5e jaargang 1e en 2e kwartaal 2015

Inzegening Okomfo Fu Kondre Dorenia Babel

NAKS MAKEDA: Voorbereiding repetities en audio opname

NAKS Makeda ‘Kruderi’

De erfenis van Maya Angelou

NAKS OPO YARI VIERING, 21 FEBRUARI 2015

02

INZEGENING OKOMFO FU KONDRE DORENIA BABEL

Vanaf zondag 22 februari 2014 kent de wintigemeenschap een ‘okomfu fu kondre’ die op 1 januari 2014 op het niveau van geestelijke leider bij beschikking is benoemd en erkend door de overheid. Dit gegeven is

een mijlpaal die mogelijk is geworden door de constante bijdrage van Tata Kwasi ku Tata Tinsensi, NAKS en Fiti Fu Wini om winti (of delen van dit erfgoed) zo ruim mogelijk uit te dragen.

Elk der genoemde organisaties doet dat op een eigen manier vanuit de eigen ideeën.

Er hangt al vanaf de slaventijd een onterechte negatieve waas rondom de wintibeleving die vooral gevoed is door koloniale overheden en christelijke organisaties in Surina-me, met het gevolg dat deze bele-ving in een taboesfeer terecht-kwam. Velen hebben zich geruime tijd ingezet om het besef voor het eigene niet te laten doodbloeden. Het streven hierbij is altijd ge- weest dat winti die plaats krijgt die het rechtmatig toekomt c.q. ver-dient en daarin heeft de organisa-tie NAKS met haar vele activiteiten

een voorhoede rol gespeeld. Dat is nu al 67 jaren lang het geval. NAKS is dus de stonfutu (bron), waaruit velen inspiratie putten (of geput hebben) om met hun eigen ideeën de doelgroep te stimuleren op dit pad van zelfbehoud en vooruit-gang.

Op voorspraak van Juliën Zaal-man en Elfriede Baarn werd in 2006 een stuurgroep samengesteld die wekelijks één keer bij elkaar kwam met het specifieke doel te praten over de rechtmatige plaats van winti in de samenleving. Deze stuurgroep bestond uit Juliën A. Zaalman, France Oliviëra, Elfriede Baarn, Liesbeth Peroti en Claudet-ta Toney van de organisaties Tata Kwasi ku Tata Tinsensi, NAKS en Fiti Fu Wini. Maandenlang werd er over issues gebrainstormd en de conclusies waren eenduidig: de bijdrage van winti om de ge-ordendheid en saamhorigheid in de samenleving te garanderen is eminent en niet weg te denken. Er werd gesproken over lange termijn zaken die duurzaam het karakter van winti moesten onderstrepen. De religieuze waarde van winti

moest beter tot zijn recht komen. Winti werd vanwege de taboesfeer teveel geassocieerd met vormen van afgoderij en degenen die zich met de winti religie bezighielden hadden een lage sociale status. Daarin moest verandering komen. Eenduidig was het standpunt dat het handelen of niet-handelen van de overheid tegenover de winti religie, een duidelijke discrimine-rende en veroordelende houding etaleerde, hetgeen als zeer stuitend werd ervaren! Andere geloofsgroe-pen worden met fluwelen hand-schoenen bediend, waardoor winti in een hoekje gedrukt bleef. Ge-lovige aanhangers durven daar-door er niet openlijk voor uit te komen dat zij winti als geloof aan-hangen, terwijl ze hun geestelijke heil wel zoeken en vinden volgens wintiprincipes.

Om hierin verandering te brengen werd gekeken naar de bestaande wettelijke voorschriften die het re-ligieuze veld vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken ordenen en waarin rechten van religieuze groepen zijn vervat.

INZEGENING OKOMFO FU KONDRE DORENIA BABEL(VERVOLG)

03

De conclusie was dat door de tot dan gehanteerde interpretatie van deze voorschriften, de groei van winti in de samenleving serieus werd belemmerd. De eerste grote stap was dan ook om haaks hierop een winti-organisatie voor te dra-gen voor opname en registratie in de databank ‘Religieuze Organisa-ties’ bij Binnenlandse Zaken, af-deling Erediensten. Het verzoek daartoe werd zodoende gedaan bij minister Maurits Hassankhan, het- welk resulteerde dat in mei 2006 Stg. Tata Kwasi ku Tata Tin-sensi als 1e winti-religieuze or-ganisatie werd opgenomen en ge-registreerd in de databank van het ministerie van Binnenlandse Za-ken. In 2013 werden door de over-heid geestelijke gidsen uit het wintiveld benoemd op het niveau van counselor, bevoegd om zieken, gevangenen en slachtoffers van huiselijk geweld te begeleiden en van advies te dienen. De volgende grote stap vooruit is de erkenning en benoeming van de eerste winti-geestelijke door de overheid op het niveau van geestelijke leider voor de wintigemeenschap. En met de inwijding op 22 februari 2015 van deze wintigeestelijke tot ‘okomfo fu kondre’, biedt dat okomfo (mw. Dorenia Babel) de mogelijkheid om publieke taken uit te voeren namens de wintigemeenschap.

Met de inwijding zijn de ver-wachtingen natuurlijk heel hoog gespannen. Okomfo zal moeten zorgdragen voor meer transparantie van het wintiveld. Het moet duidelijk zijn waar het bij de winti religie om gaat: wat is de ethiek en wat zijn de waarden en normen. Okomfo moet ervoor zorgen dat wintisymbolen (zoals o.a. de betekenissen van de ver-schillende winti uitingen) waar nodig in ere worden hersteld en goed bewaard blijven en dat daar-voor respect wordt opgebracht. Verder zal okomfo ervoor moeten zorgen dat wintigelovigen een hou-vast vinden uitgaande van de prin-cipes van het geloof; ze moeten er duidelijk voor kunnen uitkomen wintigelovig te zijn. De bijdrage van winti tot saamhorigheid van de samenleving moet goed worden vertolkt; gelovigen moeten weten wat de geloofskracht van winti is in het leven en hoe dat te interpre-teren in elke leefomstandigheid. Om dit alles na te streven, voert okomfo al individuele gesprekken

met geloofsaanhangers en hebben wintiman, okomfo gevraagd op te treden als geestelijke leider bij verjaardagfeesten, huiszegenin-gen en als begeleider op te treden bij rituelen tijdens huwelijkse vol-trekkingen. De bedoeling is om wekelijks een vaste dag te kiezen voor het houden van kompar-si-bijeenkomsten. Op deze dag kunnen wintigelovigen bij elkaar komen voor geestelijke vorming om bewust te zijn c.q. te worden gemaakt over het leven en hen de ethiek, waarden en normen vol-gens de wintiprincipes bij te breng-en.

Daarom wordt als prioriteit gezien, het streven tot het opzetten van een geloofshuis, een wintikampu dat toegankelijk is voor een ieder, ook voor de niet wintigelovige, waar-door het werk vanuit een centrum kan worden uitgevoerd.

Het werk is pas begonnen. Ge-hoopt wordt dat de komende re-gering zich meer zal inzetten om gelijke kansen te creëeren binnen het geestelijke veld in Suriname en via de stem van okomfo zal de win-tigemeenschap haar rechtmatige plaats moeten opeisen.

Stg. Tata Kwasi ku Tata Tinsensi

Namens het bestuur

J. A. Zaalman (Voorzitter)

04

LifEtimE AchiEVEmEnt AwARd VOOR BARRyL BiEkmAn

Dit jaar is het thema Phenomenal Woman en kijkt ZAMI terug op de lange weg die gekleurde vrou-welijke leiders in Nederland heb-ben afgelegd.

Stichting ZAMI is een organisatie die al 23 jaar werkt aan de empowerment van zwarte migranten en vluchtelingvrouwen (zmv-vrouwen) in Nederland. Jaarlijks reikt zij een prijs uit om de kracht van diversiteit

te laten zien en om gekleurde vrouwelijke rolmodellen te creëren.

In het bijzonder denken we terug aan die grootse vrouwen in wiens voetsporen wij mogen treden; de pioniers, de spoorzoekers. Uiter-aard kijken we ook vooruit, want er zijn veel nieuwe inspirerende rol-modellen opgestaan, die allen op hun eigen wijze de ZMV-vrouwen vertegenwoordigen. Zami reikt dit jaar twee prijzen uit, namelijk de New Leader Award aan een op-komend talent én een Lifetime Achievement Award aan een bijzondere vrouw die zich al jaren inzet voor vrouwenemancipatie.

Op vrijdag 9 januari 2015 is in het inspiratiehuis de Nieuwe Poort te Amsterdam, de New Leader Zami award uitgereikt aan Noidy Cod-fried. Zij mocht de prijs in ont-vangst nemen voor het lef waarmee ze zich inzet voor de zichtbaarheid van multiculturele lesbische vrou-wen en voor haar inzet voor de rechten van LGBTQ gemeenschap.

De ZAMI Lifetime Achievement Award 2015 is toegekend aan Bar-ryl Biekman omdat zij zich al vele jaren onvermoeibaar inzet voor di-versiteit, vrouwenemancipatie en tegen racisme & discriminatie in Nederland. Zij is een waardige am-bassadeur.

Stichting ZAMI heeft in samen-werking met NAKS op maandag 19 januari 2015 deze Lifetime Achievement Award in Paramari-bo aan Barryl Biekman uitgereikt.

05

Un intERnAtiOnAL dEcAdE fOR PEOPLE Of AfRicAn dEScEnt

Vn intERnAtiOnAAL dEcEnniUm VOOR mEnSEn VAn AfRikAAnSE kOmAf

Door de Verenigde Naties (V.N.) is vanaf januari 2015 het Internationaal Decennium voor Mensen van Afrikaanse Komaf geproclameerd. De thema’s die de V.N. bij deze proclamatie gekozen heeft zijn

erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling. NAKS vindt het een goede zaak dat een dergelijk decennium is geproclameerd door de V.N. Wij zullen ons in Suriname moeten inzetten om in gezamenlijk verband bij te dragen aan de realisatie van de gestelde doelen. Met gezamenlijk verband bedoelen wij: de overheid samen

met NGO’s en de NGO’s in onderlinge samenwerking.

