32

Je hebt als werknemer of zelfstandige, wonend en werkend in België de mogelijkheid je wettelijk pen-sioen aan te vullen met een eigen pensioenspaar-pot. Bij werknemers spreekt men over een tweede en derde pensioenpijler of nagenoeg synoniem daarvoor: een ondernemingspensioen en individu-eel pensioensparen. In het eerste geval wordt een extra pensioen opgebouwd met een deel van de patronale bijdragen (werkgeversbijdrage) van het bedrijf waar je werkt. Bij individueel pensioenspa-ren, spaar je zelf bij een erkende pensioeninstelling, een bank of een verzekeringsmaatschappij.

Zelfstandigen in hoofdberoep en meewerkende echtgenoten kunnen ook voor een aanvullend pen-sioen sparen. Ze gaan daarvoor een contract aan bij een sociale verzekeringsfonds of bij een pensioen- instelling. Het vrij aanvullend pensioen vormt een extra pensioenspaarpot bovenop het wettelijk pen-sioen. Daarnaast heb je een sociaal vrij aanvullend pensioen. Dit biedt je een aanvullend bedrag en meer waarborgen, bijvoorbeeld in geval van ziekte. Het aanvullende pensioen wordt bij pensionering ofwel als kapitaal, ofwel in de vorm van een rente uitgekeerd. Maar, let op: dat geldt (uitsluitend) voor het vrij aanvullende pensioen, je eigen pen- sioenspaarpot dus!

Zo doen de Belgen dat.

PensioenbonusDe vergelijking tussen de eerste pijler in België met de AOW in ons land gaat overigens goeddeels mank. De berekening van je pensioen als werkne-mer gebeurt op basis van de duur van je loopbaan, je lonen, je loopbaanbreuk en de gelijkgestelde periodes van inactiviteit. Vergelijkbaar dus met wat wij in de tweede pijler kennen. Het resultaat

DOOR Michiel huisMan

Michiel huisman

hoofdredacteur Pensioen

Advies

Pensioen kan ook anders

wordt, indien nodig, aangevuld tot het gewaarborgd minimumpensioen. Daarbovenop kan, naargelang je situatie, een ondernemingspensioen (tweede pij-ler), vakantiegeld of een rente komen. Dit pensioen kan deel uitmaken van een contractuele overeen-komst met je werkgever, maar afhankelijk van de sector waarin iemand werkt kan het ook zo zijn dat het pensioen onderdeel is van een collectieve arbeidsovereenkomst in de sector waar je aan de slag bent.

Overigens: De wettelijke pensioenleeftijd ligt in België op 65 jaar. Voor enkele beroepen ligt ze ho-ger of lager (mijnwerkers, zeevarenden). Je kan ook vanaf 60 jaar vervroegd met pensioen, als je aan de vereiste leeftijds- en loopbaanvoorwaarden voldoet. De overheid probeert dit echter te ontmoedigen. Ze kent aan burgers die langer aan de slag blijven een hoger pensioenbedrag toe: de pensioenbonus.

en de Britten?Een interessante ontwikkeling op pensioenvlak heeft zich recentelijk (2-15) afgespeeld in het Ver-enigd Koninkrijk onder leiding van de flamboyante minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Labour), Steve Web. Sinds april 2015 ‘zijn’ (overi-gens van aanvang af zeer controversiële) wet ‘Free-dom & Choice’ van kracht. Die houdt (o.a.) in dat werknemers vanaf hun 55e volledige vrijheid heb-ben over de bestemming van het pensioenkapitaal dat ze via een DC-regeling hebben opgebouwd. De fiscale behandeling is even eenvoudig als aantrekke-lijk: een marginaal belastingtarief met een belas-tingvrije voet van 25% van het kapitaal. De wet voorziet overigens nog steeds in de mogelijkheid van aankoop van annuities voor het pensioenkapi-taal (in plaats van een opname ineens).

het aanvullende pensioen (tweede en derde pijler) van onze Zuiderburen wordt bij pensionering ofwel als kapitaal

ofwel in de vorm van een rente uitgekeerd. De keuze is aan de ex-werknemer die het pensioen ontvangt. Bij ons staat

daar zo ongeveer de fiscale doodstraf op. Maar als het aan D66 ligt, komt daar verandering in. Ook in het Verenigd

Koninkrijk is sinds april 2015 keuzevrijheid (binnen grenzen) troef. Zijn ze nou allemaal gek geworden? Of loopt

nederland hopeloos achter? in deze reportage gaat het daarover.

“If it doesn’t look a good deal, say no!”

33

Het opgebouwde pensioenvermogen kan geïnvesteerd worden in een ‘Flexi-access Drawdown Fund’. De behaalde rendementen worden op het tegoed bijgeschreven en het is mogelijk geld te onttrekken aan het fonds hoeveel en wanneer je maar wilt. Sommige verzekeraars brengen kosten in rekening bij onttrek-king.

Bedelstaf en lamborghiniTegenstanders van ‘Freedom & Choice’ laten niet na te wijzen op de verleiding om je pensioenkapitaal aan allerlei zaken te beste-den (ook consumptieve besetdingen) zonder een penny ervan te bestemmen voor een post-arbeidzaam inkomen. Zij zijn dan als-nog bij pensionering of al snel daarna, aan de bedelstaf (en dus de Sociale Dienst) overgeleverd. Minister Steve Web blijkt daar wei-nig van onder de indruk te zijn. Zijn variant op het ‘groentetuin-tje’ van staatssceratis Klijnsma is het credo: “not minding if pensioners were to blow their pension pots on Lamborghinis”. In de overtuiging van Web zal het allemaal ook zo’n vaart niet lopen. Hooguit in uitzonderingsgevallen zullen mensen de weelde van de beschikking over een pensioensom ineens en de verlokkingen die daarmee annex zijn, niet kunnen dragen. In zijn referentieka-der zijn mensen rationele, weldenkende mensen die, als de juiste informatie voorhanden is, ook verstandige (financiële) beslissin-gen nemen. Zijn ambtenaren en (de meeste) vakbonden zijn min-der enthousiast en overtuigd van de positieve effecten van ‘Free-dom & Choice’. Zij vrezen wel degelijk het ‘Lamborghini-effect’ en zijn voorstander van de aankoop van een verplichte, levenslange uitkering.

VoorkeurenIn een afscheidsinterview afgenomen door Josephine Cumbo, een in het Verenigd Koninkrijk algemeen gerespecteerd en bekwaam geachte pensioenjournalist, met verantwoordelijk minister Steve Webb, zei de laatste: “Clearly, we need to make them realise that if they blow the lot now they haven’t got it again and of course that’s true. But the point of the reforms is that people may have different preferences to the ones I might try to impose on them and that it’s not necessarily a bad thing that they do.” Oftewel: het is niet per definitie verkeerd als mensen voorkeuren hebben anders dan een levenslange uitkering. De minister weigert dan ook pertinent om ‘de wet voor te schrijven’ en mensen voor te houden wat goed en wat slecht is: “There’s a mindset that says someone who front-loads their pension wealth and then just ends up on the state pension, has done something wrong. There’s a set of people who will say ‘that was wrong, we shouldn’t have allo-wed them to do that’. But I don’t think that.”

Wel vindt de minister en dat blijkt ook uit het voorgaande citaat, dat mensen goed geïnformeerd moeten zijn.

Pension WiseDaar is dan ‘Pension Wise’ (de vergelijking met ‘onze’ Pensioen-Wijzer dringt zich op) voor in het leven geroepen. Dat is een website die pensioenspaarders helpt met de juiste investeringsbe-slissingen door informatie te verschaffen (géén advies!), alle mogelijke opties voor het voetlicht te brengen en op de daarmee gepaard gaande specifieke risico’s te wijzen.

Ondertussen leven veel Britten met nog vers in het geheugen de jaren negentig van de vorige eeuw, waarin zij door allerlei advi-

seurs en op commissie beluste, gretige verkopers van beleggings-instellingen verlokt zijn hun ‘goudgerande’ salaris-diensttijd pensioenen (DB) in te ruilen voor risicovolle ‘pension plans’ gebaseerd op aandelen en beleggingsfondsen.

Maar de geschiedenis zal zich niet herhalen, denkt Webb want: “there are barriers in place to prevent a repeat of that episode, for which the compensation bill ran to over £11bn.”

Volgens Webb zijn er barrières die voorkomen dat mensen met hun pensioengeld gaan ‘spelen’ of er Lamborghini’s voor kopen. Mensen moeten verplicht voor eigen rekening advies inkopen als de transfer waarde van het pensioenkapitaal meer bedraagt dan £30,000. De adviseur die mensen in de arm nemen, is verplicht hen uitvoerig te adviseren na een grondige inventarisatie van wensen en mogelijkheden. Hij of zij zal niet nalaten om negatief te adviseren over een bepaalde aanschaf of investering als dat in het belang van zijn klant is (wettelijk geregeld en min of meer vergelijkbaar met de Wft en aanpalende AFM-leidraden). En dan, aldus Web, “if they are insistent what does that actually mean? It means they’ve had it explained to them. But if they have a diffe-rent set of priorities, is that wrong?” De minister betoont zich wars van bevoogding en paternalisme. Hem is het te doen om “a simpler, fairer state system and mass membership of high quality workplace pensions”.

automatic enrollment‘Freedom & Choice’ is dan ook stevig ingebed in wat je zou kun-nen noemen een wettelijk verplichte deelname aan pensioen voor werknemers. In het Verenigd Koninkrijk heet dat alleen anders (en minder controversieel): automatic enrollment. Dat werkt zo.

Iedere werknemer die ouder is dan 22 en meer verdient dan £ 10.000 moet verplicht pensioenpremies afdragen over het meerdere dat hij verdient boven £ 5.700. Werknemers hebben de mogelijkheid van opt-out maar zullen iedere drie jaar automa-tisch opnieuw in het systeem terecht komen als ze zelf geen actie ondernemen. De verplichte werknemersbijdrage begint laag maar groeit met het jaar aan de hand van navolgend schema:

Phase Employer minimum contribution

Total minimum contribution

Until October 2017 1% 2%

Oct 2017 – Oct 2018 2% 5%

From October 2018 3% 8%

Auto enrollment is een doorslaand succes, zoals aan de volgende grafiek valt af te lezen. Het heeft de vrije val waarin deelname aan het pensioensysteem terecht is gekomen, tot staan gebracht. Sterker nog: ruim vijf miljoen extra mensen zijn voor hun pen-

De tekst van deze reportage is de keuze en verantwoorde-lijkheid van de auteur, maar zou niet tot stand zijn gekomen zonder de waardevolle input en informatie van twee redac-tieraadsleden van Pensioen Advies: mr Marianne Zweers en Egbert Bouwhuis. Waarvoor hartelijk dank!

34

D66Op politiek vlak zijn het met name D66 en SP die zich duide-lijk uitspreken. CDA, PvdA en VVD houden zich opvallend op de vlakte. D66’er Van Weyenberg heeft in mei jongsleden na-mens zijn partij een visiedocument openbaar gemaakt dat op-vallend veel overeenkomsten vertoont met de inmiddels veelbe-sproken SER-variant IVc. Van Weyenberg stelt op de website van zijn partij: “Het Nederlandse pensioenstelsel is dringend aan vernieuwing toe. Met het huidige systeem is niemand gelukkig: het is ingewikkeld om te zien hoeveel pensioen je hebt opge-bouwd en onduidelijk of je dat daadwerkelijk uitgekeerd krijgt. Bovendien past het niet meer bij de huidige arbeidsmarkt. Daarom moeten we toe naar een stelsel waarin inzichtelijk is hoeveel pensioengeld je hebt en waarin je meer keuzevrijheid hebt over hoeveel pensioen je wilt sparen en bij welk pensioen-fonds je wilt zitten.”

D66 wil daarom het huidige stelsel vervangen door een systeem met persoonlijke pensioenpotten en de doorsneepremie afschaf-fen. “Gepensioneerden zijn nu terecht boos dat hun pensioen minder goed is dan beloofd, terwijl werkenden zich afvragen of ze later nog voldoende zullen terugzien van hun ingelegde pen- sioenpremie,” aldus Van Weyenberg die meent dat “persoonlijke pensioenpotten de kans vergroten op een goed pensioen; geld van werkenden kan offensiever worden belegd, terwijl het pensioen-geld van ouderen met minder risico wordt belegd.”

Wat volgens D66 moet blijven: − de AOW; − Samen collectief beleggen; − Verplichte deelname om tot een bepaald inkomen verplicht

pensioen op te bouwen; − Risicodeling van het lang-leven-risico

“We willen dat werkenden maximaal vijf jaar kunnen kiezen voor een premievakantie, bijvoorbeeld als hun huis ‘onder water staat’ of als een gezin in een dure fase met jonge kinderen zit. En als iemand met pensioen gaat moet iemand maximaal 10 procent van het opgebouwde kapitaal in één keer kunnen laten uitkeren om bijvoorbeeld het laatste stuk van de hypotheek af te lossen of om juist dan nog veel te kunnen reizen.” Deze keu-zes zijn wel begrensd. Daarnaast wil D66 dat mensen zelf kun-nen bepalen bij welk pensioenfonds ze hun pensioenpot laten beheren.

De SP is zo mogelijk nog duidelijker met waar het met het pen-sioenstelsel naar toe moet gaan. Kort en goed moet er een gena-tionaliseerd pensioenstelsel komen geënt op de mechanismes van klassieke pensioenfondsen. Alleen dat voorkomt verdere afbrokkeling van het vertrouwen, weet Paul Ulenbelt (SP, lid Tweede Kamer).

conclusieWe hebben gezien dat in het Verengd Koninkrijk in 2015 een grote stap is gezet met ‘Freedom & Choice’. In beginsel kan ieder-een een Lamborghini kopen van zijn pensioengeld en in armoede sterven. In België kan dat allang, maar slechts (zeer) ten dele. In ons land zet de visie van D66 voorzichtige stappen in die richting en trapt Netspar keihard op de rem door (discutabel) te stellen dat geen mens op meer keuzevrijheid zit te wachten.

sioen gaan sparen en ‘slechts’ 12% van de werknemers koos voor opt-out. Het aantal deelnemers zal naar verwachting snel stijgen als ‘automatic enrollment’ zich ook zal uitstrekken over het MKB zoals in de planning ligt.

1997

70

65

60

55

50

45

40

Perc

enta

ge o

f U

K e

mpl

oyee

s

Automatic enrolment introduced in 2012

Source: Annual Survey of Hours and Earnings, Office for National Statistics

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Als het aan de National Association of Pension Funds (NAPF) ligt, zeg maar de Britse variant van ‘onze’ Pensioenfederatie, blijft het niet bij informeren en ‘guidance’ als het erom gaat de werkne-mers te helpen bij de pensioenkeuzes die ze zelf moeten gaan maken. Een duwtje in de goede richting met de juiste default keuzes en persoonlijk financieel advies zal nuttig en nodig zijn, aldus NAPF.

en ons eigen land?Netspar, de Tilburgse denktank waar pensioenkoepels én de rege-ring wat betreft pensioenvraagstukken, hun stellingnames en visies niet zelden aan ontlenen, heeft nog niet zolang geleden wil-len duidelijk maken dat het met de behoefte aan keuzevrijheid bij Nederlandse werknemers nogal meevalt (of, zo je wilt: tegen-valt). Met het onderzoek van Harry van Dalen (NIDI, TiU) en Kène Henkens (NIDI, RUG, UvA) laat Netspar zien dat “slechts een kleine minderheid van werknemers waarde hecht aan keuze-vrijheid”. De onderzoekers vatten samen: “Een kleine minderheid van de werknemers hecht aan keuzevrijheid op het terrein van pensioeninleg (15%), voortijdige opname van pensioenvermogen (16%), pensioenfonds (26%), pensioenpakket (14%) en belegging van pensioenvermogen (18%).”

Los van de onderzoeksmethode die de waarde van dit soort uit-komsten in zeker zo grote mate bepaalt, als de kwantitatieve uitkomst zelf, ligt het er maar aan wat je onder een “kleine min-derheid van de werknemers” verstaat. Maar liefst 1 : 6 werkne-mers wenst keuzevrijheid in voortijdige opname van pensioen-vermogens.

Interessant is dat ook het SCP bij monde van algemeen directeur Kim Putters in een interview in deze editie van Pensioen Advies vraagtekens zet bij keuzevrijheid in pensioen, en zeker bij keuze-vrijheid in deelname aan een pensioenregeling. Nog interessanter is dat de feiten en meningen die aan het onderzoek van Netspar ten grondslag liggen van (volstrekt) andere aard zijn dan de sociaal-culturele patronen die Putters c.s. waarneemt.

35

Opmerkingen:

Ervan uitgaande dat geen enkel stelsel zaligmakend is en het noch de Belgen, noch de Britten, noch wij zelf, noch de democratische aanhang in ons land, in de bol geslagen is, stellen we vast dat we nog steeds een goed onderbouwde, uitgekristalliseerde pensioenvi-sie ontberen waaraan vriend en vijand zich wil conformeren. Het lijkt erop dat de SER-variant IVc de beste papieren heeft, meer bedekt dan openlijk gesteund door instituties met macht en aan-zien, zoals de AFM en DNB. Het gaat dan om de opbouw van een persoonlijk pensioenvermogen met beperkte keuzevrijheden en collectieve risicodeling maar een teloorgang van generatie-solidari-teit en doorsneepremie. De uitvoering van en transitie naar deze variant zal veel gepolder opleveren. De kersverse Perspectiefnota van Klijnsma heeft de steen in de vijver gegooid: wie betaalt de transitiekosten van 100 miljard euro (raming CPB)?

De Britten zijn zo gek nog nietOns huidige pensioensysteem is een overblijfsel uit een paterna-listisch verleden, die door de één als een anachronistische uitstul-ping wordt gepercipieerd en door de ander als een tot in lengte van dagen te koesteren verworvenheid beschouwd moet worden. Wij Nederlanders hebben de neiging daar erg dogmatisch over te doen. Maar de vraag is wel hoever we daarmee komen, hoeveel we verliezen als we het overboord gooien en wat we aan poten-tiele – volgens velen broodnodige - innovaties (mogelijk ook ver-beteringen) tegenhouden als we het handhaven.

Als we kijken naar de keuzemogelijkheden die we in ons systeem al hebben, blijkt in ieder geval meer interesse voor kiezen dan we op grond van het onderzoek van Netspar mogen aannemen. De Uitruil van ouderdoms – en nabestaandenpensioen is inmiddels al volstrekt normaal. Niet in het minst vanwege wet- en regelgeving op het gebied van gelijke behandeling m/v. Ook de mogelijkhe-den van hoog/laag pensioen vinden gretig aftrek. Deeltijdpensi-oen – niet wettelijk geregeld, maar wel mogelijk – is daarentegen nog geen gemeengoed, maar – in combinatie met hoog/laag pen-

sioen - wél een aanrader in een arbeidsmarkt waarin langer door-werken gepromoot wordt, maar nog lang niet altijd uitvoerbaar is of gefaciliteerd wordt door werkgevers.

De gatenkaas aan wetgeving en mogelijkheden en de slechte informatievoorziening erover, maakt het echter allemaal erg com-plex. Kijken we naar het Verenigd Koninkrijk dan moeten we constateren dat ze daar in ieder geval voortvarender te werk zijn gegaan. Met ‘Freedom & Choice’ in combinatie met een goede informatievoorziening, goedgeregelde (én verplichte?) advisering en ‘automatic enrollment’ is daar een weg ingeslagen die volgens mij goede waarborgen biedt voor wat Steve Web noemt “a sim-pler, fairer state system and mass membership of high quality workplace pensions“.

En – mind you – je mag kiezen, maar het hoeft niet!