Slimmer en gezonder verplaatsen in Utrecht

Een leidraad voor het gesprek met de stad op 25 november 2019 over de actualisering van het mobiliteitsplan

Utrecht.nl/verkeersbeleid

2

Gemeente Utrecht

Vredenburg in 1969

Vredenburg nufoto: Merijn van Vliet

foto: Utrechts Archief

3

Gemeente Utrecht

Op weg naar een Mobiliteitsplan 2040

Mensen wonen en komen graag in Utrecht. Hierdoor groeit het aantal inwoners, maar ook de hoeveelheid bezoekers en forenzen sterk. Als centraal punt in Nederland is Utrecht goed bereikbaar. Dit zorgt voor volle wegen, drukke stations en steeds drukkere fietspaden. Niet alleen de kwaliteit van onze leefomgeving is in het geding door vervuiling, geluidsoverlast, drukte en verkeersonveilig-heid, maar ook de gezondheid en de bereikbaarheid. We lopen nu al dagelijks tegen deze gevolgen van ons succes als stad aan. Als we naar de toekomst kijken, dan groeit Utrecht nog veel verder. Zowel qua inwoners als qua bedrijvigheid. Ook de groei van de rest van het land zorgt voor extra verkeer in en om de stad. Het is een hele uitdaging om deze groei zo te faciliteren dat de stad bereikbaar blijft. En dat op een duurzame manier die ervoor zorgt dat we onze ambities om een gezonde en leefbare stad te zijn blijvend kunnen waarmaken.

Daarom is het nodig om in te zetten op schone vervoersmiddelen die zo min mogelijk ruimte inne-men, zodat er zoveel mogelijk ruimte is voor mensen zelf: lopen, fietsen en openbaar vervoer. Het vraagt ook om stevige maatregelen die ervoor zorgen dat we de transitie naar die vervoersmiddelen kunnen maken. We stimuleren iedereen ook om stil te staan bij eigen keuzes: kun je de fiets nemen in plaats van de auto, buiten de spits reizen of kun je een andere route kiezen? We hebben daarbij oog voor mensen met bijvoorbeeld lichamelijke, psychische of financiële beperkingen. Iedereen moet zich prettig kunnen verplaatsen in onze stad.

Ruimtegebruik per vervoerswijze

4

Gemeente Utrecht

Waarom lopen, fietsen en openbaar vervoer?Auto’s nemen rijdend of geparkeerd veel ruimte in, of ze nu elektrisch zijn of niet. Auto’s veroorzaken ook geluidsoverlast en zorgen voor uitstoot. Het college staat voor de opdracht om de stad te laten groeien zonder dat het autoverkeer in de stad toeneemt. Dat is geen unieke opgave: ook in andere grote steden wordt hier werk van gemaakt.

Daarom geeft het huidige mobiliteitsplan nu al prioriteit aan lopen, fietsen en openbaar vervoer. En dit is effectief: uit onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteit (KiM) in de vier grote steden blijkt dat sinds 2005 de groei van de mobiliteit voornamelijk is opgevangen door lopen, fietsen en openbaar vervoer (met name treinen). Uit de gemeentelijke mobiliteitsmonitor blijkt hetzelfde. Binnen de snelwegring neemt het autoverkeer al jaren nauwelijks toe (+0,2% in 2018), terwijl de bevolking wel snel groeit (+1,5% in 2018). Ook zien we de trend dat (auto)delen steeds normaler wordt ten opzichte van bezit. Utrecht heeft relatief gezien het hoogste deelautogebruik van de grote steden. Het goede nieuws is dus dat de mobiliteitstransitie al is gestart.

foto: Joost Geerts

foto: Merijn van Vliet foto: Merijn van Vliet

foto: Jan Lankveld

5

Gemeente Utrecht

Verder vooruit kijkenOm ook in 2040 nog prettig te leven en werken in onze stad is het nodig dat de mobiliteitstransitie nog sneller plaatsvindt. Niet alleen voor een prettige openbare ruimte, maar ook om meer ruimte te bieden aan lopen, fietsen en openbaar vervoer als alternatief voor de auto. Het versnellen van de mobiliteitstransitie brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. Want waar moeten al die extra fietsers fietsen? Naar verwachting is het aantal fietsers in 2040 grofweg verdubbeld in de stad, terwijl het nu op veel plekken in de stad al druk is. En passen de extra OV-reizigers wel in de bussen en treinen die nu al overvol zijn?

Omdat we verder vooruit gaan kijken (naar 2040 in plaats van 2025), is het nodig om het bestaande mobiliteitsplan aan te scherpen. De huidige uitgangspunten blijven wel gewoon gelden.

Samen werken aan het versnellen van de mobiliteitstransitieDe gemeente kan deze keuzes niet alleen maken. Rijk, provincie én gemeenten investeren gezamen-lijk in openbaar vervoer in combinatie met de fiets als beter alternatief voor reizen met de auto. Ook werken we samen met bedrijven en onderwijsinstellingen om meer te sturen op het reisgedrag van studenten, werknemers en bezoekers.

Drukste fietsknooppunt in Nederlandfoto: Robert Oosterbroek

6

Gemeente Utrecht

Uitgangspunten voor de vernieuwing

De uitgangspunten voor de vernieuwing van het mobiliteitsplan zijn verdeeld in drie thema’s: reis-gedrag, mobiliteit voor iedereen en verkeersnetwerk. Op hoofdlijnen worden deze uitgangspunten ook verwerkt in de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040. In deze ‘koers voor de stad’ wordt beschreven hoe en waar de stad zich ontwikkelt tot 2040.

ReisgedragWat speelt er?

Auto’s nemen relatief veel ruimte in: rijdend en stilstaand. De druk is het grootst in de spits. Dit komtvooral door forenzen die de stad inrijden. Het doel is dus om deze forens, die vanuit de regio naarbedrijven en kantoren in Utrecht reist, te verleiden tot andere keuzes. Ook bezoekers van evene-menten in bijvoorbeeld de Jaarbeurs veroorzaken veel drukte op de wegen. Het vraagstuk richt zich niet alleen op automobilisten. Fietsroutes zijn steeds drukker en raken overbelast zoals bijvoorbeeld tussen het centrum en Utrecht Science Park.

Concept-uitgangspunten

• Ondanks de groei van de stad willen we dat het autoverkeer in de stadniet groeit. Dat betekent dat we de groei van de mobiliteit meer opvangen met lopen, fietsen en reizen per OV.

• Samen met werkgevers en onderwijsinstellingen maken we gerichte afspraken over forenzen om hen minder in de spits én minder met de auto te laten reizen. Onder andere door een maximum aan het aantal parkeer-plekken bij kantoorgebouwen te stellen. We zorgen ook voor parkeeraan-bod op afstand. Dit zijn parkeerlocaties in de regio, waarvandaan forenzen met OV of fiets bij hun plaats van bestemming kunnen komen. Ook met de organisatoren van grote evenementen maken we scherpere afspraken.

• Bij nieuwe gebiedsontwikkelingen zetten we in op een gezond mobiliteits-profiel waarbij lopen, fietsen, deelmobiliteit, OV-gebruik prioriteit krijgen en autogebruik tot een minimum wordt beperkt. We organiseren parkeren op afstand voor bewoners en bezoekers, aangevuld met deelmobiliteit (auto- en fietsdelen) die laagdrempelig en aantrekkelijk is om te gebruiken.

• We zetten betalen naar gebruik in als middel om reisgedrag te stimuleren. Dit gaat verder dan variëren met parkeertarieven.

7

Gemeente Utrecht

Overvolle fietsroutes

Uitwerkingsvraag voor het gesprek met de stad

• Wat is nodig om de forens uit de auto en uit de spits te krijgen in de stad?

Mobiliteit voor iedereen Wat speelt er?

Ook inwoners die minder mobiel zijn, minder (digi)taalvaardig zijn of weinig te besteden hebben, moe-ten zich makkelijk kunnen verplaatsen in Utrecht. En dit gaat om grote aantallen:

• In Utrecht leven ongeveer 26.000 huishoudens in armoede. Dat betekent dat zo’n 18% van het totale aantal huishoudens een inkomen heeft dat lager is dan 130% van het wettelijk sociaal minimum.

• 12% van de Utrechtse volwassenen (1 op de 8) heeft geregeld hulp nodig bij het gebruik van internet. In de leeftijd tussen 55 en 64 jaar is dit 34%.

• 10% van de Utrechtse bevolking is 65-plus en dat aantal groeit. Hiervan heeft 60% een ‘beweegaandoening’: 26.000 mensen. Behalve dat zij zich lastiger verplaatsen, hebben zij ook meer tijd nodig om bijvoorbeeld over te steken.

8

Gemeente Utrecht

Concept-uitgangspunten

• We zetten de voetganger op 1 bij stations, voorzieningen (winkels, medische centra) én in de binnenstad. Dat betekent dat voetgangers meer ruimte krijgen en minder hoeven te wachten. Oversteekplaatsen moeten ook veiliger zijn.

• Openbaar vervoer blijft toegankelijk. Waar mogelijk zorgen we voor maatwerkoplossingen als een gewone buslijn niet meer past.

• Doelgroepen die voor hun verplaatsingen afhankelijk zijn van de auto, blijven we bedienen. Dat kan wel met wat meer omrijden gepaard gaan. • Iedereen die in staat is om te fietsen, stimuleren we om te fietsen. Bijvoorbeeld met fietslessen en toegang geven tot een fiets.

• Nieuwe mobiliteitsoplossingen zetten we in om inwoners die minder mobiel zijn zich prettig te laten verplaatsen.

Uitwerkingsvragen voor het gesprek met de stad

• Als ouderen, mensen met een mobiliteitsbeperking en kinderen zich prettig moeten kunnen verplaatsen in de stad, welke aanpassingen van de openbare ruimte zijn dan nodig?