Door de Verenigde Naties (V.N.) is vanaf januari 2015 het Interna-tionaal Decennium voor Mensen van Afrikaanse Komaf geprocla-meerd. De thema’s die de V.N. bij deze proclamatie gekozen heeft zijn erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling. NAKS vindt het een goede zaak dat een dergelijk decennium is geproclameerd door de V.N. Wij zullen ons in Suriname moeten inzetten om in gezamen-lijk verband bij te dragen aan de realisatie van de gestelde doelen. Met gezamenlijk verband bedoelen wij: de overheid samen met NGO’s en de NGO’s in onderlinge samen-werking.

Mening NAKS over de huidige mondiale situatie van de zwarte mens?

De doelen zijn gebaseerd op een uitgebreide analyse van de positie van de mensen van Afrikaanse komaf in de wereld.

Hoewel de omstandigheden waarin deze groep leeft van land tot land en van regio tot regio ver-schilt, zijn er toch gemeenschap-

pelijke problemen die ervaren worden. Hiervan worden enkele genoemd die we ook in Suriname herkennen, zoals:

- Discriminatie op basis van huidskleur/etniciteit;

- Ongelijkheid met name v.w.b toegang tot de ar-beidsmarkt, tot hoogge-kwalificeerde banen;

- Ongelijkheid v.w.b. de toe-gang tot basisonderwijs en tot hoger (technisch) onderwijs;

- Ongelijkheid m.b.t. de toe-gang tot basisvoorziening-en;

- Een onevenredige verte-genwoordiging in de gevangenispopulatie;

- Onverdraagzaamheid en onbegrip voor de religies en spirituele uitingsvormen van Afrikaanse komaf;

- Onvoldoende erkenning van het culturele erfgoed

dat zij hebben voortge-bracht;

- Stereotype beeldvorming over mensen van Afri-kaanse komaf in de media die vooroordelen en dis-criminerende houdingen oproepen c.q. versterken.

NAKS herkent bovenvermelde problemen in Suriname en in an-dere werelddelen. We hoeven al-leen maar te kijken naar de acties die in de USA worden gevoerd om het politiegeweld tegen zwarten in te dammen. We herkennen ze ook aan de heftige discussies over zwarte piet in Nederland. Maar dichter bij huis: enkele jaren geleden was er een spraakmakende gebeurtenis waarbij een zwarte man in de Braziliaanse hoofdstad werd aangehouden omdat hij wei-gerde te verklaren hoe hij aan een super de luxe auto kwam. Bij nader verhoor op het politiebureau bleek het om een rechter te gaan.....

06

Un intERnAtiOnAL dEcAdE fOR PEOPLE Of AfRicAn dEScEnt

Vn intERnAtiOnAAL dEcEnniUm VOOR mEnSEn VAn AfRikAAnSE kOmAf (VERVOLG)

Vandaar dat wij van mening zijn dat de door de V.N. gekozen the-ma’s, namelijk erkenning, recht-vaardigheid en ontwikkeling, dan ook zeer toepasselijk zijn.

Aandachtspunten voor de Afro-Surinamers in de komende tien jaren?

Wat NAKS betreft is een keuze ge-maakt voor de volgende actiepun-ten:

1. het bijdragen aan meer verdraagzaamheid en begrip voor de winti re-ligie en andere spirituele uitingsvormen van Afri-kaanse komaf;

Er is nog teveel taboe rond-om de winti religie en de winti geneeskunde. Hier-door ontstaat er onterechte angst en afwijzing. Dat is jammer omdat daardoor de positieve elementen die kunnen leiden tot onder meer de egoversterking en erkenning van het eigene verloren gaan en niet in-gezet kunnen worden tot welzijn van individuen en groepen. Aan de andere kant leiden deze taboes tot situaties waarbij sommige individuen die de winti geneeskunde ten onrechte

gebruiken of misbruiken voor eigen gewin, niet aan de oppervlakte komen. Het feit dat Nederlandse huisartsen vanuit een ge-constateerde noodzaak op zoek zijn gegaan naar meer informatie over de relatie tussen winti genezing en de Westerse geneeskunde, spreekt in dit verband boekdelen. Maar ook het feit dat er reeds Surinaamse artsen zijn die in hun be-handeling van psycho-somatische aandoeningen steeds meer zoeken naar dezelfde relatie en com-binatie, is een stap in de goede richting. In dit ver-band wordt verwezen naar bijvoorbeeld de RGD die een wintideskundige heeft ingezet voor het bereiken van een effectiever gene-zingsproces bij sommige patiënten. Ook als we dit vraagstuk benaderen van-uit het standpunt van de fundamentele rechten van de mens om in vrijheid een godsdienst te kiezen en te beleven, komen we terecht bij de noodzaak om meer informatie en ken-nis te verspreiden over dit onderwerp en taboes weg te maken. Wij merkten bij

de recente show van de NAKS jongeren afdeling NAKS Wan Rutu, waar-bij de dansen van onze voorouders alle aandacht kregen van het publiek, hoe groot de behoefte is aan meer kennis, maar ook aan meer openheid over de wintidansen.

2. het bijdragen aan meer erkenning van het cul-turele erfgoed dat Surina-mers van Afrikaanse ko-maf hebben voortgebracht;

Het gehele programma van NAKS is gericht op het bijdragen aan meer be-wustzijn en erkenning m.b.t. ons cultureel erfgoed middels diverse culturele uitingen en podiumkunst-en: zang, dans, muziek, theater, maar ook via singi-neti activiteiten en het verder ontwikkelen van het Sranantongo. Deze activi-teiten zullen verder ver-sterkt worden in het kader van het Vn internationaal decennium voor mensen van Afrikaanse komaf.

07

Un intERnAtiOnAL dEcAdE fOR PEOPLE Of AfRicAn dEScEnt

Vn intERnAtiOnAAL dEcEnniUm VOOR mEnSEn VAn AfRikAAnSE kOmAf (VERVOLG)

We hebben in de loop der jaren ook veel documen-tatiemateriaal verzameld dat we aan het publiek willen aanbieden middels een goed gedocumenteerd informatie- en documen-tatiecentrum over de Afro-Surinaamse cultuur.

In samenwerking met di-verse culturele NGO’s en de overheid, zullen wij ook bijdragen aan het inven-tariseren van het materiële en culturele erfgoed, zodat Suriname eindelijk aan de UNESCO en aan de wijde wereld een lijst van het Su-rinaamse erfgoed kan pre-senteren.

3. Het bijdragen aan de ver-sterking van gezinnen zodat er een goede basis gelegd wordt voor de ontwikkeling, verster-king en ontplooiingsmo-geljkheden van jongeren;

Dit zal onder meer geschie-den middels het opzetten van een gezinsempower-ment unit.

4. Het bijdragen aan de economische verster-king van individuen en gezinnen;

Onder meer door het bevorderen van de spaar-zin en het stimuleren van ondernemerschap.

NAKS projecten in het kader van het belang van de Afro-Surinamers

Projecten die wij zullen voorleggen voor financiering hebben be-trekking op de bovenvermelde ac-tiepunten, waaronder:

- het houden van be-wustzijnsverhogende acti-viteiten m.b.t. het cultureel erfgoed;

- het inventariseren van het cultureel erfgoed;

- het opzetten van een infor-matie- en documentatie-centrum;

- het voortzetten van cul-turele programma’s ter ver-sterking van het cultureel bewustzijn, met name van jongeren;

- het versterken van het Sranantongo;

- het eren van Surinaamse helden van Afro-Suri-naamse komaf, het weg-maken van taboe m.b.t. winti.

- Het stimuleren van de spaarzin en ontwikkeling van het ondernemerschap.

08

Ze is wel omschreven als Amerika’s meest zichtbare vrouwelijke autobiograaf, en genoot de reputatie de meeste gelauwerde Zwarte dichteres te zijn; haar gedichten werden wel de volksliederen van Zwart Amerika genoemd. Ze schreef zeven memoires waarvan haar debuut I Know Why the Caged Bird Sings de bekendste is. Tevens heeft ze drie boeken met essays op haar naam staan en verschillende poëziebundels. Maya Angelou mocht wel meer dan 50 eredocteraten in ontvangst nemen, om welke reden ze met eerbied dr. Angelou wordt genoemd. Bovendien, dr. Angelou was een inspiratiebron voor vele celebrities, niet in de minste plaats Oprah Winfrey, de

talkshowhost die het tot miljardair schopte.

dE ERfEniS VAn mAyA AnGELOU

Al op jonge leeftijd putte ze kracht uit poëzie en andere grootse literatuur om met haar jeugdtrau-ma’s om te gaan. Na haar moeilijke jeugd werd ze danseres en calypso zangeres en uiteindelijk schrijfster. Eind jaren ‘50 werd ze lid van the Harlem Writers Guild. Ze zou als journaliste en universitair docente gaan werken in Egypte en Gha-na. Gedurende deze tijd leerde ze Frans, Spaans, Italiaans, Arabisch en Fanti spreken. Ze keerde terug naar de VS om Malcolm X te as-sisteren een nieuwe organisatie op te zetten, maar kort na haar terug-keer werd Malcolm X vermoord.

Kort daarop vroeg dr. King haar op zijn beurt om de coördinatrice in het noorden te worden voor de SCLC. Tot haar grote ontzetting werd King in 1968—nota bene op haar verjaardag—vermoord. Vervolgens begon ze met behulp van de bekende Zwarte schrijver James Baldwin te werken aan haar beroemde boek I Know Why the Caged Bird Sings, welke in 1969 uitkwam.

 Na de publicatie van I Know Why the Caged Bird Sings werd ze eensklaps wereldberoemd.

Voor Maya Angelou deden Zwarte Amerikaanse schrijfsters (al dan niet gedwongen) aan zelfmargi- nalisatie, oftewel ze presenteerden zich niet als centrale karakters in de literatuur die ze zelf schreven, volgens literatuurcriticus Hilton Als. Maar dr. Angelou brak met die ongeschreven wet door haar per-soonlijke leven te bediscussiëren in haar boeken. Angelou schreef van binnenuit en taboe door-brekend over het leven van Zwarte Amerikanen zonder zich ervoor te verontschuldigen.

