ISSO

Instructieboekmontage- en verwerkingsrichtlijn

kunststof leidingsystemen sanitair

978-90-5044-158-2

Instructieboek MKLS 3 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

INHOUDSOPGAVEVoorwoord 7

1 Inleiding 9

1.1 Doel van deze publicatie 9

1.2 Toepassingsgebied 9

1.3 Gebruik van de publicatie 9

2 Kunststoffen 11

2.1 Inleiding 11

2.2 Algemene eigenschappen van kunststoffen 112.2.1 Polymeren 112.2.2 Soorten polymeren 12

2.3 Soorten kunststoffen voor leidingsystemen en hun eigenschappen 152.3.1 Soorten kunststoffen 152.3.2 Stijfheid 162.3.3 Spanningsrelaxatie 182.3.4 Vervormbaarheid 192.3.5 Uitzetting, krimp en geboortekrimp 202.3.6 Treksterkte 212.3.7 Slagvastheid 222.3.8 Weerbestendigheid 222.3.9 Chemische bestendigheid 232.3.10 Warmtegeleiding 242.3.11 Elektrische geleiding 242.3.12 Statische elektriciteit 252.3.13 Verlijmbaarheid 252.3.14 Lasbaarheid 252.3.15 Brandgedrag 26

2.4 Maatregelen om mechanische eigenschappen te verbeteren 26

3 Toepassingen van kunststoffen als buismateriaal in de sanitaire techniek 27

3.1 Waterleiding 273.1.1 Koudwaterleidingen 283.1.2 Koud- en warmwaterleidingen 29

3.2 Riolering 323.2.1 Riolering 323.2.2 Hemelwaterafvoer 33

3.3 Drainage en Infiltratie 363.3.1 Drainage 363.3.2 Infiltratie 37

4 Waterleidingen 39

4.1 De leidingwaterinstallatie 39

4.2 Wetgeving 404.2.1 Voorschriften en normen 404.2.2 Praktijkrichtlijnen 404.2.3 Klassenaanduidingen 404.2.4 Opschriften 41

4.3 Leidingloop 434.3.1 Bereikbaarheid en bescherming 434.3.2 Voorkomen van dode einden 454.3.3 Leveringsvormen 46

4.4 Verbindingstechnieken 474.4.1 Overzicht verbindingen 474.4.2 Lijmen 484.4.3 Lassen 524.4.4 Klemmen en knellen 634.4.5 Persen (axiaal) 684.4.6 Persen (radiaal) 694.4.7 Steekverbindingen 744.4.8 Schroefdraad 83

Instructieboek MKLS 4 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

4.4.9 Overgangsverbindingen 854.4.10 Overige verbindingen 87

4.5 Montage en bevestigingstechnieken 884.5.1 Beugels 884.5.2 Functies van beugels 884.5.3 Eisen aan beugels 904.5.4 Uitvoeringen en toepassing 904.5.5 Instorten en wegwerken 934.5.6 Grondwerk 95

4.6 Tegengaan van geluidshinder 96

4.7 Warmteafgifte, condensatie en thermische isolatie 98

4.8 Opvangen van expansie 99

4.9 Voorkomen van onbedoelde opwarming leidingwater 101

4.10 Aarding en potentiaalvereffening 103

4.11 Beproeven op dichtheid 103

4.12 Doorspoelen 105

5 Riolering 107

5.1 De rioleringsinstallatie en de onderdelen 107

5.2 Afvoer van huishoudelijk afvalwater 1075.2.1 Toelichting op de leidingloop 1085.2.2 Ontstoppingsmogelijkheden 1165.2.3 Richtlijnen en normen, BRL’s, keuringseisen, klassenaanduidingen en

toegepaste materialen 1175.2.4 Verbindingstechnieken 1185.2.5 Afkorten en ontbramen 1195.2.6 Lijmen 1205.2.7 Lassen 1235.2.8 Steekverbindingen 1285.2.9 Prefabricage 1305.2.10 Montage en bevestigingstechnieken 1305.2.11 Opvangen van expansie 1335.2.12 Instorten 1385.2.13 Grondwerk 1405.2.14 Tegengaan van geluidshinder 1415.2.15 Tegengaan van condensvorming 1435.2.16 Beproeven op water en luchtdichtheid 143

