MISSIE, VISIE MISSIE, VISIE enen PRAKTIJK PRAKTIJK vanvan

NIEUW WOELWIJCKNIEUW WOELWIJCKDORPSGEMEENSCHAP DORPSGEMEENSCHAP vanvan VERSTANDELIJK GEHANDICAPTEN VERSTANDELIJK GEHANDICAPTEN

Schilderij op de omslag: Dauwtrappen, Douwe Elias, 2008

1

MISSIE, VISIE en PRAKTIJK van

NIEUW WOELWIJCKDORPSGEMEENSCHAP van VERSTANDELIJK GEHANDICAPTEN

2

3

Inhoud

Inleiding .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Nieuw Woelwijck in beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Onze wortels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Onze missie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Een goed leven .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Leidende principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Gewone of aangepaste samenleving? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Elkaar ontmoeten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Betutteling of zelf kiezen? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23De praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Woningen en terrein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Dorpsgenoten of achterblijvers? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Nieuw Woelwijck in een veranderende wereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Meer informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

BijlageParadigma’s in de zorg voor verstandelijk gehandicapten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4

5

Inleiding

Nieuw Woelwijck is een dorpsgemeenschap van bijna vierhonderd bewoners met een verstandelijke handicap en hun begeleiders. Nieuw Woelwijck is in de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstaan als reactie op de toen tekortschie-tende zorg voor verstandelijk gehandicapten. Inmiddels zijn we vier decennia verder. Onze samenleving is ingrijpend veranderd. Maar Nieuw Woelwijck is in haar kern gelijk gebleven.

Sommige mensen verwonderen zich daarover. Anderen fronsen hun wenkbrau-wen. Maar er zijn ook veel mensen die enthousiast zijn over Nieuw Woelwijck. Ouders en familieleden van de bewoners zijn over het algemeen tevreden over hoe het er op Nieuw Woelwijck aan toe gaat. In veel gevallen hebben zij be-wust gekozen voor Nieuw Woelwijck, voor wonen en leven in een eigen dorps-gemeenschap, in een aangepaste eenvoudige samenleving.

Nieuw Woelwijck heeft altijd een eigen koers gevaren en niet meegedaan aan de verhuizing van bewoners naar kleinschalige woonvormen in de ‘gewone’ sa-menleving. Niet omdat een eigen koers op zichzelf van belang zou zijn. Maar wel omdat wij vinden dat we in een eigen dorpsgemeenschap onze bewoners de beste voorwaarden kunnen bieden voor een ‘goed leven’.

Wat dat dan is, een ‘goed leven’ voor mensen met een verstandelijke handicap, daarover zijn we al veertig jaar met elkaar, met ouders en met anderen in ge-sprek. De neerslag van al die jaren dialoog vindt u in dit boekje, waarin we u informeren over wat wij belangrijk vinden en hoe we dit in het dagelijks leven in ons dorp vorm en inhoud proberen te geven.

In 2010 hebben we de eerste uitgave van ‘Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck’ uitgebracht. Vanwege voortgaande veranderingen in de maatschap-pij, hebben wij gemeend om de uitgave aan te passen aan de huidige tijd. Tijdens het lezen en aanpassen van de tekst hebben wij geconstateerd dat het overgrote deel van wat er in 2010 is opgeschreven nog onverkort van toepassing is. Ook in de afgelopen 8 jaar is Nieuw Woelwijck in haar kern niet veranderd. Nieuw Woelwijck, Sappemeer 2018

6

7

8

9

10

11

Onze wortels

In de zeventiger jaren van de vorige eeuw woonden verstandelijk gehandicapten op veel plaatsen nog samen met psychiatrische patiënten in klassieke institu-ten, onder leiding van de geneesheer-directeur. Met name de ernstig verstan-delijk gehandicapten werden in deze instituten min of meer ‘opgegeven’, als logisch gevolg van de toen overheersende medisch-verpleegkundige benade-ring. In de praktijk betekende dit dat er weinig tot niets met deze mensen werd gedaan. Ze hadden - ondanks de op zich goede bedoelingen - een schraal leven.

Eind jaren zestig ontstond er, zoals overal in de Westerse wereld, onder de me-dewerkers van Groot Bronswijk - een klassiek psychiatrisch ziekenhuis in Wa-genborgen, een dorpje nabij Delfzijl - een steeds sterker wordende beweging, gericht op een andere, menswaardiger zorg voor de verstandelijk gehandicapte bewoners. Daarbij groeide ook de overtuiging dat andere zorg ook een andere omgeving en andere organisatiestructuren vereist. Na vele discussies kregen de vernieuwers uiteindelijk de ruimte om voor de verstandelijk gehandicapte be-woners iets nieuws op te zetten. In 1977 was het zover. Op een zonnige zomer-dag verhuisden de eerste bewoners en hun begeleiders naar Nieuw Woelwijck in Sappemeer.

De initiatiefnemers van Nieuw Woelwijck wilden de bewoners een eigen leefom-geving bieden waarbinnen zij elkaar kunnen ontmoeten, vriendschappen slui-ten en zich een plaats kunnen verwerven. Een eigen dorp waarin de bewoners een zo ‘gewoon’ mogelijk bestaan kunnen leiden. Een aangepaste en veilige om-geving waarin iedereen naar eigen kunnen en niet-kunnen aan het dorpsleven kan deelnemen. Men sprak ook veel over de organisatieopzet en het doel van de organisatie. De organisatie mocht nooit doel op zich zijn, maar altijd ten dienste staan van de zorg aan de bewoners. Dus niet te groot, maar een overzichtelijke en platte organisatiestructuur. Deze uitgangspunten gelden, ondanks de toene-mende druk op de dagelijkse zorg door procedures en registraties, nog steeds.

Overal in ons land is in die jaren de zorg voor verstandelijk gehandicapten in veel opzichten verbeterd. Maar dat betekent niet dat sinds die tijd alle proble-men zijn opgelost. Met enige regelmaat berichten de media ons over tekortko-mingen of zelfs misstanden in de zorg voor verstandelijk gehandicapten. Derge-lijke berichten veroorzaken maatschappelijke verontwaardiging, waarna politici

12

en bestuurders zich met extra energie inzetten om de problemen op te lossen, om na een tijdje weer geconfronteerd te worden met een nieuw probleem. Vaak blijken nieuwe oplossingen toch niet zo goed als we dachten, of niet in alle om-standigheden, of niet voor iedereen. Want zorgen voor verstandelijk gehandi-capten is niet eenvoudig. Vooral niet in de snel veranderende wereld van nu. We zien en ervaren elke dag dat de bestaande wetmatigheden en de toenemende administratieve werkzaamheden, veel tijd en energie opslokken. Alles lijkt beter georganiseerd, maar waar is de menselijke maat gebleven, waar is de solidariteit gebleven, waar is de medemenselijkheid gebleven, waar is de mens dit verhaal gebleven.

We zijn tot op heden altijd op zoek naar de authentieke hulpvraag en proberen deze, via diagnostiek en het levensverhaal, niet alleen te vertalen in een behan-delingsplan, maar juist in de ontmoeting.

Nieuw Woelwijck is ontstaan uit verzet tegen het klassieke instituut; als resul-taat van kritisch kijken naar bestaande gewoontes en structuren. Door vragen te stellen. Steeds opnieuw. Die houding hebben we nu nog. Elke keer opnieuw moeten we ons de vraag stellen of wat we bedenken en doen ook werkelijk bij-draagt aan de kwaliteit van het leven van de mensen die aan ons zijn toever-trouwd. Nooit mogen we de discussie daarover uit de weg gaan.

13

Onze missie

Een missie is de kernachtige verwoording van de opdracht die een organisatie zichzelf stelt. Onze missie luidt als volgt:

Nieuw Woelwijck zet zich ervoor in dat mensen met een verstandelijke han-dicap een ‘goed leven’ hebben. Dat doet Nieuw Woelwijck door de bewoners een fysieke en sociale omgeving te bieden waar zij zich veilig kunnen voelen, elkaar kunnen ontmoeten en waar hun cognitieve, emotionele, sociale en cul-turele ontwikkeling optimaal kan verlopen.

