24

MOS voor iedereendE sMAAK vAN dE HElIx

op zondag 19 juni van 10u tot 18u, zet het natuur- en milieu-educatiecentrum De helix zijndeuren open voor het ruime publiek. Je maakt kennis met de werking van het centrum. op de infomarkt krijg je informatie over de verschil-lende aspecten van duurzame voeding, van produceren tot consumeren. Proeven staat daarbij centraal. Doorlopend kun je de fototen-toonstelling ‘boerennatuur op scherp’ bezoeken.

Je kunt ook meewandelen met een ervaren gids: 10u30-12u: geleide wandeling “Ingrediënten uit de natuur”De gids neemt je mee in en rond het raspaillebos. Je maakt er kennis met eetbare planten en je proeft letterlijk van de natuur. naast de brandnetel en de paardenbloem ontdek je tal van planten uit je eigen omge-ving die je gemakkelijk kunt verwerken in gerechten. De gids tovert af en toe een proevertje tevoorschijn. 14u30-16u30: Wandeling “Boerenlandschap in ‘t vizier”Je maakt kennis met rund-veerassen, de aardappel-,

graan-, bieten- en maïsteelt en de kleine landschapselemen-ten onderweg. Je ontdekt hoe landbouw en natuur respectvol kunnen samengaan. tijdens de wandeling breng je ook een bezoek aan een melkveebedrijf.

Beide wandelingen zijn gratis. Inlichtingen: hilde.vanlancker@lne.vlaanderen, 054 31 79 74.in de namiddag kun je enkele informatieve sessies volgen:

14u30-15u15 of 15u30-16u15: “Hoeveproducten, verleide-lijk dichtbij” tijdens de sessie maak je kennis met hoeveproducten en krijg je kooktips en recepten mee.

14u30-15u15 of 15u30-16u15:“Zet je tanden in de natuur”in deze sessie proef je de link tussen voeding en biodiversi-teit. Doorlopend kunnen de kin-deren deelnemen aan verschil-lende kinderateliers. Ze maken zelf een insectenhotelletje of knutselen met natuurlijke materialen.

Het volledige programma is be-schikbaar op www.dehelix.be.Opendeurdag en infomarkt “De smaak van De Helix”. Natuur- en milieueducatiecen-trum De Helix, Hoogvorst 2, 9506 Grimminge (Geraardsbergen).

24

mosterd MOS voor iedereen De smaak van de Helix

25

mosterd MOS voor iedereen bEIKes beestjes! / Kriebelmania

beiKes beestjes!

heb je er al bij stilgestaan dat onze inlandse eik - de zomereik - een fantastische gastheer is? Wel 637 verschillende soorten organismen leven in relatie met deze bosreus.‘beiKes beestjes’ is een educa-tief buitenspel voor de leeftijds-groep 10 tot 14-jarigen, ontwik-keld in samenwerking met de studenten sociaal-cultureel werk van de Khleuven. het speelt in op de soortenrijk-dom van insecten die op de eik leven, een wereld die minder geliefd en bekend is. oK, de veel voorkomende insecten kennen we al. Maar wat zeggen jou de boskakkerlak, het bladhaantje, de eikelboorder, de roodpotige boomwants, de eikeroofvlieg en de eikenblad? Dat is niet het blad van een eik, maar een prachtig gecamoufleerde nachtvlinder in de vermom-ming van een eikenblad. Met al die beestjes willen we het be-grip biodiversiteit verstaanbaar maken. Bovendien onderzoeken

we wie die insecten zijn, hoe ze leven en wat hun verdedigings-mechanismen zijn. insecten zijn een grote voedselbron voor andere dieren (o.a. spinnen, vleermuizen, vogels), maar eten zelf ook kleinere diertjes op. Zo komen ook de begrippen voedselpiramide en voedsel-keten aan bod, uitgelegd en

KrIEbElMANIAOp vrijdag 24 september 2010 werd Kriebelmania, een kriebelbeestjes-vriendelijke tuin, aan natuurre-servaat het Molsbroek in Lokeren ingehuldigd. Dat gebeurde samen met de peter van het project, Marc Coussens, beter bekend als Herbert De Fayette uit de jeugdserie Amika.

toegepast.De handleiding kun je down-loaden op onze website www.dehogerielen.be. Klik vervolgens door naar natuur & avontuur / uitleenmateriaal.