• Wat is er nodig om mensen met taalproblemen, een kleine beurs (of levend in armoede) of andere klachten die mobiliteit in de weg staan zich prettig te kunnen laten verplaatsen in onze stad?

Verkeersnetwerk Wat speelt er?

De groei van Utrecht heeft gevolgen. De bevolking groeit en daarmee de mobiliteit. Dat betekent dat de leefbaarheid én zelfs de economie van de stad onder druk komen te staan. Het functioneren van Utrecht Centraal als grootste station van Nederland is van groot belang voor de bereikbaarheid van de stad, de regio en het gehele land. Dagelijks reizen 80.000 mensen naar Utrecht Science Park. Een groot deel doet dat via Utrecht Centraal. Als we niks doen om Utrecht Centraal te ontlasten verslechtert de leefbaarheid van de binnenstad en loopt het vast. Ook de groei van het fietsverkeer loopt tegen grenzen aan. Langs het Vredenburg loopt het drukste fietspad van Nederland met gemiddeld ruim 34.000 fietsers per werk-dag. Als de huidige groei doorzet, is het aantal fietsers in 2040 grofweg verdubbeld ten opzichte van nu. Dat betekent dat ook op andere plekken in de stad knelpunten ontstaan.Bijvoorbeeld bij de Dafne Schippersbrug, op de Amsterdamsestraatweg, rondom het Ledig Erf en station Vaartsche Rijn en op veel andere verbindingen richting het Utrecht Science Park.

9

Gemeente Utrecht

Concept-uitgangspunten

• Waar we verkeer kunnen mengen, doen we dat. Op plekken waar het nodig is, worden verkeersstromen (fiets en OV) gescheiden. • 30 km/u rijden wordt overal in Utrecht de norm. Uitzonderingen zijn wegen waarop de verkeersfunctie om een hogere snelheid vraagt. • Om meer mensen te verleiden te gaan fietsen en drukke fietsstromen te

spreiden , wordt het fietsnetwerk in Utrecht fors uitgebreid met nieuwe en comfortabele routes. Door het fietsverkeer te spreiden, wordt het beter mogelijk om prettig te fietsen voor alle doelgroepen, van jong tot oud, ook in de binnenstad. Waar nodig beslechten we daarbij barrières van spoor, water en wegen.

• We versterken het regionale hoogwaardig openbaar vervoernetwerk (het ‘Wiel met Spaken’) met snelle, directe en vaak rijdende bussen of trams tussen belangrijke knooppunten en bestemmingen. De betaalbaarheid van het OV is daarbij een grote opgave, maar met deze insteek bieden we een alternatief voor de auto bij regionale verplaatsingen én ontzien we Utrecht Centraal en de Utrechtse binnenstad.

• We versterken de kwaliteit van de openbare ruimte. Dat betekent dat voetgangers, fietsers en gebruikers van het OV meer ruimte krijgen. Voor de auto is in en om het centrum van de stad minder ruimte beschikbaar.

• Verkeer dat niet in het stationsgebied of in de binnenstad hoeft te zijn, gaat om de binnenstad heen. • Fiets en OV krijgen prioriteit bij drukke kruisingen met autoverkeer. • Als het nodig is, zetten we knips en knijps in om doorgaand autoverkeer

zoveel mogelijk via de Ring te leiden en op de juiste plek de stad in te gaan. In bijvoorbeeld Zuidwest (Europalaan) en rondom Utrecht Science Park/Rijnsweerd zijn ingrepen in de verkeerscirculatie van het autoverkeer nodig voor de bereikbaarheid en ruimtelijke ontwikkeling.

• We streven naar leefbare en makkelijk oversteekbare stadsboulevards met maximaal 15.000 motorvoertuigen per dag (liefst minder).

Uitwerkingsvraag voor het gesprek met de stad

• Wat is er nodig voor een goede balans van leefbaarheid en bereikbaarheid als fiets- en OV-gebruik enorm toeneemt?

10

Gemeente Utrecht

VervolgprocesOp maandagavond 25 november 2019 gaan we o.a. met belangengroepen, bewoners(organisaties), werkgevers en mobiliteitsaanbieders in gesprek over de vraag: ‘Hoe verplaatsen we ons slim van A naar B als we, ook in 2040, Utrecht voor iedereen gezond, aantrekkelijk en bereikbaar willen houden?’. Dat doen we op basis van deze notitie. De adviezen en ideeën worden, waar die ge-meenschappelijk en verrijkend zijn, verwerkt in het geactualiseerde mobiliteitsplan. Als de adviezen niet worden verwerkt beargumenteren we dat. Het concept-mobiliteitsplan 2040 is naar verwachting het eerste kwartaal van 2020 klaar. Dan is er een inspraakperiode van zes weken. De gemeenteraad beslist uiteindelijk over het plan, dat is in de tweede helft van 2020. In de tussentijd blijven we met u in gesprek.

foto: Renzo Gerritsen