Mensbeeld (2)

5/13/2018 Mensbeeld (2) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/mensbeeld-2 1/12

Wat is uw mensbeeld? (2)

Tweemaal vroegen we de lezer van NRC’s katern Mens& een bespiegeling te sturen over een

klassieke filosofisch thema: ‘Wat is een mens?’, of, specifieker gevraagd: ‘Wat is uw

mensbeeld?’

Na negentig inzendingen (‘these’) en twintig reacties ( ‘antithese’, zie hieronder) zijn we nu

aangekomen bij het laatste deel van deze ‘schrijfactie’, of, moderner gezegd: ‘crowd

sourcing’.

Op zoek naar een ‘synthese’ uit alle bijdragen zouden we kunnen vragen: ‘Schrijf een essay

van 1.000 woorden’, waarbij u de inzendingen van mede-NRC-lezers als (inspiratie-)bron

kunt gebruiken. Maar – en dit wordt, als tussenstap, opnieuw een oproep – wellicht heeft u

een idee voor een verrassender aanpak? Enkele universitaire filosofen stuurden ons een

bijdrage. Zouden zij zelf, en/of hun studenten, een idee hebben om uit dit materiaal en-of

ander materiaal een ´synthese´ te destilleren?

Kortom: geen inhoudelijke vraag dit keer, maar een procedurele. Mail uw ideeën voor

[email protected]. Nader bericht volgt in de week van 5 maart.

Gijsbert van Es

Eindredacteur Mens&

……

1

A.F. Keijzer, Den Haag

Wat ik mis in alle stukken over het mensbeeld stond impliciet al enkele pagina’s verder in de

krant vermeld in de spoedcursus leven onder de titel “als spijt te laat komt” van Gijsbert van

Es. Een mens is pas een echt mens als hij medemens is geworden. Er zijn natuurlijk vele

oorzaken, zou wilt smoezen, waarom een leven zich anders ontwikkelt dan gewenst. Mijn

stelling is dat veel mensen zich niet kunnen ontwikkelen tot stabiele en sociale wezens,omdat in de huidige maatschappij de menselijke eigenschappen bescheidenheid en

realiteitszin als zwakheden worden beschouwd. Het individualisme en de ambitie vieren

hoogtij en het gevolg voor de omgeving, de medemensen, is ondergeschikt. En juist in de

intermenselijke relatie zit de kern van het mens-zijn. Zoals John F. Kennedy zei “vraag niet

wat het land voor jou kan doen, maar vraag wat jij voor je land kunt doen”, zo vraag ik me

vaak af wat mijn gedrag voor gevolg heeft voor de medemens. Een mens wordt pas echt

mens als hij functioneert als medemens tussen andere mensen. Van Es schrijft dat we er pas

te laat achter komen, smoesjes. Ik stel dat we er te laat aan gaan werken. Begin, en wel nu!

mailto:[email protected]





……

2

‘De mens alleen als speler mens’

René H Kijne, speler, Velp

Circa tweehonderd woorden is mijn ruimte om het spel te spelen: ‘der Mensch ist nur da

Mensch wo er spielt’. Geen spel geen mens, zo simpel is het, ruimte is een gegeven, regels

noodzaak, beide bepaal ik zelf. Behalve wanneer ik met anderen wil spelen, of moet, want zo

zit de wereld ook in elkaar. Zo’n veertig jaar ( ) wist ik niet beter dan dat die uitspraak van

Heinrich von Kleist was, zo heb ik die stelling aan vele studenten doorgeven. - Sorry jongens

en meisjes, maar niks mis als de essentie: jij bent speler, speel het spel!, is blijven hangen -.

Ooit heb ik haar opgevangen tijdens een college filosofie waarbij de indruk blijkbaar groter

was dan de naamgever: Friedrich Schiller. De man met het grote romantische verlangen de

wereld beter te maken door middel van esthetische opvoeding. Esthetiek en spel zijn bij hem

en mij één, esthetiseren is ingebakken. Om ‘waarlijk’ mens te zijn, d.w.z. met behoud vanonze natuur cultuur scheppen, kunnen wij niet anders dan!

daar in ‘open vrijheidsruimten’ spelend vorm aan te geven. Spel is, hoe vrolijk ook, een

bloedernstige zaak Homo ludens is existentiële essentie en opdracht.

……

3

‘De mens is een REGeLaar!’

George Westermann

Een mens die zichzelf wil definiëren, tracht via een schriftelijke cursus te leren lezen. We

kunnen onszelf niet overstijgen om onszelf te doorgronden. Wij willen meer zijn dan ons

brein, alle lezersbijdragen getuigen hiervan. De eigen definitie krijgt overigens pas betekenis

in relatie tot een ander. Betekenisverlening en een zeker verlangen lijken basale

levensvoorwaarden of zijn misschien niet meer dan evolutionaire verschijnselen. Het helpt

om te beseffen dat dé waarheid er niet toe doet. Als je eigen definitie maar voldoet en die

met anderen is te delen. In ons werk, de jeugdgeestelijke gezondheidszorg, benaderen mijn

collega Jac Maurer als klinisch psycholoog en ik als kinderen jeugdpsychiater het doen en

laten van hulpvragers en van onszelf vanuit een REGeL-metafoor. We stellen dat alle mensenvanuit een Relationele stijl, op grond van Emoties en Gedachten in een zeker evenwicht met

Lichamelijke vermogens Gedrag laten zien binnen een bepaalde Omgeving in een eindeloos

circulair verband (zie het plaatje). Iedereen regelt zichzelf en elkaar. We gedijen bij een zeker

evenwicht, terwijl ontregeling ons telkens weer vreugde of verdriet geeft. Deze uitermate

vereenvoudigde definitie van de complexe werkelijkheid komt in dialoog tot stand en biedt

door een authentieke invulling het helpend houvast, in- en uitzicht waarom wordt gevraagd.

Het biedt niet de waarheid over ‘ons zijn’. Die waarheid is wellicht net zo ontluisterend als

‘het hebben van de zaak’.



……

4

Arnold Kemp, Nijmegen

‘De antithese’

Wat mij opvalt is dat de systematische reflectie, anders dan een incidenteel besef zoals in de

bijdrage van Katrien Schaubroeck of Caroline Harnacke, over de behoefte (zucht) naar een

mensbeeld ontbreekt. Daarom ontbreekt m.i. het algemene verband tussen alle bijdragen.

Bij die reflectie hoort het diepe besef bij mensbeelden altijd te maken te hebben met ideeën

(concepten, abstracties). Abstracties hebben altijd een onderwerp, vormen de secundaire

betekenislaag op de primaire werkelijkheid en vallen onder interpretaties (daaronder

invullen, oordelen, veroordelen). Alleen dit gegeven maakt al dat ze als antwoord op de

vraag naar het wezen van de mens beperkt zijn. In mijn synthese zal ik proberen dit te

gronden.

De behoefte naar een mensbeeld lijkt deel uit te maken van de algemenere behoefte (zucht)

naar de zin van het leven, kan ook uitdrukking van een rationalisatie (verdriet, wrevel) zijn.

De vragen die ik in dit kader beantwoord zou willen zien zijn "Wat betekent het dat een

wezen, mens of anderszins, die behoefte naar haar wezen al of niet heeft? ", "Wat is de

functie van een collectief of individueel mensbeeld? ", "Kunnen wij die vraag naar de essentie

van het menselijke wel beantwoorden? ", "Hoe, extrospectief/wetenschappelijk of

introspectief, zouden wij een antwoord kunnen vinden? ", "Wat zijn de mogelijke gevolgen

van het hebben van een mensbeeld? " en "Wat zijn de impliciete veronderstellingen bij het

formuleren van een mensbeeld? " Veronderstelt bijv. een extrospectieve benadering niet

reeds een deel van het antwoord? Is het antwoord rationeel ("ik of wij mensen zijn of doen<dit of dat>") of kan het antwoord slechts aangevoeld (Kierkegaard) worden?

Deze vragen zijn des te prangender gezien de gevolgen die mensbeelden, collectief en

individueel, op het eerste gezicht lijken te hebben. Geen (politieke, economische, sociale,

religieus) ideologie zonder ook een mensbeeld. Geen psychose, mogelijk Breivik, zonder

uitgesproken individuele of collectieve denkbeelden die op de eerste plaats voor

vervreemding zorgen maar ook uitsluiten. Al het vreselijke dat het leven (natuur, dieren etc.)

of de mens is aangedaan lijkt te herleiden naar een mensbeeld, of dat mensbeeld nu

impliciet of expliciet was. Bij een collectief denk ik aan het Communisme (Pol Pot, Stalin,

Mao etc.), Nationaal-Socialisme (algemener, extreemrechts) of het Christendom (mens alshoogtepunt evolutie; uitbuitende rentmeesters van de natuur maar ook kruisvaarders). Was

slavernij wel mogelijk geweest zonder een mensbeeld dat het leed dat werd veroorzaakt wel

moest rationaliseren? Werden zwartmensen wel als mensen ervaren? En natuurlijk moest

ook hier een antithese op volgen van "ruimdenkende" mensbeelden waaronder het

humanisme.