09

dE ERfEniS VAn mAyA AnGELOU (VERVOLG)

Caged Bird veranderde de bena-dering van zwarte autobiografie schrijfsters volledig. Time Maga-zine rekent Caged Birds tot de 100 meest invloedrijke boeken ooit. Professoren die studenten ken-nis van de literatuur bijbrengen verkondigen dat dr. Angelou’s boek Caged Bird doorgaans het boek is dat de meeste studenten voor aan-vang van de studie reeds gelezen hebben.

Bovendien werd dr. Angelou zelf sinds haar doorbraak ten zeerste erkend als spreekbuis voor zowel Zwarte Amerikanen als vrouwen. Er is wel gezegd dat Angelou’s leven letterlijk haar werk was.

In All God’s Children Need Travel-ling Shoes beschrijft ze haar avon-turen in Afrika, onder meer haar ervaringen tijdens het bezoek van Malcolm X aan Ghana. In de VS werd Malcolm wellicht verguisd, Angelou beschrijft echter hoe hij in Afrika in de hoogste kringen werd geïntroduceerd, en de ambas-sadeurs van een reeks landen zoals Nigeria, China, Guinee, Joego-slavië, Mali, Cuba, Algerije, enz., zich liepen te verdringen om hem te begroeten.

Wat dr. Angelou’s poëzie betreft, daarin verkent ze thema’s als liefde, pijn, muziek en racisme.

Vaak gebruikt ze humor en spot i.p.v. tranen om met verdriet en irritatie om te gaan. Dr. Angelou droeg in 1993 haar gedicht On the Pulse of Morning voor tijdens de inauguratie van president Clinton op verzoek van laatstgenoemde en in 1995 bij de Million Man March haar Million Man March Poem. De critici slaan haar memoires hoger aan dan haar poëzie, desalniette-min kan geenszins de invloed van haar dichtwerk onderschat wor-den.

Eveneens voor rappers is dr. An-gelou een groot voorbeeld. Q-Tip noemde dr. Angelou één van zijn grootste inspiratiebronnen. Toen Kanye West en Digital Planets hun favoriete dichters omschreven, gre-pen beide acts naar de naam van dr. Angelou (en Nicki Giovanni). The Roots vergeleken zich op hun debuutalbum met dr. Angelou, haar prefererend boven namen als Shakespeare. Dat haar invloed op Hip-Hop groot is blijkt wel uit het feit dat rappers meer dan eens naar haar werk en/of persoon refe-reerden. Zo was Hip-Hoplegende 2Pac Shakur een groot fan van haar, en boorde hij in 1999 postuum zelfs een schare jonge fans aan voor dr. Angelou met het album Still I Rise (hetgeen refereerde aan een beroemd gedicht van haar).

Eveneens Nicki Minaj is met een song genaamd Still I Rise gekomen toen ze een opkomende artiest was die veel weerstand ondervond. The Clipse verwees in We Got it 4 Cheap naar Caged Birds: “It’s like tryin’ to fly, but they clippin’ your wings/ And that’s exactly why the caged bird sings.” Zo hebben wel meer rappers aan haar gerefereerd, waaronder Nas en Lupe Fiasco. Dr. Angelou heeft zelfs bijgedragen aan Hip-Hopalbums: op de openings-track van Common’s The Dreamer, The Believer draagt ze zelfs een gedicht voor (al zou ze achteraf zeggen het jammer te vinden.

MET DANK AAN GLADYS WATERBERG

Bron : Date: Sat, 31 May 2014 Subject : De erfenis van Maya Angelou From : grapevine888@gmail.com

10

di fU 2 SRAnAntOnGO BAkAdinA, mUn 3, 01, 2015

Brada, Sisa,

Fu grontapu mamatongodey ede, FiRi FM ben kon a yari 2014 nanga a prakseri fu hori wan dey spesrutu fu grani a sranantongo. Nanga yepi fu atifiri staman a fositron a Sranantongo Bakadina hori, mun 3, 02, 2014. Baka wan yari mun 3, 01, 2015 a di fu 2 Sranantongo Bakadina hori. FiRi FM nanga NAKS Nederland wroko

makandra fu seti a dey kon nanga a boskopu “Opo yu tongo”.

Wan tesi fu a dey

Wan dey a fesi angisa ben anga,  sturu, tafra nanga prododan ben seti na fasi. Sonde, a dey fu Kwasi nanga Kwasiba, mun 3, 01,2015  afu yuru na fesi den suma bigin waka kon. Den sisa fu NAKS Nederland ben kari den kon, poti wan buku a den anu, fu den sabi fa a dey ben o waka. NAKS Kulturu Posu, a singi tetey fu NAKS Nederland, opo a dey nanga begi fu sisa Maritha Kitaman.  Baka di un singi a kondresingi nanga Sranankondre diri kondre fu Tata Julius Koenders,   un memre  sisa Florence Accord. Kondre ben sabi en leki sisa Florence, nomo en tru tru nen ben de Laurence Pauline Accord- Te vrede (08.06-1944/18.12.2014). A sisa ben de opoman-staman fu Opo-oso Opo Sranantongo nanga fu Tata Julius Koenders Sabi Oso. Na en opo a singi tetey Krin Sten. Moro fara a ben singi na Vrouwenkoor Maranatha, Kwakoekoor nanga Amiemba. Hipi hipi totiwan sisa Florence yepi sreka fa en ben de edeman fu a Sranan dreyten sreka (zomerschool) na Bemre.

Sisa Florence ben de wan dya dya krakatiki te a ben abi fu du nanga srana ntongo. Den di wakakon ben kan luku wan pisi kino pe a sisa ben tyari en boskopu na a fosi Sranantongo Bakadina.

A fosi takiman Brada Kwasi Koorndijk, ben taki fu a preypisi fu tongo na kondre Yu no man kenki fu tongo, fa yu e kenki yu yapon noso yu bruku. Wan tongo e tyari den sani san un e bribi, fa un libi seti, den gronprakseri, sobun normen en waarden fu den suma di e taki a tongo. A koti wan tu pasi tu fu sori fa wan taki kan bruya te suma no gwenti e wroko nanga a tongo. Awinsi 2 suma e taki 1 tongo, te difrenti bribi de sobun a fasi fa den e luku a libi e prati pasi, a tori kan pori.

Den brada Andre Reeder, Roy Wijks, Jules Rijssen di e skrifi wan buku fu Tata Julius Koenders gi mofo fu a wroko nanga a sasi san den e feti fu kaba a yari disi.

“Georgette, mi lobi” a buku fu brada Romeo Grot ben kon na doro di fu 3 tron.  Brada Romeo

taki “Georgette mi lobi” kisi a grani fu wan spesrutu  buku san skoro pikin na Sranankondre kan teki fu leysi. Den di wakakon ben breyti nanga a nyunsu fu yere wan buku san skrifi na sranantongo kisi so wan grani. Den naki anu gi brada Romeo.

Sranankondre ben abi wan pisi e prey tu. Fa mofo ben koti na fesi na kruderitey un ben aksi den sabiman fu tongo brada Rudy Spa, Eddy van der Hilst, Stanley Hanenberg wan tu sani san abi fu di nanga a tongo. Brada Spa ferteri taki den abi a prakseri fu gi den fosten tori nanga prey na sranantongo san un ben sabi fu baridosu nyun libi. Brada Stanley taki un musu teki ala okasi san un abi fu sori a tongo grani gi un, fudi no wan suma no sa du en gi un, a de na un fu teri a tongo. Brada Eddy sori taki alaten sranantongo na Sranan nanga sranantongo na patatakondre sa tan prati pasi, fu di a abi fu du fa a tongo e libi. Den suma na patatakondre e taki patata tongo dey fiya. Te den o kenki fu taki sranantongo nofotron den e taki a sranantongo wan patata fasi.

di fU 2 SRAnAntOnGO BAkAdinA, mUn 3, 01, 2015 (VERVOLG)

11

Wan dey a yere wan uma taki: now a e kon na sodro, prefu a taki now mi e kon. Fudi a e wroko furu nanga a tongo, a e stotu nanga sani san no seti ete na tongo. A e tan suku fasi fu seti a tongo. Brada Frank Creton teki a okasi fu prati en prakseri nanga den brada.   A taki wan fasi musu de fu ala srananman, awinsi pe den de, fu prey wan pisi. Fu taki en syatu, fa kruderitetey de, wan tetey fu sabiman sa musu opo wan  tanpresi spesrutu gi a tongo fu suma seni den nyun taki, sobun wan ideeënbus. So fasi, un kan doro wan skrifimodo.

Brada Romeo Kotzebue nanga en bentan  ben  gi tori trutru  A meki den di waka kon, singi, lafu, opo tenapu, prisiri makandra.

Baka wan bro ten pe den suma ben kan nyan wan sani fu a kaseri krioro kukru, waka lontu bay wan buku, takin wan tori. Katasu pe skrifi Sranantongo Bakadina Opo Yu Tongo ben seri tu. Baka a bro, un teki waka nanga Sisa Margo Morisson di un sabi fu en puwema, A, meki un arki 2 poki san a skrifi spesrutu gi den totiwan.Ik kan Surinaams nanga Nyan yu gruntu.

Brada Stuart Rahan, 2013 & 2014 na trokiskrifi a libi alasuma na en baka, ferteri fa na en yongu yari

na Sranankondre a ben feti fu taki den difrenti tongo. Fa sonten wan kruktu taki ben meki yu tron spotpopki.  Sisa Susanne Sinester tay en angisa fu sori grontapu a no e dege dege moro te a abi fu du nanga en rutu. A taki now a o du san a man fu taki en tongo wan leti fasi. Brada Jan Ramkisoen, noyaso wrokoman fu Mighty Radio na Damsko, ferteri fa a gro kon nanga 3 tongo, Sarnami hindi, sranan nanga patatatongo. A teki okasi fu gi gi Ons Suriname grani fudi na drape a bigin skrifi sranantongo. Komoto fu 1974 en na memre fu a tetey, a yari disi Ons Suriname tapu 96 yari a winsi den sa tan. A sori go na a poku pyar hamara fu Brian Bijlhout nanga Nisha pe tu tongo sarnami nanga sranantongo e singi.

