9 7 8 9 0 3 3 4 7 1 8 6 5

De fysische geneeskunde en revalidatie (FGR) is een deel van de geneeskunde dat

zich richt op het stellen van de diagnose en het instellen van een mono- of multidisci-

plinaire aanpak van patiënten met musculoskeletale letsels, met de functionele, sociale

en professionele revalidatie als invalshoek. Deze nadruk op het functioneren van de

mens/patiënt in de breedst mogelijke zin, geeft de fysische geneeskunde en revali-

datie een bijzondere plaats in de gezondheidszorg. Om deze taak te vervullen, maakt

de FGR-specialist gebruik van specifi eke functionele testen ter ondersteuning van een

nauwkeurige functionele diagnose en wordt vaak gewerkt in multidisciplinair verband

met kinesitherapeuten, ergotherapeuten en andere paramedische beroepen, onder

eigen coördinatie. Dit handboek tracht een inleidend overzicht te verschaffen door

enkele typerende FGR-topics te behandelen, zoals de conservatieve zorg voor wervel-

kolomaandoeningen, de medische aspecten van oefentherapie, de functionele aanpak

van sportletsels en overbelastingsletsels en de basisbegrippen van neurologische en

locomotorische revalidatie.

KOEN PEERS is als hoofddocent verbonden aan de faculteit Geneeskunde van de

K.U.Leuven. Hij is tevens programmadirecteur van de master-na-master sportgenees-

kunde, diensthoofd fysische geneeskunde en revalidatie van de UZ Leuven en hoofd

sportmedisch adviescentrum van de UZ Leuven. Musculoskeletale aandoeningenFysische geneeskunde en revalidatie

Koen Peers (red.)

K. P

eers (red.) Musculoskeletale aandoeningen Fysische geneeskunde en revalidatie

1.3 Fysieke activiteit en gezondheid

Fysieke activiteit is een belangrijk onderdeel van een gezonde levensstijl, zowel inhet dagelijkse leven als in de vrije tijd en beroepssfeer. Het belang van voldoende fy-sieke activiteit voor de gezondheid kan haast niet genoeg benadrukt worden, reke-ning houdend met de gunstige effecten op talrijke chronische algemene en musculo-skeletale aandoeningen. Helaas bereikt een meerderheid van de volwassen bevolkingen jeugd in onze maatschappij niet de minimale normen van fysieke activiteit, meteen verhoogde morbiditeit en mortaliteit als gevolg. Vooral bij ouderen is (het onder-houden van) fysieke activiteit cruciaal in het vrijwaren van hun fysieke onafhanke-lijkheid in het dagelijkse leven. Levenskwaliteit is rechtstreeks gecorreleerd met defunctionaliteit en mogelijkheid om een onafhankelijk leven te kunnen leiden. Boven-dien wordt deze gezondheidsgerelateerde levenskwaliteit door fysieke activiteit posi-tief beïnvloed door het psychologische welzijn te bevorderen. Fysieke inactiviteit ende sedentaire levensstijl van de algemene bevolking veroorzaken op een directewijze een enorme belasting op de gezondheidsuitgaven van de maatschappij.

1.3.1 Definities

1.3.1.1 Fysieke activiteit

Fysieke activiteit doelt in de meest ruime betekenis op alle lichaamsbewegingen dieresulteren in een substantiële stijging van het basale energieverbruik. Om fysiekeactiviteit te kunnen omschrijven en vergelijken, worden intensiteit, duur en fre-quentie als parameters gebruikt.

De duur van een fysieke activiteit wijst op de totale hoeveelheid tijd waarin eenactiviteit wordt uitgevoerd. Dit kan continu zijn in één sessie of geaccumuleerdover een tijdsperiode (bijvoorbeeld: per week).De frequentie wordt gedefinieerd als het aantal keren dat een activiteit wordt uit-gevoerd in een bepaalde tijdsperiode (meestal per week).De intensiteit van fysieke activiteit beschrijft het energieverbruik van een activi-teit. Dit kan worden omschreven in absolute of in relatieve vorm (tabel 1.1). Deabsolute intensiteit wordt beschreven als verbruikte kJ/min of een veelvoud vanhet basale metabolisme (metabole equivalenten of MET’s). Geen activiteit of sla-pen krijgt op deze manier een waarde van 1.0 MET. De relatieve intensiteit kanworden uitgedrukt als percentage van de maximale aerobe capaciteit, maximalezuurstofopname of maximale hartfrequentie.

Tabel 1.1. Relatieve en absolute intensiteit van fysieke activiteit voor een volwassen persoon.