Meer informatie? Ilse Warnier, 014 55 84 22, www.dehogerielen.be

vorig schooljaar verzamelden de leerlingen van Bsg-o De Bloemenhof, afdeling Rozen, uit Lokeren met een benefiet-loop 1000 euro voor vzw Durme! Met die centen kon vzw Durme zijn insectentuin helemaal vernieuwen en uitbreiden.Per klas liepen de kinderen zo hard als ze konden voor een be-paald diertje. Dankzij hen konden we naast het insectenhotel nu ook een eekhoornhuis, een vogelhuis, een hommelkast, een vlindervoedertafel en een vleermuizenkast plaatsen. We vernieuwden ook de infobordjes van de tuin. op die bordjes staan leuke weetjes. We hebben er ook telkens symbooltjes bijgezet: een neus, oor, oor en/of hand om duidelijk te maken of je op die bepaalde plaats mag ruiken, horen, zien en/of voelen.omdat er in de ‘insectentuin’ eigenlijk niet alleen insecten zitten, maar ook andere kriebelbeestjes zoals spinnen, dui-zendpoten en hooiwagens, gaven de kinderen de tuin ook een nieuwe naam: ‘Kriebelmania’!

26

in Kriebelmania kunnen leer-krachten inspiratie opdoen om zelf kriebelbeestjes-vriendelijke plekjes op school aan te leggen of zij kun-nen er op bezoek komen met de hele klas!voor de tweede graad lager onderwijs en de eerste graad secundair onderwijs werkte vzw Durme een programma uit. voor de kinderen van het lager onderwijs maakten we een leuke ‘insectenkoffer’ en een nieuw krie-belbeestjesboekje. in 4 groepjes krij-gen ze een zakje uit de koffer met daarin allerlei materiaal waaronder een oriëntatiekaart van Kriebelma-nia, een loupepotje, een zoekkaart, gidsfiches met informatie over de diertjes, zeefjes, enzovoort. Per groepje gaan de kinderen op zoek naar kriebelbeestjes en voeren ze bepaalde opdrachten uit. hierna tonen en vertellen ze aan de andere groepjes wat ze allemaal ontdekt hebben.vanaf het voorjaar zijn de beestjes weer volop actief en staat een natuur-gids van vzw Durme klaar om samen met de leerlingen Kriebel-mania te ontdekken.

Meer informatie: www.vzwdurme.be > educatie > educatief aanbod > schoolgroepen, info@vzwdurme.be of 09 348 30 20.

bIOdIvErsITEIT IN dE prAKTIjKMet trots stellen de leerlin-gen van de bovenbouw van ‘t schooltje van oppem hun pastorietuin voor: een poel met vlonder, een essenbos, in-heemse struiken, bijenkasten, een vogelkijkwand en educa-tieve panelen in FsC-gelabeld hout op een paar honderd meter van hun school. vorig schooljaar hebben de leer-lingen het terrein opgemeten. Ze inventariseerden met zoek-kaarten alle bomen en struiken. Dit jaar werd de vijver uitge-graven en de vlonder aange-legd. Zo kunnen ze binnenkort Moord in De Poel spelen en waterdiertjes bekijken.