Uma, a prododan pisi fu brada Frank Wijdenbosch & sisa Gilda Dannarag meki suma tan pí. A ben bun tê.

Sabi yu tongo, na wan prey pe  2 tetey (1 tetey e tapu 3 suma) e fiya suma e basi a tongo moro bun moro trawan.

Den di wakakon abi wan pisi e prey tu. A ben gi fu lafu, a ben tyari fatu.Drape a sori taki, leysi a tongo e gi furu fu un broko-ede. Aladi a ben bruya pikinso, a ben switi fu prey.

Naks kulturu posu tapu a dey nanga “kon makandra”. Brada, sisa, Mi no musu ley, a presi ben span. A dey ben fatu, a ben piki. Den suma di kon taki: “wan tron wan yari no sari.”

Tangi na tangi tapu:

FiRi FM nanga NAKS Nederland e taki ala suma gran tangi: den di kon na prododan: Sisa Margo Morrison, Gilda Dannarag, Susanne Sinester, den brada Kwasi Koorndijk, Andre Reeder, Roy Wijks, Jules Rijssen, Stuart Rahan, Jan Ramkisoen, Romeo Kotzebue, Romeo Grot

den di prey sisa Hilli Arduin, Kitty Balker, Helga Bouterse, brada Harvey Semmoh, Wilson Boldewijn, Ricardo Tuinfort

den  di go na den saka sobun gi moni fu meki a dey waka na fasi Presun BV, Nishmashop, Waterkant Amsterdam, Deli Company, Zeegelaar Shipping, Jursa Kulturu Damsko, nanga Thuiszorg Brasamie.

Moro fara den wrokomira:   brada Yernaz Ramautarsing,sisa Margo Morrison, Lilian Caupain, Iman Sanichar,den sisa fu NAKS Nederland Engracia Vliet,  Olivia Moi Thuk Shung, Diana van Rey, Maritha Robles de Medina,

12

di fU 2 SRAnAntOnGO BAkAdinA, mUn 3, 01, 2015 (VERVOLG)

Muriel Druiventak, Nanda Jacott, Floor Benjamin Singi tetey NAKS Kulturu Posu: sisa Norine Baarn, Urmia Gulpen, Nelma Cotino, Maureen Koenders, Augusta Esajas, Rosana Dodson, Judith Sinester

Brada  Ronald Hooijer fu a tyori nanga brada Delano Veira fu Ons Suriname fu a switi wrokomakandra.

Nanga yepi fu Anana, Mamaisa nanga ala bun winti tra yari un de na wroko.

Switi odi sisa Flos Rustveld & sisa Maritha Kitaman.

FiRi FM satra 09.00-10.00 yuru sonde 16.00-19.00 yuru 107.9 na a loktu, 105.5 na a arkitetey Baripresi dyendyen 020-7884337 Koyri dyendyen 06-40321238 esi-esiwaka tanpresi firifm@hotmail.com www.salto.nl fu arki libi-libi noso bakaten Ala senikon de fu arki ete 10 mun.

Leysi a pisi fu brada Stuart Rahan http://www.dwtonline.com/laatste-nieuws/2015/03/02/sranantongo-bakadina-amsterdam-leerzaam/

Sranantongo bakadina Amsterdam leerzaam

02/03/2015 17:31 - Stuart Rahan

NAKS Kulturu Posu opende de Sranantongo Bakadina met het Surinaams volkslied, gevolgd door Sranankondre, diri kondre van Julius ‘Papa’ Koenders. Foto: Stuart Rahan

AMSTERDAM-ZUIDOOST

- De viering van de Dag der Moedertalen was een ouderwets gezellige middag in het gebouw van Vereniging Ons Suriname. Daarbij was het Sranantongo de voertaal en is opnieuw gebleken dat het spreken niet zo een probleem is, als het schrijven van de taal. Door een vraaggesprek met deskundigen Eddy van de Hilst, Rudie Spa en Stanley Hanenberg van Sranan Akademiya is geprobeerd opheldering te brengen in de grammatica.

De aanwezigen hebben gevraagd een algemene basisschrijfwijze te hanteren om verwarring te voorkomen.

Kwasi Koorndijk ging in op de grammaticale spelling. Muziekkenner en liefhebber van de Surinaamse taal Romeo Kotzebue vertelde over de diepere achtergrond van Surinaamse liedjes. Soms hoor je een regel waarvan de inhoud dubbelzinnig uitgelegd kan worden. De acteurs Frank Wijdenbosch en Gilda Danarag speelden het stuk ‘Uma’ over emancipatie en participatie van de vrouw.

De middag is afgesloten met het taalspel ‘Sabi yu tongo’ waarbij twee teams het tegen elkaar opnamen. De organisatie lag in handen van Firi FM en NAKS Nederland-.

13

kindERmiShAndELinG - inEZ SiJLBinG

“Kindermishandeling lost geen enkel opvoedingsprobleem op: je kunt geen liefde, geen respect, geen gehoorzaamheid in een kind timmeren” – Inez Sijlbing

Een poos geleden zag ik op de tee-vee een film waarin een jongetje van een jaar of 7, 8 op school met een stok op de knokkels van zijn vingers werd geslagen door de leerkracht. En waarom? Hij was niet “bij de les”. Hij zat naar buiten te staren. Terwijl het jongetje zijn straf onderging (de tranen stroom-den over zijn wangen) gniffelde de rest van de klas. Het was een dagelijks terugkerend beeld. Soms, wanneer hij weer niet mee deed, zette de leerkracht hem voor straf buiten, nadat hij hem eerst uitge-breid voor stommerik en luilak had uitgemaakt. Het jongetje vond dit buiten staan niet eens zo erg, want dan was hij tenminste bevrijd van zijn kwelgeesten. Omdat hij niet “aangepast’ was had hij geen vriendjes.

Ook thuis en in de buurt verging het hem niet beter. Van z’n pa kreeg hij regelmatig pakslaag als hij geen zin had om zich met schoolwerk bezig te houden. Pa had bepaalde verwachtingen van zijn zoon en die voldeed daar niet aan, dus werd hij gestraft.

Door de jongens op straat werd hij stelselmatig gepest. Hij raakte steeds meer geïsoleerd en werd steeds depressiever.

Een aantal keren in de film zie je hem op eenzame plekken staan (rivier/afgrond). Ik hield mijn hart vast: “....dit kind gaat toch niet springen?”

Enfin, in de film wordt een beeld geschetst van een kind dat iets niet kan en daardoor regelmatig af-gestraft wordt. Het kind voelt zich waardeloos en sluit zich af voor an-deren.

Kindermishandeling!!

Wat heeft dit verhaal te maken met kindermishandeling? Alles! Het kind wordt lichamelijk afgetuigd, hij wordt belachelijk gemaakt, ge-pest en vernederd. Kindermishan-deling houdt in het systematisch pijn doen van kinderen. Die pijn kan zijn:

Lichamelijk: bijvoorbeeld slaan (met de hand, vuist, riem, stok,hanger), trekken aan de oren, schoppen;

Geestelijk of emotioneel: uitschelden, uitlachen, vernederen (“nooit doe je iets goed, ik snap niet hoe ik aan zo’n dom kind kom!”);

Seksueel: misbruik, dat wil zeggen, seksuele contacten met derden, tegen de wil van het kind, maar waar het zich niet van kan ont-trekken.

2414

kindERmiShAndELinG (VERVOLG)

Een pakslaag kan toch geen kwaad? Wij zijn er toch ook niet aan dood gegaan?

Is het niet overdreven om te praten over kindermishandeling?

De situatie uit de film is niet uniek. Kindermishandeling komt over de hele wereld voor. Ook in Su-riname komt kindermishandeling heel vaak voor. Maar we denken te gauw dat al die aandacht voor kindermishandeling overdreven is. We vinden dat een goed pakslaag geen kwaad kan of dat harde, boze, kwetsende woorden geen pijn doen. Velen van ons hebben im-mers vroeger ook regelmatig klap-pen gehad als we niet luisterden of iets deden wat pa of ma of oma, opa, tante niet beviel . We zijn ook keihard toegesproken door vol-wassenen als zij dat nodig achtten. Sommige mensen menen dat ze er sterker door geworden zijn en....... dat we daarom niet moeten zeuren over kindermishandeling.

Ouders denken meestal dat ze het beste voor hebben met hun kind als ze het corrigeren door te slaan. Ze gaan ervan uit dat het kind liever, beter, gehoorzamer wordt als ze een pakslaag krijgen (“...dit zal je leren om…..”).

Maar helaas kunnen zaken be-hoorlijk uit de hand lopen en als de goede bedoeling wegvalt-doordat de ouder zo boos is dat zij of hij zichzelf niet meer in de hand heeft- verandert het slaan in mis-handelen.

Waarom vertonen kinderen “ongewenst” gedrag?

Kinderen voldoen niet altijd aan de verwachtingen van hun ouders of ze eisen meer van hun ouders dan die kunnen opbrengen. Kinderen kunnen lastig zijn, ongehoorzaam, brutaal, onverschillig, enz.

Waarom vertonen kinderen “ongewenst” gedrag? Willen ze hun ouders pesten, op stang ja-gen, uitproberen? Willen ze daar-mee hun ouders “dwingen” tot een bepaalde actie zoals schreeuw-en, slaan, schoppen, uitschelden, vernederen?

Veel gedrag van kinderen hoort gewoon bij hun leeftijd, bij hun ontwikkeling. Ze willen onder-zoeken, uitvinden, zijn nieuws-gierig of zoeken grenzen op. Som-mige gedragingen zijn een reactie op iets: een gebeurtenis, een emo-tie, een gedachte. Soms willen kin-deren aandacht van hun ouders hebben. Het kan ook zijn dat ze leerproblemen of andere proble-men hebben.

Waarom mishandelen ouders hun kinderen?

Waarom reageren ouders soms zo heftig op het “ongewenste” ge-drag van hun kind dat we kunnen spreken van kindermishandeling? Verschillende factoren kunnen hierbij een rol spelen.

Ouders kunnen woon-, huwelijks-, relatie- of financiële problemen hebben. Ze zitten niet lekker in hun vel; hun kind was ongewenst en ze kunnen niet omgaan met die situatie; het gaat niet geweldig op hun werk; ze schamen zich dat hun kind minder presteert of zich mis-draagt. Dit zijn enkele factoren die kunnen maken dat de spanningen bij ouders zo hoog oplopen dat ze deze afreageren op hun kind. Er hoeft maar “iets” te gebeuren en het is raak. Ze zien dan geen goe-de dingen meer van hun kind. Dit geldt vooral wanneer ouders geen andere manieren kennen om con-flicten op te lossen dan door fysiek of verbaal geweld of wanneer ou-ders er verder niet over nadenken.

1215

Gevolgen van kindermishan- deling

De gevolgen van kindermishande-ling zijn verschillend. De ene per-soon kan zijn of haar leven lang last hebben van de kindermishan-deling die is ervaren.

Een ander leert onder begeleiding hiermee om te gaan en transfor-meert die slechte ervaring op zo-danige wijze waarbij hulp aan an-deren geboden kan worden.

Enkele gevolgen van kinder-mishandeling (lichamelijk, psy-chisch of seksueel) kunnen zijn: - het zelfvertrouwen van het kind en het gevoel van eigen-waarde wordt ondermijnd (het kind voelt zich minderwaar-dig, waardeloos, beschaamd); - het kind ontwikkelt wantrouwen naar andere mensen toe en is daar-door ook niet in staat om goede, bevredigende relaties met anderen aan te gaan of vast te houden; - als heel jonge kinderen lichame-lijke mishandeld worden kan dit tot blijvend letsel leiden (littekens, doofheid, blindheid, invaliditeit); - seksueel misbruikte kinderen kunnen op latere leeftijd proble-men krijgen bij hun beleving van seksualiteit’.

Hoe kan je merken of een kind mishandeld wordt?

Kinderen proberen vaak de mis-handeling te verbergen, ze zijn vaak bang en/of willen de ple-ger (ouders, oom, tante, etc.) niet zwart maken.

Het is daarom moeilijk om op te merken dat er sprake is van mishandeling c.q. dat er űberhaupt iets aan de hand is. Als volwassenen moeten we echter alert zijn als we bepaalde signalen opvangen. Naast lichamelijke aan-wijzingen (littekens, e.d.), kan ook verandering in gedrag van een kind wijzen in de richting van kin-dermishandeling. Bijvoorbeeld een kind dat plotseling heel erg terug-getrokken, depressief is of juist heel erg agressief reageert, bang is om fouten te maken of moeite heeft om zich te concentreren, om het minste of geringste schrikt, con-stante aandacht vraagt.....deze ge-dragsveranderingen geven alle aan-leiding tot nader onderzoek! Ook plotselinge gezondheidsklachten kunnen een signaal zijn: buik-pijn, hoofdpijn, slaapproblemen.

“Kindermishandeling lost geen en-kel opvoedingsprobleem op; je kunt geen liefde, geen respect, geen ge-hoorzaamheid in een kind timme-ren. Wat je wel bereikt bij het kind is: angst, disrespect, haat, wrok, onderdanigheid, onderdrukking, geweld. Kindermishandeling kan diepe emotionele wonden achter laten”.

Kinderen blijven kinderen en ze zullen vaker gedrag vertonen dat ons niet bevalt. Wat wij als volwas-senen moeten doen is luisteren, praten, begrijpen…, luisteren, praten, begrijpen … en het goede voorbeeld tonen!

En als we er zelf niet uitkomen is het tijd om hulp van anderen, met name deskundigen, in te roepen.

kindERmiShAndELinG (VERVOLG)

16

VOORBEREidinG REPEtitiES En AUdiO OPnAmE

nAkS mAkEdA ‘kRUdERi’

Kruderi is een lied geschreven door de woordkunstenaar, filosoof, vocalist, muziek- en tekstschrijver ‘Djinti’.

Dit lied, dat gearrangeerd is door Liesbeth Peroti, is geschreven voor een instrumentale bezetting bestaande uit piano, gitaar, bas, drums, ritme/percussie (kawina, apinti, conga, grote trom) sectie en blazers sectie (trompet en sax) en solo zang. De stijl van dit ar-rangement is easy swing afro jazz en in het tweede deel van het lied, nayabingi ritmen. Volgens plan-ning moet het lied eind augustus 2015 uitgebracht worden.

Tekst:

Kruderi na wan krin firi, Gran tiri, tru mi lobi yu. Yu di brasa mi yeye, ini na dipi fu mi de.

Granwe firi dipi te, samahe... Yu na basi fu mi bro. Lobi tori dipi te, a dipi leki se, lobi tori dipi te. Lobi n’afu lon kron kron, da pasi reti te, lobi tori dipi te.

Heru, gi den di no sabi, Gran Tiri, na yu gi mi bro. Yu n’e meki bbari, yu na da pasi fu konfo.

NAKS Makeda is een Afro Kaseko-Jazz band bestaande uit free-lance vrouwelijke muzikanten. Vrou-wen die allemaal actief muzikant zijn in andere bands en orkesten. Afhankelijk van de muziekop-dracht, varieert de bezetting tus-sen de zeven en vijftien muzi-kanten. NAKS Makeda heeft het lied ‘wan ma aysa’ uitgebracht, dat te beluisteren is op “you tube”. De muziekformatie NAKS Makeda treedt voornamelijk op bij fes-tivals, conferenties. (Festival du Maroni- Cayenne, Carifesta, Mun-gofestival e.a.) en speciale grote gelegenheden. Het liedrepertoire bestaat uit Kaseko- & Kawina Jazz, Caribische stijlen en Lala Kawna en de optredens varieren tussen één set van 20 minuten en drie sets van totaal 60 minuten. Via Benja-min Koningferander, de oprich-ter (mobiel 8564029) en Renate Galdij, de contactpersoon/produc-tie (mobiel 8917629) van de band, kan men ook in contact treden met het gezelschap.

hOE hERkEn JE SUicidAAL GEdRAG?

JUdith mARtinS

17

Vandaag wil ik uw aandacht vragen voor het onderwerp suïcide (zelfmoord). Wat is suïcide? Hoe ziet het suïcidaal proces eruit? Hoe herken je suïcidaal gedrag? En tenslotte wil ik uw aandacht vragen voor de website www.stopsuicide.nu. De tekst “Leri fu tapu prakseri fu kiri yu srefi wante wante!”, die als basis voor deze website

is gebruikt, heb ik in 2007 geschreven.

Vandaag wil ik uw aandacht vra-gen voor het onderwerp suïcide (zelfmoord). Wat is suïcide? Hoe ziet het suïcidaal proces eruit? Hoe herken je suïcidaal gedrag? En tenslotte wil ik uw aandacht vragen voor de website www.stopsuicide.nu. De tekst “Leri fu tapu prakseri fu kiri yu srefi wante wante!”, die als basis voor deze website is gebruikt, heb ik in 2007 geschreven.

Suïcide heeft meer te maken met een schreeuw om hulp. Met deze handeling wordt door betrokkene meestal een bepaalde verandering beoogd.

Populair is het gebruik van de term “zelfmoord”, om suïcide aan te duiden. Deze term heeft echter een agressieve lading. Bij suïcide is er vaker sprake van een wan-hoopsdaad. De pleger wenst een verandering in zijn/haar situatie te brengen. Mensen met suïcidaal gedrag zijn wanhopige mensen. Ook in Suriname vormen suïcides en suïcidepogingen nog steeds een groot gezondheidsprobleem. Er is weinig onderzoek verricht naar de oorzaken van suïcidaal gedrag onder Surinamers. Toch kan er aan suïcidepreventie worden gedaan.

Om suïcide te helpen voorkomen is belangrijk”... hoe herken je suï-cidaal gedrag?” Uit onderzoek is namelijk gebleken dat mensen voordat zij suïcide pleegden sig-nalen afgegeven.

Hoe herken je suïcidaal gedrag bij mensen uit jouw omgeving?

• Dreigen met zelfmoord: Ie-mand dreigt zichzelf pijn te doen of te doden.

• Ook uitspraken zoals ‘Jullie zullen geen last meer van mij hebben’ kunnen wijzen op suïcidaal gedrag;

• Voorbereidingen voor zelf-moord: Iemand bereidt een poging voor door bijvoor-beeld pillen te sparen, een wapen te zoeken, enz.; 

• Afscheid nemen: Iemand schrijft een afscheidsbrief, geeft spullen weg, maakt een testament of neemt persoonlijk afscheid van vrienden en familie;

• Uitingen over de dood: Ie-mand praat of schrijft over de dood, doodgaan of zelf-moord. Ook uitingen in tekeningen en muziek ko-men voor.

De volgende signalen zijn minder duidelijk, maar kunnen ook op suïcidaal gedrag wijzen:

• Hopeloosheid: Iemand is wanhopig en ziet geen oplossingen meer (‘het komt nooit meer goed’, ‘ik wil niet meer’);

• Somberheid: Iemand is al lange tijd down of de-pressief;

• Roekeloos gedrag: iemand neemt onnodig risico’s of brengt zich zelf in gevaar door bijvoorbeeld roeke-loos rijden, riskant sek-sueel gedrag, vechtpartijen of gokken;

• Alcohol & drugs gebruik: iemand gebruikt overmatig alcohol of drugs of meer dan voorheen;

• Afzondering: iemand heeft bijvoorbeeld geen zin meer om leuke dingen te doen met familie of vrienden;

• Slaapproblemen: iemand slaapt erg veel, kan zijn bed niet meer uitkomen of slaapt juist veel te weinig;  

18

hOE hERkEn JE SUicidAAL GEdRAG?

(VERVOLG)

• Plotselinge veranderingen in gevoel: iemand die het ene moment heel down is, en het andere moment ineens heel vrolijk; 

• Verwaarlozing: iemand zorgt niet meer goed voor zichzelf, let bijvoorbeeld niet meer op zijn/haar uiterlijk, en of eet niet of heel ongezond;

• Verlies van interesse: ie-mand heeft opeens geen interesse meer in ding-en die hij/zij eerder wel leuk vond om te doen.

