Meerjarenplan

Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie

2016-2020

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 2|58

Meerjarenplan 2016 – 2020

Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie

21/04/2015

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 3|58

INHOUD

VOORWOORD ..................................................................................................................................................... 4

HET MEERJARENPLAN 2016-2020, EEN KEUZE VOOR VERDIEPING EN MEER SECTOR .......................................... 5

MISSIE, KERNTAKEN, WERKINGSACCENTEN EN PRIORITAIRE ROLLEN ................................................................. 9

ALGEMENE OMGEVINGSANALYSE ..................................................................................................................... 12

1. Stijgende armoede in een snel evoluerende maatschappelijke en politieke context ...................................... 12

2. interne analyse – mogelijkheden en beperkingen van de organisatie en de sector. ....................................... 21

3. Analyse van de andere organisaties in de omgeving van Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie .......... 24

STRATEGISCHE OPTIES BEPALEN DE RICHTING ................................................................................................. 27

THEMA’S EN DOELSTELLINGEN .......................................................................................................................... 29

1. Maatschappelijke dienstverlening ................................................................................................................... 29

MD-SA 1: Ons Gedacht – Lier........................................................................................................................ 30

MD-SA 2: Huis van de Dialoog – Boom ......................................................................................................... 31

MD-SA 3: Strijden tegen onderbescherming op het platteland .................................................................... 32

2. Wonen .............................................................................................................................................................. 33

WO-SA 1: Energie en armoede – Vlaanderen ............................................................................................... 34

WO-SA 2: Energie en woonkwaliteit – Vlaanderen ...................................................................................... 35

WO-SA 3: Water en armoede – Vlaanderen ................................................................................................. 36

WO-SA 4: Bewonersparticipatie Hemiksem .................................................................................................. 36

WO-SA 5: Bewonersparticipatie bij de Geelse Huisvesting ........................................................................... 37

WO-SA 6: Bewonersparticipatie Schorvoort – Turnhout .............................................................................. 37

WO-SA 7: Woonstage – Woonatelier – Mechelen ........................................................................................ 38

WO-SA 8: Energie en woonkwaliteit op het platteland ................................................................................ 38

WO-SA 9: Wonen op maat – Mechelen (o.v.) ............................................................................................... 39

3. Arbeid ............................................................................................................................................................... 41

AR-SA 1: Arbeidskansen van Etnisch-Culturele minderheden – Kempen ...................................................... 42

AR-SA 2: Arbeidskansen van Etnisch-Culturele minderheden – Mechelen ................................................... 43

AR-SA 3: Arbeidskansen van Etnisch-Culturele minderheden – Boom .......................................................... 44

4. Onderwijs ......................................................................................................................................................... 45

OND-SA 1: Schoolstart in Mechelen ............................................................................................................. 46

5. Interne Strategische Doelstellingen ................................................................................................................. 47

BIJDRAGE AAN DE PRIORITEITEN UIT DE BELEIDSNOTA ..................................................................................... 49

PERSONEELSINZET............................................................................................................................................. 54

BIJLAGEN (ZIE APART DOCUMENT) ................................................................................................................... 56

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 4|58

VOORWOORD

Welkom lezer, aan boord van ons meerjarenplan voor de periode 2016-2020. We zijn blij met uw belangstelling

voor ons werk, wat uw plaats in ons netwerk ook is.

In het plan dat voorligt zal u kunnen lezen wie we zijn, hoe en met wie we werken en wat onze doelstellingen

met die mensen zijn, in de provincie Antwerpen, ons territorium.

Daar willen we een méér rechtvaardige samenleving opbouwen. Met méér gelijkheid voor alle mensen.

Bijzonder fier ben ik op dit plan. Natuurlijk hadden we méér kunnen doen. Maar met onze beperkte middelen

zijn we er toch in geslaagd om ons in te passen in het globale plan van de sector samenlevingsopbouw. Met de

uitvoering van dit plan zal die fierheid in de komende tijd alleen maar toenemen. Dat is mijn overtuiging.

Graag maak ik van de gelegenheid ook gebruik om iedereen te danken die aan het uitwerken van dit plan heeft

bijgedragen: onze directeur, de staf, de medewerkers en bestuurders van ons instituut. Maar ook onze

stakeholders en Vlaams minister Vandeurzen, bevoegd voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Zonder de inzet van al deze mensen was dit plan er niet gekomen. En zonder plan geen werking. Ik heb er niet de

minste twijfel over dat dit bijzonder erg zou zijn. Voor opnieuw 5 jaar aan de slag dus!

Jef Verrydt,

voorzitter

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 5|58

HET MEERJARENPLAN 2016-2020, EEN KEUZE VOOR VERDIEPING EN MEER SECTOR

Je hebt nu het meerjarenplan 2016-2020 in handen. Dit plan beschrijft de keuzes die onze werking de komende

vijf jaar vorm geven.

1. EEN FORMELE VRAAG VOOR SUBSIDIES

Het brengt focus en bepaalt keuzes. Maat het bevat ook de formele aanvraag voor subsidiëring van

Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie vzw in het kader van decreet van 26 juni 1991 met betrekking tot

erkenning en subsidiëring van het maatschappelijk opbouwwerk.

De vzw Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie vraagt hiermee goedkeuring van het meerjarenplan 2016-

2020 en toekenning van de subsidies zoals voorzien in het besluit van de secretaris-generaal van het

departement welzijn volksgezondheid en gezin tot aanpassing van de subsidiabele personeelsformatie voor de

organisatie voor maatschappelijk opbouwwerk. We plannen in dit plan voor de toegekende 10.35 VTE maar

pleitten tegelijkertijd voor een uitbreiding van dit aantal.

Wij verklaren controle van de administratie te aanvaarden en verbinden ons ertoe de bepalingen van het Besluit

van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse bepalingen van het besluit van de Vlaamse Regering van 17 juli

2000 tot uitvoering van het decreet van 26 juni 1991 houdende erkenning en subsidiëring van het

maatschappelijk opbouwwerk na te leven.

2. INTENSIEF WERKEN AAN HET MEERJARENPLAN GARANDEERT EEN GEDRAGEN PLAN

Dit meerjarenplan is het resultaat van een proces dat bijna een jaar in beslag nam en waarbij tal van mensen

betrokken waren. Vier stappen liepen door mekaar maar leidden finaal tot het plan dat nu voorligt.

1. In een eerste stap stonden we stil bij de maatschappelijke evoluties. Samenlevingsopbouw Vlaanderen

werkte een algemene omgevingsanalyse uit op basis van een uitgebreide literatuurstudie, gesprekken met

deskundigen, ervaringen uit de sector Samenlevingsopbouw. Hierop baseerden we ons voor een eigen

kwantitatieve (op basis van cijfermateriaal) en kwalitatieve (op basis van gesprekken met het middenveld

uit de provincie) omgevingsanalyse. De grote lijnen van deze analyse kan je vinden onder de externe

analyse, een uitgebreidere uitwerking in bijlage.

2. We evalueerden de eigen werking. Een sector-SWOT maakten we reeds op voor het toekomsttraject. We

vulden dit aan met een voorlopige evaluatie van het meerjarenplan, met een projectevaluatie (beiden in

bijlage). Dit alles brachten we samen in analyse met mogelijkheden en beperking voor onze organisatie (zie

interne analyse).

3. Op basis van beide analyses en beïnvloed door de beleidsnota Welzijn, volksgezondheid en gezin 2014-2019

en de keuzes van de sector en de andere instituten, maakten we strategische keuzes: we behielden waar we

sterk in waren en voegden een nieuw thema en projecten toe.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 6|58

4. In een laatste stap formuleerden we doelstellingen, concretiseerden we de faseringen … Ook hier was de

sector nooit ver weg. Een (zo goed als) gezamenlijk doelstellingenkader is hiervan het gevolg. Een ideale

aanzet om te komen tot meer samenwerking.

De meeste energie bij het planningsproces werd geleverd door het team, maar de Raad van Bestuur van

Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie volgde elke stap op de voet.

Deze uitgebreide planningsprocedure leidde tot doordachte en gedragen keuzes die de leidraad zullen zijn voor

vijf jaar opbouwwerk in de provincie Antwerpen.

3. WE KIEZEN VOOR VIER THEMA’S

De volgende vijf jaar wil Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie inzetten op vier thema’s: maatschappelijke

dienstverlening, wonen, arbeid en onderwijs.

Met het thema maatschappelijke dienstverlening focussen we op onderbescherming. Niet iedereen kan

momenteel immers alle rechten die hij heeft benutten De toegankelijkheid van dienst- en hulpverlening staat

voor maatschappelijk kwetsbare groepen onder druk. Het versterken van de ‘cliënt’ staat niet altijd centraal

genoeg.

We willen hieronder drie strategische acties opzetten. Ons Gedacht (Lier) en Booms Welkom laten hun politiek

werk rond onderbescherming allebei starten vanuit een basisvoorziening. In 2016 starten we een verkenning

voor een nieuw project rond maatschappelijke dienstverlening in de door ‘Leader’ erkende

plattelandsgemeenten.

Werken aan wonen en energie kent een lange traditie bij Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie. Een

traditie die we recent aanvulden met een waterproject. Een betaalbare woning van voldoende kwaliteit vinden is

geen sinecure voor maatschappelijk kwetsbare groepen.

Vijf projecten focussen zuiver op het recht op wonen. Drie projecten gaan over bewonersparticipatie in de

sociale huisvesting. Met het project woonstage/woonatelier werken we samen met het CAW aan de woonkansen

van een zeer precaire doelgroep. Het CAW biedt kansen om te (leren) wonen, wij koppelen hier een traject aan

om woonbehoeften in kaart te brengen en te signaleren bij het Mechelse bestuur. Hieraan koppelen we

(afhankelijke van een afweging van kansen) een wonen op maat project. Vier projecten zetten in op het recht op

nutsvoorzieningen. Energie en armoede en Water en armoede focussen rechtstreeks op het recht op

energie/water. We brengen adviezen rond de SODV’s1 en andere elementen van het energie/waterbeleid. Met

twee projecten – waarvan één dat we in 2017 nieuw willen starten in een plattelandsgebied – werken we aan

besparingen voor maatschappelijk kwetsbare groepen via energiebesparende investeringen.

Samenlevingsopbouw wil in de sector de rol van trekker van het energiethema blijven opnemen.

Een inkomen uit arbeid is één van de sterkste hefbomen om uit de armoede te ontsnappen. Voor veel

maatschappelijk kwetsbare groepen is gepast en vast werk vinden geen sinecure. Voor mensen met een

migratiegeschiedenis vormen taalvereisten en discriminatie extra drempels. Zowel de arbeidsbemiddeling als de

gesubsidieerde arbeid slagen er onvoldoende is om deze groep te activeren.

We realiseren drie projecten (Mechelen, Boom en Turnhout) rond arbeid. We focussen zowel op de

dienstverlening van de VDAB (waar we het model dat we in Mechelen ontwikkelden en dat VDAB Mechelen

implementeert, willen uitdragen), als op private werkgevers (interim in bedrijven).

1 SODV: Sociaal openbare dienstverrichtingen – we werken rond werking van de Lokale adviescommissie met het o.a. het sociaal onderzoek, rond stelsels

van beschermde klant …

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 7|58

Onderwijs is een nieuw thema. Te veel jongeren verlaten de schoolbanken zonder een diploma of met een

diploma dat niet in de lijn ligt van hun capaciteiten. Hierdoor bouwen ze een achterstand op die hen in hun

verder beroepsloopbaan zal blijven beperken.

Met het project Schoolstart willen we in Mechelen een zorgnetwerk van vrijwilligers opzetten dat jonge ouders

ondersteunt bij de overgang naar de kleuterklas. We willen ervoor zorgen dat de eerste kennismaking met de

school een positieve ervaring wordt voor ouder en kind.

4. HET GERINGE AANTAL DECRETALE MEDEWERKERS WERKT BEPERKEND

Het formuleren van dit meerjarenplan was vooral een oefening van inperken. De uitdagingen waar

Samenlevingsopbouw een antwoord op kan/wil geven zijn veel groter dan de beschikbare middelen toelaten.