5.3 Vrij verval systeem voor hemelwaterafvoer 1455.3.1 Toelichting op de leidingloop hemelwaterafvoer 1455.3.2 Materialen, richtlijnen, normen, BRL’s, keuringseisen en klassenaanduidingen 1495.3.3 Verbindingstechnieken 1505.3.4 Montage- en bevestigingstechnieken 1515.3.5 Opvangen van doorhanging 1515.3.6 Opvangen van expansie 1525.3.7 Tegengaan van geluidshinder bij hemelwaterafvoerleidingen 1525.3.8 Thermische isolatie 1525.3.9 Beproeven van de installatie op waterdichtheid 153

5.4 Hemelwaterafvoer UV-systemen 1545.4.1 Toelichting op leidingloop 1545.4.2 Toegepaste materialen, normen en richtlijnen, BRL’s, keuringseisen en klassenaanduidingen

1565.4.3 Verbindingstechnieken 1565.4.4 Montage en bevestigingstechnieken en opvangen expansie 1565.4.5 Overige 158

5.5 Ontstoppen, reinigen en frezen van afvoerleidingen 1585.5.1 Het reinigen van de leidingen 1585.5.2 Het opheffen van een verstopping 1595.5.3 Het frezen van afvoerleidingen 161

6 Drainage en infiltratie 163

6.1 Het drainagesysteem en de onderdelen 164

Instructieboek MKLS 5 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

6.1.1 Onderdelen 164

6.2 Het infiltratiesysteem en de onderdelen 1676.2.1 Onderdelen 167

6.3 Invloed grondsoort en grondwaterstand 1706.3.1 Grondsoorten en grondwaterstand 170

6.4 Voorschriften, normen, richtlijnen en BRL’s 171

6.5 Verbindingstechnieken 172

6.6 Omhullingsmateriaal 1736.6.1 Zanddichtheid 1736.6.2 Soorten omhullingsmateriaal 173

6.7 Grondwerk 175

7 Leidingdoorvoeren en invoerbochten 177

7.1 Functies en toepassing 177

7.2 Uitvoering en montage 1797.2.1 Doorvoeren zonder functie-eisen 1797.2.2 Waterdichte doorvoeren 1807.2.3 Geluiddichte en luchtdichte doorvoeren 1817.2.4 Bescherming tegen beschadiging 1827.2.5 Bescherming tegen ongedierte 1837.2.6 Invoerbochten 183

8 Brandwerende leidingdoorvoeren 185

8.1 Brandwerendheid 185

8.2 Brandwerende doorvoeren voor kunststofleidingen 1868.2.1 Principes 1868.2.2 Montage van de brandwerende voorziening 188

8.3 Uitvoeringen van brandwerende leidingdoorvoeren 190

9 Voorkomen van vervuiling en beschadiging 197

9.1 Vervuiling 197

9.2 Beschadiging 198

10 Hergebruik en milieu 199

10.1 Buisinzamelsystemen 199

11 Veilig werken bij het verwerken van kunststofleidingen 201

11.1 Risicoinventarisatie & -evaluatie bedrijven 201

11.2 Afzuiging 202

11.3 Handschoenen 20311.3.1 Functies van handschoenen 204

11.4 VCA 205

Bijlage A Beugelafstanden riolering 207

Bijlage B Expansie 209

B.1 Uitzetting van een buis 209

B.2 Voorbeeldberekeningen uitzetting 209

B.3 Berekening expansiebeen 210

B.4 Expansiebenen voor verschillende buismaterialen 211

Instructieboek MKLS 6 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

Instructieboek MKLS 7 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

VOORWOORD

De aanleiding tot het ontwikkelen van deze publicatie is het rondetafelgesprek in juni

2005 van vaktijdschrift K&S met een select gezelschap uit de wereld van de fabrikanten

van kunststof leidingsystemen ten behoeve van de sanitaire installatiesector.