• Bij kinderen: Let op hun tekeningen; wat voor spelletjes spelen ze; naar welke muziek luisteren ze; wat staat er precies in de opstellen die ze maken; verslechteren hun school-prestaties; kunnen ze zich niet concentreren?

Wat kun je doen als iemand in je omgeving suïcidaal is/zelfmoordneigingen heeft? Een vraag die je zou kunnen stellen is : “U denkt aan zelf-moord, u moet wel erg wan-hopig zijn, klopt dat?

Onthoud: er zijn geen aan-wijzingen dat praten over zelf-moord het plegen daarvan zal aanmoedigen.

Wat je ook doet, onthoud altijd: je dierbare is zichzelf niet!  

Misschien maak jij je zorgen over iemand in je omgeving. Het is lastig te herkennen of iemand suïcidaal is. Lang niet iedereen die aan zelf-moord denkt praat hierover.

Er rust een taboe op praten over zelfmoord. Toch geven mensen die aan zelfdoding denken signalen af. Deze zijn niet altijd even duidelijk maar moeten wel serieus worden genomen.  (bron www.stopsuicide.nu).

Zoek hulp!

Als mensen in uw omgeving dit soort signalen afgeven is het be-langrijk om hen een luisterend oor te bieden en hulp te zoeken. Maakt de problemen bespreekbaar. Dit kan heel belastend en zwaar zijn. Zoek hulp bij de huisarts of bij de psycholoog. De website www.stop-suicide.nu is een heel informatieve website die in eerste instantie is ontwikkeld voor Surinamers (in Nederland), met suïcidale ge-dachten maar ik krijg steeds meer reacties van mensen hier in Suri-name dat de aangeboden informa-

tie ook voor hen heel bruikbaar is. Op de site kunt je meer over dit onderwerp lezen.

Er zijn verschillende instan-ties die hulp bieden aan suïcidale mensen. Mindconsole, PCS, ver-schillende vrijgevestigde psycholo-gen. Verder is er een suïcide pre-ventielijn 114.

Voor vragen en opmerkingen mar-tins.judith1psycholoog@gmail.comEr zijn in het jaar 2000 ongeveer één miljoen mensen overleden als gevolg van suïcide (World Health Organization). Per seconde onderneemt iemand een suïcide-poging met dodelijke afloop. In eerder genoemde cijfers is het aantal suïcidepoging en niet opgenomen. Het exacte aantal suïcidepogingen is wereldwijd niet bekend. Een analyse van suïcide cijfers laat het volgende beeld zien:

- De leeftijdscategorie 15 tot 45 jaar, zowel in de derde wereld landen als ontwikkelde landen, zijn sterk vertegenwoordigd in deze suïcide cijfers.

- Mannen plegen vaker suïcide dan vrouwen, terwijl vrouwen vaker een suïcide poging ondernemen (World Health Organization 2006).

19

hOE hERkEn JE SUÏcidAALi GEdRAG?

(VERVOLG)

Kessler (1999) heeft in de Verenigde Staten onderzoek

gedaan naar suïcidale gedachten, en voornemens tot concrete suï-cidepogingen. Vier tot vijf procent van die bevolking heeft aangegeven ooit een suïcidepoging te hebben ondernomen. Verder gaf 14 tot 20% aan ooit te hebben overwogen om suïcide te plegen. Van de mensen met suïcidale gedachten ging 26 % direct er toe over tot het onder-nemen van een suïcidepoging en 34% ontwikkelde een suïcideplan. Van deze groep pleegde uitein-delijk 72% suïcide . Van de groep mensen met een suïcideplan en die eerder een suïcidepoging hadden ondernomen, pleegde 60% suïcide binnen een jaar na hun eerste suïci-dale gedachten (Kessler, e.a. 1999). Bijzonder opvallend is dat de over-gang van suïcidale gedachten naar een suïcideplan en of suïcide vaak vrij impulsief gebeurde.

Op de vraag waarom iemand een suïcidepoging onderneemt of suï-cide pleegt is er geen eenduidig antwoord te geven. Elk individu dat suïcidaal gedrag ontwikkelt, heeft zijn eigen persoonsgeschie-denis, karakter en sociale dimen-sie. Langdurige kwetsbaarheid en uitlokkende gebeurtenissen kun-nen tot suïcide leiden.

De definitie van suïcide is

“een handeling met dodelijke afloop, door de overledene geïnitieerd, in de verwachting van een dodelijke of potentieel dodelijke afloop, met de bedoeling gewenste veranderingen aan te brengen” (De Leo, Burgis, Bertolote, Kerkhof & Bille-Brahe,).

Het is algemeen bekend dat depressie de belangrijkste risi-

cofactor voor suïcide is, vooral wanneer wanhoop de boven-toon voert. Suïcidaal gedrag ontstaat meestal uit een combi-natie van verschillende risico facto-ren.

20

ALEnBO nOSO mUtyAmA: A mARki fU dEn kOnfO!

DAYENNE DENNEBOOM

Wan bun dey mi sdon luku go na loktu di mi ay meki fo nanga wan alenbo sobun wan mutyama. A dey dati a Wenu meki mi kon frustan a krakti fu watra kon miti konfo. A dey dati a Wenu meki mi kon frustan tu san a mutyama wani taki. A tori fu a mutyama na wan tumsi moy nanga spesrutu tori. A mutyama e sori na iniwan konfo di e kisi libisma. Fu di a mutyama e kon miti watra a watra na wan fu-namku sani yeyefasi ,sobun konfo fasi, ma sotu libisma fasi. Ini wan konfo e nyusu watra. Ini wan libi-sma noso libi sani e nyusu watra. Watra de hilahila ini a skin fu libi-sma. Watra de hilahila na gronta-pu. Pe yu e syi alenwatra drape yu o go syi a mutyama. Den bigisma fu wi di ben de bifo ben e teki watra leki funamku wrokosani . Di tide na a dey yu e syi taki sopi e fula ne-leki na watra. Ma dati no de so. A krakti fu watra bigi fu tru sotu gi den konfo. Anana poti watra. Ana-na meki watra. Fu di Anana de na a bigin, a moro hey yeye, na mama nanga papa gi den konfo den konfo e lespeki watra moro sopi.

Dat meki a mutyama yu o syi te alenwatra o fadon noso fadon kba. Leki fa mi taki na fesi:a mutyama e sori na den difrenti konfo di de. Difrenti kloru, difrenti kondre so-bun difrenti konfo.

A mutyama yu habi fu syi her’heri. Yu no kan taki: mi syi a geri mutya-ma noso mi syi a redi mutyama. Kwet’kweti! Yu o syi ala den kloru so her’heri. Te yu e luku a mutya-ma yu o syi ala den kondro, ala den konfo. A Wenu meki mi frustan tu taki te wan asi o teki winsi sortu tobo ma spesrutu wan alakondre tobo én a mutyama sori, dan dati na wan baksis marki fu ala den konfo di e kisi a asi. Na so sonten den konfo e sori densrefi spesrutu te a tobo o teki. Bika a watra o fa-don én watra na wan funamku sani gi a mutyama.

Datmeki te mi syi a mutyama mi no kan kba fu luku en. Den kloru wwan e hari mi én fu di mi sabi now san na san, dan mi e firi moro switi fu sabi a pisi tori disi.

Tangi Wenu anga ini wan konfo di e kisi mi. Tangi fu iniwan bosko-pu, tangi fu iniwan piki. Tangi taki unu e hori baka gi un asi. Tangi fu a mutyama ma tangi tu fu watra. Tangi spesrutu gi Anana Kedua-man Keduapon!

A no moy a mutyama moy soso ma na wan marki fu den konfo tu.

* alenbo/Mutyama: regenboog 

Skrifi uma:

©Dayenne Denneboom∞Mamyo Fu Mi Afo∞WorldOfPoetry

Bron: oblivionsoave.wordpress.com

21

nAkS ALLERLEi

CULTUREEL REVUE 2014: SIRI FU AFRIKITI VAN NAKS WAN

RUTU: HOOGSTAANDE MUZIEK-THEATEROPVOERING

In het artikel “Cultureel 2014 in Revue” van De Ware Tijd van 31 december 2014 stond een positieve recensie over Siri Fu Afrikiti opge-voerd door NAKS Wan Rutu. Deze recensie willen wij de lezers van NAKS Tori niet onthouden.

Wij citeren: “Liefhebbers van kunst, cultuur en podiumkunsten heb-ben in 2014 een aantal produc-ties voorgeschoteld gekregen die de beleving een enorme push hebben gegeven. Het was dan ook niet een-voudig voor de AEL-redactie om de krenten te kiezen uit de pudding.

Na lang overwegen zijn het de vol-gende producten, opvoeringen en/of exposities geweest die de redactie zijn bijgebleven:

- Fifty-Fifty Photography Ex-hibition, geïnitieerd door fotograaf Brian Sloote;

- Asian Night, georganiseerd door de Indiase, Chinese en Indonesische Ambassade

- Saathi, show van jonge artiesten

- Siri fu Afrikiti, show van NAKS Wan Rutu

- Frozen, van Marlene’s Ballet.

Over “Siri Fu Afrikiti” van NAKS Wan Rutu stond het volgende ge-schreven: “Heel zelden krijgt het publiek een hoogstaande muziek-theateropvoering voor slechts SRD 20 voorgeschoteld. Siri fu Afrikiti van de organisatie NAKS Wan Rutu was behalve verrassend, uniek en indrukwekkend. Daarnaast was het bijzonder informatief voor degenen die zich altijd afvroegen wat de ver-schillende uitingsvormen (zang en dans) zijn tijdens een wintiprey. Dat voor twee en een half uur lang. De jongeren wisten met dit muziekthe-aterstuk het publiek hiermee kennis te laten maken in november.

Complimenten aan de jongeren die eerst onderzoek over de materie hebben gedaan alvorens de infor-matie in de vorm van podiumkunst op de planken te brengen. Het doet dan goed om te horen van Darell Geldorp, voorzitter van de NAKS Afdeling, dat het stuk zeker weer opgevoerd zal worden. Het liefst in een grotere zaal”. Aldus het citaat uit Cultureel Revue 2014 van De Ware Tijd.