Mensbeelden sluiten als abstractie in en sluiten daarom per definitie ook uit. De rechten van

de mens werden geformuleerd zonder dat er een behoefte was naar de rechten van een dier

of de rest van de natuur. Kijk naar de mens vanuit een mensbeeld, individueel of collectief,

en ieder contact (!) met het leven of de mens wordt m.i. onmogelijk. Wat schiet ik op metMariet van Zanten-Hattums vaststelling, hoe begrijpelijk verder ook vanuit haar verdriet, dat



haar zwakbegaafde dochter een "onmens" is? Heeft zij daarmee niet feitelijk (onbewust) "de

keus" gemaakt om haar lijden te verdiepen i.p.v. op te lossen?

Hoe hieruit te komen?

De synthese

Voor mijn synthese verwijs ik naar de bijdragen van Caroline Harnacke ("Ieder mens is

gehandicapt ... ideeën staan open voor discussie") en Ger de Wit die verwijst naar een

gedicht van Ed Hoornik ("Hebben is niet leven ... is hard, Zijn is luisteren...is kind worden").

Het wezenlijke van ieder contact (met de natuur, met een individu, met ....) is "luisteren",

een mensbeeld (als uitgesproken antwoord) staat dat contact alleen maar in de weg. Anders

gezegd, dat mensbeeld zou ook een uitdrukking kunnen zijn van het verlies van contact en

de behoefte zou mogelijk verdwijnen bij herstel van het contact. Is dit te onderzoeken? Hoe

zou dat kunnen?

De mens als "bewust wezen" dat al of niet onbewust kan zijn is door dit schijnbare

paradoxale gegeven tweedimensionaal, het onderscheid tussen "hebben" en "zijn" van Ed

Hoornik lijkt daarvan een uitdrukking te zijn. In onze "onbewustheid" identificeren wij ons

met bewustzijnsinhoud (object van bewustzijn), mensbeelden (bijv. "mens als rationeel

wezen, ik ben een al of niet veroordelend rationeel wezen") horen daarbij. Als "bewust"

wezen weten wij afstand tot onze denkbeelden te bewaren. Het is in die afstand dat wij

bewustzijn als bewustzijn (ware bewustheid) realiseren omdat bewustzijn (als subject,

kenner) zichzelf niet tot object kan nemen. Afstand houden is bij identificatie ("zelfverlies"

als opgaan in inhoud) onmogelijk, agressie bij kritiek (als relativering) maakt dat duidelijk.Het is in die afstand dat compassie, mededogen, humor, creativiteit en

relativeringsvermogen (bij denkbeelden) wordt geboren. Openheid (Harnacke) is een

uitdrukking van die afstand en ruimte. Ruimdenkendheid is onderdeel van beleefde

(bewuste) ruimte, ruimte daarentegen is geen onderdeel van ons denkend vermogen. Wie

hieraan twijfelt mag proberen een ingang te vinden bij een psychoot.

Samengevat, mensbeelden hoeven wij niet "serieus te nemen". Dat betekent niet dat

vanwege mensbeelden uitgesloten of gediscrimineerd mag en kan worden. In hun

identificatie of zelfverlies zijn mensen al slachtoffer makende (daders) immers vooral ook

slachtoffer van zichzelf. Compassie en mededogen met zowel slachtoffer als dader is dan opzijn plaats. Dat is wat wij ook doen bij psychotici (collectief, individueel) zonder het gevoel

te hebben hier met "onmensen" te maken te hebben. Is Breivik meer onmens dan de

dochter van Mariet van Zanten-van Hattum of was hij maar al te menselijk in zijn

onmenselijkheid, psychotisch of niet?



……

6

Piet Vernooy

Wat opvalt in de antwoorden, is het vrijwel ontbreken van het besef van onsterfelijkheid bij

de inzenders. Waar is dit innerlijk ‘weten’ gebleven ? Van kosmische oorsprong, vertegenwoordigt de mens op aarde intelligent leven met

kosmisch bewustzijn en dat is de liefde. Zonder besef van die rol in het geheel, blijft de mens

het lijdend voorwerp en slaaf van zichzelf en de omstandigheden. Alles om ons heen

reflecteert de kosmische oorsprong van de mens. Wij zijn het leven, er bestaat geen ander

leven dan wij. Al het leven elders in de kosmos zijn wij ook, maar in een andere tijd en

ruimte. Leven is eenheid met als doel het te voorschijn brengen van kosmische bewustzijn

op aarde. Intelligent leven dat niet meer op zoek is naar iets voor zichzelf.....

Als verspiegeling van alles, is ieder mens een ‘alles-is’. Niet een afgescheiden ‘isje’, niet een

nietig sterfelijk wezen dat speelbal is van de natuur, maar een IS als een totaliteit. Als ik desterrenhemel zie en de kosmos oneindig noem, dan ben ik dat ook. Dat maakt ons tot

eeuwigheidswezens, ongeschapen en onvernietigbaar, tenzij we denken dat we ons lichaam

zijn.

Als mens zijn wij de paradox van de kosmos, het onsterfelijke dat verlangt naar iets dat zeker

sterven moet, zintuiglijk bestaan.

.......

7

Bas Overmars, Amsterdam

Opvallend vind ik dat we om ons mensbeeld te beschrijven wel erg vaak te rade gaan bij

grote schrijvers, dichters, denkers en filosofen. Het is kennelijk moeilijk om een authentiek

en overtuigend beeld te schetsen zonder te vervallen in verwijzingen. Verder verbaast het

me dat de dood en de vergankelijkheid van de mens niet allesoverheersend is in de reacties.

Want de wijze waarop we in het leven staan, de drang om te presteren of juist op je

lauweren te rusten, hangt grotendeels samen met doodsangst of juist het gebrek daaraan.

Ik meen dat je je pas een werkelijk mensbeeld kan vormen als je de dood van een geliefde

hebt meegemaakt. Deze gebeurtenis is namelijk zo indringend, pijnlijk en soms ook zo

troostrijk dat zij het alledaagse leven overstijgt. Bij de dood van een geliefde, althans zo hebik het ervaren, verandert je kijk op het leven subiet en word je geconfronteerd met de

kwetsbaarheid en betrekkelijkheid van de mens. Een vreemde ervaring waarmee je in het

reine moet komen. Een gevecht dat niet van de ene op de andere dag is gewonnen. En daar

helpt in principe geen moedertje lief, laat staan een groot schrijver of denker, aan !



……

8

WIE ZIJN IK?

Anoniem

Mijn perceptie van het mensbeeld is niet alleen het beeld van de ander maar ook die van

mijzelf.

Uit eigen ervaring weet ik dat dit beeld niet statisch is; in tegendeel, het is dynamisch en

veranderlijk.

Een aantal jaren geleden was ik ervan overtuigd dat ik twee hoofden had.

Een blik in de spiegel stelde mij telkens weer gerust, maar toch bleef het gevoel van die twee

hoofden mij achtervolgen.

Koortsachtig zocht ik naar een verklaring, ik kon en wilde mijn twee hoofden er niet bij

neerleggen.

In psychiatrische vaktermen noemt men dit fenomeen “depersonalisatie”. Was ik mezelf dandaadwerkelijk kwijt?

Nee, uiteindelijk vond ik de oplossing: ik had gewoon één ziek – en één gezond hoofd. Ik

geloofde er heilig in dat het gezonde hoofd ooit zou overwinnen.

En zó ging het ook. Mijn twee hoofden vonden elkaar en werden weer één.

Ik heb het beeld van de mens, dat ik ooit was, teruggevonden. Ik ben weer ik!

…….

9

Leo van der Weele, Utrecht

Rust, regelmaat en reinheid… dat zijn de aanbevelingen van het consultatiebureau aan jonge

ouders.

M.n. de eerste twee elementen zijn van belang voor de vorming van het kind.

De baby werkt heel hard, het liefst zonder heftige storingen, aan het opbouwen van een

stabiel en coherent bewustzijn en wordt daarmee een cultuurgebonden lid van een

samenleving. De ouders zorgen ervoor dat het kind zich uiteindelijk als zelfstandig wezen kan

handhaven.

Door de opvoeding wordt het kind lid van resp. het gezin, de straat enz.

Tot het uiteindelijk een speler wordt in de nationale (sub)cultuur.De opgeslagen cultuurverschijnselen geven ons een gevoel van zekerheid over onszelf en

over de relatie tot anderen. In veel dagelijks gedrag spelen we onze rol zonder na te denken

of we het juiste gedrag vertonen.