‘Goed leven’ schrijven we tussen aanhalingstekens om aan te geven dat we doe-len op het ‘goede leven’ in filosofische zin. ‘Goed’ staat dan niet tegenover ‘fout’, of ‘verkeerd’, of ‘slecht’. ‘Goed’ heeft hier geen normatieve betekenis, maar ver-wijst naar voldoening en geluk.

In onze missie hebben we in een paar zinnen samengevat waar het ons om gaat en waar wij ons vol overtuiging voor inzetten. Onze missie is de weergave van veertig jaar ontwikkeling. Vanaf het begin van Nieuw Woelwijck hebben we steeds geprobeerd ons eigen handelen kritisch te beoordelen, vooral door actief de dialoog aan te gaan met elkaar, met ouders en familieleden. Maar ook door ons te verdiepen in de gedachten van filosofen en denkers over de zorg voor verstandelijke gehandicapten en het ‘goede leven’. Ook heeft de voortdurend groeiende medische en psychologische kennis over de oorzaken en behande-lingsmogelijkheden van verstandelijke handicaps en psychische stoornissent ons in professionele zin enorm vooruit geholpen.

Reflectie, dialoog, geestelijke verdieping en professionalisering vormen de vier pijlers onder onze missie, de opdracht die wij onszelf stellen. Kernachtig ver-woord in twee zinnen. De eerste zin gaat over ‘het goede leven,’ de tweede over hoe wij daar in de praktijk vorm aan geven. In de volgende hoofdstukken lichten we ze toe.

14

Een goed leven

Nieuw Woelwijck zet zich ervoor in dat mensen met een verstandelijke handicap* een goed leven hebben.‘ Je inzetten voor een goed leven’. Dat klinkt mooi, maar het betekent niets als we niet eerst antwoord proberen te vinden op de vraag wat dat dan is, een goed leven. Al vanaf de klassieke oudheid hebben filoso-fen zich over deze vraag gebogen en vele verschillende antwoorden gegeven. In Nieuw Woelwijck vinden we houvast door de behoeften van onze bewoners als vertrekpunt te nemen.

Belangrijk is dat we ons steeds realiseren dat de zorg voor mensen met een ver-standelijke handicap fundamenteel verschilt van veel andere vormen van zorg. In de zorg voor verstandelijk gehandicapten is het doel nooit mensen te gene-zen. Bij Nieuw Woelwijck houden we ons ook niet heel nadrukkelijk bezig met de vraag hoeveel onze bewoners zouden kunnen leren of presteren. Wij vinden het vooral belangrijk dat onze bewoners een goed leven hebben. Daar zetten wij ons voor in. Dat zien wij als de essentie van onze zorg. En vanuit dit perspectief proberen wij de behoeften van onze bewoners te ontdekken.

* Wij gebruiken de term ‘handicap’, en niet ‘beperking’. Ieder mens heeft be-perkingen. ‘Beperking’ is te algemeen, het gaat voorbij aan de essentie. Dat is dat de beperking zodanig is dat structureel ondersteuning van anderen nodig is. Vandaar dus ‘handicap’.

BehoeftenIn het algemeen kun je zeggen dat iemand een goed leven heeft als al zijn behoef-ten zijn vervuld. Er zijn veel verschillende behoeften. We kunnen ze indelen in drie soorten: algemeen menselijke, cultureel bepaalde en individuele behoeften.

Algemeen menselijke behoeften heeft iedereen, ongeacht waar of wanneer men-sen leven, of met wie. Het zijn basisbehoeften. Er zijn fysieke basisbehoeften, zoals bijvoorbeeld voedsel, een huis, veiligheid. En er zijn sociale basisbehoef-ten, zoals de behoefte aan menselijk contact en vriendschap, en de behoefte om deel uit te maken van een gemeenschap.

Culturele behoeften vloeien voort uit de samenleving waar we deel van uitmaken. Een auto, een telefoon, een eigen slaapkamer. Cultureel bepaald is ook de manier

15

waarop we het wonen, werken en ontspannen organiseren en hoe we onze samen-leving ordenen met wetten en regels. Onze samenleving is voor ons vertrouwd en normaal en onze behoeften ervaren we als vanzelfsprekend, maar als we in een andere cultuur zouden leven of in een andere tijd, dan lag het allemaal anders.

Individuele behoeften worden ook gekleurd door de samenleving waar we deel van uit maken en hebben te maken met wie we zijn of willen zijn. Zaken waar-mee we ons als individu in de gemeenschap, in onze tijd, manifesteren. Kleding bijvoorbeeld, of muziek. Of de werkzaamheden waarin we het meeste voldoe-ning vinden en de mensen met wie we het liefste omgaan. Het zijn zaken waarin we als individu onze eigen keuzes maken en waarmee we onze persoonlijkheid gestalte geven en tot uitdrukking brengen.

Deze driedeling geldt in zijn algemeen, voor alle mensen. Maar een wezenlijk kenmerk van mensen met een verstandelijke handicap is dat zij zich in onze samenleving niet zelfstandig staande kunnen houden. Dit betekent voor Nieuw Woelwijck dat we, met oog voor alle behoeften van een mens, onze zorg afstem-men op de bewoners die in onze dorpsgemeenschap wonen. Daarbij laten we ons leiden door de volgende principes:

16

Leidende principes

Er mogen zijn‘Er mogen zijn’ is voor Nieuw Woelwijck het eerste leidend principe. Iedereen mag er zijn, elke vorm van leven dient met respect bejegend te worden.

Ieder mens is als persoon uniek. Het wezen van de mens schuilt niet in zijn fy-sieke of geestelijke eigenschappen, maar in hemzelf. Het is dat in een mens, wat wij zonder voorwaarden willen liefhebben.

Voor iemand met een handicap is het extra moeilijk zijn wezen tot uitdrukking te brengen. En dikwijls belemmert een handicap de ontmoeting met anderen. Wij proberen die barrières te overwinnen om het wezen van onze bewoners te leren kennen (in de wetenschap dat dat nooit geheel kan) en ze in hun eigenheid te ontmoeten.

Deel uitmaken van de gemeenschapOns tweede leidende principe is dat de mens in haar kern een sociaal wezen is. Mens zijn krijgt alleen betekenis in de ontmoeting met anderen. Menselijke contacten, vriendschap en iets voor een ander betekenen zijn basisbehoeften. Die kunnen we alleen vervullen in een gemeenschap.

De eerste gemeenschap waarin we als mens terechtkomen is die van het gezin en de familie. Naarmate we ouder worden wordt de gemeenschap groter: de buurt, de school, de kerk, de stad, de vereniging, het werk, de vriendenkring, onze sa-menleving als geheel. Elke gemeenschap waarvan we deel uitmaken heeft zijn eigen betekenis. Die betekenis is groter naarmate we ons met die gemeenschap meer verbonden voelen en er ook zelf mede vorm aan geven; naarmate we meer het gevoel hebben dat het ook ‘mijn eigen gemeenschap’ is.

Voor mensen met een verstandelijke handicap is het moeilijker zelf vorm te geven aan de gemeenschap. Veel gemeenschappen in onze samenleving zijn voor mensen met een handicap te groot, te ingewikkeld of te onrustig. Zulke gemeenschappen zijn niet wat zij nodig hebben, maar vormen eerder een be-dreiging. Daarom proberen we op Nieuw Woelwijck de gemeenschap eenvoudig en overzichtelijk te houden. Zoveel mogelijk afgestemd op wat onze bewoners aankunnen, zodat ‘de gemeenschap’ de betekenis kan krijgen die we beogen.

17

Je kunnen manifesteren als individuOns derde leidende principe is dat we iedereen zoveel mogelijk de gelegenheid willen geven zich als individu te ontwikkelen en zich te manifesteren zoals hij of zij dat zelf wil. Want iedereen mag er zijn, en iedereen is als persoon uniek. Je als individu ontwikkelen en manifesteren kan uiteraard alleen in het samenzijn en samenleven met anderen; in de gemeenschap. ‘Jezelf zijn’ heeft geen betekenis als niemand je opmerkt en waardeert.

In Nieuw Woelwijck proberen we individu en gemeenschap steeds te verbinden. Van gemeenschap naar individu: door een gemeenschap te vormen waarin men-sen zichzelf kunnen zijn, en als uniek persoon gezien en gewaardeerd worden. En van individu naar gemeenschap: door bewoners een rol te geven in de ge-meenschap, waarin ze voor anderen iets betekenen.

Bij individuele ontwikkeling en expressie gaat het ook om de ruimte voor indi-viduele keuzes. Dit is bij mensen met een verstandelijke handicap een moeilijk thema. Wie voor keuzes wordt gesteld, moet in staat zijn de keuzemogelijkhe-den te doorgronden en de gevolgen van de keuze te overzien. De bewoners van Nieuw Woelwijck hebben hier vrijwel altijd hulp bij nodig. Zij moeten vertrou-wen op familie en begeleiders. Het is daarom essentieel dat begeleiders deskun-dig zijn en zich tegelijkertijd persoonlijk met de bewoner verbonden voelen.

Tot zover onze leidende principes. Wij denken dat een eigen dorpsgemeenschap de beste kansen biedt om hier in de dagelijkse praktijk gestalte aan te kunnen geven. Een eigen gemeenschap, met een eigen cultuur.

Een eigen cultuurCulturele behoeften vloeien voort uit de samenleving waarvan we deel uitma-ken, schreven we hiervoor. Op Nieuw Woelwijck leven de bewoners vooral in de vereenvoudigde samenleving van het eigen dorp. Nieuw Woelwijck is een dorp met een eigen cultuur; eenvoudig en overzichtelijk. Met veel tradities en vaste gewoonten, die zorgen voor herkenning en houvast. Nieuw Woelwijck is tegelijk een dorp in Groningen, en in het Nederland van deze tijd.

Nieuw Woelwijck sluit zich niet af voor wat er in de omgeving en in de wereld gebeurt. Integendeel. Steeds zoeken we verbinding met de wereld om ons heen. Maar we reguleren en doseren. Zodat de buitenwereld ons niet overspoelt, maar verrijkt.

18

Gewone of aangepaste samenleving?

Vanaf halverwege de jaren negentig is het landelijke beleid gericht op integra-tie van verstandelijke gehandicapten in de gewone samenleving. De filosofische basis hiervoor is te vinden in het ‘burgerschapsmodel’, waarin mensen met een verstandelijke handicap worden gezien als volwaardige burgers, met dezelfde (burger)rechten als mensen zonder handicap. Dit betekent onder meer dat ze het recht hebben om in de maatschappij te wonen en dat we ons als samenle-ving maximaal moeten inspannen om mensen met een handicap een volwaar-dige plaats in ons midden te geven.

Deze gedachte is sympathiek. Wie is het er niet mee eens? We willen allemaal dat ook mensen met een handicap net als alle anderen gewoon aan onze samen-leving meedoen. Althans, dat zeggen we. Maar als we heel eerlijk zijn, moeten we bekennen dat onze bereidheid om in ons eigen drukke dagelijks leven echt rekening te houden met mensen met (sterk) afwijkend gedrag in het algemeen niet zo heel erg groot is. Dat is jammer, maar ook heel goed te begrijpen. Want omgaan met mensen met een verstandelijke handicap is moeilijk. Het vraagt veel meer dan goede wil en vriendelijkheid. Het vereist professionaliteit, elke dag opnieuw. Het is een vak. Iedereen een plek geven in ons midden; we willen het wel, maar kunnen we het ook?

In de afgelopen jaren zijn heel veel mensen met een verstandelijke handicap verhuisd naar kleinschalige woonvormen in de samenleving. Dat heeft niet al-tijd gebracht wat ervan verwacht werd. Niet omdat de bedoelingen niet goed waren, maar omdat ‘de gewone samenleving’ niet bood wat verwacht werd of nodig was. Ondanks alle inspanningen van betrokken zorgverleners, goedwil-lende buren en enthousiaste vrijwilligers lukt het niet altijd. De vraag is of we als samenleving er (al) wel aan toe zijn om verstandelijk gehandicapten echt een plek in ons midden te geven. En als ondanks alle goede bedoelingen een experi-ment mislukt, wie is daar dan vooral de dupe van?

Er is nog een element in het burgerschapsmodel dat vragen oproept. We lezen steeds over ‘de gewone samenleving’. Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Hebben we het dan over de grote stad of over een rustig plattelandsdorp? De straat waar mensen vooral hun eigen gang gaan, of het buurtje waar iedereen elkaar kent? Boodschappen doen in een grote supermarkt of in een overzich-

19

telijke dorpswinkel? Elke dag met de auto op en neer, of werken op het eigen erf? Dé samenleving bestaat niet, onze samenleving is het geheel van al die verschillende leefomgevingen die we met elkaar creëren, en waarin we ieder de plek kiezen die ons het beste past. De plek waar we ons thuis voelen. Welke leefomgeving zou iemand met een verstandelijke handicap het liefste kiezen? Waar zou hij zich thuis voelen?

Het burgerschapsmodel benadrukt de burgerrechten van mensen met een han-dicap. Iedereen mag kiezen waar hij wonen wil. Daar hoort dus ook de keuze bij voor de eenvoudige leefomgeving van een eigen dorpsgemeenschap. Niet geïso-leerd van de rest van de samenleving, maar er - net als elk ander dorp - gewoon deel van uitmakend.

20

Elkaar ontmoeten

In onze missie staat ‘het goede leven’ voorop. Daarover ging het vorige hoofd-stuk. In de tweede zin van onze missie maken we duidelijk welke keuzes we maken bij de uitvoering van die opdracht: door de bewoners een fysieke en sociale omgeving te bieden waar zij zich veilig kunnen voelen, elkaar kunnen ontmoeten en waar hun cognitieve, emotionele, sociale en culturele ontwikkeling optimaal kan verlopen. In dit hoofdstuk lichten we de verschillende elementen van deze twee-de zin van onze missie toe. In die toelichtingen vindt u onze opvattingen over de zorg, ofwel onze visie. Centraal in onze visie staat ‘elkaar ontmoeten’. Wat zijn daarvoor de beste voorwaarden? Die vraag geeft richting bij al onze keuzes.

...mensen met een verstandelijke handicap...Een wezenskenmerk van iemand met een verstandelijke handicap is dat die per-soon niet in staat is zichzelf zelfstandig in onze samenleving te handhaven. Meestal is dit onvermogen een gevolg van een blijvende hersenbeschadiging. Die kan op verschillende momenten zijn ontstaan: voor, tijdens of na de geboor-te. Een verstandelijke handicap is niet te genezen. Mensen met een verstande-lijke handicap blijven hun hele leven afhankelijk van anderen. In directe zin zijn dat hun ouders en begeleiders, de medewerkers van de organisatie. Indirect zijn het de mensen die in de zorg beleid maken en beslissingen nemen. En uiteinde-lijk zijn wij het allemaal, in hoe wij onze samenleving met elkaar gestalte geven.

...fysieke en sociale omgeving bieden...Als iemand zichzelf niet in zijn leefomgeving kan handhaven, zijn er twee mo-gelijkheden. De eerste is de persoon in kwestie zodanig te ondersteunen en te begeleiden dat hij zich wel kan handhaven. De tweede mogelijkheid is op zoek te gaan naar een andere leefomgeving, een waarin hij zich wél kan handhaven.

Verreweg de meeste zorgaanbieders hanteren de principes van ‘eigen regie’: de zorgverlening aan verstandelijk gehandicapten zo inrichten om hen zo goed mogelijk te laten meedoen in de gewone maatschappij. Nieuw Woelwijck kiest principieel voor het aanbieden van een eenvoudige en aangepaste omgeving aan mensen die de gewone samenleving niet aankunnen. Dat doen we niet om-dat we niet geloven in eigen regie, maar omdat we denken dat onze bewoners de beste kansen hebben voor een ‘zo gewoon mogelijk leven’ in een omgeving waarin zij niet bij voortduring met hun niet-kunnen worden geconfronteerd.

21

...zich veilig voelen...Misschien wel de belangrijkste belemmering voor het kunnen ervaren van geluk is angst; je niet veilig voelen. Mensen met een verstandelijke handicap zijn vaak angstig. Dat kan een neurologische oorzaak hebben, of een gevolg zijn van niet-begrijpen, van onverwachte gebeurtenissen of andere verstoringen van hun niet-gewone of kwetsbare binnenwereld. Angst werkt verlammend en - bij onze bewoners - ontregelend. Wat wij ‘ontregeld’ gedrag noemen is dikwijls terug te voeren op angst.

Mensen een omgeving bieden waar ze zich veilig voelen beschouwt Nieuw Woel-wijck als een kerntaak. Voor onze bewoners betekent dat een fysieke omgeving die veilig en herkenbaar is, een begeleidersteam met zo weinig mogelijk wis-selingen en een sociaal leven gebaseerd op een vast ritme; in de dag, de week, de seizoenen en het jaar. Veilig en herkenbaar, maar niet saai! Daar letten we voortdurend op.

...elkaar ontmoeten...‘Elkaar ontmoeten’ is het centrale begrip in onze visie. De mens is in haar kern een sociaal wezen, schreven we in het vorige hoofdstuk. Dat betekent dat de kwaliteit van het menselijk leven schuilt in de ontmoeting. Een ontmoeting is altijd wederzijds, het is tweerichtingsverkeer. De een ontmoet de ander, de an-der ontmoet de een. Hoe creëren we daarvoor de beste voorwaarden? En hoe geven we vorm aan die ontmoeting?

In onze begeleiding nemen we geen genoegen met alleen verzorging. Ook wan-neer bewoners aangeven geen contact te wensen, gaan we er niet automatisch van uit dat zij dat ook niet willen. Steeds zoeken we naar manieren om het con-tact aan te gaan. Tussen begeleider en bewoner en tussen de bewoners onder-ling. We ondersteunen de bewoners in het concreet inhoud geven aan het sa-menleven in hún huis. Ook aan het onderhouden van contacten met familie, vrienden en kennissen hechten we veel waarde.

In de ontmoeting schuilt ook de belangrijkste drijfveer voor de medewerkers van Nieuw Woelwijck. Het werk kan zwaar zijn, moeilijk en confronterend. Niemand doet het elke dag helemaal goed. Onze energie vinden we in de ontmoeting, in het contact van mens tot mens. Dat is waar we het voor doen.

...optimale ontwikkeling... Mensen hebben de opgave iets van hun leven te maken. Dat is: ons voortdurend

22

te ontwikkelen. Dat doen we door nieuwe ervaringen en nieuwe ontmoetingen, door wat we samen met anderen doen, maken, beleven en delen. Ontwikkeling houdt niet op als de kindertijd voorbij is. Ieder mens, hoe ernstig de handicap ook is, kan zich zijn hele leven blijven ontwikkelen. Mensen met een verstande-lijke handicap kunnen hun ontwikkeling niet zelf organiseren. Dat moeten hun begeleiders voor hen doen.

Ontwikkeling zien wij niet als een plicht om te voldoen aan door anderen ge-stelde normen, bepaalde prestaties te leveren, of doelen te bereiken, maar als een gang door het leven die ieder mens op zijn eigen wijze maakt.

...cognitief, emotioneel, sociaal en cultureel...Nieuw Woelwijck biedt de bewoners op allerlei manieren ontwikkelingsmoge-lijkheden. Allereerst is er het dagelijks leven op de groep, waar we veel samen doen. Daarnaast biedt Nieuw Woelwijck wat ook overal elders in onze samen-leving te vinden is: school, werk, hobbyclubs, sporten, muziek maken, uitgaan, vakanties, uitstapjes, feesten en vieringen. Steeds aangepast aan wat de bewo-ners aankunnen.

Je ontwikkelen betekent ook ontdekken wat je wilt en proberen wat je kunt. Voor veel bewoners biedt de eigen dorpsgemeenschap hiervoor voldoende mo-gelijkheden en uitdagingen. Als dat niet zo is, kijken we verder. Naar school, winkelen, uitgaan, naar de kerk, een fietstocht maken, met vakantie, op bezoek, voetballen... dat doen we allemaal ook buiten het dorp, voor wie dat aankan. Soms gebeurt het dat een bewoner Nieuw Woelwijck ontgroeit. Dan zoeken we samen een passende woonplek elders.

Tot zover onze missie en visie, waarmee we duidelijk willen maken wat wij in de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap belangrijk vinden. Slagen we er vervolgens ook in dat in de praktijk waar te maken? Daarover gaat het volgende hoofdstuk.

23

Betutteling of zelf kiezen?

Zelfontplooiing en eigen keuzes kunnen maken zijn in onze huidige samenle-ving belangrijke waarden. We vinden tegenwoordig dat het niet alleen een recht is om eigen keuzes te mogen maken, maar eigenlijk ook een plicht om dat te doen. Want mensen zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hoe ze hun leven inrichten en leiden.

In de achterliggende decennia is deze maatschappelijke opvatting steeds do-minanter geworden. Ook in de zorg voor verstandelijk gehandicapten klinkt ze door: gehandicapten mogen en moeten eigen keuzes maken, want de tijd van betutteling is voorbij.

In Nieuw Woelwijck is de opvatting dat we niet moeten betuttelen. Een blik op onze eigen voorgeschiedenis maakt pijnlijk duidelijk waartoe ‘wij weten wel wat goed voor jou is’ leidt. Dus beter ‘zelf kiezen’? Dat is maar de vraag.

‘Zelf kiezen’ betekent in de praktijk van de verstandelijke gehandicaptenzorg over het algemeen niet meer dan mogen kiezen uit een beperkt aantal door an-deren bedachte mogelijkheden. Wat er kan, wordt per definitie beperkt door wat we als samenleving kunnen en willen opbrengen. Financieel en in menskracht, en ook in de mate waarin we voor mensen met een verstandelijke handicap ruimte maken in ons werkende en sociale leven. Welbeschouwd is de keuzevrij-heid niet zo groot.

Iets kunnen kiezen is beter dan niets kunnen kiezen.Maar we stellen ons altijd de vraag of de bewoner ook werkelijk zelf kán kiezen en of de keuzevrijheid geen doel op zichzelf is, maar echt iets toevoegt aan het ‘goede leven’.

De tijd van betutteling is inderdaad voorbij. Maar ‘zelf kiezen’ is niet het alter-natief.

24

De praktijk

Een eigen dorpsgemeenschapNieuw Woelwijck is een heel gewoon dorp, in veel opzichten vergelijkbaar met andere kleine dorpen in ons land. Een dorp waar we elkaar kennen en veel sa-men optrekken. En met elkaar proberen er een ‘goed leven’ van te maken.

De woongroepen zijn geclusterd. Rond het dorpsplein vinden we winkeltjes, een restaurant en het raadhuis. Verder heeft Nieuw Woelwijck een theater, een werkhuis, een boerderij, een doktershuis, een grote centrale keuken en diverse andere algemene gebruiksruimten.

Sociaal netwerkIn de bewust aangepaste en veilige omgeving van het eigen dorp kunnen de dorpsbewoners een zo ‘gewoon’ mogelijk bestaan leiden. Het eigen dorp biedt een fysiek veilige en toegankelijke leefomgeving, alle wegen zijn geschikt voor rolstoelen en er is geen doorgaand verkeer. Nieuw Woelwijck is een dorp waar iedereen elkaar kent. Veel bewoners kunnen zelfstandig naar hun werk, naar de winkel of op bezoek. Mobiele bewoners duwen hun medebewoners die in een rolstoel zitten. Zo kunnen we allemaal elke dag naar buiten. Dankzij de omvang van ongeveer vierhonderd bewoners biedt Nieuw Woelwijck ook een actieve so-ciale leefomgeving; met werk, hobbyclubs, uitgaan en veel vieringen. Zo hebben alle bewoners een sociaal netwerk dat veel groter is dan de eigen leefgroep.

Ouders en familieOuders en familieleden horen er op Nieuw Woelwijck gewoon bij. Voor een be-zoekje, een zondagse wandeling of om een paar uur deel te nemen aan het dage-lijks leven: samen boodschappen doen, tuinieren, nieuwe kleren kopen, of een kop koffie drinken op het dorpsplein.

Zorg en medewerkersNieuw Woelwijck is een gewoon dorp, schreven we hiervoor. Maar dat is na-tuurlijk niet waar. Want in Nieuw Woelwijck wonen vierhonderd mensen met een verstandelijke of meervoudige handicap, dikwijls ook met meer of minder ernstige gedragsproblematiek. Met elkaar ‘een zo gewoon mogelijk leven leiden’ gaat dan niet vanzelf. Het vraagt veel professionaliteit en inzet van de begelei-ders en de andere medewerkers.

25

Medische zorgZorg voor verstandelijk gehandicapten begint met kennis over de medische achtergronden van de handicap. Goede medische zorg is de basis. De medische dienst van Nieuw Woelwijck bestaat uit een verpleegkundig specialist, twee physician assistants, een doktersassistente, fysiotherapeuten, tandartsen, een mondhygiëniste en een pedicure. De externe huisarts van Nieuw Woelwijck is 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar. Daarnaast huurt Nieuw Woelwijck specialistische zorg in. Neurologen, oogartsen en gehoorspecialisten komen naar Nieuw Woelwijck voor screenings en onderzoeken. Er zijn nauwe contacten met psychiaters over medicatie en de aanpak bij specifieke psychiatrische pro-blematiek. Daarnaast kan Nieuw Woelwijck gebruik maken van de specialisten van de AVG-poli in Groningen en heeft zij afspraken met een BOPZ-arts.

OpvoedingOnze bewoners hebben hun leven lang de steun en begeleiding nodig van een opvoeder, zoals een kind zijn ouders nodig heeft. De taak van iedere opvoeder is elke keer weer, in elke levensfase, de juiste balans te vinden tussen grenzen stellen en vrijheid bieden, tussen begeleiden en loslaten, om zo de opvoedeling de beste kansen te geven zich te ontwikkelen. Bij gewone kinderen zit onze rol als opvoeder er na zo’n jaar of twintig wel zo ongeveer op. Bij mensen met een verstandelijke handicap duurt hij voort. Belangrijk is dat we het verschil blijven zien tussen opvoeden en oppassen. Oppassen is ‘de dag doorkomen’, opvoeden is altijd gericht op ontwikkeling, op het opdoen van nieuwe ervaringen die ons leven verrijken, op aansturen en richting geven.

Opvoeden - zoals wij het hier bedoelen - vereist veel kennis over de handicap en het gedrag dat ermee samenhangt. Er is veel kennis beschikbaar, die steeds aan-gevuld en verrijkt wordt vanuit nieuwe wetenschappelijke inzichten. Op Nieuw Woelwijck volgen alle medewerkers, aanvullend op hun vooropleiding, de eigen interne opleiding en de periodieke bijscholingen. Maar opvoeden doe je niet in het leslokaal of vanachter de lestafel. Het kan alleen in de persoonlijke ontmoe-ting, waarover we in het vorige hoofdstuk schreven.

Persoonlijke professionaliteitZorg is werk voor professionals. Professionaliteit behelst naast vakkennis en in-zicht ook het besef dat de wetenschap niet stilstaat en er telkens nieuwe kennis en inzichten beschikbaar komen over opvoeden en stoornissen in de hersenen. En vervolgens behelst professionaliteit de bereidheid nieuwe inzichten toe te laten en te zoeken naar manieren om deze in de praktijk zinvol toe te passen.

26

Aan ‘professionaliteit’ voegen wij ‘persoonlijk’ toe. Daarmee bedoelen we dat professionaliteit op zichzelf nog niet voldoende is. Het is ook nodig dat we als professional warme persoonlijke gevoelens ontwikkelen voor de mensen voor wie we zorgen. Het gaat dus om een combinatie van kennis, inzicht en warmte. Het is de kunst daarin de goede balans te vinden.

Kennis kun je door studie verwerven. Inzicht in je eigen functioneren, ook in relatie met de bewoners, kun je krijgen door er veel over te praten. Warmte komt vooral uit jezelf, gevoed door de ervaring dat jouw omgang met deze mensen betekenis heeft voor je eigen leven.

VerbondMedewerkers van Nieuw Woelwijck dienen ervoor open te staan de bewoners die aan hun zorg zijn toevertrouwd als mens te willen ontmoeten. Op zoek te gaan naar het unieke van deze mens. Wie werkt op Nieuw Woelwijck kiest niet alleen voor ‘een baan’, maar voor een verbond met de bewoners.

Nieuw Woelwijck wil dat medewerkers zoveel mogelijk full-time werken. Dit is van belang om het aantal gezichten op de leefgroep niet groter te laten zijn dan nodig. De medewerkers van de medische en pedagogische staf van Nieuw Woel-wijck hebben allemaal ervaring in het werken op de groep.

Lekker etenDe keuken is op Nieuw Woelwijck niet gewoon een facilitaire voorziening, maar integraal onderdeel van de dagelijks zorg. Gevarieerd en gezond eten is heel be-langrijk. Geurig, smakelijk en mooi opgediend. Met liefde en aandacht klaarge-maakt in de eigen keuken, door onze eigen koks en de meewerkende bewoners. Wie jarig is krijgt taart én mag kiezen wat er die dag op tafel komt.

Er mooi uitzienGoede zorg betekent ook er goed uitzien. Iedereen draagt de kleding die bij hem of haar past. Netjes en verzorgd. Vooral op zondag of als er feest is. Met Pasen en voor de Kerst is het druk in de eigen kledingwinkel. Want dan koopt iedereen iets nieuws. In het naaiatelier van Nieuw Woelwijck wordt kleding waar nodig mooi op maat gemaakt.

27

Woningen en terrein

WoningenNieuw Woelwijck heeft 33 woongroepen van maximaal 8 à 10 personen en 9 woongroepen van maximaal 6 à 8 personen. De woningen vormen in groepjes van drie of vier als het ware een hofje. Alle woningen zijn ruim en licht, met grote leefruimtes. Bijna alle bewoners hebben een eigen slaapkamer. Sommige bewoners vinden het prettiger om ’s nachts niet alleen te zijn. Zij delen dan een kamer.

TerreinDe diverse hofjes en het dorpsplein, met daaromheen de centrale voorzieningen worden omgeven door weides, bos en water en veel mooie wandel- en fietspa-den, waar we de seizoenen met al onze zintuigen kunnen ervaren. Het terrein beslaat in totaal zo’n 55 hectare.

Op het eigen terrein is altijd veel werk te doen. Wie het kan en er aardigheid in heeft, werkt mee op de boerderij, in het groenonderhoud, als stratenmaker of in de moestuin. Zo geven we met elkaar vorm aan onze eigen leefomgeving, en maken we van Nieuw Woelwijck ons eigen dorp.

Om Nieuw Woelwijck staat geen hek, het terrein is voor iedereen vrij toeganke-lijk. Regelmatig komen mensen uit de omgeving naar Nieuw Woelwijck voor een wandeling door de mooie natuur.

Dagelijkse bezighedenDe dagindeling van de bewoner stemmen we af op zijn leefritme. Leefritmes verschillen. Oud of jong, fysiek gezond of gehandicapt, energiek of snel ver-moeid... hoe het leefritme ook verloopt, elke bewoner krijgt dagelijks terugke-rende bezigheden aangeboden. Werk, recreatie en rust wisselen elkaar af.

WerkWerk is belangrijk, het geeft mensen aanzien en een plek in de gemeenschap. Bij werken gaat het erom wat je wél kunt. We proberen voor iedere bewoner passend werk te vinden. Sommigen doen productief werk, bijvoorbeeld in de keuken, in de linnenkamer of op het terrein. Voor anderen blijft het beperkt tot eenvoudige karweitjes op de eigen leefgroep. Maar iedere bewoner is verantwoordelijk voor

28

zijn werkzaamheden. Je kunt niet zomaar verzaken. Je hebt een taak in de huis-houding en die is van belang om het huis schoon te houden. Je wandelt twee keer per dag met medebewoners in een rolstoel, en het is belangrijk dat je dat doet, want anders komen zij niet buiten. Je haalt de was- en vuilniszakken op en daar is iedereen blij mee, want anders wordt het een troep.

Vrije tijdIn Nieuw Woelwijck proberen we voor de bewoners een weekritme voelbaar te maken. We maken duidelijk onderscheid tussen de vijf doordeweekse dagen en het weekend. Vrije tijd is voor onze bewoners lastig te hanteren. Door hun han-dicap zijn onze bewoners niet in staat zelfstandig hun dagen in te vullen en dus ontaardt vrije tijd al gauw in leegte, chaos en angst. Echte vrije tijd, in die zin dat er geen programma is en dat je als bewoner zelf maar moet bedenken hoe je de tijd doorkomt, kennen we op Nieuw Woelwijck dan ook niet. Maar we maken wel verschil tussen werk en vrije tijd. Werken doe je overdag en alleen op door-deweekse dagen. ‘s Avonds en in het weekend is er tijd om te spelen en andere leuke activiteiten te ondernemen.

Voor de bewoners die ‘s avonds nog iets actiefs willen en kunnen doen, zijn er verschillende clubs. Onder begeleiding kunnen bewoners zwemmen, zin-gen, musiceren in de drumband, volksdansen, figuurzagen, koken, bijleren op de avondschool, breien, borduren en nog veel meer. Op vrijdagavond kun je in Nieuw Woelwijck naar het theater. Elke week is er een andere voorstelling. Op zondag is er om de twee weken koffieconcert.

VieringenMensen vieren, bidden, mediteren, omdat ze dit nodig hebben. We zoeken naar momenten waarop we ons completer voelen en opgenomen in een groter ge-heel. Samen met anderen vieren levert dit soort momenten op. In een viering krijgen emoties als dankbaarheid, vreugde en verdriet vorm. Vieringen bieden gelegenheid tot bezinning en ‘even stilstaan bij’. Veel vieringen hebben te ma-ken met tijdsverloop, beweging in de natuur of belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven.

In Nieuw Woelwijck hechten we veel waarde aan vieringen. Ze geven kleur en karakter aan de seizoenen, waardoor we beseffen waar we ons bevinden in de tijd. Door stil te staan bij seizoenswisselingen en diverse festiviteiten door het jaar heen, weten bewoners wat er komen gaat en kunnen ze zich er op verheu-gen.

29

In de praktijk betekent dit dat we met onze bewoners actief bezig zijn met het op handen zijnde feest, door bijvoorbeeld voorwerpen uit de natuur te verza-melen, te knutselen en met elkaar speciale liedjes te zingen. Een (zelfgemaakte) kalender kan ook behulpzaam zijn om de richting van de tijd aan te geven. Ri-tuelen en symbolen zijn voor onze bewoners een belangrijke vorm van houvast; ze maken emoties zichtbaar en de tijd tastbaar. In Nieuw Woelwijck hebben we het hele jaar door vieringen. Hieronder lichten we er een paar uit.

DriekoningenOp het koffieconcert luisteren we naar het verhaal van de Drie Wijzen uit het Oosten die op zoek gingen naar het kind Jezus. Iedere groep brengt zijn eigen koning mee, die het cadeautje van de groep aan het kindje Jezus mag geven. Wie de koning wordt, hangt af van een boon. Op de zaterdag voorafgaand aan het koffieconcert krijgt elke groep een taart en wie in zijn stukje een boon heeft, mag dit jaar de koning zijn. Natuurlijk krijgt de koning een mooie mantel om en een kroon op zijn hoofd!

HemelvaartsdagHemelvaartsdag is in veel streken van ons land dauwtrapdag. In Groningen doen de mensen er niet aan, behalve in Nieuw Woelwijck! ‘s Morgens om zes uur verzamelt het hele dorp zich op het dorpsplein en maakt zich op voor een wandeling van tien kilometer. Zelf lopend, zittend in een rolstoel of op de fiets: vrijwel iedereen gaat mee. Wanneer de bel luidt, zet de hele stoet zich in bewe-ging. Halverwege is er een stop met een krentenbol en een kopje thee. Daarna wandelen we verder door het fraaie Groninger land. Is Nieuw Woelwijck weer in zicht, dan klinkt niet alleen ‘We zijn er bijna’, maar ook ‘Elsje Fiederelsje’. Want als de tocht voltooid is, zijn er heerlijke pannenkoeken - met stroop! - en choco-lademelk. Ook de koks zijn die dag heel vroeg opgestaan.

Op vakantieZomertijd is vakantietijd. De begeleiders van Nieuw Woelwijck beginnen al ruim van tevoren plannen te maken. Niet iedere groep viert op dezelfde wijze vakan-tie, en ook binnen één groep brengen bewoners hun vakantie soms verschillend door. Sommige bewoners gaan een weekje naar een waddeneiland, anderen naar een huisje in het bos. Velen blijven ook op het terrein van Nieuw Woelwijck. Zij maken gebruiken van de blokhutten op het terrein van Nieuw Woelwijck. En je kunt ook vakantie vieren met je eigen huis als uitvalsbasis: een huifkartocht op Nieuw Woelwijck, picknicken, pannenkoeken bakken en ‘s avonds weer in je eigen vertrouwde bed.

30

SinterklaasNatuurlijk komt de Goedheiligman elk jaar op bezoek. We ontvangen hem op zaterdag met de drumband op het dorpsplein. Sint kent iedereen bij naam en geeft ons allemaal een hand. Sinterklaas is één week onze gast. Omdat Sint er zo dol op is, eten we elke dag stamppot. Op de groepen maken we van dozen en verf mooie schoorstenen. Als Sinterklaas bij iedere groep op bezoek is geweest, neemt hij op zondag tijdens het koffieconcert weer afscheid. Daarna steken we de eerste adventskaars aan. Over een paar weken is het alweer Kerstmis.

KoffieconcertEn elke twee weken is er op zondag een koffieconcert in het dorpshuis. De kof-fieconcerten vormen een belangrijk onderdeel van de dorpscultuur van Nieuw Woelwijck. Met de concerten proberen we de bewoners opmerkzaam te maken op het ritme van het jaar. Elk concert heeft zijn eigen thema, dat aansluit bij de tijd van het jaar. Door samen te zingen en te luisteren naar muziek of een verhaal, worden we ons bewust van de verandering van het seizoen of een na-derend feest. De koffieconcerten worden door alle bewoners bezocht (er zijn er vier op de betreffende zondag). Na door iedereen te zijn toegezongen, delen de jarigen de koekjes rond. Bij mooi weer is het koffieconcert buiten, met alle be-woners en begeleiders samen onder de bomen en de parasols op het dorpsplein.

Er is een steen verlegd...We weten dat het leven eindig is. Ook in ons dorp hoort het erbij: definitief afscheid nemen. Wanneer iemand overlijdt op een groep, blijft hij of zij als dat kan op de groep tot de dag van de begrafenis. Dan brengen de groepsleden de overledene samen op de platte kar in de kist naar het dorpshuis voor het laatste afscheid van het dorp. Bij het afscheid proberen we een oprecht en duidelijk beeld te geven van de overledene, onze vriend, huisgenoot, zoon of dochter. Ie-dereen die erbij is kan een bijdrage leveren. Het verhaal van vroeger op de boer-derij bijvoorbeeld. Of herinneringen van een zus. Het verhaal van een begeleider over de periode dat iemand bij ons woonde. Dit alles ingebed in muziek waarvan de overledene hield. Na het afscheid dragen betrokken collega’s en familie of vrienden de kist naar de begrafenisauto, waarna we deze begeleiden naar de begraafplaats of naar het crematorium. Voor een eigen begraafplaats, zoals we graag wilden, kregen we dertig jaar geleden geen toestemming. Daarom hebben we in ons dorp een prachtig monument. Het staat vlakbij onze klokkentoren. Het verbeeldt het lied van Bram Vermeulen ‘Wie een steen verlegt in een rivier op aarde, geeft het bewijs van zijn bestaan’. In de rivier die door het monument stroomt, liggen de stenen met de namen van al onze overleden dorpsgenoten.

31

Organisatie en financiën Bij de oprichting van Nieuw Woelwijck in 1977 was het uitgangspunt een orga-nisatiestructuur te vinden die de beste waarborgen zou bieden voor ‘het goede leven’. Structuren gaan vaak over zeggenschap en macht. Dat mag niet voorop staan. Het gaat erom dat we zo samenwerken dat onze inzet optimaal ten goede komt aan de bewoners. Heel belangrijk in dit verband is onze overtuiging dat zorg voor verstandelijke gehandicapten vorm krijgt in de persoonlijke ontmoe-ting tussen begeleider en bewoner. Daarom vinden we in Nieuw Woelwijck dat die persoonlijke ontmoeting er in principe in alle functies moet zijn. Dus ook onze medewerkers in de keuken, in het werkhuis of op het terrein doen hun dagelijks werk veelal samen met onze bewoners.