22

Ze vraagt aan het einde van haar toespraak om gezamenlijk inhoud te geven aan het thema d.m.v. een kaarsenceremonie, die geleid wordt door de ceremoniemeester Giovanni Robinson.

• M.C. nodigt de leden uit om te gaan staan; iedereen krijgt een kaars;

• Voorzitter van NAKS steekt haar kaars aan en maakt de kaarsen van de bestuursleden met haar kaars aan;

• Afdelingsbesturen komen naar het hoofdbestuur om hun kaarsen aan te steken;

• Afdelingsbesturen gaan naar hun leden toe om hun kaarsen aan te steken.

• Als alle kaarsen aan zijn zingen wij samen: “Vrede mu de nanga wi;

NAKS OPO YARI VIERING, 21 FEBRUARI 2015

De Opo Yari vieiring 2015 van NAKS werd ingeleid door de voorzitter van de Opo yari com-missie, Georgine Eduards, die aangaf dat de commissie genaamd “Ten Ten Boto” is voortgesproten uit de trainingen die in het jaar 2013 zijn georganiseerd door het bestuur en dat het doel van de Opo Yari is om het afgelopen jaar de re-vue te laten passeren en de voorne-mens voor het nieuwe jaar met de NAKSers te delen.

Thema: Eenheid, saamhorigheid en vertrouwen; de kaarscere-monie

Georgine legde uit waarom de Commissie voor bovenvermeld thema gekozen heeft, namelijk dat de commissie bijdragen om de eenheid, saamhorigheid en het vertrouwen binnen de organisatie te bevorderen en te vergroten.

Eenheid maakt macht: meki wi tron wan, meki wi tan wan.

Saamhorigheid: het gevoel dat je bij elkaar hoort: geef de ander het gevoel dat hij of zij erbij hoort, schiet elkaar te hulp in tijd van nood.

Vertrouwen: de basis van een goed functionerend team. Bij ver-trouwen voelt ieder teamlid zich op zijn gemak en weet dat hij niet wordt afgerekend op zwaktes en/of tekortkomingen.

• Tijdens het zingen worden de kaarsen onderling uitgewis-seld, maar de Moederkaars blijft wel bij onze voorzitter;

• Aan het eind van het lied telt de M.C. af en wij blazen als een NAKS familie de kaarsen uit. De Moederkaars wordt daarna weer aangemaakt om te blijven branden .

Hierna volgt een uitgebreid verslag van de voorzitter over de activi-teiten in het afgelopen jaar en de plannen voor 2015, ondersteund door diverse afdelingsbesturen en leiders van werkgroepen. De heer Hein Eersel houdt vervolgens een korte presentatie over Taalplan-ning, waar na een gezellig samen-zijn met muziek van NAKS Mi Agida, NAKS Makeda en NAKS Kaseko Loco.

NAKS KWANZAA OPTREDEN DAG VAN DE ZWARTE BESCHAVINGUNESCO WORKSHOP DOCU-

MENTAIR ERFGOED, FEBRUARI DEELNAME JOAN KASSELS

23

De Blakaman Dey 2015 is te Wan-hatti in het district Marowijne gehouden en stond in het teken van het VN Internationaal De-cennium voor mensen van Afri-kaanse afkomst. Het VN Interna-tionaal Decennium voor mensen van Afrikaanse afkomst loopt van 1 januari 2015 tot en met 31 december 2024, tien jaar van ex-tra aandacht voor de erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling binnen de Afrikaanse Diaspora.

De Nationale UNESCO Commis-sie Suriname (NUCS) heeft op 4 en 5 februari 2015 in samenwerking met het Nationaal Archief Suri-name en het UNESCO/Kingston kantoor, in Paramaribo een twee-daagse workshop gehouden. De workshop had betrekking op het belang en behoud van het docu-mentair erfgoed en het nomineren van dit erfgoed voor opname in het “Memory of the World Register” van de UNESCO. De UNESCO streeft ernaar om wereldwijd, op basis van verdragen die door de V.N. zijn aangenomen, die het do-cumentair erfgoed te beschermen, te behouden en de toegang c.q. be-schikbaarstelling veilig te stellen. De capaciteiten van Surinamers moeten versterkt worden om hier-aan een bijdrage te kunnen leveren. Namens NAKS heeft Joan Kassels deelgenomen aan deze worskhsop. Joan is lid van de Werkgroep Afro-Surinaams Erfgoed van NAKS.

De organisator, Feydrasi fu Afri-kan Sranaman geeft aan dat het initiatief om dit jaar de vering te Wanhatti, , te houden, van de bewoners van het dorp zelf kwam. Naast optredens van NAKS Kwan-zaa en andere culturele groepen werd er ook een Poolo Boto wed-strijd gehouden, een traditionle marroncompetitie rondom de beste performance van dans en muziek op versierde boten.

2424

FEBRUARI T/M JUNI 2015: WARSHENA, IRIS EN ANKE KENNISMAKING STAGIAIRES NAKS

Warshena Jhorai

Anke Driessen

Hallo allemaal, Mijn naam is Anke Driessen (23). Ik ben van febru-ari tot juni 2015 werkzaam ge-weest als vrijwilliger bij NAKS. Ik ondersteun Warshena met de activiteiten tijdens haar afstudeeronderzoek. Zelf heb ik ongeveer een jaar geleden mijn bachelor culturele antropologie aan de universiteit van Utrecht be-haald. Omdat mevrouw Staphorst mij vorig jaar tijdens mijn onder-zoek met veel mensen in contact heeft weten te brengen in Parama-ribo wilde ik graag iets terug doen. Ook had ik stiekem een beetje heimwee naar Suriname,...... dus een goed excuus om terug te ko-men!

Iris ter Horst

Ik ben Warshena Jhorai (23), stu-dente uit Nederland die in haar afstudeerjaar zit van de opleiding social management van de Ho-geschool van Utrecht. Voor mijn afstuderen voer ik een onderzoek uit voor de organisatie NAKS.   Ik peil voor NAKS of er behoefte bestaat onder de toeristen voor meer culturele activiteiten en wel-ke rol NAKS hierin eventueel kan vervullen. Het is een onderzoek dat ik met plezier uitvoer via de doelgroep waarmee ik in aanra-king kom. De NAKS medewerkers die ik gedurende de tijd van mijn onderzoek ontmoet, zijn erg so-ciaal, vriendelijk en behulpzaam ingesteld. Zij zorgen voor positieve energie, vrolijkheid zodat ik elke dag met plezier naar mijn stage ga.

Ik ben naar Suriname gekomen voor mijn studie Social Manage-ment. Ik had de keuze om een deel van mijn studie in het buitenland te volbrengen en die kans heb ik met beide handen aangegrepen. Bij NAKS ben ik werkzaam als stagi-aire. Ik doe een onderzoek naar de behoefte om kawina muziekles-sen te organiseren in buurten van Paramaribo.

Opvallend aan Suriname is de behulpzaamheid van de bevolk-ing. Bij NAKS zelf is het vooral de gezelligheid tussen de mensen, wat mij aanspreekt. De mensen geven mij energie, inspiratie en heel be-langrijk: een lach op mijn gezicht.

1225

Een achttal NAKSERS heeft in maart/april 2015 deelgenomen aan de Basistraining “Event Planning”, georganiseerd door Projekta in het kader van het project “Actieve Burgers door Cultuur en Sport”. De training bestond uit vijf middag-sessies. Per afdeling van NAKS mocht er 1 activiteit uitgewerkt worden op het gebied van sport, zang, dans of toneel. Deelnemers waren: Georgine Pique, Natasia Strok, Georgine Eduards, Urmia Rijssen, Lorenzo Simson en Sidney Alleyne.

Het project ‘To be a Star’ van het Directoraat Jeugdzaken is in maart 2015 succesvol afgerond. Het Directoraat heeft bij de uitvoering van dit project samengewerkt met de Nederlandse Stichting Myti-kas, waarbij vroege schoolverlaters middels theater getraind werden in 12 competenties die bepalend zijn voor hun zelfontwikkeling, w.o. samenwerken, creatief denk-vermogen, doorzettingsvermo-gen, initiatief en discipline. Deze vaardigheden maken deel uit van de toerusting om succesvol te zijn

binnen de verschillende levensrol-len. Na twee audities zijn de train-ingen gestart op 26 januari 2015. Hierna hebben dertien jongeren (man en vrouw) driemaal per week gewerkt aan een theaterstuk onder begeleiding van Imro Blom, di-recteur van stg. Mytikas en Lucien Vriese en Clifton Braam, deskun-digen binnen de Surinaamse the-aterwereld. Wij van NAKS Tori zijn blij dat Clifton en Lucien, die ook actieve stonfutu van NAKS zijn, tot de mede-trekkers van dit project behoorden. In maart 2015 werden er in Thalia drie voorstellingen gehouden voor genodigden en voor scholen van Voortgezet Onderwijs die gra-tis toegankelijk waren. Het Di-rectoraat Jeugdzaken bestudeert samen met Mytikas de moge-lijkheden om de jongeren na af-ronding van de voorstellingen ac-tief verder te begeleiden. NAKS heeft interesse getoond om de begeleiding van deze jongeren-theatergroep in NAKS verband verder te garanderen en is hiertoe in gesprek met het Directoraat en Mytikas. In afwachting van defini-tieve besluiten zijn de jongeren sinds 28 mei gestart met wekelijkse oefeningen bij NAKS, met het oog op het verzorgen van diverse op-voeringen.

DEELNAME NAKSERS AAN PROJEKTA TRAININGEN “EVENT PLANNING” EN “PROJECT SCHRIJVEN”

‘TO BE A STAR’, THEATER-PROJECT DROP- OUT JONGEREN EN

NAKS

In hetzelfde kader verzorgde Pro-jekta in april/mei 2015 de Training Projectschrijven. Zeven NAKSers namen deel t.w.   Oclaya Verwey, Georgine Eduards, Sidney Alleyne,  Nancy Lodik,  Henry Bel,  Odes-sa Leidsman en  Aline Dusabe. Odessa en Aline, nieuwkomers binnen NAKS, namen deel omdat zij betrokken zijn bij het project “Toerisme en NAKS” dat nog van de grond moet komen.

