Zijn eigen bekentenissen naar het land der fabelen verwijzen,nieuwe bekentenissen doen en deze vervolgens weerontkennen: Joran van der Sloot werkt zichzelf steeds dieperin de problemen. Soms lijkt het er zelfs op dat hij er een kickvan krijgt: liegen. Hoe komt iemand zover?

iegen is - naast bedrog -ook het glijmiddel vanhet sociale contact. Eenleugentje om bestwil als:"Wat leukjou hier te zien"klinkt beter dan: "Wat

••• doe jij hier nou?" Weliegen dus. Allemaal, en dat is maargoed ook. Maar sommige mensenvoelen een dwang om constántteliegen: dat zijn pathologischeleugenaars. Dat Joran van der Slootzo'n pathologische leugenaar is, lijktinmiddels wel vast te staan. Hij legdesteeds andere verklaringen af overde zaak Natalee Holloway (2005) ennam zijn oorspronkelijke verklaringomtrent de moord op StephanieFlores net zo snel terug als hij hemhad uitgesproken. Het is de vraaghoeveel nieuwe verklaringen hijhierover nog zal afleggen. Dit gedraaiis de rechtelijke macht natuurlijk eendoorn in het oog. Zelfs Jorans eigenadvocaat noemde hem een'serieleugenaar'.Er zijn nog veel meer voorbeelden tegeven van bekende Nederlanders bijwie 'gewoon liegen' op een glijdendeschaal terecht is gekomen. Andersdan Joran zijn deze mensen echter

nooit vervolgd voor het overtredenvan dewét.

Jules CroisetActeur Jules Croiset zette in 1987zijn eigen ontvoering in scène naaraanleiding van het toneelstuk Het vuil,de stad en de dood. Croiset en eengroep anderen vonden het: eenanti-semitisch (anti-Joods) stuk.Croiset zou zijn gekidnapt door deNederlandse Fascisten JongerenOrganisatie. Hij kerfde zelfs eenhakenkruis in zijn eigen borst. Hetwerd een enorme rel. Hij vertelde in1990 in De Telegraaf: "Er knapte iets inmijn koppie". Croiset heeft zijn familiebeloofd verder niet meer inhoudelijkin te gaan op de kwestie. Hij gaf in eeninterview met journalist Frénk van derLinden wel aan dat hij veel spijt heeftdat het is gebeurd.

Tara Singh VarmaIn 2000 beweerde Groenlinks-politicaTara Sinqh Varma dat ze ernstig ziekwas en binnenkort zou sterven. Zehad zelfs al een afscheidsbriefgeschreven aan de Tweede Kamer.Ook zou ze bedreigd worden doorextreem-rechts. Niets van dit alles

Tara Singh Varma

Joran van der Sloot,het prototype vande pathologischeleugenaar, bekendein eerste instantie demoord op StephanieFlores, maar trok dieverklaring weer in.

'Mijnverhalenmoesten• ••In munbelevingsteeds'groter'worden'

47 PRiMO

Human Interest Reportage

BOUDEWI]NBÜCH

Pathologisch leuqenaarBoudewijn Büch zou eenzoontje hebben verloren aankanker (beschreven in zijnboek De kleine blonde dood),ook dit verhaal bleek vana tot z verzonnen te zijn.

De firmaList &Bedrog

PRiMO 48

bleek waar te zijn. Bovendien hadSingh Varma een spoor van financiëleproblemen achtergelaten bijbijvoorbeeld de Indiase NinashFoundation waarbij ze betrokken was.Ze bleek te lijden aan pseudologiafantastica: ze had wanen en geloofdedaadwerkelijk in haar ziekte en in debedreigingen, ook al waren die dusniet echt.

Boudewijn BüchEenvan Nederlands bekendste - entegelijk ook geliefdste - pathologi-sche leugenaars verwarde zijn eigenleven vaak met zijn vakgebied: deliteratuur. Boudewijn Büch (1948-2002) stond erom bekend een ruimekijk op de waarheid te hebben.Volgens eigen zeggen zat hij in zijnjeugd in een inrichting. Dit bleek latereen vakantiekolonie te zijn. Büchdweepte ook met het verhaal dat hijvan Joods-Duitse afkomst zou zijn.Zijn vader was "een RAF-piloot diezijn eigen geboortestad Dantzigmoest bombarderen."In werkelijkheid was hij ambtenaar.OokzouBücheenzoon~ehebbenverloren aan kanker (De kleine blondedood). wat van a tot z verzonnen was.Verder zou hij na het overlijdenvan zijn vader (volgens Büch doorzelfmoord, in werkelijkheid dooreen hartaanval) miljoenen hebbengeërfd. Niets bleek minder waar:hij ontving slechts 750 gulden.

Van gewoon naar ziekelijkBij een pathologische leugenaar is'gewoon liegen' - en zelfs zwareleugens vertellen - doorgeschotennaar ziekelijk, onophoudelijk liegen.De behoefte om onwaarheden tevertellen is onbedwingbaar. Hetwordt een sport om zoveel mogelijkleugens te vertellen. De ene leugenwordt afgedekt door de volgende.

Een pathologische leugenaardie iemand overtuigt,

voelt zich superieurAls een pathologische leugenaariemand heeft weten te overtuigen,voelt hij zich superieur. Enditmachtsgevoel wordt zijn bestaans-recht. Daarom blijft hij leugensvertellen. Het vervelende is dat dezemensen vaak uitstekende socialskiffsbezitten: ze zijn charmant, kunnengoed praten en weten uitstekend teovertuigen. Dat moet ook wel. andershielden ze het liegen nooit lang vol.Confronteer je een pathologischeleugenaar direct met een leugen, danzal hij altijd naar een derde wijzen.Die heeft schuld. Zo blijft hij zelfbuiten schot. Pathologischeleugenaars wisselen makkelijk envaak van vrienden. Er isze namelijkveel aan gelegen niet te wordenontdekt. Mensen zijn dan ook meestalalleen 'een instrument' voor ze.Wat maakt het dat sommige mensende grens van wat acceptabel wordtgevonden in liegen overtreden?Krijgen ze daar een kick van, hebbenze zich dat aangeleerd, of is het ietswat ze hebben geërfd? Uit onderzoekmet MRI-scanners is gebleken datmensen die pathologisch liegen vaakmeer zogenoemde witte stof in dehersenen hebben dan grijze stof,vergeleken met 'normale mensen'.Witte stof is verantwoordelijk voor deverbindingen tussen de hersencellenen de neurale hersencellen zelfvormen de grijze stof. Eengroveconclusie zou kunnen zijn dat zeletterlijk meer verbindingen leggenen minder nadenken over gevolgen.De vraag is echter of deze verhoudingde oorzaak of het gevólg is vanpathologisch liegen. De hersenen vanpathologische leugenaars blijkenook beter andermans gevoelens tekunnen 'lezen' en het uiten van deeigen gevoelens uit te kunnenschakelen. Maar ook hierbij is nietduidelijk of dit een oorzaak of gevolgis van het liegen. Natuurlijk zijn erook omgevingsomstandigheden diekunnen zorgen dat iemand dwang-matig liegt, zoals een verslaving.

Oorzaak en behandelingIspathologisch liegen erfelijk? Daarzijn de wetenschappers nog niet uit.Wél duidelijk is dat de opvoedinggevolgen kan hebben. Heeft een kindal 'aanleg' voor liegen, dan zal dieworden versterkt als er in een gezinsprake isvan een zwakke moraal of alshet kind trauma's doormaakt. BijJoran zou dit trauma, volgens zijn

moeder in een interview op RTL4, deverhuizing van Nederland naar Arubazijn. Die zou veel indruk op Joranhebben gemaakt en hij kon zijn draaimoeilijk vinden. Het schemergebiedtussen erfelijke aanleg en omgevings-factoren noemen wetenschappers dekwestie 'nature or nurture' (karakter ofopvoeding). Bij pathologisch liegen issprake van een samenhang waarinde één of de ander de boventoonkan voeren, maar ze kunnen ookgelijkwaardig zijn. Pathologischliegen is te behandelen, maar dat ismoeilijk. De persoon moet namelijkwel geholpen wfllen worden.Bovendien zijn de leugens vaak zovergroeid met iemands wereldbeeld,dat er een lange, intensieve therapievoor nodig is om dit te ontwarren.Ook moet de oorzaak vaak deelsworden gezocht in het karakter(nature) van de persoon en daar valtvaak niet veel aan te veranderen.

Leugenaars ontmaskerenKunje een pathologische leugenaarontmaskeren? "Ja,via microbewe-gingen", zegt Paul Ekman, docentPsychologie aan de Universiteit vanCalifornië. Leugenaars trekkenvolgens hem tijdens de leugen kortde neus omhoog, alsof er iets stinkt.Ook trekken ze hun mondhoekennaar beneden. Deze microbewegin-gen vinden onbewust plaats. Maar jemoet héél oplettend zijn om ze waarte nemen. In het gunstigste gevalkrijg je als toeschouwer 'een raargevoel'. Andere klassiekers zijn: vaakaan het gezicht zitten, veel knipperen,een onvaste stem, wegkijken en (te)veel details vertellen. Deze signalenzijn echter nooit wetenschappelijkbewezen.Lie to Me is een Amerikaanse drama-serie over het bedrijf van CalLightman en zijn werknemers, dat

ingehuurd wordt om in onderzoekende waarheid boven te halen. Dat doenze door op gelaatsexpressie en

lichaamstaal te letten tijdens deondervragingen. Het personage vanlightman is overigens gebaseerd opde hiervoor genoemde psycholoogPaul Ekman. De serie is in Nederlanduitgezonden door RTL5.

Liegen als ziektePathologisch liegen maakt nietzelden deel uit van een complexziektebeeld, bijvoorbeeld deaandoening psychopathie. RobertVermeiren is directeur van Curium-LUMC,een academisch centrum voorkinder- en jeugdpsychiatrie.

Waarom liegt een psychopaat vaak?Vermeiren: "Bij mensen met psycho-pathie zien we regelmatig dat ze uitzijn op gemakkelijk gewin. Ze denkenniet aan de langetermijngevolgenvan hun acties en willen snel resultaatzien. liegen is iets wat meestal weinigtijd kost en je krijgt er vaak snelresultaat door. Wat natuurlijk nietwil zeggen dat iedereen die veel liegteen psychopaat is."Kun je voorspellen of iemandpsychopaat wordt?"Soms zien we bij kinderen alpsychopathische kenmerken. Hetpijn doen van dieren, dingen kapotmaken, manipulatie, leugens. Zoiemand kán zich ontwikkelen tot eenpsychopaat. Dit hoeft echter niet."Hoe ga je met iemand om diepathologisch liegt: confronterenofniet?"Gaat het om een kind, dan is hetbelangrijk positieve doelen te stellen,het slechte gedrag te bestraffen of tenegeren en het positieve gedrag tebelonen. Want positieve dingen doenze nog steeds, ondanks soms groteproblemen. Heb je te maken met eenvolwassene, dan hangt het van desituatie af. Je moet open en directzijn, maar ook risico's uitsluiten. Ikweet niet of het verstandig is bijvoor-beeld een psychopaat met zij nleugens te blijven confronteren. Er isin ieder geval geen 'gouden tip' hoe

je met dit soort mensen omgaat."Zijn psychopaten te genezen?"Lang werd gedacht dat psychopatenin therapie alleen competentiesopdoen om nóg beter te liegen.Tegenwoordig is de overtuigingechter dat behandeling wel degelijkkan helpen, met name bij kinderenen jongeren."

• 1tot 5 procent van de mensen heeftpsychopathische neigingen.-In Nederland hebben dus 160.000tot 800.000 mensen deze psychischeproblematieken. Dat is ongeveervergelijkbaar met mensen met eeneetstoornis (160.000) en diabetes(800.000).- Absoluut niet alle psychopatenkomen in de problemen. Erzijn erzelfs die functioneren op zeerhoog niveau.• Maximaal 250/0 van de moordenwordt begaan door een psychopaat.• De kans op herhaling van eenmisdrijf isvier tot vijf keer groterdan bij een niet-psychopaat.• De grootste kans op herhalinglopen psychopaten die een seksueelmisdrijf hebben gepleegd: 82%.Dit tegenover 34% van de plegerszónder psychopathie.• Eenaantal psychopaten dieexperimenteel werden behandeld ineen therapeutische gemeenschap,pleegden juist vaker opnieuwgeweldsdelicten dan degenen diealleen in de gevangenis zaten.

Ziek of slechtIs iemand die door een geestelijkeziekte als psychopathie dwangmatigliegt slecht of 'gewoon gestoord?'Dat is een ethische discussie waar noglang geen antwoord op is.Wanneer isiemand verantwoordelijk voor zijneigen daden en waar houdt dit op?Hoe zit het als een verdachte wordtgekenmerkt als geestelijk ziek? Ditmoet eerst worden vastgesteld doorobservatie. Iser inderdaad sprakevan geestelijke ziekte, dan kan in deNederlandse rechtspraak tbs(Ter Beschikking Stelling) wordenopgelegd. Dat betekent dat eenpersoon in behandeling moet voorde stoornis of ziekte, desnoods onderdwang. Dit kan jaren duren. Joranheeft helaas niet zoveel 'geluk'; inPeru doen ze niet aan tbs en er isook geen uitleveringsverdrag tussenNederland en Peru. Ende CastroCastro-gevangenis waarin hij nu zit,staat bekend als een van de meestgevaarlijke en gewelddadigegevangenissen ter wereld.

11k boet nog steeds voorzijn leugens'Erika Houkes Zöllner (52) wasgetrouwd met een pathologischeleugenaar en schreef hierover hetboek De on-echtgenoot -leven meteen leugenaar (onder het pseudoniemMaria Catharina Sondermijer).Erika: "Ik leerde mijn ex-man kennenin een orkest, waarin we beiden cellospeelden. Hij was altijd geïnteres-seerd in anderen, zat vol verhalen,was enorm charmant. Dat hij mijook aantrekkelijk vond, was al snelduidelijk. Naeen korte tijd datenwerden we een stel en twee jaarlater waren we getrouwd en was ikzwanger van onze eerste. Ons gelukleek niet op te kunnen. Maar naverloop van tijd gebeurden ervreemde dingen: we werden gebelddoor de bank waarom de hypotheek

Psychopathie: feitenen cijfersJoran is,volgens hoogleraarforensische psychiatrie Corine deRuiter in De Volkskrant, een klassiekepsychopaat: "Hij heeft gebrek aanempathie, narcistische trekken,nauwelijks schuldgevoel en hijmanipuleert en liegt pathologisch."Om hoeveel mensen gaat heteigenlijk, en hoe groot is de kansdat een psychopaat (weer) eenmoord pleegt?

De Castro Castro-gevangenis waarin Joran zit,staat bekend als een van de gevaarlijkste engewelddadigste gevangenissen ter wereld.

Wat is Curium-LUMC?Kinderen en jongeren meternstige psychiatrischeproblemen kunnen terecht bijCurium-lUMC voor onderzoeken behandeling. Het is eenacademisch centrum voorkinder- en jeugdpsychiatriemet vestigingen in Oegstgeesten Gouda.De kerntaken zijn patiënten-zorg, opleiding van (kind er- enjeugd-) psychiaters, onderzoeken onderwijs. Demeestvoorkomende problemen vankinderen en jongeren die bijCurium-LUMCworden behan-deld zijn angststoornissen,depressieve stoornissen,ADHD,autismespectrum-stoornissen, eetstoornissen,psychotische stoornissen enstoornissen in de ontwikkelingvan de persoonlijkheid.Meer info: www.wrium.nl

Hoogleraar forensischepsychiatrie Corine de Ruitervindt Joran een klassiekepsychopaat: "Hij heeft gebrekaan empathie, narcistischetrekken, nauwelijks schuld-gevoel en hij manipuleert enliegt pathologisch."

49 PRiMO

Human Interest Reportage

WeetjesIedereen liegt gemiddeld ééntottwee keer per dag.Vrouwen liegenvakerineensocialecontext,mannenvakeroverstatus.

Insollicitatieproceduresliegtmaarliefstéénopdeviersollicitanten.Vijftig procentvandecv'svertoont'onzuiverheden'zoalsdingendieselectiefzijnweggelaten.

Op datingsitesliegenzesvandetienmensen;vrouwenoverhungewicht,mannenoverhuncarrière.

DeeerlijkstemensenwoneninAustralië,deminsteerlijkeinWales.

VandevoormaligeAmerikaansepresidentRichardNixonisbekenddathijeens837 keeropééndagheeftgelogen.ZijnbijnaamwasdanookTricky Dick.

MariaCatharinaSondermijer,Deon-echtgenoot - Leven meteen leugenoar, ISBN9789048413621,€ 23,95.UitgeverijFreemusketeers(www.freemusketeers.nl).leverbaarvanaf23augustus2010. Meer info:www.mcsondemijer.nl

Al is deleugennog zosnel. ..

PRiMO 50

niet was betaald. Mijn man riepverontwaardigd dat ze een fouthadden gemaakt. Hij liet mij dan eenafschrift zien, waarop inderdaad dehypotheek was afgeschreven. Somsstonden er deurwaarders voor dedeur om geld te incasseren voor ietswat we volgens onze afschriften nooithadden besteld. Ook dan schoot mijnman uit zijn slof. 'Laat mij het maaroplossen: zei hij dan, 'die instantieskunnen ook niets meer goed doentegenwoordig: Als ik dingen zelfwilde uitzoeken, haastte hij zich om tezeggen: 'Dat doe ik wel, zo'n gedoe:Vaak gevolgd door: 'Of vertrouw jeme soms niet?' Hij wisselde vaak vanbaan. Dat lag dan aan zijn baas. Naeen aantal jaren besloot hij tot eencarrièreswitch: hij ging geschiedenisstuderen. Ik kreeg steeds vaker eenraar gevoel. Waarom deden diebanken en postorderbedrijven zovreemd. Was de hele wereld gekgeworden? Ondertussen haalde mijnman zijn bul en ging hij zelfs lessengeschiedenis geven op de universiteit.Op een gegeven moment zou hij eenlezing over oude muziek gaan gevenop een muziekschool. Een paar dagenvoor die lezing werd ik gebeld dooreen vriendin die daar werkte: 'Weet jijdatje man helemaal niet lesgeeft opde universiteit? De muziekschool isgebeld door een anonieme vrouw,die ons tipte.' Deze vriendin haaldezijn familie bij elkaar, met mij en hemerbij, en we confronteerden hemmet zijn allen met dit verhaal. Hijontkende niet eens! Maar dat was niethet enige: hij had ook geen studiegeschiedenis gevolgd! In de wekenerna ontdekte ik dat hij al een tijdgeen baan meer had en dat al onzebankafschriften vervalst waren. Hijwas intussen zo in de war dat hij ineen psychiatrische kliniek belandde.Ergens achterin een kast vond ik eendoos met bonnen van enormecadeaus voor een vrouwen haarkinderen. Hij bleek er dus ook nogeens een andere vrouw op na tehouden. En dat hij zo snel van baanwisselde, was omdat hij regelmatigwerd ontslagen als ze erachterkwamen dat hij fraude pleegde ...Alles waarin ik geloofde, ons gezin,

onze liefde, stond plotseling op losseschroeven: wat was nog wél echt? Ikgaf mezelf de schuld dat ik erin wasgetrapt: ik was de wereld om onsheen steeds meer gaan wantrouwen,maar mijn mán was al die tijd niet tevertrouwen. Betekende dat dat ikdom was? Het gaf me een enormeknauw in mijn zelfvertrouwen.Natuurlijk heb ik meteen eenscheiding aangevraagd. Maar omdatwe waren getrouwd in gemeenschapvan goederen, moest ik de helft vande 80,000 euro schuld die hij via devervalsing van mijn handtekeninghad gemaakt bij onder anderebanken en postorderbedrijvenbetalen. Een rechtszaak mocht nietbaten. Ik boet daarom nog steedsvoor zijn leugens.Inmiddels woont hij ergens anders.Mijn zoons van inmiddels 16 en 18zien hem nog regelmatig en ik wilze de band met hun vader nietonthouden. Toch vind ik dat ze dewaarheid moeten weten en mededaarom heb ik een boek geschreven.De houding van bijvoorbeeld mijn ex-schoonmoeder is nu uiterst koel. Zijwil er blijkbaar niet voor uitkomen dathaar eigen zoon dit heeft gedaan enzegt waarschijnlijk tegen iedereendat ik een slechte invloed op hemhad. Maar Ik ben het slachtoffer.Misschien doet de waarheid té veelpijn. Mijn vertrouwen in mensen isgekelderd. En ik word nog elke maandaan zijn daden herinnerd doordat ikgeld moet betalen. Pathologischeleugenaars zijn zó sluw. Iedereendenkt: zoiets overkomt mij niet, daarben ik veel te nuchter voor. Laat ik datzelf nu ook altijd hebben gedacht ... "

'Ik zat .gevangen in het webvan rmjn eigen leugens'Joran is bepaald niet de enige diemoeite heeft waarheid en leugenste scheiden.lndra (32) heeft zélfpathologisch gelogen.lndra: "Ik kreeg zesjaar geledenin korte tijd veel tegenslagen teverwerken. Mijn ouders warennet gescheiden en ik was van deballetacademie afgestuurd, Toen ikeen relatie kreeg met Sam, merkte ikzelf dat ik me als meer bijzondervoordeed dan ik was. Als ik naar desupermarkt was geweest, verzon ikaltijd wel een verhaal. Het begon metkleine dingen. Dat ik onderweg eenongeluk had zien gebeuren, of dat erin de winkel iemand aan het stelenwas en dat ik die persoon had betrapt.Ik zorgde dat het apart was wat ikmeemaakte, maar niet té bizar.Waarom ik het deed? Omdat ik mezelfde schuld gaf van de scheiding vanmijn ouders en me heel onzekervoelde door de balletacademie-mislukking, dacht ik dat ik niet goed

was zoals Ik was. Dus probeerde il<.mezelf interessanter en begeerlijkerte maken voor Sam. Ik had zo weinig

zelfvertrouwen dat ik dacht dat ikalleen aantrekkelijk was als ik mijnleven opleukte.lk raakte steedsverder verwikkeld in een web vanleugens en mijn verhalen werdensteeds extremer. Zo was ik eenszogenaamd aanwezig bij een overvalen heb ik iemand gereanimeerd. Ikvertelde het op zo'n manier, datblijkbaar niemand aan me twijfelde.Ik wist niet meer hoe.ik eruit moestkomen. De waarheid durfde ik allangniet meer te vertellen en mijnverhalen moesten in mijn belevingsteeds 'groter' worden. Ik kon nietmeer terug. Op een gegeven momentis het gruwelijk geëscaleerd. Ik hebtegen Sam gezegd dat ik spiritus hadgedronken, gewoon omdat dat hetheftigste was wat ik kon bedenken.Ook dát was een leugen. Toen hij inpaniek 112 belde, rukte ik de telefoonuitzijn handen. Vervolgens heb ikalles opgebiecht. Huilend. Hij wasverschrikkelijk boos. Hij zei dat onzerelatie was gebaseerd op een leugen.Ik kon hem geen ongelijk geven. Hetwerd onze breuk. Die breuk zorgdevoor een doorbraak: ik durfdeeindelijk te erkennen dat ik eenprobleem had. Ik ben daarna jaren intherapie geweest. Daar ontdekte ikhoe het zo heeft kunnen lopen. Desleutel was mijn minderwaardig-heidsgevoel. Nu, jaren later, voel ikme wél goed genoeg. En heb ik geenleugens meer nodig. Maar Sam benik kwijt. Daar ben ik nog steeds ergverdrietig over."

Niet altijdnegatiefVolgensdeAmerikaansepsychiaterCharlesForddiehetboekLies, lies, Iies-the psychology of deceitschreef, isliegennietaltijdnegatief.Mensendie dewaarheidsomseenkleinbeetjeoprekken,zijnvolgenshemvaakzelfssociaalsuccesvollerdanmensendiealtijdstrakdewaarheidspreken.DitwordtondersteunddoorCanadeesonderzoek.Peutersdiealjongliegen,schijnenlatermeersuccestehebbeninhuncarrière.Datblijkt uitonderzoekdatisgedaanonder1200kinderenindeleeftijd2tot 17jaar.Reden:liegeniseenprocesdatbehoorlijkwatvergtvandehersenen.Dusalseenkindkanliegen,kanhetalbehoorlijkcomplexedenkprocessenaanendatiseengoedvoortekenvoordehersenontwikkeling.Eénopdevijftweejarigenbleekhetliegenalonderdeknietehebben.Bijvierjarigenwasdit alopgelopentot 90%.•