddeld 4,9 jongen. De latere nesten komen daar met gemiddeld 6,4 jongen ver bovenuit. Ken-nelijk is de voedselsituatie, dus het aantal veldmuizen, in de loop van het jaar steeds beter geworden. Het tweede wat opvalt, is het aantal grote nesten. Hadden we in de jaren 2010 t/m 2013 in totaal slechts 1 nest met 7 jongen, in 2014 zijn er maar liefst 3 nesten met 7 of meer uilskuikens. Het recordnest telde maar liefst 9 jongen die stuk voor stuk in prima conditie waren (zie foto).

Het vangen van al geringde Kerkuilen levert altijd verrassingen op. De grootste was de hervangst van een vrouwtje eind augus-tus in Giessenburg. Ze had daar een nest van 6 weldoorvoede jongen. Wat deze vangst zo verrassend maakt is dat we haar een kleine drie maanden eerder geringd hebben in Wijngaarden. Toen had ze 4 jongen. Hetzelfde, dus ook 4+6=10 jongen, wist een paartje Kerkuilen in Streefkerk te presteren. Maar de abso-lute recordhouder is een paar Kerkuilen uit Goudriaan. Zij waren in staat achtereenvolgens 4, 6 en 9 jongen groot te brengen, samen dus maar liefst 19 Kerkuilen. Het vrouwtje broedt al jaren, en met veel succes, op deze locatie. Ze kent kennelijk alle goede voedselplekjes. Ze had in 2014 wel een nieuwe partner. Opval-lend is dat in al deze gevallen de latere legsels groter zijn dan de eerdere. Meestal is dat juist andersom.

Wat 2015 zal brengen, zullen we moeten afwachten. Maar het ziet er gunstig uit, er zijn immers nog steeds volop veldmuizen. Bij de wintercontrole afgelopen januari en februari zijn alle nest-kasten bekeken en zo nodig schoongemaakt, hersteld of ver-vangen en aangevuld. Ook werden veel Kerkuilen aangetroffen, vaak al gepaard. Gezien het gewicht van deze uilen is het met de conditie ook in orde. Alle reden voor optimisme dus.

En nog een verrassing..., tijdens de winterronde hebben we geen enkele in 2014 geringde jonge Kerkuil aangetroffen. Waar zouden die gebleven zijn?

Naschrift: Dit is een kopie van een deel van een eerder artikel van Arie Jacob. Als u of jij interesse hebt en iets wil gaan bete-kenen in het beschermen van de Kerkuil, bijv. plaatsen van een kast of als er een melding is van een aangetroffen Kerkuil kun je contact opnemen met Arie-Jacob Brokking. 0184-684878 of [email protected]

Kerkuil (foto: Roel Meijer)


Activiteiten en werkgroepen contactpersoon telefoon /e-mailAdvertenties ‘Onze Waard’ Door Verhagen 0184-682235Amfibieën-& Vissenwerkgroep Richard Slagboom 06-49201029Bibliotheek Ans van Hoek 078-6154125Educatie en IVN-werkgroep Nel Welschen 078-6172348Exposities Kunst Ellie Snoeren 078-6151269Fotografie Jan Trapman 0184-615090Gebouw (SNC) Wim Hoogkamer 078-6154464Horeca-bar Evert de Groot 0184-412618 b.g.g. 06-11172903Illustraties Piet van Meerkerk 0184-683301Jeugdclub (8-13jaar) Geri de Lange-Mes 078-6916044Kinder-doe-hoek Nel Welschen 078-6172348Knotploeg “De Kievit” Nik Blom 0184-652249Ledenadministratie Elly Hoogkamer [email protected]“Onze Waard”kopij Door Verhagen [email protected]“Onze Waard”vormgeving vacaturePlanologie Jacques Verhagen 0184-682235Planten- en Insectenwerkgroep Bram van Vliet 0184-617245Public Relations (PR) vacatureScholen Miriam Vermeij [email protected] Heleen Roest 0184-681725Vogelwerkgroep Pieter Bieren 06-30344431 Richard Slagboom 06-49201029Tuinwerkgroep Leen den Ouden 078-6153280Webmaster René van Maurik [email protected] Ans van Hoek 078-6154125Weidevogelwerkgroep Jan Andeweg 0184-683119Zoogdierenwerkgroep Nel Welschen 078-6172348

ACTIVITEITEN & WERKGROEPEN


Streeknatuurcentrum Alblasserwaard

‘Onze Waard’ is het vier keer per jaar verschijnende mededelingenblad vande natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

... al meer dan 40 jaar uw eigen natuurvereniging

De vereniging heeft ten doel:1. Het bevorderen van het natuur- en milieubesef door

middel van educatieve activiteiten.

2. Het beschermen van flora, fauna en landschap.

3. De studie over de flora, fauna en landschap.

4. Het meewerken aan het in stand houden van door particulieren of organisaties, in de Alblasserwaard verworven natuurgebieden.

5. Het waken tegen water-, bodem- en luchtverontreiniging.

6. Het toetsen van planologische voornemens en het eventueel hierop reageren door middel van gefundeerde bezwaarschriften.

Matenaweg 13356 LS PapendrechtTel. 0184-412618www.nvwa.eu

Openingstijden:In de zomervanaf 1 april t/m 30 septemberDinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur In de winter:vanaf 1 oktober t/m 31 maartWoensdag van 12.00-16.00 uurZaterdag van 10.00-17.00 uurAndere dagen op afspraak

Bezoek ons op

Facebook

Retour indien onbestelbaar: Postbus 171, 3350 AD Papendrecht

Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ONZE WAARD...‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement...

Documents

Transcript of Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard” ONZE WAARD...‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement...