Memo

Geachte mevrouw Van Hoek, Onlangs hebben we elkaar getroffen om de ontwerpkant van de bouwplannen van de ge-broeders Timmermans door te spreken. Aanleiding was uw vraag om meer inzicht in de motivatie achter de voorgestelde situering van de geplande nieuwbouw. Het is onze vaste gewoonte om bij aanvang van een project met de initiatiefnemer eerst het ontwerp goed uit te denken. Zodat er een doordacht en dus bedrijfskundig optimaal ontwerp kan worden voorgelegd aan de gemeente. Zo is dus ook het voorliggende ontwerp tot stand gekomen. Vanwege uw opmerkingen hebben wij ons eerst afgevraagd of alle bebouwing, nieuw en be-staand, zo te ordenen valt dat een smallere breedte van het bouwblok kan volstaan. Kortgeleden had ik daar met de gebroeders Timmermans een laatste afstemming over. Uitkomst van de heroverweging is opnieuw een sterke voorkeur voor het voorliggende ontwerp. Gelet op alle ontwerp-aandachtspunten blijft simpelweg die het meest optimaal. De grote lijnen van het voorliggende ontwerp heb ik met u besproken, onderstaand worden die gedetailleerder beschreven en gevisualiseerd. Ik behandel eerst de functies van de drie gewenste gebouwen en ga daarna in op de belang-rijkste motieven bij het ontwerpen/situeren.

aan Gemeente Midden Drenthe, Mw. T. van Hoek van Rombou, Arjan Petter, projectleider Bouw

betreft Toelichting bedrijfsontwerp Timmermans Bovensmilde datum 20-03-2017

TIMMERMANS BOVENSMILDE, MOTIVATIE SITUERING NIEUWBOUW

2

1 Toelichting gebruik gewenste gebouwen T Melkgebouw

Zoals de naam al doet vermoeden is het hoofdzakelijk bedoeld om daarin de melkkoeien te melken. Daarnaast biedt het ruimte voor de opvang van koeien die meer zorg en aandacht nodig hebben. Als melksysteem is gekozen voor een draaimelkstal. De koeien stappen vanuit de wachtruimte op een draaiend plateau en komen zo langs de melker, die de dieren aansluit op de melkmachine. De dieren worden twee keer per dag vanuit stal R, ook nieuw te bouwen, naar de wachtruimte gedreven, om te worden gemolken. Na het melken lopen verreweg de meeste dieren zelfstandig terug naar stal R. Koeien die ziek of slecht ter been zijn of om een andere reden aandacht behoeven worden automatisch naar een strohok in het melkgebouw geleid. Daar krijgen ze een behandeling en gaan terug naar stal R of verblijven er meerdere dagen om weer op krachten te komen. Ook de koeien die moeten afkalven bevinden zich in een strohok in het melkgebouw. In vergelijking met de koeien in stal R hebben de dieren in de stro-hokken veel meer zorg en aandacht nodig. Aangezien het melken en het verzorgen van de koeien in de stro-hokken de meeste tijd vragen is het melkstalgebouw aan te merken als “het hart” van de tak melkveehouderij. Die centrumfunctie is uiteraard sterk leidend voor het ontwerp/de situering.

R Ligboxenstal In dit gebouw, ook wel slaap-/eetstal genoemd, verblijven de

productieve koeien het grootste deel van de dag. Ze kunnen er vrijelijk rondlopen, krijgen regelmatig vers ruwvoer en rusten uit in comfortabele ligboxen. Het voer voorrijden, de controle van het vee, en het schoonhouden van de ligplaatsen en de loopgangen zijn de belangrijkste activitei-ten. Licht, lucht en ruimte zijn, in verband met de levensomstandighe-den voor de koeien, zeer belangrijke aspecten bij het ontwerpen van een slaap/eetstal.

V Loods

In de loods vindt opslag van materialen, veevoer en stro plaats.

3

2 Aspecten situering gebouwen In willekeurige volgorde volgen hieronder de belangrijkste aspecten. Schone en vuile zone

Om de insleep van dierziekten zoveel mogelijk te voorkomen wordt bij het ontwerpen er naar gestreefd om een afgescheiden “schone” en een “vuile” zone op het erf te creëren. Bedoeling daarvan is dat personen die ook op andere melkveebedrijven komen geen dierziekten kunnen overbrengen. De “schone” zone moet daarom voorbehouden kunnen worden voor activiteiten die uit-gevoerd worden door mensen of materieel van buiten het bedrijf. Zodat er een schei-ding ontstaat ten opzichte van de rest van het bedrijf; de “vuile” zone. Belangrijkste processen of activiteiten in de “schone” zone: - Afvoer van melk (RMO); - Ontvangst van veearts; - Ontvangst van inseminator; - Ontvangst van voeradviseur; - Afvoer van vee (zieke dieren en kalveren).

Op de scheiding van de “schone” en “vuile” zone bevindt zich een hygiëne-sluis; deze komt in het melkgebouw. Personen die verder het bedrijf op gaan, en dus in de “vuile” zone terechtkomen, moe-ten zich eerst omkleden en schone bedrijfskleding aandoen. In de vuile zone vinden activiteiten plaats met eigen machines en mensen; de belangrijk-ste: - voeren van de dieren;

- aanvoer van voer van omliggende percelen; - afvoer van mest naar omliggende percelen; - stalling en onderhoud van machines voor bewerking van de percelen.

Het voorliggende ontwerp maakt een goede scheiding tussen “schoon” en “vuil” mogelijk.

TIMMERMANS BOVENSMILDE, MOTIVATIE SITUERING NIEUWBOUW

4

Melkkoeien, akkerbouw en loonwerk Het is een gemengd bedrijf; naast de hoofdtakken melkveehouderij en akkerbouw is er een neventak loonwerk. De takken akkerbouw en loonwerk hebben een verkeer aantrekkende werking.

Bij de tak akkerbouw wordt de hoofdmoot in het bouwplan gevormd door de teelt van bloembollen. In het najaar worden de leliebollen na de oogst met tractoren en kippers richting het bedrijf gebracht, daar schoongespoeld, gedroogd en in kisten met vrachtwagens afgevoerd.

Het loonwerk betekend dat medewerkers met divers rijdend materieel worden ingezet op agrarische bedrijven in de regio. Hoofzakelijk voor de oogst van gras en mais en het uitrijden van mest en daarnaast al-lerhande landwerkzaamheden. Normaal gesproken vertrekken de medewerkers s’ morgensvroeg en komen aan het eind van de dag terug. De verkeersbewegingen over de openbare weg richting het bedrijf verhogen het risico van insleep van ziekten. Daarom is het uit preventief oogpunt aan te bevelen om de activiteiten op het bedrijf te scheiden. Waarbij het streven is om het materieel en de rijroutes van de takken akkerbouw en loonwerk zoveel mogelijk uit de buurt van het melkvee en de daarvoor benodigde loop- en rijroutes te houden. Voorliggend ontwerp voldoet daar aan.

Routing op het bedrijf

Het is bij het ontwerpen uiterst belangrijk er op toe te zien dat dagelijks terugkerende werkzaamheden zo efficiënt mogelijk uitgevoerd kunnen worden. Daarin dienen vooral de loop- en rijlijnen de meeste aandacht te krijgen.

5

Melken Twee maal daags lopen de productieve koeien vanuit de ligboxenstal naar de melkstal en terug. Na realisatie en bij maximale stalbezetting leggen dan ruim driehonderd koeien die route vier maal per dag af. Essentieel dat zij die route, zonder omwegen en opstoppingen, zo gemakkelijk mogelijk moeten kunnen lopen. Want stelt u zich voor dat ruim 300 melkkoeien vier maal per dag slecht hun weg vinden richting de melkstal. Dan wordt het allerbelangrijkste op het bedrijf een frustrerende be-zigheid. Daarom moeten beide gebouwen, melkstalgebouw en ligboxenstal, tegen elkaar aan ge-situeerd worden. En ook zodanig dat er voor de koeien een koe vriendelijke looproute ontstaat en niet kris kras over het erf. Een korte en koe vriendelijke route voorkomt ook dat een koe te lang onderweg is. Stre-ven moet zijn dat een koe, naast de duur het melken, zo veel mogelijk uren in de slaap/eetstal verblijft. Een korte en koe vriendelijke route is ook wenselijk om (oudere) koeien die slechter ter been zijn te ontzien.

Ruwvoer voeren Om het ruwvoerrantsoen voor de koeien te bereiden wordt eerst met een voermengwa-gen een hoeveelheid kuilvoer uit één van de sleufsilo’s gehaald. Vervolgens worden er in loods V extra grondstoffen/mineralen aan toegevoegd. Daarna wordt het naar de stallen gereden en langs het voerhek gedoseerd. Omdat niet alle dieren, door verschil in leeftijd en productie, hetzelfde rantsoen vragen worden er groepen samengesteld. Dan kan elke groep apart worden gevoerd, wat leidt tot meer verkeersbewegingen. Omdat de koeien dagelijks meerdere keren worden gevoerd is het wenselijk om de op-slag van het ruwvoer en de stallen zo dichtbij mogelijk bij elkaar te positioneren. Zo kort mogelijke rijlijnen zijn het meest efficiënt.

TIMMERMANS BOVENSMILDE, MOTIVATIE SITUERING NIEUWBOUW

6

Routing voor de dieren De verschillende levensfases van melkrundvee, van kalf tot volwassen melkkoe, vragen om andere verblijfsruimten. Nodig uit het oogpunt van diergezondheid (omdat apart huisvesten ziekten voorkomt of omdat een levensfase een ander stalklimaat vraagt) of omdat een volwassen koe andere afmetingen verlangd dan een jong dier. Daarnaast is een speciale verblijfsruimte (strohok) voor zieke dieren noodzakelijk. Op dit bedrijf worden de jongste kalveren, die het meest kwetsbaar zijn, gehuisvest in strohokken met een mechanisch geregeld klimaat. Het oudere jongvee verblijft, ter gewenning aan de latere ligboxenstal, in een stalruimte met smallere ligboxen. De volwassen melkkoeien krijgen een stal met brede en diepe ligboxen met een uitste-kend ligcomfort, ruime looppaden, voldoende vreetruimte aan het voerhek, natuurlijke ventilatie voor een frisse stal en een geïsoleerd dak om te grote opwarming in de zomer te voorkomen.

Het melkrundvee wordt dus gedurende hun leven op het bedrijf in verschillende ruim- ten/gebouwen gehuisvest. De dieren ondergaan dus meerdere keren een interne verhuizing. Op dit bedrijf worden de kalveren geboren in het melkgebouw, verhuizen daarna naar gebouw N, als ze ongeveer een half jaar oud zijn gaan ze over naar de natuurlijk geventi-leerde stal G en op tweejarige leeftijd verhuizen ze een laatste maal naar de nieuwe stal R. Incidenteel verblijven de koeien in de strohokken in het melkgebouw.

Om onnodige stress/onrust bij de dieren te voorkomen is het belangrijk dat dieren zo gerieflijk mogelijk overgeplaatst kunnen worden. Daarom is het wenselijk dat de verschillende ruimten zo dicht mogelijk bij elkaar gesitu-eerd zijn en dat een looproute goed afgezet kan worden.

Omdat op grote bedrijven met personeel wordt gewerkt is het ook wenselijk een duide- lijke werkwijze te hebben in de huisvesting van de dieren; om fouten bij het voeren of bij behandelingen te voorkomen.

Ventilatie / frisse lucht Natuurlijke ventilatie is voor het huisvesten van melkvee ouder dan 6 maanden de ma-nier van lucht verversen. Zo ook op het bedrijf van de Timmermans.