De school krijgt hiervoor, naast de financiële steun van de provincie vlaams-Brabant, de hulp van de milieudienst van Meise, natuurpunt Meise, het regionaal landschap groene Corridor, green vzw, een intergemeentelijk natuur- en landschapsteam, een imker en natuurouders.De provinciale biodiversiteits-campagne ‘Je hebt meer buren dan je denkt’ sluit hier mooi bij aan. Met die campagne werkt de provincie samen met gemeen-ten, verenigingen en scholen aan de instandhouding, de ontwikkeling en het herstel van natuur. Dat wordt hier mooi

geïllustreerd door de leerlingen van ‘t schooltje van oppem.Zelf aan de slag? Dat kan! De provincie geeft tot 5.000 euro subsidies per school. De volgen-de aanvraagperiode is 1 oktober 2011. Wil je meedoen, begin er dan tijdig aan, want de subsidie aanvragen kan pas als er al een concreet plan is, waarbij zowel de leerlingen, leerkrachten, buurtbewoners, ouders en exter-ne raadgevers zijn betrokken.

Meer informatie over de subsidies Natuur op School: www.vlaams-

brabant.be/natuuropschool. Meer informatie over de campagne koesterburen:

www.koesterburen.be.

mosterd MOS voor iedereen Biodiversiteit in de praktijk

2727

mosterd MOS voor iedereen Biodiversiteit in de praktijk

28

vAN MOEsTUIN TOT MOsTUIN (dEEl1)

Kris Van Ingelghem (GREEN vzw)

groen op school wordt vaak geassocieerd met een moestuin. een moestuinwerking op school is echter niet zo eenvoudig. Zo’n tuin heeft veel verzorging nodig en liefst met wat kennis van zaken. Je gaat immers constant in tegen de natuurlijke “successie” waarbij kale bodem direct wordt ingenomen door bijv. eenjarigen of grassen. enkel met inbreng van werk en energie kun je hier tegenop. Met een hele klas (of zelfs verscheidene klassen) samen tuinieren vraagt een goede organisatie.De oogstperiode van heel wat gewassen valt bovendien in de zomervakantie en in die periode durven ongewenste plantjes (‘onkruid’) nogal eens een stevige groei-spurt inzetten.

Niet tuinieren dan maar?

tuinieren op school blijft zeker een interes-sante optie. in de eindtermen Wo natuur van het lager onderwijs komt de zorg voor planten aan bod. Bovendien draagt tuinwerk bij tot natuur-beleving, kennis van onze eetbare gewassen, vaardigheden en technieken i.v.m. ecologisch tuinieren en composteren, zorg dragen voor ma-terialen en omgeving en tot leren samenwerken.en! Kinderen doen het zeer graag. Ze zijn ook bijzonder trots op hun oogst. reken maar dat van die grote aardappel die ze uit de grond halen thuis meteen frietjes moeten worden gemaakt: de lekkerste ooit! vanaf kleuterleeftijd tot op de secundaire school kunnen kinderen en jongeren genieten van tuinieren. in alle opleidingen waar

‘keuken’ aan bod komt, zijn moes-en krui-dentuinen aangewezen.

28

Hoe begin je eraan?

start niet te groot maar zoek een zonnige plek met een gezonde bodem (niet te nat, niet te droog, zonder rommel) waar je bij succes nog kunt uitbreiden. De ontginning wordt vereen-voudigd als je vooraf de plek lange tijd kunt afdekken van alle licht. lastige wortelonkruiden kun je zo kwijt geraken. Maak vervolgens de plek diep los met een woel-vork (grelinette) of eventueel een frees. eens de grond goed is losgemaakt, hoef je dit nooit meer te doen, als je er tenminste niet op loopt. Zorg ervoor dat je smalle percelen hebt die twee kinderarmen breed zijn. een kind kan dan vanop de paden het midden bereiken. eventueel kun je met verhoogde bedden werken (beplanking of wilgenvlechtwerk). Je kunt ook een zogenaamde ’vierkantemetertuin’ creëren (zie: www.onzevier-kantemetertuin.nl/), waarvoor een aantal handige