Totdat de wereld om ons heen (sterk) verandert. Ontzuiling, individualisering, globalisering

en hedonisme. Ouders worden zeer onzeker over de opvoeding en kinderen onzeker over

hun gedrag.

Om aan daaraan te ontkomen wenden we ons tot activiteiten die ons verdoven:

TV kijken, sporten en andere sociale drugs.

Nadenken over maarschappelijke problemen laten we over aan populisten die ons simpele

oplossingen aanreiken. Zo maken we onszelf tot een willig slachtoffer van malafidepredikers.



……

10

Albert Arts, Nijmegen

De bijdragen over ‘Wat is uw mensbeeld?’ maken tenminste één ding duidelijk: de meeste

deelnemers hadden aan tweehonderd woorden niet genoeg. Beperking is kennelijk eenmoeilijke zaak. Of het nu wel of niet mogelijk is een mensbeeld in tweehonderd woorden te

formuleren – een uitdaging is het zeker. Dat velen zo’n uitdaging uit de weg gaan is

opvallend maar niet verbazingwekkend. Het verwijst naar een mensbeeld dat, net als onze

samenleving, wordt gekarakteriseerd door grenzeloosheid, tenderend naar

oppervlakkigheid, overdaad, overbodigheid. Alles moet erin passen als in een supermarkt en

menig inzender serveert dan ook iets dergelijks. Het is in de kern een bij de moderne tijd

passend, egoïstisch mensbeeld. Weliswaar wordt hierin de eenheid van de mens bezongen,

van lichaam en geest, goed en kwaad, en noem maar op, maar zelden echter wordt de

samenhang met andere mensen genoemd. Het sociale, het politieke is schreeuwend

afwezig, terwijl toch duidelijk is dat alles wat in die supermarkt past en aanwezig is hetresultaat is van een gigantische samenwerking tussen mensen. ‘Laten we onze tuin

bewerken’, zoals een der inzenders memoreert. Helemaal mee eens, dat is tevens een goede

oefening in beperking, je kunt nu eenmaal niet alles. Maar kijk en werk ook verder dan je

tuin groot is.

……

11

Allard EvertsIk die dit schrijf bijt in mijn eigen staart. Hoe iets zinnigs te zeggen over die bladerhoop van

bijdragen wetende dat het eigenlijk niet mogelijk is de werkelijke boodschap van ieder

schrijfsel te vatten? Want wat bewoog de hand die zo’n blad beschreef? En vervolgens

wordt deze onzekerheid vermenigvuldigd met de subjectiviteit van de eigen observatie.

Want ik lees met bijziend oog, met de kortzichtigheid die mijn mensbeeld met zich mee

brengt. Gelukkig, de NRC crowd biedt een uitweg. Samen komen we verder.

Wat opvalt is de enorme variëteit en hoe velen zich laten inspireren door de inzichten van

schrijvers, dichters, filosofen uit oost en west, verleden en heden. En zie, God en Bijbel zijn

goed voor nauwelijks 4%. Wat ook opvalt is de doorgaans positieve toonzetting; er is nog

hoop.Iets mis ik heel erg: het perspectief vanuit de mens die minimale mogelijkheden heeft. Die

zich vandaag afvraagt wat er morgen te eten is.

En wat verbaast? Het vrijwel ontbreken van een visie vanuit het nature/nurture- en het

tijdsperspectief, ons evolueren over 2-20-200 miljoen jaar. En ook, meer nog, het (bijna) niet

benoemen van die unieke menselijke conditie, ons eeuwige moddergevecht met dilemma’s.

Die tegengestelde belangen en wensen die elkaar schijnen uit te sluiten; de “black matter”

van ons menselijk universum.



……

12

´Mensbeeld en macht´

Rob Franse, Maarssen

Wat me opvalt in de bijdrages van 7-2-2012 over Mensbeeld is dat alle artikelen bijna

uitsluitend gaan over de mens als mens buiten de groep waarin hij/zij functioneert.

Als sociaal dier, levend in groepen, zien we al jaren lang dat velen, steeds meer, zichzelf een

bepaald soort groepsgedrag aanleren wat uiteindelijk een essentieel deel van hun eigen

mens-zijn wordt.

Naarmate men hoger in de groep komt wordt dat steeds erger.

Het lijkt wel of de behoefte aan macht ten opzichte van of binnen de groep bij velen zo

belangrijk is voor het zelfbeeld, dat dit zeer bepalend wordt voor het zijn van deze mens.

Voor deze mens, die zijn ego en zelfwaardering zo af laat hangen van de machtspositie

binnen de groep, zijn veranderingen, zoals die de laatste jaren in de wereld plaats vinden,zichtbaar eng. Het leidt tot een verkrampt vasthouden aan die macht en ontkenning van die

veranderende wereld om zich heen.

En dus komen veranderingen van onderaf. Van de mens die geen macht heeft maar wel

durft te kijken en te luisteren. Veranderingen die uiteindelijk weer zeer bepalend zijn voor

het werkelijke zijn van deze veranderende mens.

Zo zijn we sinds een jaar of twee beland in een zeer snel veranderende wereld waarbij een

groot deel van deze “machthebbers” niet wil of niet kan veranderen.

Terug naar het mensbeeld zelf. En de vraag die mij zeer bezighoudt: Is de mens met macht

terug te brengen, of is hij/zij in staat terug te gaan, naar zijn oorspronkelijke authenticiteit en

van daaruit te kijken naar de veranderende wereld?Is de aan macht vasthoudende mens in staat om dat los te laten?

Ik weet het antwoord helaas niet………, maar wil het wel graag weten.

…..

13

´Mensen en niet-mensen´

Thecla RondhuisDefinitieve uitspraken over ‘de mens’ zijn luxestandjes en gevaarlijk. Niet alleen omdat er

altijd wel ‘een mens’ te vinden is die niet past, maar vooral omdat dwingende

waardeoordelen en ongewenste consequenties opdoemen, terwijl er tal van niet-mensen

zijn met menselijke trekjes.

Als filosoof heb ik veel theoretische beschrijvingen zien langskomen. Ze hebben me aan het

denken gezet en bewust gemaakt van een veelkoppig vizier waarmee we naar de mens

kijken. Maar zodra deze beelden vastgeklonken worden aan een mens van vlees en bloed

wordt het verraderlijk. Dat geldt met name voor aberraties van de menselijke soort. Lof voor

mevrouw van Zanten-van Hattum (NRC 7 februari 2012) dat ze deze stap durft te zetten en

de conclusie benoemt. Maar inhoudelijk voert ze een belangrijk deel van de mensen af doorhet putje naar het ‘niet-mensdom’.



Meezweven op de zeventiger jaren ideeën van de humanist Maslow is verleidelijk. Het is

heerlijk om mens-zijn te verbinden met ‘een geestelijk surplus, vermogens tot symboliseren

en abstraheren... communiceren... en kiezen tussen goed en kwaad’. Het is kijken naar de

mens met cultureel bepaalde vooronderstellingen over wat waardevol heet. Maar de

scheidslijn tussen mens en ‘niet-mens’ valt daar niet mee samen. Omgekeerd bestaan er

niet-mensen (apen) met menselijke karakteristieken en capaciteiten. Zo beschrijft Frans de

Waal in ‘De aap en de sushimeester’(2009) apen die schone aardappelen wassen, die reeds

gevlooide medeapen vlooien en andere trucs uithalen zonder dat dit functioneel is of een

economisch doel dient, gewoon om erbij te horen, om mee te mogen doen en om zich veilig

te voelen. Vermogens die mijn verstandelijk gehandicapte zoon Ramon niet presteert en

sociaal-culturele motieven die veel minder exclusief menselijk blijken dan gedacht.

Ramon is 38 jaar, kan nauwelijks communiceren, niet zelfstandig nadenken, geen

onderscheid maken tussen goed en kwaad, mooi en lelijk, waar en niet waar, maar toont wel

een hang naar rituelen die nadenken overbodig maakt. Een ritueel is een spel dat door vaste

patronen wordt geleid en de deelnemers er op een geordende wijze bij laat horen. Mens of niet-mens. Waar ik de begrippen mooi en goed plak op elementen van onze menselijke

cultuur, op taal, kunst, mode, muziek, waarden en normen, op de maskers die ons volgens

sommige antropologen die exclusief menselijke persoonlijkheid geven, bijt Ramon zich

krampachtig vast in zijn rituele rol, zonder zich van taal of andere bewust gekozen culturele

uitdrukkingswijzen te bedienen. Dat roept de vraag op of we de rol die taal speelt voor onze

identiteit en ons vermogen tot symboliseren, niet overschatten.