Stg. Projekta Archief

Stg. Projekta Archief

2426

kennismaking, info nAkS wan Rutu en kangaspelen

Darell Geldorp ging van start met een inleiding over de organisatie NAKS en NAKS Wan Rutu en stel-de de instructeurs en drummers in de gelegenheid zich voor te stel-len aan de deelnemers. Vervolgens nam Giovanni Robinson over met een korte kennismaking waarbij de deelnemers hun naam, hun leef-tijd en hun hobby’s doorgaven. Het waren voornamelijk studenten met een pedagogische en sociologische achtergrond.

De opwarming werd vervolgens geleid door Darell   met achter-grondmuziek van de drummers. Hierna mochten de deelnemers enkele seconden uitlopen om tot rust te komen en te luisteren naar de uiteenzetting over de kanga-spelen en over de liederen die tij-dens de workshop gezongen wor-den, door Giovanni. Na de uitleg laat Darell aan de deelnemers zien hoe de dans wordt gedanst; hierna is het de beurt van de deelnemers. Na de zes spelletjes (kanga-uma, ede man kanga, pikin gotro, odi maestro, kofi lepi na bon, kwasiba dede) te hebben aangeleerd wordt er een drink- en rustpauze van on-geveer een kwartier ingelast.

Banyadans

De deelnemers waren na de pauze nog even enthousiast, waardoor verder gegaan kon worden met de Banyadans. De kennisoverdracht geschiedde, net als bij de Kan-gaspelen met een korte inleiding over de Banyadans: hoe, wat, waar en waarom? Darell leerde ze daar-na de basisstappen van de ‘banya futu’ , waarna de groep in tweeën werd gesplitst en elke deelnemer een slappe hoofddoek kreeg om flink de banya te gaan dansen met elkaar. Het geheel werd afgesloten met een cool down en daarna een evaluatie.

Evaluatie

Onder andere zijn de volgende commentaren gegeven:

“Het was heel leerrijk”

“ Het is veel boeiender om de ge-schiedenis over de slavernij op deze wijze te leren”

“ Het was een interessante geschie-denisles”

“ Het was intensief en leerrijk, jul-lie hebben een goede job gedaan”

“ Het was interessant om te zien dat je op een andere manier ook de geschiedenis van een land of de cultuur kan leren”.

De deelnemers en gasten kregen na de evaluatie een brochure  mee, met nadere uitleg over NAKS, NAKS Wan Rutu en de dansen die ze allemaal hebben geleerd.

Dansinstructeurs: Giovanni Robin-son, Darell Geldorp, Namofani Be-trouw en Natasia Strok.

Percussionisten : Rachelle, Bjorn en Enver

Natasia was gekleed in een koto, zo-dat men een beeld had waarin in de mensen banya dansen.

Namofani ondersteunde het geheel met het voorzingen van de liederen.

DANSWORKSHOP NAKS WAN RUTU AAN STUDENTEN VAN DE HOGESCHOOL

INHOLLAND

NAKS Wan Rutu verzorgt vaker workshops aan derden. Op 14 mei 2015 waren de studenten van de Hogeschool InHolland bij NAKS in training, als onderdeel van hun buitenlandse studiereis naar Suriname.

12

DEELNAME NAKS AKUBA AAN HANDICRAFT-TENTOONSTELLING BIJ HET MINISTERIE VAN HANDEL

EN INDUSTRIE

27

De handicraft sector is in bewe-ging. Reeds jarenlang zijn de han-dicrafters uit verschillende bran-ches bezig na te gaan op welke wijze zij zich kunnen bundelen om zich te versterken en om een betere plek te bereiken binnen het economisch gebeuren op nationaal niveau. Zij krijgen hierbij steun en begeleiding van een team van het Ministerie van Handel en Indus-trie, onder leiding van Claire Play-fair. De crafters hebben op 30 april deelgenomen aan een seminar van het UNDP Small Grants Pro-gramme, waarbij wederom bena-drukt werd hoe belangrijk het is om tot een bundeling te geraken.

Het ministerie heeft een belang-rijke steun in de rug gegeven door de gelegenheid te bieden in de ver-gaderzaal van het ministerie een tentoonstelling te houden. Deze tentoonstelling trok ruime belang-stelling.

NAKS Tori besteedt aandacht aan dit onderwerp omdat de Afdeling NAKS Akuba ook actief betrokken is bij de activiteiten van de handi-craftsector. NAKS Akuba heeft deelgenomen aan de tentoonstel-ling die in juni 2015 gehouden werd en zal actief verder betrokken zijn bij het proces van netwerken en bundeling.

OVERLEDEN NAKSERS EERSTE HELFT 2015

Bij dit onderdeel van NAKS Tori besteden wij aandacht aan een paar NAKSers die ons jammer genoeg in de eerste helft van 2015 zijn komen te ontvallen, te weten: Guno Venloo alias Vente; Inolda Tuinfort; Helouise Holband (Mma Hilli) en Lesley Gast.

GUnO VEnLOO, ALiAS VEntE, overleden op 18 januari 2015

NAKS bericht: Ons heeft het droevige nieuws bereikt dat oud NAKSer Guno Venloo is heen-gegaan.Vente zoals wij hem gekend hebben was nog kort-geleden aanwezig bij de crematie plechtigheden van Oom Nolly. Vente heeft jarenlang deel uit-gemaakt van de Kawina afdeling van NAKS. Aan de familie, NAKS familie en alle vrienden wordt sterkte toegewenst.

AfscheidvanVentebijNAKS

inOLdA tUinfORt, StOnfU-tU VAn nAkS

NAKS had nog maar kortgeleden haar jaardag met haar gevierd toen ze plotseling ziek werd, en niet meer beter is geworden. Het heen-gaan van Inolda is een groot verlies voor NAKS, in het bijzonder de af-

delingen Kotomisi en Akuba waar ze bestuurslid was.

Vrolijk, prettig in de omgang, ac-tief, betrouwbaar, vriendschap-pelijk, stimulerend, cooperatief, integer. Dat zijn een paar begrip-pen die steeds weer vielen als over Inolda werd gesproken. Een groot verlies!! NAKS is heel erg dankbaar dat wij haar als actief lid in ons midden hebben gehad.

Laatste kaart die Inolda voor NAKS stuurde

2428

In 2003 had Helouise Holband de leiding van de rituele inwijding van het Monument van Besef op het Surinameplein in Amsterdam. Het is een monument dat op ini-tiatief van het 30juni/1juli comité is gerealiseerd voor het bevorderen van het historisch besef van ver-bondenheid tussen Nederland, Su-riname en ‘de Antillen’.

LESLEy GASt, EchtE nAkSER, overleden op 5 mei 2015 op 57 ja-rige leeftijd

Wij laten het verhaal over het over-lijden van Lesley Gast vertellen door Maritha Kitman, Voorzitter NAKS Nederland: In de nacht van 5 mei werd ik gebeld door mijn goede vriend Franky Ware dat zijn zwager onze NAKS brada Lesley Gast is heengegaan op 57 jarige leeftijd. Wij kennen Lesley ook als Lesley Parker, Lesje en als je het nog niet wist Lesje was.... de broer van wijlen Paco, ja, die Lesje. Hij was ondanks zijn vertrek naar Neder-land altijd weer te vinden bij NAKS

MEDEWERKERS AAN DEZE EDITIE

Organisatie voor

Gemeenschapswerk NAKS

Thomsonstraat 8

Tel: (+597)499033 / 97)8782425

E-mail: cultorgnaks@yahoo.com

nakssuriname@hotmail.com

Website: www.nakssuriname.com

Facebook: nakssuriname

nEdERLAnd• cAROLyn GOdfRiEd • dAyEnnE dEnnEBOOm • mARithA kitAmAn

SURinAmE• JUdith mARtinS• hEnRy BEL• inEZ SiJLBinG• JULiEn ZAALmAn• LiESBEth PEROti

REdActiE• SiEGmiEn StAPhORSt• ERic RUdGE

VORmGEVinGJOAn kASSELS

hELOUiSE hOLBAnd, mEER BEkEnd ALS mmA hiLLE, icOOn VAn dE AfRO-SURi-nAAmSE cULtUUR, overleden op 1 mei 2015 op 89jarige leeftijd

Mma Hille was actief in NAKS tot dat ze in de 70-er jaren naar Ned-erland vertrok en daar cultureel actief werd. Zij had een bijzonder zang- en acteertalent en zong met name winti liederen en lobi singi. Mma Hille heeft een emancipa-torische bijdrage geleverd aan de winti, zoals Louise Schavet dat aangeeft in haar ‘In Memoriam’. Het was namelijk zo dat vrouwen niet alle lobi singi of winti liederen mochten zingen.

Zij heeft de traditie doorbroken en zong tijdens de prey vrijwel alle liederen. Dat was een duidelijke re-ligieuze en muzikale emancipatie van vrouwen, die navolging kreeg.

Na haar aankomst in Nederland richtte zij in de 70 jaren de vereni-ging Abaisa op, een organisatie die zich inzette voor behoud van de Afro-Surinaamse cultuur in Ned-erland, middels zang, dans, winti en overdracht aan volgende gener-aties. Ze had een geweldig stemge-luid en een erg groot repertoire aan wintiliederen. Zij beweerde ooit een week lang de vele winti’s te kunnen prijzen door middel van zang zonder een lied te dubbelen. Als drijvende kracht, leidster en voorzangeres van de groep Abaisa verzorgde ze optredens door het hele land, aldus Louise Schavet. In 1981 richtte ze ook ‘Bethania’ op, de eerste Surinaamse Lijkbe-wassersvereniging in Nederland en zette hiermee de trend voor het bewassen van overledenen, geheel volgens Surinaamse rituelen en tradities, voort.

tijdens zijn vakanties in Suriname. Elke groep van NAKS die Neder-land bezocht leerde Lesje kennen omdat hij er altijd was, als hij hoor-de dat er een groep kwam zei hij meteen “Maritha laat me weten dan kan ik mijn verlof regelen”. Vooral de 1 en 1 is 3 crew heeft veel met Lesje mogen werken in Nederland.  Mijne van Kankantrie zijn reactie toen hij het hoorde was: “Ay boy, Lesje is altijd een echte Nakser gebleven.