In dit rondetafelgesprek kwam onder andere naar voren dat er heden ten dage zoveel ge-

meenschappelijkheden zijn te herkennen in de montagerichtlijnen van de verschillende

fabrikanten dat een ontwikkeling van een landelijke praktijkrichtlijn over dit onderwerp

gerechtvaardigd is. Deze zou dan zodanig moeten worden opgesteld dat deze zowel in de

installatiepraktijk als in praktische opleidingen en cursussen te hanteren is.

De vier marktleiders op het gebied van kunststofleiding systemen en de Uneto-VNI-vak-

groepen Projectmatige Sanitair Installateurs en Sanitair Techniek hebben hun wensen ten

aanzien van de inhoud kenbaar gemaakt. Dit is door ISSO vertaald in een inhoudsopgave.

Vervolgens is met ondersteuning van OTIB en een veelkoppig redactieteam de inhoud

ontwikkeld. Het redactieteam bestond uit de volgende personen:

Samenstelling van het redactieteam:

Daarnaast hebben Kees van Donk van Tersia BV en Kees van Veen van Jan van Walraven

BV waardevolle bijdragen geleverd.

Zij hebben allen een schat aan informatie geleverd, die geleid heeft tot een unieke uitgave

die zijn weg moet gaan vinden in de wereld van installateurs, leveranciers en opleiders.

Leen Baijense Dyka Nederland

Leon Benne Flamco BV

Rob Goutier Kiwa certificatie en keuringen

Oscar Nuijten ISSO Secretaris en Eindredacteur

Rene Offringa Wavin Nederland

Nico van Ooijen Tutorial Opleiding & Advies BV Tekenaar

Francois Pauwe Arnomij Leidingsystemen

Will Scheffer Uneto-VNI Voorzitter

Bert Smit ROI Nederland

Dick van der Starre Tutorial Opleiding & Advies BV Auteur

Carl Verlinden Viega Nederland

Hank Wes Geberit BV

Ton van der Zwan Geberit BV

Instructieboek MKLS 8 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

Instructieboek MKLS 9 Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair

1 INLEIDING

Deze publicatie is tot stand gekomen omdat er in de branche behoeft was aan montage-

richtlijnen voor kunststofleidingsystemen, zowel als naslagwerk voor uitvoerenden, als

voor opleidingsdoeleinden.

1.1 DOEL VAN DEZE PUBLICATIE

Deze publicatie heeft verschillende doelen. De drie belangrijkste zijn:

- Het verbeteren van de kwaliteit van aan te leggen kunststofleidingsystemen voor

sanitaire doeleinden;

- Het bevorderen van het gebruik van kunststofleidingen bij de aanleg van sanitaire

leidingsystemen;

- Het verhogen van de kennis over de aanleg en het onderhoud van kunststofleiding-

systemen.

1.2 TOEPASSINGSGEBIED

Het toepassingsgebied van kunststofleidingen is zeer groot. Daarom hebben we ons in

deze publicatie beperkt tot kunststofleidingsystemen voor sanitair (waterleiding en riole-

ring).

Ook binnen dat gebied hebben we voor deze publicatie grenzen gesteld:

- Alleen leidingsystemen binnen de perceelsgrens, voor percelen tot maximaal

2000 m2. In de praktijk betekent dit leidingsystemen voor woningen en kleinere be-

drijfsgebouwen;

- Maximale buismiddellijn voor water 110 mm, voor riolering 315 mm;

- Alleen de belangrijkste en meest toegepaste buismaterialen voor sanitair, namelijk

PVC, PE, PP, PB en de verschillende soorten daarvan.

1.3 GEBRUIK VAN DE PUBLICATIE

De publicatie is vooral bedoeld als naslagwerk voor installatiemonteurs en andere uitvoe-

renden in de sanitaire techniek. Daarnaast is de publicatie ook te gebruiken als lesboek

voor de opleiding van bovengenoemde groep. Er is daarom extra aandacht besteed aan

de leesbaarheid voor deze doelgroep.

De publicatie is vooral gericht op de praktijk. Het theoretische gedeelte beperkt zich tot

één hoofstuk (2). Kennis van dit hoofdstuk is niet noodzakelijk voor de andere hoofdstuk-

ken, maar vergroot wel het inzicht.