In Ramons ogen geldt waar is wat hoort , mooi is wat hoort en goed is wat hoort ! Als hij in

een museum van schilderij naar schilderij schuifelt, blijft hij voor ieder werk even staan,

handen in zijn zakken, lippen op elkaar. En zoals je ‘proost’ zegt bij een opgeheven glas roepthij dan ineens iets dat lijkt op ‘mooi’. Zo hoort dat en zo hoor jij bij de gemeenschap van

museumbezoekers. Evenzo ontsnapt het ‘Goed zo’ alleen aan zijn lippen als de werkster

stofzuigt, zijn vader op zijn computer timmert en de soldaat schiet. Zo hoort het en zo is het

goed! Zonder een geestelijk surplus! Bij mensen en bij veel soorten van niet-mensen!

……

14

Maarten Pieters, NieuwegeinDrosteblikjezuster, Risikofall , gek? Ergernis over de slechtheid van de mens, dat vind je in

nogal wat omschrijvingen. Daartegenover, een tegeltje waardig, dat we ons niet moeten

ergeren, maar verbazen. Alle inzenders denken over de mens na, voor sommigen is die

reflectie deel van hun mensbeeld. De inzenders verbazen zich of ergeren zich. Niemand

noemt ons de kroon op de schepping.

Mij trof ooit de analyse van etholoog Frans de Waal, die de beestachtigheid van de mens

toont in zijn wreedheid én zijn compassie. Mensen kunnen wreder zijn dan enig ander dier,

maar ook beter verzoenen. De mens zie ik als diersoort, handiger dan de andere soorten, in

wreedheid en in verzoening. Die handigheid ontleent hij aan zijn weten en kunnen, zijntechnologie. Daaronder ligt zijn vermogen zichzelf als individu te zien en te begrijpen; het



gedrag van andere mensen en andere soorten te begrijpen, zich voor te stellen wat zij

voelen; het gedrag van de wereld, van het heelal te begrijpen. Daarmee kan de mens zichzelf

en de rest van de wereld planmatig beïnvloeden. Niet alles: Jupiter stoten we niet uit zijn

baan, met roken stoppen is een brug te ver. Maar tien keer sneller van Amsterdam naar

Parijs dan Napoleon destijds, of tien keer meer voedsel per hectare, dat lukt wel. Die

technologie hebben andere beesten niet, daarin onderscheidt de mens zich. Reflecteren opzichzelf doen andere dieren vast niet, al kom je daar niet achter. Wie weet ligt ook ergens

een koe herkauwend te denken: "Wij zijn ons brein."

Ik erger me niet aan de mens, ik vind hem de slimste soort, en de moeite van verbazing

waard. Wel maak ik me zorgen over zijn vooruitzichten: hij kan inderdaad niet stoppen met

roken.

……

15

Renée Citroen

De mens werd heel compleet beschreven in de NRC van 7 februari. Completer kan haast

niet: van bijbel tot Boeddha en alles ertussen.

Wat viel mij op: iemand werd niet goed van een religieuze tekst en maakte hem seculier.

Dat is het probleem met veel religieuze teksten: ze hebben een vertaling van vaak twee

eeuwen terug. Dat spreekt niemand meer aan, vertalingen hebben een u.v.d.

Wat te doen met woorden als ‘genade’, ‘zegenen’, ‘loven en prijzen’ en vooral: ‘God’?

Het onnoembare benoemen en het onzichtbare laten zien: dat is ook wat de mens tot mens

maakt, in religie en kunst.Daarom moeten we een vertaling zoeken die bij ons en onze tijd past, zodat we ook nu die

eeuwenoude begrippen kunnen begrijpen en ons er niet van afkeren.

‘Taal kan een barrière zijn’, zei mijn leermeester, wijlen rabbijn Yehuda Aschkenasy, 'net als

in de muziek moeten we net zo lang zoeken tot we een vertolking hebben gevonden die wél

klinkt. Iedere generatie, ieder mens, heeft een eigen vertaling nodig.'

……

16

´Het menselijk tekort´

Kees Zijderveld, Almen

Het valt op dat een persoonlijk verhaal meer aanspreekt dan een definitie gebrouwen uit

filosofische bronnen. Zo denkt de zevenjarige Barbara: Ik kan grapjes maken, en ze heeft een

mensbeeld! Een moeder zoekt vergeefs naar menselijkheid bij haar diepgestoorde dochter.

Een rolstoeler gelooft dat een lichte handicap leidt tot een hoger besef van genieten: Being

disabled is to accept what it is to be human. Een vrouw vraagt zich af hoe menselijk haar

dementerende partner is. Niemand vraagt zich af hoe de wereld verbeterd moet worden. Is

dat te link?



