HANDLEIDINGMOS-ENERGIEKOFFEREen leidraad voor de juf of meesterEen initiatief van MOS Vlaanderen en alle Vlaamse provincies.

3

HANDLEIDINGMOS-ENERGIEKOFFEREen leidraad voor de juf of meesterEen initiatief van MOS Vlaanderen en alle Vlaamse provincies.

Inhoudsopgave

1. Klimaat en energie in west-vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2. Mos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3. Mos-energiekoffer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

4. Meerwaarde van de mos-energiekoffer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

5. S.T.E.M. | Science, technology, engineering, mathematics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

6. De energiekoffer stap voor stap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Bijlage 1: actualiteit als methodiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Bijlage 2: brief van het energiehoofdkwartier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Bijlage 3: info meettoestellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Bijlage 4: evaluatieformulier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Diploma energiedetective . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4

1 I KLIMAAT EN ENERGIE IN WEST-VLAANDEREN

De klimaatsverandering dwingt ons steeds spaarzamer om te gaan met energie. Voorraden zijn beperkt; oplossingen dringend nodig.

Het Provinciebestuur West-Vlaanderen gaat voluit voor nul CO2 tegen 2030, een ambitieus plan. Dat vergt een klimaatprogramma met ballen, waarvoor alle personeelsleden aan de weg timmeren! Met deze voorbeeldfunctie streeft het bestuur naar een volledig klimaatneutrale en klimaatbestendige provincie in 2050.

Alle West-Vlaamse scholen kunnen daarbij helpen. MOS-scholen krijgen gratis ondersteuning van een MOS-begeleider. Via trajectbegeleiding werken we aan een klimaatvisie, het opstellen van doelstellingen en het verbreden van het draagvlak in het kader van een klimaatproject op de school. Of, de school kiest voor één of meerdere sessies op maat met de focus op hoe je in team werk maakt van een klimaatvriendelijke school.

Op zoek naar inspiratie voor een klimaatproject op school? Steek je licht op bij MOS Vlaanderen, www.mosvlaanderen.be. Doe mee met de klimaatbendes of duik in de educatieve materialen.

Meer info bij je MOS-begeleider:

Donald Dupon 050 40 32 66 donald.dupon@west-vlaanderen.beJoke Oosterlijnck 050 40 33 80 joke.oosterlijnck@west-vlaanderen.be

5

2 I MOS

Samen leren duurzame keuzes maken (voor de planeet)

Dat is waar MOS voor staat. MOS vertrekt daarbij vanuit vier uitgangspunten:

1. Participatie: MOS werkt met en voor leerlingen

2. Teamwork: eerst en vooral binnen het eigen schoolteam, maar ook in samenwerking met leerlingen, ouders, …

3. Netwerken: MOS leeft ook buiten de schoolpoort en werkt samen met lokale besturen, (jeugd)verenigingen, ngo’s, organisaties uit het middenveld, …

4. Resultaten: alle MOS-projecten hebben een concreet resultaat voor ogen. Resultaten worden (tussentijds) gevierd. MOS is een (duurzaam) feest!

Vanuit de noden van de school biedt MOS ondersteuning rond meerdere thematische invalshoeken: voeding, afval, klimaat, energie, techniek, water, mobiliteit, natuur, …). Jij bepaalt het duurzaamheidsthema, MOS ondersteunt en coacht.

Wat MOS voor jouw school betekent:

1. Begeleiding• inspireert en adviseert het hele schoolteam en het netwerk er rond• coacht en ondersteunt werksessies in de school

2. Inspiratie• actiefiches en goede praktijkvoorbeelden• netwerkmomenten en nascholingen• ontleenbare materialen

3. Profilering• op de Groene Kaart van MOS > je bent lid van de MOS-community• MOS-communicatietools > MOS-logo, MOS-sjabloon, schoolpoortlogo

Informatie over MOS vind je op www.mosvlaanderen.be en op www.west-vlaanderen.be/mos

Meer weten? Contacteer je MOS-begeleider via mos@west-vlaanderen.be of T 050 40 32 66

6

3 I MOS-ENERGIEKOFFER

Met de energiekoffer wordt ‘leren over energie’ en ‘energie besparen op school’ eensklaps leuk! In deze leidraad vind je achtergrondinformatie over de werking van de verschillende materialen in de koffer. Een aantal van deze materialen is fragiel. Hou daarom steeds een oogje in het zeil wanneer je leerlingen aan de slag zijn.

DoelgroepHet concept van de MOS-energiekoffer is opgevat als een stage om leerlingen vanafhet vierde leerjaar op te leiden tot energiedetectives. Zowel het traject als demeetinstrumenten van de kinderen vragen een minimum aan vaardigheden, inzicht en kennis.

VerloopDe leerlingen gaan gedurende drie weken in groep op onderzoek naar energievreters in je school. Elke groep neemt één klas voor zijn rekening. Ze doorlopen voor elk lokaal vier onderdelen: sluipverbruik, verlichting, verwarming en verluchting. In de leerlingenbundel staan de opdrachten stap voor stap uitgelegd. Tot slot worden tekortkomingen op vlak van energie in kaart gebracht en een aantal werkpunten opgesteld om het energieverbruik te verminderen.

EindeAls afsluiter van de stage is een diploma-uitreiking voorzien. De MOS-begeleiders hopen dat je, na het werken met de MOS-energiekoffer, verder met je leerlingen aan de slag gaat met de thema’s energie en klimaat.

7

4 I MEERWAARDE VAN DE MOS-ENERGIEKOFFER

In het basisonderwijs krijgt onderzoekend leren steeds meer aandacht.Deze vorm van leren biedt een aantal voordelen ten opzichte van meer traditionele instructiebenaderingen.

De stappen van onderzoekend leren (Van Graft, M. & Kemmers, P. (2007) Den Haag: Stichting Platform Bèta Techniek. Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit).

Onderneem concrete actie met de energiekoffer

• Betrokkenheid verhogenMOS hecht groot belang aan (het verhogen van) participatie en leerlingenbetrokkenheid. Via de MOS-energiekoffer krijgen leerlingen veel verantwoordelijkheid. In de koffer zit een leerlingenbundel waarmee de leerlingen zelf aan de slag gaan.

• Vaardigheden en onderzoekscompetenties aanscherpenZo wapen je de leerlingen om duurzame keuzes maken. Laat het thema energie op verschillende momenten aan bod komen, door het te koppelen aan de problemen die de klimaatverandering met zich meebrengt. Beschouw het gebruik van de MOS-energiekoffer als een kans om leergebied-overschrijdend en gedifferentieerd te werken en ook de andere vaardigheden (wiskunde, taal, sociaal, emotioneel, …) van je leerlingen aan te scherpen.

• Energievreters aanpakken en energiewinst boekenHet speurwerk van de leerlingen maakt gegarandeerd een aantal verborgen energievreters zichtbaar. Dé uitgelezen kans om werk te maken van minder energieverbruik in je klas en school. Werken met de MOS-energiekoffer kan passen in een jaarplanning bv. bij de start van een project. Het behalen van milieuwinst (energiebesparing) kan daarbij één van de doelen zijn waar je als school op inzet.

8

5 I S.T.E.M. SCIENCE, TECHNOLOGY, ENGENEERING, MATHEMATICS

STEM is een vrij nieuw aandachtsveld in het basisonderwijs, vaak gereduceerd tot de term ‘Techniek’, en omvat drie dimensies: begrijpen, duiden en hanteren. Hoe competenter de leerling hierin, hoe groter zijn technische ‘geletterdheid’.

De MOS-energiekoffer maakt STEM zeer concreet, werkt ervaringsgericht én draagt bij tot energiebesparing op school.

De MOS-energiekoffer werkt ervaringsgericht en draagt bij tot energiebesparing:

Begrijpen: door het meten van het sluipverbruik van een computer/printer, beseffen leerlingen dat deze apparaten energie verbruiken, ook als we er niet mee werken.Mogelijke oplossingen: toezien op het afsluiten na gebruik of plaatsen van een tussencontact met aan/uit schakelaar.

Duiden: de leerlingen geven aan dat sluipverbruik nodeloze verspilling is die geld kost en het milieu nodeloos belast.

Hanteren: de leerlingen leren werken met een energiemeter en weten hoe gegevens te interpreteren. Volgende keer gaan ze zelfstandig met de energiemeter aan de slag.

9

6 I DE ENERGIEKOFFER STAP VOOR STAP

In een notendopWeek 11. Neem een aanloop2. Controleer de inhoud3. Maak kopies voor elke leerling en elk lokaal4. Brief van het energiehoofdkwartier5. Voor elke detective een badge6. Ik-vreet-zelf-energietest

Week 27. Demo van de meetinstrumenten8. Aan het werk: strategie bepalen9. Onderzoek afronden

Week 310. Diploma-uitreiking11. Hou het thema levend in klas/op school12. Evaluatie

1. Neem een aanloopIntroduceer het thema energie in één of meerdere lessen. Benader het thema zo breed mogelijk door het te koppelen aan klimaatproblematiek, gezondheid, …

• Download de MOS-actiefiche ‘Energiedetectives op pad’. (*)• Breng het thema vanuit de actualiteit in de klas. Gebruik daarvoor het bijgevoegde sjabloon ‘actualiteit als methodiek’. (bijlage 1 en leerlingenbundel)• Kaart het thema aan in de klas met de MOS-themabundel ‘Energie (deel 1 Introductie)’ uit de

energiekoffer. Proefjes en methodieken zetten je op weg.

(*) MOS ontwikkelde actiefiches als hulp voor de leerkracht.

De actiefiches prikkelen de leerlingen om een onderzoek op te zetten. Zo doen ze nieuwe kennis op, zien ze de bredere systemen en leggen ze verbanden. Dit roept emoties en waardenoordelen op, waardoor leerling, klas en school overgaan tot actie.

Opbouw MOS-actiefiche:

1. Wat is er aan de hand? > duiding probleem2. Hoe zit het in elkaar? > onderzoeksfase3. Wat gaan WIJ er aan doen? > actie! (die de school duurzamer maakt)4. Wie doet mee? Wie kan helpen? > teamwork/aanspreken netwerk5. Iedereen mag het weten! > communicatie/vieren

Download op de MOS-website (www.mosvlaanderen.be > ‘Lager onderwijs - inspiratie’) de actiefiche ‘Energiedetectives op pad’. Daarin vind je naast duiding ook inspirerende onderzoeksvragen.

10

2. Controleer de inhoudKijk met de inhoudsopgave na of alles in de koffer zit en of alles werkt.

3. Maak kopies voor elke leerling en elk lokaalVoorzie voor iedereen een leerlingenbundel en het diploma van Energiedetective (zie bijgevoegd sjabloon).

4. Brief van het energiehoofdkwartierEen brief van het energiehoofdkwartier (bijlage 2) spoort je leerlingen aan om op energieonderzoek te gaan. Lees de brief voor en roep je leerlingen uit tot echte energiedetectives.

5. Voor elke detective een badgeLaat elk kind een eigen badge opspelden. Deze zorgt ervoor dat iedereen de energiedetectives duidelijk herkent. Daarbovenop verhoogt het de betrokkenheid van de detectives.

6. Ik-vreet-zelf-energie-testVoor de leerlingen hun stage als energiedetectives aanvatten is het interessant om hun eigen energiegedrag in kaart te brengen. Misschien zijn ze zelf energievreters zonder het te beseffen? Laat je leerlingen de ‘Ik-vreet-zelf-energie-test’ (leerlingenbundel) invullen. Maak van de gelegenheid gebruik om de resultaten met de klas te bespreken en te kijken hoe hun gedrag aanpasbaar is.

7. Demo van de meetinstrumentenEen beknopte toelichting van de meetinstrumenten vind je in bijlage 3. In de energiekoffer steken bovendien infofiches per toestel. Terwijl je met de leerlingen de opdrachten overloopt, kan een korte demo van de meetinstrumenten handig zijn.

8. Aan het werk: strategie bepalenVoor de detectives aan het werk gaan, bespreek je met hen de te volgen strategie.

• Wie werkt met wie samen?• Welke groep onderzoekt welk lokaal?• Welke groep start met welke onderzoeksopdracht? Hoeveel tijd heb je daarvoor?• Wanneer schuif je door naar de volgende opdracht? Wie bewaakt de tijd?• Hoe geven we het materiaal door?• Waar verzamelen we op het einde het materiaal en de resultaten?• …

11

De energiedetectives zijn daarna helemaal klaar voor hun onderzoek! Ze werken de opdrachten af binnen de onderdelen:

• Sluipverbruik (Speuren naar Sluipverbruikers)• Verlichting (Speuren naar de Beste Verlichting)• Verwarming (Speuren naar Hoge Temperaturen)• Verluchting (Speuren naar Ongezonde Lucht)

In de leerlingenbundel vinden de leerlingen per onderdeel enkele opdrachten.

9. Onderzoek afrondenMet de resultaten van de ‘Op-zoek-naar-de-waarheid-lijst’ (leerlingenbundel) en de conclusies van de vier onderzoeken bepalen de detectives de energievreterscore(leerlingenbundel) voor hun lokaal. Ze noteren positieve punten en eventueel eenaantal aanbevelingen om de energievreters weg te werken.Na het onderzoek bespreek je samen met elk groepje de resultaten van hun lokaal.Stuur je leerlingen met de resultaten van de energievreterscore naar de verantwoordelijke van het lokaal en laat hen de resultaten verduidelijken.

10. Diploma-uitreikingHet Energiehoofdkwartier laat weten dat de missie geslaagd is. Vertel dit aan je leerlingen bij de start van de diploma-uitreiking. Overhandig elke leerling het diploma (bijlage) en maak er een plechtig moment van voor de hele school. Maak de detectives ervan bewust dat het werk er niet op zit, maar dat ze ook na het behalen van hun diploma verder moeten speuren naar ellendige energievreters. Het werk van een energiedetective is immers nooit ten einde!

11. Hou het thema levend in de klas/of schoolZorg dat jullie harde werk niet voor niets is geweest. Denk met je leerlingen na hoe jullie het thema levend kunnen houden in de klas en op school.

We geven je graag enkele tips om achteraf met je leerlingen aan de slag te gaan:

• Maak van de diploma-uitreiking een feest voor heel de school en zet het thema zo in de kijker.• Maak een affiche met energietips toegepast op jullie onderzoek.• Ontwerp zelf stickers, bijvoorbeeld voor bij de schakelaars.• Duid een (wekelijkse) energiemeester aan.• Ontwerp fiches die eraan herinneren computers na gebruik uit te schakelen.• Maak samen afspraken over ventilatie van je klas.• Herhaal na een paar weken de ‘Ik-vreet-zelf-energietest’ of ga nog eens op speurtocht naar de waarheid.• Denk na over hoe je ouders kan sensibiliseren.• Voer een aantal haalbare acties uit die jullie vooropstelden bij het onderdeel ‘actualiteit als methodiek’ (als

je deze oefening deed).• Breng het energieverbruik van de school in kaart.• Denk na over de aankoop van een aantal meettoestellen voor de klas/school om enkele onderzoeken te

herhalen.

12

• Zet andere klassen aan om ook op energieonderzoek te gaan en acties te ondernemen.• Ga op energie-uitstap, bijvoorbeeld naar een windmolenpark.• Check de MOS-actiefiche ‘Energiedetectives op pad’ met het deeltje ‘Iedereen mag het weten’.

Met de MOS-pas ga je gratis op milieu-educatieve uitstap met de tram of bus van De Lijn. De handleiding en het aanvraagformulier vind je op www.mosvlaanderen.be

12. EvaluatieMOS is benieuwd naar je ervaringen met de energiekoffer! Neem je even de tijd om het evaluatieformulier (bijlage 4) in te vullen? Dankzij jouw medewerking verbeteren en verfijnen we samen het werken met de MOS-energiekoffer.

13

BIJLAGE 1 Actualiteit als methodiek

Voorbereiding1. Geef elke groep een ander prikkelend artikel rond energie- en/of klimaatproblematiek.

2. Voorzie voor elke groep: a. een grote flapb. stiften (bij voorkeur in 3 verschillende kleuren)c. lijmstiften

Opdracht 1 > maximum 10 minuten1. De leerlingen kiezen blind een artikel.

2. Elk leest het (in stilte) voor zichzelf en vult de antwoorden (zie leerlingenbundel) in.

Opdracht 2 > maximum 10 minuten1. Plaats de leerlingen met hetzelfde artikel in groepjes (maximum 4) bij elkaar.

2. Onderling wisselen ze uit:a. hoe ze zich erbij voelenb. welk waardenoordeel ze hierover hebben

3. Leg uit wat kritisch onderzoek inhoudt (belang van verifiëren door raadplegen van verschillende bronnen).

4. Leg de link met de MOS-energiekoffer als onderzoeksinstrument.

Opdracht 3 > maximum 20 minuten1. Elk groepje kleeft telkens één artikel centraal op het blad.

2. Ieder bedenkt acties → Wat gaan WIJ eraan doen? Hoe, met wie, en eventueel ook ‘waar’ en ‘wanneer’?

3. De groepjes ordenen hun acties tijdens het noteren volgens:a. Niet origineel maar wel perfect uitvoerbaar, resultaat op korte tijd;b. Origineel en uitvoerbaar, je merkt aantrekkingskracht, een ‘WAUW’-gevoel;c. Heel origineel maar (nog) niet duidelijk hoe we dit uitvoeren, ideeën voor de toekomst.

4. NOOT: Plan pas effectieve acties (op schoolniveau) na afronding van het onderzoek met de MOS-energiekoffer. Gebruik de brainstorm van de leerlingen als basis voor het opstellen van een actieplan met de MOS-werkgroep.

Opdracht 4 > maximum 10 minuten1. De verschillende groepjes stellen aan de hand van hun artikel, hun gevoelens en oordeel, hun acties voor

(en eventueel het hoe, met wie, waar en wanneer).

2. Ze lichten de actie die ze zeker willen uitvoeren toe, en motiveren waarom.

Opdracht 51. Hang de verschillende flappen op een plaats waar ouders en leerlingen regelmatig passeren/samenkomen.

14

BIJLAGE 2 Brief van het energiehoofdkwartier

Beste leerlingen van ........................................................................................................................................................... (naam klas)

Betreft: een dringend onderzoek

In heel het land loopt een grootschalig onderzoek naar energievreters.

Energievreters zijn ellendige monsters die op een geniepige manier, dikwijls zonder dat je het weet, massa’s energie opvreten! Ze verschuilen zich in meerdere gebouwen en instellingen en blijven vaak onopgemerkt. Maar het is dringend tijd om deze grootschalige energieverspilling stop te zetten.

We vernamen dat er zich een aantal energievreters schuil houden in jullie school. Ik ben dus dringend op zoek naar een team van detectives die op onderzoek gaan…

Jullie kunnen me zeker helpen!

Het is de taak van een energiedetective om energievreters op te sporen en aan denietsvermoedende mensen uit te leggen hoe ze ervoor zorgen dat die ellendelingen geen schijn van kans meer maken.

Vooraleer je een echte energiedetective bent, moet je een hele weg afleggen. Je moet alshet ware stage lopen. Bewijzen dat je het waard bent om een detective te zijn.

Om jullie op weg te helpen is er een koffer ter beschikking met een aantal instrumentenom de energievreters op te sporen. Het is van groot belang dat er zeer goed zorg wordtgedragen voor de materialen. Ze zullen namelijk ingezet worden voor toekomstige missies.

Veel succes met jullie stage om een echte energiedetective te worden!

Ik reken op jullie!

Guy E. GenereusDirecteur van het Energiehoofdkwartier

15

BIJLAGE 3 Info meettoestellen

→ Hoe elk toestel werkt, lees je in de aparte infofiches.

1. EnergiemeterDe energiemeter is een controle- en meetapparaat waarmee je het stroomverbruik van een aangesloten apparaat achterhaalt en zelfs de verbruikskosten nagaat (op voorwaarde dat je de prijs/kWh kent).

De energiemeter heeft verschillende meetfuncties. Aangezien de leerlingen alleen maar het verbruik van een apparaat moeten weten, volstaat het om het vermogen (watt) af te lezen. Wens je toch gebruik te maken van de andere mogelijkheden? Bestel via www.eandis.be de brochure ‘De energiemeter – Meten is weten’. Daarin vind je uitgebreide info over de energiemeter.

2. InfraroodthermometerDeze thermometer meet temperaturen van oppervlakten. Gebruik hem als een pistool door de knop in te drukken. Op het schermpje lees je dan de temperatuur van het gemeten oppervlak af.

Hou er rekening mee dat deze thermometer slechts bij benadering de temperatuur van het lokaal leest. Het heeft geen zin om de opgemeten temperatuur te vergelijken met de gegevens van de minimum-maximumthermometer. Maak hiervoor gebruik van de digitale thermometer.

OPGELET!Zorg ervoor dat de leerlingen NOOIT met de infraroodstraal naar iemands OGEN richten.Dit kan leiden tot permanente oogbeschadiging.

3. CO2-meterDe CO2-meter geeft in basisstand het CO2-gehalte en de actuele temperatuur van het lokaal weer. De hoeveelheid CO2 wordt uitgedrukt in ppm.

4. LichtmeterDe lichtmeter meet de hoeveelheid licht in een bepaalde ruimte. De hoeveelheid licht wordt uitgedrukt in lux (lx).

5. LampentesterDe meegeleverde lampen hebben allemaal een even grote lichtsterkte (ongeveer 200 lumen). Met de lampentester achterhaal je welke lamp het minst verbruikt.

6. Minimum-maximumthermometerDit meettoestel verklapt je de laagst en hoogst gemeten temperatuur in een lokaal. Trek voor een meting 24 uur uit. Zo achterhaal je het temperatuurverschil tussen dag en nacht.

16

7. DataloggerMet de datalogger van Hobo meet je over een langere tijd het temperatuurverloop op een bepaalde plaats. Zo controleer je wanneer het er te warm, te koud, of net goed is. Met die gegevens stuur je de temperatuurregeling op school bij.

Platte batterij? Onderdeel weg of kapot?Breng meteen je MOS-begeleider op de hoogte. MOS-begeleiding West-VlaanderenDonald Dupon050 40 32 66donald.dupon@west-vlaanderen.be

Joke Oosterlijnck050 40 33 80

joke.oosterlijnck@west-vlaanderen.be

17

BIJLAGE 4 Evaluatieformulier

De voorbije weken werkte jouw school met de MOS-energiekoffer. Voldeden de koffer en het concept aan de verwachtingen? Wat kan beter? Laat het ons weten! Graag vragen we jou dit blad te kopiëren, de onderstaande vragen in te vullen en de evaluatie per e-mail aan de MOS-begeleiding te bezorgen.

Alvast bedankt!

Met vriendelijke groeten,De MOS-begeleiding

1. Hoe hebben de deelnemers de energiekoffer in het algemeen ervaren?A. De kinderen: keitof! gewoontjes oersaai

B. Jijzelf: keitof! gewoontjes oersaai

C. De collega’s: keitof! gewoontjes oersaai

D. De directie: keitof! gewoontjes oersaai

E. Anderen: keitof! gewoontjes oersaai

2. Welke onderdelen werden als keitof ervaren? Stap 1: informeer jezelf en de Energiedetectives

Stap 2: bespaar energie, begin bij jezelf!

Stap 3: zoeklijst voor de Energiedetective

Speuren naar Sluipverbruikers

Speuren naar de Beste Verlichting

Speuren naar Hoge Temperaturen

Speuren naar Ongezonde Lucht

Speuren naar De Waarheid

Stap 4: de energievreterscore

De diploma-uitreiking

3. Welke onderdelen werden als oersaai ervaren? Stap 1: informeer jezelf en de Energiedetectives

Stap 2: bespaar energie, begin bij jezelf!

Stap 3: zoeklijst voor de Energiedetective

Speuren naar Sluipverbruikers

Speuren naar de Beste Verlichting

Speuren naar Hoge Temperaturen

18

Speuren naar Ongezonde Lucht

Speuren naar De Waarheid

Stap 4: de energievreterscore

De diploma-uitreiking

4. Zijn er vanuit de directie, leerkrachten, of de kinderen suggesties ter verbetering?

1. ............................................................................................................................................................................

2. ............................................................................................................................................................................

3. ............................................................................................................................................................................

5. Zijn er onderdelen van de MOS-energiekoffer stuk en/of verdwenen?Zo ja, welke?

1. ............................................................................................................................................................................

2. ............................................................................................................................................................................

3. ............................................................................................................................................................................

DIPLOMA Energiedetective

......................................................................................................................................................................

heeft de stage succesvol afgerond.

Vanaf heden mag hij/zij zich een echte energiedetective noemen.

Datum:

Handtekening: