9 789033 471902

Jan Wouters en Cedric Ryngaert (red.)

MensenrechtenActuele brandpunten

De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens bestaat in 2008 zestig jaar. Er blijven echter nog heel wat uitdagingen voor de internationale bescherming van de mensenrechten, en dat niet alleen in ontwikkelingslanden. Deze monografi e, die bijdragen bevat van Vlaamse en Nederlandse experts, maakt een stand van zaken op van de meest actuele brandpunten van de mensenrechten Ze belicht hoe politieke, economische en culturele overwegingen nog steeds worden ingeroepen om de rech-ten van de mens te beperken, en gaat na in hoeverre die beperkingen gerechtvaar-digd zijn. Het voorwoord is geschreven door Professor Marc Bossuyt, voorzitter van het Grondwettelijk hof en oud-voorzitter van de VN-commissie Mensenrechten.

Jan Wouters is gewoon hoogleraar internationaal recht en internationale instellingen en directeur van het Leuven Centre for Global Governance Studies en het Instituut voor Internationaal Recht aan de K.U.Leuven. Tevens is hij voorzitter van de Ver-eniging voor de Verenigde Naties en van de Strategische Adviesraad internationaal Vlaanderen.

Cedric Ryngaert is docent internationaal recht aan de K.U. Leuven en de Universiteit Utrecht.

WERELDVISIE nr. 5

De redactie

JAN WOUTERS (hoofdredacteur), voorzitter Vereniging voor de Verenigde Naties (VVN), gewoon hoogleraar Internationaal Recht en Recht der Internationale Organisaties, directeur Leuven Centre for Global Governance Studies en Instituut voor Internationaal Recht (K.U.Leuven)

CEDRIC RYNGAERT (redactiesecretaris), docent Internationaal Recht (K.U.Leuven en Universiteit Utrecht)

FRANK MAES, ondervoorzitter VVN, hoofddocent Internationaal Recht (Universiteit Gent)

NERI SYBESMA-KNOL, erevoorzitter VVN, emeritus hoogleraar Internationaal Recht (Vrije Universiteit Brussel)

RIA HEREMANS, voormalig hoofd van het VN-Informatie-centrum voor België, Nederland, Luxemburg en de EU-instellingen

SVEN BISCOP, senior research fellow Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, professor Europese Veiligheid (Universiteit Gent)

VERONIQUE JOOSTEN, assistente Internationaal Recht (Universiteit Antwerpen)

WERELDVISIE

Over de reeks

Mensenrechten. Actuele brandpunten is de vijfde publicatie in een reeks toegankelijk geschreven boeken waarin de activiteiten van de Verenigde Naties in ruime zin kritisch in kaart worden ge-bracht. De thema’s die in deze reeks aan bod komen, zijn we-reldomvattend en spreken iedereen aan die met de hedendaagse maatschappij begaan is: veiligheid, terrorismebestrijding, wapen-beheersing, vredesoperaties, mensenrechten, duurzame ontwik-keling, ontwikkelingssamenwerking, wereldhandel, vluchtelingen, milieu, zee, ruimte, internationaal recht, aids, drugsbestrijding, bevolkingsproblematiek, genderproblematiek, kinderen…

Bij al deze thema’s zal de rode draad duidelijk zijn, met name het belang van een geïnstitutionaliseerde samenwerking in een geglobaliseerde wereld.

Om een zo breed en objectief mogelijk beeld te geven bij ieder van deze thema’s, worden bijdragen gebundeld van VN-specialis-ten en betrokkenen uit de academische wereld, de overheid en de niet-gouvernementele sector.

In 2005 verscheen de eerste publicatie in deze reeks: J. Wouters en C. Ryngaert (red.), De Verenigde Naties: een wereld van verschil?

In 2006 verscheen de tweede publicatie in deze reeks: J. Wouters en B. Pattyn (red.), Misdaden tegen de mensheid.

In 2007 verscheen de derde publicatie in deze reeks: P. Van Kem-seke, België in de veiligheidsraad (1946-2006).

In 2007 verscheen de vierde publicatie in deze reeks: C. Ryngaert, Anders globaliseren. Mensenrechten, milieu en internationale handel.

Jan Wouters en C

edric Ryngaert (red.)

Men

senrechten

WERELDVISIE

loosheid een halt toe te roepen. In 1998 ondertekenden 120 staten het Verdrag vanRome tot oprichting van een permanent Internationaal Strafhof, terwijl in datzelfdejaar in verschillende Europese landen procedures werden opgestart tegen de voormali-ge Chileense dictator Pinochet (wiens ziekte en dood hem uiteindelijk onttrokken aande gerechtelijke molens). 2008 is daarom ook de tiende verjaardag van zowel de crea-tie van het Internationaal Strafhof als van het Pinochet-effect, twee verschijnselen diesterke dynamieken teweegbrachten in de bewegingen die de strijd aanbonden tegende internationale straffeloosheid voor de ernstigste schendingen van de rechten van demens.

Focus van dit boek

Veeleer dan een historische terugblik op de rol van de mensenrechten sinds 1948 tegeven, kijkt dit boek naar de brandende actualiteit en de uitdagingen voor de toe-komst. Mensenrechtenexperten uit Vlaanderen en Nederland laten hun licht schijnenop actuele uitdagingen en brandpunten waarvoor de mensenrechten zich geplaatstzien, zowel op internationaal als op nationaal vlak. Omdat dit boek de vijfde mono-grafie is in de door de Vereniging voor de Verenigde Naties uitgegeven reeks Wereld-visie, komt in de respectieve bijdragen telkens naar voren hoe de Verenigde Naties enandere internationale instellingen een cruciale rol spelen in de zoektocht naar eenadequate respons op deze uitdagingen. De verschillende mensenrechtelijke brandpun-ten worden bijgevolg telkens in een internationaal institutioneel kader gesitueerd.Men denke daarbij aan de rol van instellingen en organen als de VN-Mensenrechten-raad (voorheen de VN-Commissie voor de Mensenrechten), de Speciale Rapporteursvan de VN, het Derde Comité van de Algemene Vergadering van de VN (dat zichbezighoudt met sociale, humanitaire en culturele zaken, met inbegrip van mensen-rechten), de VN-Veiligheidsraad, het ambt van de Hoge Commissaris voor de Men-senrechten van de VN (UNHCHR), de toezichtsorganen die door specifieke VN-mensenrechtenverdragen werden ingesteld (bijvoorbeeld het Vrouwenrechtencomité),en natuurlijk op regionaal niveau mechanismen als de Hoge Commissaris voor Natio-nale Minderheden van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa(OVSE), het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Europees Hof vanJustitie.

Gezien de toenemende internationale consensus over het belang van de rechten vande mens, die leidde tot een zeer ruime bekrachtiging van heel wat universele enregionale mensenrechtenverdragen door tal van staten (het grootste succesverhaal blijft

14

JAN WOUTERS EN CEDRIC RYNGAERT

2.CULTURELE DIVERSITEIT EN UNIVERSELEMENSENRECHTEN

Eva Brems

Hoe maak je een einde aan kindhuwelijken en aan de genitale verminking vanmeisjes? Kan een overheid wel iets doen voor vrouwenrechten als de samenlevingwaarover ze regeert doordrongen is van de ongelijkheid van mannen en vrou-wen? Als oma met tegenzin naar een rust- en verzorgingstehuis gaat ‘omdat ergeen andere optie is’, schenden wij dan haar mensenrechten? Of is dat enkel zoals we in Afrika wonen? Moeten de moslims overtuigd worden om te leren levenmet godslasterlijke meningsuitingen? Moeten de rechters in Singapore stoppenmet het opleggen van lijfstraffen? En moeten de holebi’s in Congo zo snel moge-lijk het recht krijgen om te huwen?

Mensenrechten en universaliteit

Mensenrechten zijn per definitie universeel. Om dat te weten, hoef je niet verder telezen dan de titel van de Universele Verklaring. Ze gelden voor alle mensen, zonderuitzondering. Toen de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de tekst in1948 goedkeurde, was het de eerste keer dat rechten werden afgekondigd voor de helewereld. Mensen overal ter wereld doen een beroep op de universele mensenrechtenwanneer ze geconfronteerd worden met onrecht en verdrukking.

In de loop van de voorbije zestig jaar zijn de mensenrechten uitgegroeid tot eenenorm belangrijk gegeven. In een wereld waarin zeer verschillende godsdiensten en ideo-logieën naast elkaar bestaan, spelen ze de rol van gemeenschappelijk moreel referentieka-der. Ook op politiek vlak spelen de mensenrechten een grote rol: de vaststelling dat eenbepaald regime de mensenrechten op grove wijze schendt, kan de aanleiding zijn tot in-ternationale sancties, politiek isolement of zelfs interventies. De juridische betekenis vande mensenrechten is wat minder ontwikkeld, maar blijft ook groeien: mensenrechtenkunnen in vele landen afgedwongen worden voor de interne rechtscolleges, hetzij omdatze in de grondwet of de wetten van het land zijn opgenomen, hetzij omdat mensenrech-

23

6.‘Lijstjes...! Ze maken ons kapot, mijnheer!’

TERRORISTENLIJSTEN: OORSPRONG, FUNCTIE ENSPANNING MET DE MENSENRECHTEN

Frank Verbruggen

Artikel 8 UVRMEen ieder heeft recht op daadwerkelijke rechtshulp van bevoegde nationale rech-terlijke instanties tegen handelingen, welke in strijd zijn met de grondrechtenhem toegekend bij Grondwet of wet.

Artikel 17 UVRM1. Een ieder heeft recht op eigendom, hetzij alleen, hetzij tezamen met anderen.2. Niemand mag willekeurig van zijn eigendom worden beroofd.

Artikel 28 UVRMEen ieder heeft recht op het bestaan van een zodanige maatschappelijke en inter-nationale orde, dat de rechten en vrijheden, in deze Verklaring genoemd, daarinten volle kunnen worden verwezenlijkt.

De rijke terroristensjeik

Kende u Osama Bin Laden vóór 11 september 2001? De meeste mensen niet. Journa-listen en niet-gespecialiseerde waarnemers leerden hem kennen in de zomer van 1998,na de bijna simultane bomaanslagen tegen de Amerikaanse ambassades in Nairobi(Kenia) en Dar Es Salaam (Tanzania). Er vielen 263 doden en ongeveer 5000 gewon-den.1 Bin Laden en zijn Egyptische moslimbroeder Ayman al-Zawahiri hadden eerderin 1998 al een fatwa uitgevaardigd waarin ze het doden van Amerikanen en hunbondgenoten hadden uitgeroepen tot een plicht van moslims. Twee maanden voor deaanslagen had Bin Laden in zijn Afghaanse ballingsoord doodleuk een persconferentiebijeengeroepen waarop hij verklaarde dat Amerikanen gemakkelijke doelwitten warenen dat de journalisten op korte termijn het resultaat zouden zien. De aanslagen maak-ten hem tot publieke vijand nummer één voor de Verenigde Staten. Het is belangrijk

97

234

NERI SYBESMA-KNOL

Bron: http://www.hrw.org/campaigns/darfur/map.htm.