Bij de iconen mis ik schipbreukeling Robinson Crusoë die, alleen met de scheepshond,

ontmenselijkt omdat zijn geest zich niet meer kan scherpen in een dialoog. Hij verliest zijn

spraakvermogen omdat hij niet meer praat. En hij roept: Een mens, een mens, in godsnaam

een mens! Dan komt Vrijdag. Hij is de verlangde mens maar hij eist zijn ruimte op. Robinson

realiseert zich dat de medemens een ongewenste stoorzender kan zijn. De zwerver die het

tapijt vuil maakt. (aangehaald door Renée Citroen).Onze makke is dat we tegelijkertijd moeten vechten en liefhebben en dat we niet weten wat

het gevolg van onze keuzes zal zijn. Die uitdaging maakt het leven boeiend. Met kleine

stapjes kunnen we de wereld vooruit helpen. Die stapjes worden door Levinas la petite

bonté genoemd, de kleine goedheid. Daarom zijn we mens, we willen geen paard zijn.

……

17

´Hoe er iets moois geboren wordt!´

Jan-Maarten Rompa, Dongen

In zijn oorspronkelijke (oer)vorm zou je kunnen zeggen dat de mens zijn eigen ultieme

‘these’ vormt; door de geboorte van het kind vormen man (these) en vrouw (antithese) hun

eigen synthese. Mag ook andersom gelezen worden!

Het is het wonder , de resultante van twee verschillende mensen ,met geheel eigen

karakters.

Hoe mooi te zien en te herkennen dat er vele kanten van ‘synthese’ mogelijk zijn.

Je ziet het in het eerste kind maar blijkbaar ook bij de tweede, of de derde.

In een wereld waarin gedachten zich vrij uit kunnen ontwikkelen, helpt de dialectiek, het

scherp stellen van ideeën en waarden om een beter mensbeeld te vormen.

In een wereld waarin de mens tegenover elkaar gaat staat- zoals we vaak zien en nu weer

in de verschillende Arabische ‘lentes’- , kan er ook sprake zijn van een te verwachten

synthese…. op den duur; weliswaar een met het zwaard bevochten i.p.v. met de mond

beleden.

Machten roepen tegenkrachten op, waarbij de mens zich dikwijls beroept op hogere

machten; lees: religies. Het vrije denken vervormt to een rigide vorm,waar geen of weinigruimte blijft tot gedachten uitwisseling en respect voor de andere mens.

Het politieke proces gedijt het beste door voortdurende tegenstellingen te creëren die je

dwingen een hoger doel te bereiken ; polemieken scherpen de geest en vormen de basis

voor een democratische besluitvorming.



……

18

Ton Majoor, Warnsveld

Wat nog ontbreekt in de bijdragen is een duidelijke biologische context. Aristoteles

bekritiseerde al de opvatting van zijn voorgangers dat de mens 'verkeerd geconstrueerd' zouzijn (Over de lichaamsdelen van dieren 4.10). Hij roemde bij de mens de veelzijdige hand, het

gearticuleerde spreken, de gevoelige tastzin, het warme hart en de grote hersenen ten

opzichte van de lichaamsgrootte (idem 4.7). En inderdaad, een mens bezit weliswaar geen

relatief grotere hersenschors dan een mensaap. Maar wel bevatten de menselijke

hersenen in verhouding verreweg de meeste witte stof (myeline), de verbindingen tussen de

hersenschorsgebieden. Zo’n voordelige lichamelijke constructie biedt het

denkvermogen evolutionair gezien een enorm perspectief.

http://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/parts/book4.html

…..

19

J.W. Bosschaart

Hoe je de dingen nu bekijkt bepaalt wie je op dit moment bent. Als je je begint te herinneren

wie je werkelijk bent zal je dit laten zien ; dat betekent dat weten plaats maakt voor

ervaren als maat voor je eigen ontwikkeling. Herinneren is in dit verband een proces van

bewust vorming, het begint met hoop, gaat over in geloven en weten en wordt vervolgens

scheppen en ervaren, uiten en tenslotte worden. De spiraal is cirkel geworden, wat je ziet iswat je krijgt , wat je krijgt is wat je ziet.

....…

20 Yvon Pieterse

Hierbij een schilderij van

Koos de Vries, Nijmegen, 18 jaar (leerling van mij,

heb zijn toestemming gekregen om dit op te sturen.)Geen 200 woorden hierbij nodig…

Mensbeeld (2)

Documents

Transcript of Mensbeeld (2)