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin

29

woelvorkzaaihulplichtkiemervraatbiogroentenkruidentuinbiodiversiteit

hulpmiddelen bestaan. Zorg dat je tuin omgeven is met een zone van min. 30 cm breed waarop niets groeit (tegel, hakselhout). Zo voorkom je dat grassen in je perceel doorgroeien én dat de tuinman met zijn grasma-chine half door je vers geplante groenten raast. voorzie een composthoek dicht bij de tuin.Dek de bodem af met een 10 cm dikke laag zadenvrije compost. Dat voorkomt dat lichtkiemers1

(uit de jarenoude zadenbank van je kale bodem) gaan ontkie-men. De zaden blijven in rust door het donker. Bovendien kun je ‘onkruid’ dat toch vanuit ingewaaide verse zaden kan opgroeien, makkelijker uittrek-ken.

Erwt heeft boontje voor prinses

Welke groenten kun je telen? l Kleuters hebben graag snel resultaat: radijsjes ontkiemen snel, ui en sjalot krijgen rap een groene haartooi. sla lusten ze wel en pompoen is altijd een spektakel.l groenten die eenvoudig te telen zijn: koolrabi, rode biet, suikermais en veldsla.l Wortel (lange kiemtijd), courgette, prei en selder, kervel en peterselie horen thuis in de soeptuin.l voor aardappel heb je al wat meer plek nodig, tenzij je een aardappeltoren (google eens) probeert. het is ook leuk om witloof te forceren in de klas. Je kunt hiervoor zelf wortels telen of ze vragen bij een witloofboer.l erwt en onze inheemse labboon kun je al vroeg in de lente zaaien. voor de (Zuid-amerikaanse) prinses moet je wachten tot na half mei. Je kunt ze wel al voorzaaien in de klas. liefst eerst in een glas met een vloeipapier, waarbij de boon boven het waterpeil zit. Zo kun je de ontkieming goed volgen. l Bloemkool, broccoli en tomaat zijn moeilijker te telen maar toch haalbaar.l Kerstomaatjes zijn interessant omdat je meer vruchtjes kunt verdelen onder de kinderen.

1 e en lichtkiemer is een plant, waarvan het zaad alleen kiemt onder invloed van licht. 2 in twee gevouwen half blad papier of rond verstelbaar doosje met een teutje aan3 aanvreting, vooral door insecten

Maak een zaai- en plantkalender van de groenten die je wilt telen waarbij de oogstperiode buiten de zomervakantie valt. vermijd zoveel mogelijk kale grond. Probeer dus heel het jaar door gewassen in je tuin te hebben. Pompoen en oost–indische kers bedekken de bodem goed in de zomerperiode.

Laat kinderen zowel planten als zaaien. Voor fijnere zaden gebruik je best een zaaihulp2. een zaaihulp voorkomt dat je te dicht opeen zaait. respecteer ook plantafstanden. Kinderen zijn geneigd alles op een hoopje te zetten.Bij droog weer moet je in het begin goed gieten. laat de kinderen hun eigen plekje geregeld onder-houden. Zo leren ze hoeveel zorg er nodig is om tot resultaat te komen. als er iets mislukt (vraat3, schimmel ed.), leg je uit dat het heel normaal is en dat het niet door een gebrek aan zorg komt. geef hen wel de kans om iets in de plaats te zetten en zoek ecologische oplossingen voor het probleem. vergeet zeker niet om tijdig te oogsten na al het gedane werk. Je kunt wel eens een prei of een kool laten doorgroeien zodat de kinderen kunnen zien dat er bloemen en zaden worden gevormd.leer ook over lokale seizoensgebonden biogroenten en het belang van een groenterijk (vlees-en visarm) voedingspatroon. Dat is zowel in het kader van duurzaamheid als van gezondheid een belangrijk thema. vooral in secundaire scholen is het een aan-rader om ook oude groenten of doorlevende gewas-sen te telen: asperge, aardpeer4, eeuwig moeskool, zeekool, aardbei, kardoen, veldzuring en bloedzu-ring, brave hendrik, rabarber, mierikswortel, aard-kastanje, zwartmoeskervel, pastinaak, raapsteel. Zo kun je aandacht hebben voor de verschraling van het soortenaanbod sinds de laatste decennia.