BestuurDe eindverantwoordelijkheid in Nieuw Woelwijck ligt bij de Raad van Bestuur. Het belangrijkste beleidsorgaan in Nieuw Woelwijck is de dorpsraad, waarin alle leefgroepen en de ondersteunende diensten vertegenwoordigd zijn. De Raad van Bestuur legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht.

Raad van ToezichtDe Raad van Toezicht bestaat uit vijf leden die allen een maatschappelijk of bestuurlijk raakvlak hebben met de gehandicaptenzorg plus twee adviserende leden namens de oudervereniging en de bewonersraad. Behalve als toezicht-houder, fungeert de raad ook als klankbord voor het bestuur.

StaffunctiesEen opmerkelijk verschil met veel collega-instellingen is dat Nieuw Woelwijck weinig staffuncties heeft, uitgezonderd een financieel-administratieve dienst. De medewerkers van de medische en pedagogische staf van Nieuw Woelwijck hebben altijd een functie (gehad) op een groep.

Financiën Nieuw Woelwijck wordt via de WLZ gefinancierd. Nieuw Woelwijck is financieel gezond, er zijn geen tekorten. De WLZ is de opvolger van de AWBZ.

De volwassen bewoners van Nieuw Woelwijck ontvangen een uitkering. Het ge-deelte ervan dat bestemd is voor persoonlijke besteding, wordt, voor een groot aantal bewoners, door Stichting Bewonersfonds Nieuw Woelwijck in overleg met de wettelijk vertegenwoordiger beheerd. Alle bewoners dragen bij aan het Be-wonersfonds van Nieuw Woelwijck, waaruit we gezamenlijke activiteiten en ge-

32

meenschappelijke voorzieningen betalen. Eens per jaar ontvangen de wettelijk vertegenwoordigers een gespecificeerd overzicht van de inkomsten en uitgaven.

Ouders en familieDe meeste bewoners van Nieuw Woelwijck zijn niet in staat om over belang-rijke zaken in hun leven zelf beslissingen te nemen. Dat moeten anderen voor hen doen; op de eerste plaats zijn dat hun ouders en familieleden. Die dragen zodoende een grote verantwoordelijkheid en hebben een belangrijke stem. Het is echter belangrijk dat we ons realiseren dat ouders en familieleden geen pro-fessionals zijn. ‘Het goede leven’ kan alleen ontstaan in respectvolle dialoog tussen ouders en professionals, vanuit een gezamenlijke verbondenheid met de bewoner.

Op die verbondenheid zijn onze contacten met ouders en familie gericht. De groepsleiding onderhoudt het contact met de ouders en familie. Minimaal één keer per jaar is er een evaluatiegesprek, waarin de inhoud van het zorgplan be-sproken wordt. Als er aanleiding voor is nemen we de tijd om wat langer met elkaar te spreken. Hierbij zijn mogelijk ook de orthopedagoog, de huisarts/ver-pleegkundig specialist of de fysiotherapeut aanwezig.

Ouders, familie en vrienden zijn op Nieuw Woelwijck op allerlei momenten wel-kom. Bij het tweewekelijks koffieconcert, bij de gezamenlijke vieringen en fees-ten of voor een zondagse wandeling en een bezoekje op de groep. Als het past in het groepsleven, zijn vrienden en familie ook op gewone doordeweekse dagen welkom. Samen nieuwe kleren kopen, boodschappen doen, helpen in de tuin. Ook in dit opzicht proberen we in Nieuw Woelwijck zoveel mogelijk een gewoon dorp te zijn.

OuderverenigingNieuw Woelwijck heeft een actieve oudervereniging. Een belangrijke taak van de oudervereniging is om de dialoog tussen de ouders en de medewerkers van Nieuw Woelwijck te stimuleren en vorm te geven. Daartoe organiseert de ouder-vereniging regelmatig themabijeenkomsten, waar ouders en medewerkers van Nieuw Woelwijck met elkaar in gesprek gaan. Die bijeenkomsten worden druk bezocht. Er zijn ook bijeenkomsten speciaal voor broers en zussen.

Bewonersraad De cliëntenraad (op basis van de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstel-lingen) noemen we in Nieuw Woelwijck bewonersraad. Omdat de bewoners zelf

33

niet in staat zijn in een dergelijke raad zitting te nemen, is aan zeven van hun wettelijk vertegenwoordigers gevraagd dat te doen. Namens alle bewoners be-hartigen zij de bewonersbelangen van algemene aard.

34

Dorpsgenoten of achterblijvers?

Veel grote instellingen zijn ontmanteld; de bewoners zijn verhuisd naar klei-ne wooneenheden in gewone wijken en buurten. Wat we hiervan ook mogen vinden, feit is dat Nieuw Woelwijck de laatste jaren steeds vaker aanmeldingen krijgt van bewoners die zich in hun nieuwe leefomgeving niet staande kunnen houden. Omdat de eigen instelling geen geschikt alternatief meer biedt, komen ze naar Nieuw Woelwijck. De laatste jaren groeit onze wachtlijst. En hij groeit steeds harder.

Als de nood hoog is, willen we doen wat we kunnen. Vaak gaat het dan om bewo-ners met ernstige gedragsproblemen. Tot nu toe zijn we er altijd in geslaagd om ook die bewoners op te vangen en een plek in ons midden te geven. Gedragspro-blemen hebben we tot nu toe kunnen oplossen met extra inzet van onze mede-werkers. Zo willen wij het beslist ook blijven doen, maar iedereen kan begrijpen dat er grenzen zijn aan wat we aankunnen. Dat is één, een tweede punt is het volgende. Nieuw Woelwijck is altijd een dorp geweest met allerlei verschillende bewoners, met een plezierig evenwicht van bewoners die meer kunnen en be-woners die minder kunnen. Juist daardoor is Nieuw Woelwijck een vitale dorps-gemeenschap met bewoners die voor elkaar veel betekenen. Dat evenwicht staat onder druk.

Ondanks de bezwaren die de laatste jaren steeds nadrukkelijker klinken, is het beleid nog altijd gericht op wonen in de ‘gewone maatschappij’. In visionaire documenten* lezen we over samenredzaamheid. Daarmee wordt gedoeld op ‘een grote en vitale rijkdom aan sociale verbanden, die uiteenlopende vormen van zorg verlenen. Nieuwe gemeenschapsvormen rondom ‘zorgen voor elkaar’ ontstaan op locatie in buurten en wijken, en ook virtueel.’ Vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. ‘In zo’n samenleving wordt ruimte gemaakt om voor elkaar te zorgen. Het heeft grote persoonlijke waarde voor betrokkenen en een grote maatschappelijke waarde dat de zorg, zoveel als mogelijk, door mensen met elkaar wordt opgepakt. Mantelzorgers, bekenden, buren helpen op verschil-lende gebieden.’ Aanvullend hierop is er dan de professionele dienstverlening, waarvan meer nodig is naarmate de handicap ernstiger is. Alleen voor mensen met een ‘zeer lage zelfredzaamheid en samenredzaamheid’ is er nog de moge-lijkheid te leven in een zorginstelling.

35

Los van de vraag hoe reëel de verwachtingen over ‘samenredzaamheid’ zijn, maakt het geschetste toekomstbeeld duidelijk dat het dagelijks leven in de in-stellingen - met straks nog uitsluitend ernstig gehandicapte bewoners - ingrij-pend zal veranderen. Als alle bewoners die voor een ander wat kunnen doen, de bewoners die het meeste leven in de brouwerij brengen, de bewoners die spre-ken, zingen, muziek maken, bewoners die helpen in de keuken, het eten rond-brengen, de tuin onderhouden, als al die bewoners vertrokken zijn, wat blijft er dan over? Het is niet moeilijk om in te zien dat instellingen op deze manier worden tot de verzamelplek voor de achterblijvers, tot de plek waar je alleen maar woont als het echt niet anders kan. Een plek waar je als ouder je kind bij voorkeur niet heen brengt. En - misschien nog wel zorgelijker - ook voor zorg-verleners niet de werkplek van hun eerste keuze. Dergelijke instellingen moeten we niet willen. De angstige vraag is: zijn ze te voorkomen als we doorgaan op de ingeslagen weg?