Graad van intensiteit Relatieve intensiteit (% VO2 max) Absolute intensiteit (MET’s)

Rust < 10 1.0Licht < 35 < 3.5Tamelijk licht < 50 < 5.0Matig < 70 < 7.0Zwaar 70-100 7.0-10.0Maximaal 100 10.0

14

BEWEGEN EN PREVENTIE

Voordelen van dynamische oefeningen, krachtoefeningen met constante of variabeleweerstand:

training over de volledige bewegingsbaan;spieruithouding kan worden getraind;kan met relatief eenvoudige apparatuur;motivering door verbeterde resultaten;concentrisch en excentrisch mogelijk.

Nadelen van dynamische oefeningen, krachtoefeningen met constante of variabeleweerstand:

maximale belasting is beperkt door het zwakste punt van de bewegingsbaan;lage niet-functionele bewegingssnelheid;letselrisico door blijvende belasting bij pijn;moeilijk standaardiseerbaar of reproduceerbaar;speciale apparatuur nodig voor variabele weerstand.

1.4.1.3.2 Isokinetische oefeningen

Isokinetische oefeningen zijn dynamische oefeningen waarbij de snelheid van be-weging, spierverkorting of -verlenging bepaald is en constant wordt gehouden dooreen toestel, de isokinetische dynamometer (zie figuur 1.3). De term ‘isokinetisch’verwijst naar een gelijke of constante snelheid. De kracht die de spier ontwikkelt,wordt op gelijke wijze gecounterd door de isokinetische dynamometer. Een belang-rijk voordeel hierbij is dat de spier over het verloop van de volledige bewegings-baan maximale kracht kan ontwikkelen, variabel naargelang de hoekpositie van eengewricht of de kracht-lengteverhouding van de spier.

22

BEWEGEN EN PREVENTIE

Figuur 1.3. Isokinetische dynamometrie.

Hoofdstuk 4

Revalidatiegeneeskunde

C. Kiekens, H. Beyens, K. Peers

4.1 Algemene begrippen

Revalidatiegeneeskunde behoort tot de corebusiness van het specialisme fysischegeneeskunde en revalidatie. Dit is de medische discipline die zich bezighoudt metrevalidatie van vooral musculoskeletale en neurologische aandoeningen, naast bij-voorbeeld cardiorespiratoire aandoeningen, obesitas, oncologische aandoeningen,chronische pijn en chronisch vermoeidheidssyndroom.

De meest gehanteerde definitie van revalidatie werd geformuleerd binnen deWereldgezondheidsorganisatie (WHO) en dateert al van 1969.

Revalidatie is het gecoördineerde en gecombineerde gebruik van maatregelen opmedisch, sociaal, arbeidstechnisch en onderwijskundig terrein die de gehandi-capte op de voor hem optimale plaats in de samenleving moet brengen.

Het medische handelen vormt bijgevolg slechts een onderdeel van het globale reva-lidatiegebeuren. Het revalidatieproces benadert een persoon met een fysieke of cog-nitieve functiestoornis eerder op een holistische wijze, volgens het ruimere bio-psychosociale model, dan wel volgens het traditionele en meer reductionistischebiomedische model (zie figuur 4.1).

Het biopsychosociale model werd al in 1977 door de Amerikaanse psychiaterGeorge Engel geïntroduceerd in een artikel in Science om aan te geven dat biologi-sche, psychische en sociale factoren een voorbeschikkende, uitlokkende, onderhou-dende of versterkende rol spelen bij psychische, sociale of lichamelijke problema-tiek en/of het herstel daarvan.

4.2 ICF – International Classification of Functioning, Disability and Health

De ICF (voorheen ICIDH) bestaat uit een raamwerk van classificaties die tezameneen gestandaardiseerd begrippenapparaat vormen voor het beschrijven van het

105

menselijk functioneren en de problemen die daarin kunnen optreden. Dit kan van-uit drie perspectieven:

het perspectief van het menselijke organisme;het perspectief van het menselijke handelen;het perspectief van de mens als deelnemer aan het maatschappelijke leven.

Het traditionele geneeskundige denken kan worden geschematiseerd zoals in figuur4.2.

In de revalidatiegeneeskunde gaat het niet alleen om de groep van patiënten diedoor een goede behandeling volledig herstellen, maar ook – en vooral – om die pa-tiënten die door de gevolgen van ziekte of trauma, met de daarbij horende functio-nele stoornis, hun algemeen menselijke vaardigheden en hun normale psychosoci-ale functioneren hebben verloren.

106

REVALIDATIEGENEESKUNDE

ZIEKTEAANDOENING

pathologiesymptomen

HERSTELETIOLOGIE

Preventieve geneeskunde“voorkomen”

Curatieve geneeskunde“herstellen”

Figuur 4.2. Traditioneel geneeskundig model.

Psychological Sociological

Health

Biological

Figuur 4.1. Het biopsychosociale model (Engel, 1977).