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin

30

Wie nog ander bruikbare ge-wassen wil telen, kan zijn hartje ophalen met een kruidentuin, een fruittuin of zelfs een ak-kertje.Uiteraard kun je dit combine-ren met een moestuin: kruiden tussen de groenten, een haagje van kleinfruit langs je perceel of kleinfruit op stam.aanraders voor de kruidentuin: bieslook, daslook, berglook, rozemarijn, tijm, oregano, dragon, pimpernel, munten4 en citroenmelisse4, lavas, roomse kervel, dille, venkel, salie, veldsalie, scharlei, laurier, wijnruit, hyssop, doorlevendbonenkruid.

voor de bioteelt van groenten kun je een beroep doen op het ‘handboek ecologisch tuinieren’ van velt. in die groene bijbel vind je alle nodige informa-tie. voor kinderen vanaf 5 jaar is er ook Pim Pompoen, een educa-tief kwartetspel over groenten.

naast granen als winterrogge, zomertarwe, gerst of haver kunnen ook oude indus-triegewassen (verfplanten als wouw, wede, verfbrem, indigo, meekrap en oliegewas-sen als saffloer, vlas, zonne-bloem, koolzaad4, huttentut4, mosterd4) een plekje krijgen op een akkertje. in sommige streken waren ook boerentabak of vezelplanten als vlas en hen-nep economisch zeer belangrij-ke teelten. hennep (Cannabis sativa of kemp, de plant gaf zelfs zijn naam aan de Kempen) is een zeer mooie plant die zeer makkelijk biologisch te telen is en zeer veel toepassingen kent zowel in de voeding als binnen de industrie. Zaden die je ge-bruikt, moeten wel een certifi-caat hebben (enkel variëteiten met laag thC –gehalte) en je moet een aanvraag doen bij het Ministerie van landbouw en visserij. De teelt van hennep kan aanleiding geven tot lessen over duurzame landbouw en zelfs middelengebruik (dat laat-

ste geldt ook voor tabak).in een volgende Mosterd

eenjarige kruiden: basilicum, eenjarig bonen-kruid, koriander. Maak er kruidenazijn van of geurzakjes, thee of gewoon: ruik eraan! er zijn ook eetbare bloemen: oost- indische kers4, bernagie4, goudsbloem.geneeskrachtige kruiden (Moerasspirea, vrouwenmantel, hop4, grote valeriaan, echina-cea purpurea, meesterwortel, echte kamille) kunnen een aanleiding zijn om een ander aspect van onze biodiversiteit in de verf te zetten. Zo leren kinderen dat niet alleen eetbare gewassen van belang zijn voor de mens.

gaan we verder in op hagen, boshoekje, insectenhoek, aanleg van hooi-landje en poel en het beheer van dat alles. We bekijken dan ook de educatieve mo-gelijkheden die zulke plekjes kunnen bieden.

Meer informatie:Basisonderwijs: themabundel ‘Natuur op school’ Secundair onderwijs: themapakket ‘Vergroening op school’(zie www.milieuzorgopschool.be) “technische handleiding voor een groene school” hierin vindt de leerkracht (zowel basis- als se-cundair onderwijs) informatie i.v.m. ecologische uitgangspunten, plannen, aanleg en onderhoud van verschillende groene initiatieven op school.hierbij horen educatieve werkboeken “vergroe-ning van de schoolomgeving – basisonderwijs” en “vergroening van de schoolomgeving – secun-dair onderwijs”

Meer informatie of bestellen: info@velt.be of 03 281 74 7530

Uitbreiding naar nutstuin

Cannabis op school?

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin

4 Planten die nogal dominant kunnen worden door uitzaai of kruipende wortel! Zet ze best samen of in aparte bakken.