* Citaten in deze alinea uit: M. Schuurman. Aanvullend en onmisbaar’ Be-schrijving van het landschap van zorg aan ondersteuning aan mensen met een beperking omstreeks 2017. Kalliope Consult, maart 2010, in opdracht van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN).

36

Nieuw Woelwijck in een veranderende wereld

Nieuw Woelwijck is ontstaan als reactie op de ontoereikende instituutszorg. Nieuw Woelwijck wilde verstandelijk gehandicapte mensen zo goed mogelijke kansen bieden op een ‘zo gewoon mogelijk leven’. Daarom kozen we voor een aangepaste en eenvoudige samenleving in een eigen dorpsgemeenschap.

In sommige opzichten gaan nieuwe ontwikkelingen aan de bewoners van Nieuw Woelwijck voorbij. Dat vinden wij niet erg. De bewoners van Nieuw Woelwijck hoeven niet op facebook, te twitteren of op WhatsApp. Steeds meer bewoners maken in de vrije tijd gebruik van computers of tablets, echter met social media kunnen de meeste bewoners niet overweg. In ons dorp hebben we geen auto’s nodig, we kunnen lopend naar ons werk. In onze eigen overzichtelijke winkel hangen geen reclameposters, klinkt geen muziek en er is ook geen pinautomaat.

Nieuw Woelwijck maakt heel bewust een keuze: de keuze voor een aangepaste en eenvoudige samenleving. Veel van onze collega’s maken een andere keuze. Zo valt er wat te kiezen. Dát vinden we belangrijk: dat de zorgaanbieders diver-siteit aanbieden, waaruit door ouders een keuze gemaakt kan worden die gefun-deerd is op het onderschrijven van de visie van de zorgaanbieder en het kiezen van de zorg die ze voor hun kind het beste vinden.

Het is onze overtuiging dat er altijd verstandelijk gehandicapten zullen zijn die het beste af zijn met zorg en begeleiding in de beschermende omgeving van een vereenvoudigde eigen leefgemeenschap. Of wier ouders er voor kiezen, gewoon omdat het ze aanspreekt. Daarom willen we als dorp blijven voortbestaan. Ook in een steeds veranderende wereld.

Nieuw Woelwijck, een dorp om voor te kiezen.

37

Meer informatie

Meer informatie over Nieuw Woelwijck is te vinden op onze website. Wie zich nader wil verdiepen in de achtergronden en de zorgvisie van Nieuw Woelwijck wijzen we op de hieronder vermelde boeken.

Persoonlijk komen kennismaken kan natuurlijk ook. U bent van harte welkom! Voor een afspraak kunt u bellen met het secretariaat.

Nieuw Woelwijck De Vosholen 109611 KR Sappemeer0598 399 899www.nieuwwoelwijck.nlinfo@nieuwwoelwijck.nl

Boeken- De Groot, P. (1997) Leven in een dorpStudie van orthopedagoog Peter de Groot over de achtergronden en de praktijk van de zorg in een eigen dorpsgemeenschap.- Alma, C. (2008) Je gaat wel of nietPersoonlijk verhaal van een moeder over haar zoektocht naar een woonplek voor haar autistische zoon.- Wassenaar, F. (2009) Gedachten op de AlmEen bundel met autobiografische schetsen en bespiegelingen over de zorg door de initiatiefnemer en voormalig zorgbewaker van Nieuw Woelwijck.

Deze boeken zijn eigen uitgaven van Nieuw Woelwijck. Leven in een dorp is niet meer leverbaar. De andere boeken zijn bij Nieuw Woelwijck te bestellen.

JaarberichtJaarlijks publiceert Nieuw Woelwijck een jaarbericht: een verkorte uitgave van het officiële jaarverslag. Het jaarbericht is te vinden op onze website.

38

Bijlage

Paradigma’s in de zorg voor verstandelijk gehandicaptenIn de achterliggende decennia is de zorg voor verstandelijk gehandicapten blij-ven veranderen. Voor een belangrijk deel werden de veranderingen gestuurd door veranderende opvattingen over hoe de ‘gewone’ samenleving om zou moe-ten gaan met mensen met een verstandelijke handicap. De eerste grote ver-andering vond plaats in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen vrij radicaal gebroken werd met het medisch-verpleegkundige model. Mensen met een ver-standelijke handicap waren niet ziek, maar anders. Niet de dokter, maar de psy-choloog kreeg het primaat in de begeleiding. In de jaren negentig voltrok zich opnieuw een ingrijpende verandering: mensen met een verstandelijke handicap werden meer en meer gezien als gewone burgers, met het recht te wonen en te leven te midden van en samen met ‘gewone’ burgers. Dus niet in aparte institu-ten, maar in kleinschalige voorzieningen in de gewone samenleving.

Deze veranderingen kunnen we beschouwen als de praktische vertaling van veranderende paradigma’s in de zorg. Achtereenvolgens kunnen we onder-scheiden 1) het defect-paradigma, 2) het ontwikkelingsparadigma en 3) het bur-gerschapsparadigma. Zie het schema op de volgende pagina, met enkele karak-teriserende kenmerken van deze paradigma’s.

Nieuw Woelwijck heeft zich nooit goed thuis gevoeld bij een van deze drie para-digma’s. Het grote gevaar van paradigma-denken is dat het gehanteerde model te dwingend wordt. De werkelijkheid is namelijk altijd te complex om vanuit één paradigma te kunnen begrijpen. Alle paradigma’s zijn waardevol, maar eenzij-dige oriëntatie op één paradigma leidt altijd tot tekortschietende zorg. Iemand met een verstandelijke handicap is uiteraard een burger, maar ook een persoon die zich anders ontwikkelt en zich daarnaar gedraagt, en dikwijls ook iemand met medische problemen. Álle aspecten zijn van belang. Wie de zorg vormgeeft vanuit één paradigma verwaarloost of het een, of het andere, of alles gaat fout. Daarom is paradigma-strijd zinloos en contraproductief.

Nieuw Woelwijck heeft altijd een eigen visie gehad. Die hebben we samenge-vat in de vierde kolom. Het goede leven is geen zelfstandig paradigma, maar een integratie van de andere drie. Ieder mens is een uniek persoon, met een unieke mix aan behoeften. Mensen met een verstandelijke handicap zijn voor

39

de vervulling van al hun behoeften afhankelijk van anderen. We moeten ze dus allemaal in beschouwing nemen en ze in de goede balans in onze begeleiding proberen te integreren. Dat lukt alleen als we de mens voor wie we zorgen als een uniek persoon willen ontmoeten.

Paradigma -> I. Defect- II. Ontwikkelings- III. Burgerschaps- IV. Goede leven-

Tijdvak tot eind jaren ‘60 vanaf eind jaren ‘60 vanaf halverwege de jaren ‘90

Mensvisie

Een mens heeft... beperkingen mogelijkheden rechten en plichten behoeften

Sturing door geneesheer-directeur

psycholoog manager filosoof

Status

De bewoner is op de eerste plaats een. . .

patiënt leerling burger uniek persoon

Begeleiding

We richten ons vooral op...

verzorgen en behan-delen

leren, trainen, ontwik-kelen

ondersteunen ontmoeten, verzorgen, opvoeden,ondersteunen

Plaats

De bewoner woont in een...

speciale voorziening, afgezonderd van de samenleving(instituut)

speciale voorziening in de samenleving

gewone voorziening in de samenleving

gewone voorziening in een speciale samenleving (de eigen dorpsge-meenschap)

Maatschappelijke houding

Verstandelijk gehandi-capten zijn het beste af als. . .

segregatie

... we ze apart laten wonen, afgezonderd van onze eigen samen-leving

normalisatie

... we ze als gewone mensen zien en probe-ren ze ook zo te laten functioneren

integratie, inclusie

... de maatschap-pij ze ondanks hun beperkingen toch zoveel mogelijk laat meedoen

erkenning

... we erkennen dat ze wezenlijk anders zijn en een vereenvoudigde samenleving voor ze creëren

40

Colofon

© 2018Nieuw Woelwijck De Vosholen 109611 KR Sappemeer0598 399 899

Tekst: Nieuw Woelwijck, ‘Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck’ uitgave 2010 met aanpassingen

Foto’s: André SietsmaVormgeving en druk: Drukkerij Comprint

www.nieuwwoelwijck.nlinfo@nieuwwoelwijck.nl