7

Natuurlijke ventilatie wil zeggen dat ventilatielucht wordt afgevoerd door de nok, aange-stuwd door de warmteontwikkeling van de dieren, of door dwarsventilatie via de zij-wanden door de wind. De dwarsventilatie heeft het grootste aandeel in de ventilatie. Daarom is de opstelling ten opzichte van de overheersende windrichting (ZW) belangrijk. Een stal die haaks op het zuidwesten staat ventileert dus het beste. Aandachtspunt is ook dat de toevoer van frisse lucht zo weinig mogelijk belemmerd wordt. In het voorliggend ontwerp komt de stal vrijwel haaks op de windrichting ZW te staan.

Dierverzorging Er wordt gewerkt met levend vee. Calamiteiten kunnen 24/7 voorkomen. Daarnaast hebben de dieren in het melkgebouw extra zorg en aandacht nodig. Overdag is er door de werkzaamheden in de stallen voldoende toezicht, maar juist op de rustige momenten, bijvoorbeeld ’s avonds en ‘s weekends, vervult de bewoner van de bedrijfswoning een belangrijke rol. Daarom is een korte looplijn vanuit de bedrijfswoning naar “het hart” van het bedrijf en dus het melkgebouw belangrijk. Want daar bevinden zich de dieren die de meeste zorg en aandacht nodig hebben. Zo vindt daar het afkalven plaats, ook buiten de reguliere uren. Maar ook liggen daar de zieke dieren.

Zicht op het melkgebouw De gebroeders Timmermans willen het melkgebouw, als belangrijkste onderdeel van de melkveehouderij, liefst een vooraanstaande prominente/trotse plaats geven op het erf.

TIMMERMANS BOVENSMILDE, MOTIVATIE SITUERING NIEUWBOUW

8

Willen ook aan het gebouw een opvallend/fraai aanzicht geven. Daar leent de voorge-stelde locatie zich uitstekend voor. De “Duikersloot” is een recreatieve fietsroute vanaf de kant van Bovensmilde naar “Het Witterveld”. Zeker zomers komen er veel fietsers langs. Dus een mooie kans om burgers en buitenlui te betrekken bij de gang van zaken op een melkveebedrijf. Om zo ook maatschappelijk draagvlak te houden voor dit bedrijf en deze sector. Het melkgebouw is nu zodanig gesitueerd en wordt zo gebouwd dat de draaimelkstal en dat de koeien tijdens het melken te zien zijn vanaf de duikersloot. Voor de uitstraling van het bedrijf als geheel is de voorgestelde opstelling van de ge-bouwen is, uitgaand van de ordening van de bestaande gebouwen, naar onze mening van kwalitatief de betere. Het moet zeker geen proppen worden om persé binnen een bepaalde maatvoering te blijven. Benutting landbouwgronden Links naast de bedrijfswoning ligt nu, tot aan de eerstvolgende sloot, een strookje land wat door de vorm en de ligging minder goed bewerkbaar is en ook minder opbrengt. Dit ontwerp leidt ertoe dat er een betere verkaveling ontstaat en dat die grond beter benut kan worden.

Toekomstige uitbreidingsruimte Bij elk bedrijf en bij elk plan is het verstandig om verder in de tijd vooruit te kijken. Om erin te betrekken of het voorliggende plan tegemoet komt aan een mogelijk toekomstige uitbreiding. Regeren is immers vooruitzien. Dat vooruitzien moet er ook voor zorgen dat ook op de lange termijn de ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd is. Voor dit bouwperceel ligt het voor de hand dat de uitbreidingsrichting naar achteren is. Het huidige ontwerp sluit bij dat idee aan.

9

Zo zou in de toekomst achter de te bouwen ligboxenstal een tweede stal gebouwd kun-nen worden. De in die stal te houden koeien kunnen dan in het zelfde melkgebouw ge-molken worden. Tot zover Arjan Petter