Met een enveloppe die voorziet in 10.35 VTE kunnen we belangrijke uitdagingen niet aanpakken. Zelfs wanneer

we deze middelen aanvullen met middelen uit andere bronnen. We stellen dan ook formeel de vraag naar een

uitbreiding van de enveloppe.

De vraag naar uitbreiding van de middelen stellen we samen met de Federatie Samenlevingsopbouw die dit als

volgt formuleert:

De verdeling van de Vlaamse middelen voor de sector Samenlevingsopbouw is historisch gegroeid

en heeft tot gevolg dat enkele instituten over zo weinig middelen beschikken dat essentiële functies

in hun werkgebied niet kunnen gerealiseerd worden. De Federatie Samenlevingsopbouw (FESO) wil

op korte termijn met de Vlaamse Gemeenschap in overleg treden om te bekijken hoe de historische

ongelijkheid weggewerkt kan worden.

De ervaring van de laatste jaren leert ons dat het huidige financieringssysteem een aantal tekorten

vertoont die dringend moeten worden opgelost om de kwalitatieve werking van de sector niet in

het gedrang te brengen. We vragen een bijsturing ter zake op basis van een evaluatie van het

huidige financieringssysteem.

Ten slotte pleit Samenlevingsopbouw ervoor om ook FESO direct en mede door de Vlaamse

Gemeenschap te financieren. We zijn van oordeel dat de belangenbehartiging zoals gedefinieerd

door de sector een wezenlijk onderdeel van de sectorwerking is en in aanmerking komt voor

overheidssteun.

Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie is net als FESO van oordeel dat bijkomende Vlaamse middelen voor

de sector op de eerste plaats ingezet dienen te worden voor het versterken van die regionale instituten die op dit

ogenblik over een beperkte enveloppe beschikken. Allerlei mogelijke berekeningen op basis van

programmatienormen tonen aan dat wij in vergelijking met de rest van de sector ondergesubsidieerd zijn.

Een uitbreiding van de enveloppe met één VTE kan ons in staat stellen om de Strategische acties die we nu

opzetten te versterken. De betreurde afbouw van de projecten energie-en-woonkwaliteit en arbeid kan hiermee

beperkt worden, of we kunnen het onderwijsproject de noodzakelijke verbreding bieden.

Een uitbreiding met meerder VTE’s kan ons instaat stellen om het thema ‘gezondheid’ op te nemen. Door de

opstart van twee wijkgezondheidscentra, via de werking rond (geestelijke) gezondheid in Lier en rond dringende

medische hulp in Boom, beschikken we over een netwerk en de kennis om in de provincie aan

gezondheidsbevordering te doen. Werken aan gezonde voeding en beweging voor maatschappelijk kwetsbare

groepen, opzetten van zorgnetwerken om de vermaatschappelijking van de zorg te ondersteunen, werken aan

betaalbaarheid van de eerstelijnszorg … zijn allemaal acties waar we – gezien de beperkte subsidiëring – niet aan

toe komen.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 8|58

5. CENTRAAL STAAT HET STREVEN NAAR MEER (SECTOR)SAMENWERKING

Meer samenwerking is een rode draad die doorheen dit plan loopt.

In eerste instantie kiezen we voor meer sectorsamenwerking. Dit is duidelijk merkbaar in de sector-strategische

acties die we rond wonen op maat, rond de kloof arbeidsmarkt-werkzoekende en rond het werken aan

onderbescherming vanuit basisvoorzieningen opzetten. Ook voor andere thema’s zoals onderwijs en energie zal

samenwerking om meer Vlaamse slagkracht te ontwikkelen aan de orde zijn. Daarnaast kiezen we voor

sectorsamenwerking rond meer generieke taken zoals het leerbeleid, kwaliteitsbeleid …

We werken ook intensief samen met ander partners buiten de sector. Samenwerking met de Vereniging waar

armen het woord nemen ligt het meest voor de hand, maar we kiezen ook voor maximale samenwerking met de

CAW’s, de OCMW’s …

6. VIJF JAAR WERKEN AAN GELIJKHEID

Dit plan geeft de aftrap om opnieuw vijf jaar lang te werken aan gelijkheid op zeer diverse thema’s. Wij willen

ertoe bijdragen dat de sociaaleconomische grondrechten ook voor maatschappelijk kwetsbare groepen realiteit

worden. Dit doen we door individuen te versterken, door te pleiten voor een regelgeving die uitsluiting

wegwerkt, door zelf oplossingen aan te bieden …

Samen werken we aan het opbouwen van een rechtvaardigere samenleving.

Ben Van Havere

Directeur

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 9|58

MISSIE, KERNTAKEN, WERKINGSACCENTEN EN PRIORITAIRE ROLLEN

1. ONZE MISSIE

Ons land is een democratie waar in principe een menswaardig leven voor iedereen gegarandeerd is. Maar de

realiteit is anders. Veel mensen blijven verstoken van dit basisrecht. Ze leven in een maatschappelijk kwetsbare

positie.

Voor deze groep werkt Samenlevingsopbouw aan een rechtvaardige en duurzame samenleving door situaties van

maatschappelijke achterstelling en sociale uitsluiting weg te werken. We focussen op maatschappelijke

mechanismen en structuren die dergelijke situaties veroorzaken en in stand houden. Het realiseren van de

toegang tot grondrechten staat hierbij centraal.

In het wegwerken van situaties van achterstelling en uitsluiting streven we naar blijvende maatschappelijke

veranderingen. Dit blijvend karakter ligt niet alleen in de aard van de oplossingen die we nastreven: structurele

beleidsveranderingen met participatie van de doelgroep. Maar ook in het feit dat mensen in maatschappelijk

kwetsbare posities ondersteund en versterkt worden om zelf een rol op te nemen in het oplossen van de

problemen waarmee ze geconfronteerd worden.

2. ONZE KERNTAKEN UIT HET REFERENTIEKADER

Om onze maatschappelijke opdracht te realiseren, maken we werk van twee kernopdrachten.

Agogische kernopdracht

Onze agogische kernopdracht bestaat erin mensen in maatschappelijk kwetsbare posities te ondersteunen en te

versterken in het werken aan gemeenschappelijke problemen van achterstelling en uitsluiting.

Centraal in de agogische kernopdracht staat het versterkingsproces. Dit versterkingsproces is erop gericht om het

zelfsturend vermogen van maatschappelijk kwetsbare groepen te vergroten. Daarmee bedoelen we dat mensen

weer greep krijgen op hun eigen leven, zelf een rol kunnen opnemen in het verbeteren van de situatie waarin ze

zich bevinden en dus niet meer louter moeten ondergaan wat in hun leven gebeurt.

Dit doen we via het vergroten van de veerkrachtige binnenkant, aanscherpen van hun kritisch bewustzijn en het

bevorderen van participatie.

Politieke kernopdracht

Voor het realiseren van onze maatschappelijke opdracht zetten we niet alleen in op het versterken van de

doelgroep. Er zijn ook structurele beleidsveranderingen nodig. Daarmee bedoelen we een verandering die:

• een oplossing biedt voor gemeenschappelijke problemen

• verder reikt dan de direct bij het project betrokken doelgroep

• afdwingbaar of verankerd is

• niet eenmalig is

• een lange termijn effect heeft

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 10|58

Zowel de inhoud van het beleid als de wijze waarop het tot stand komt, moeten gecorrigeerd zijn. We spreken

van sociaal gecorrigeerd beleid en participatief gecorrigeerd beleid. Op die manier willen we ertoe bijdragen dat

ook andere dan de reeds gegoede groepen de vruchten kunnen plukken van beleid.

Onlosmakelijk verbonden

Beide kernopdrachten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

3. DRIE WERKINGSACCENTEN UIT HET REFERENTIEKADER

Participatief werken met de doelgroep

Kenmerkend voor de sector Samenlevingsopbouw is het participatief werken met de doelgroep. Dit wil zeggen

dat we de effectieve betrokkenheid van de doelgroep bij het realiseren van de beide kernopdrachten als

uitgangspunt nemen.

Autonoom handelen

In het realiseren van onze maatschappelijke opdracht moet de autonomie van de sector Samenlevingsopbouw

gegarandeerd blijven. Dit wil zeggen dat we steeds ten volle de mogelijkheid hebben om onze twee

kernopdrachten te realiseren en de kant te kiezen van maatschappelijk kwetsbare groepen.

Partnerschappen aangaan

Onze eigenheid en onze positionering maken dat we anderen nodig hebben om onze doelstellingen te bereiken.

Situaties van achterstelling en uitsluiting zijn immers complexe maatschappelijke problemen, waarvoor de

oplossingen nooit eenvoudig zijn en zelden in de handen van één enkele actor liggen. Partnerschappen aangaan

zowel met samenwerkingspartners op het terrein als met oplossingsactoren is daarom vaak een noodzakelijke

voorwaarde.

Samenwerkingspartners zijn actoren die meewerken op het terrein aan gelijkaardige oplossingen of

doelstellingen als de onze, zonder dat zij over de nodige beslissings- en uitvoeringsbevoegdheid beschikken.

Oplossingsactoren, daarentegen, beschikken wel over die beslissings- en uitvoeringsbevoegdheid. Het zijn

actoren die een oplossing bieden voor het maatschappelijk probleem waar wij aan werken.

4. DRIE PRIORITAIRE ROLLEN

Om aan deze missie en kerntaken te werken neemt Samenlevingsopbouw gericht één of meerder van deze drie

rollen op:

Sociale actie en de organisatie van tegenspraak

Vertrekpunt is samenspraak en samenwerking met o.m. overheid, sector onderwijs, huisvestingsmaatschappijen,

OCMW’s … waarbij zowel vanuit top-down als bottom-up benadering specifieke doelgroepen ondersteund

worden om hun belangen te articuleren en behartigen. Samenlevingsopbouw zet blijvend in op deze

ondersteuning.

Soms zijn evenwel belangentegenstellingen te groot, worden problemen of groepen genegeerd, is er onbegrip of

manifeste onwil. Dan zal er druk moeten worden uitgeoefend, het debat worden georganiseerd en eventueel

sociale actie worden gevoerd.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 11|58

Community building en werken aan directe oplossingen

Samenlevingsopbouw investeert in gemeenschapsopbouw.

Hieronder verstaan we:

• Het activeren en ondersteunen van burgers in het opbouwen en beheren van zelfhulporganisaties,

vrijwilligerswerk, lokaal ingebedde diensten en dienstverlening op maat.

• Mensen versterken, hun netwerken versterken, hun betrokkenheid bij de samenleving versterken en hen

responsabiliseren voor het welzijn van anderen waardoor ze meer regisseur worden van hun eigen

levenstraject.

Samenlevingsopbouw treedt ook op als makelaar van oplossingen. Heel wat problemen vragen om onmiddellijke

actie. Samenlevingsopbouw kan - beter dan anderen - de combinatie maken van directe oplossingen voor

bepaalde problemen ‘hier en nu’, en tegelijk werk blijven maken van structurele veranderingen.

Sociale innovatie en participatieve planning

Naast tegenspraak en sociale actie, trekt Samenlevingsopbouw volop de kaart van sociale innovatie. Kiezen voor

‘een andere aanpak’ door vernieuwende methoden, nieuwe oplossingen en het blootleggen van nieuwe

mechanismen van uitsluiting. De 'innovatie' zit hem in het op een nieuwe manier verbinden van actoren,

expertises of hulpmiddelen om uiteindelijke tot nieuwe, werkbare oplossingen te komen.

Een bredere maatschappelijke betekenis krijgt Samenlevingsopbouw pas als lokale innovaties daadwerkelijk

gevaloriseerd worden, doordat ze op andere plaatsen navolging krijgen en uiteindelijk verruimd en

veralgemeend worden. Innovaties zijn maar maatschappelijk relevant als we er ook in slagen om ‘schaal’ te

verwerven.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 12|58

ALGEMENE OMGEVINGSANALYSE

In wat volgt beschrijven we de omgeving waarin Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie opereert. We vulden

waar mogelijk de algemene omgevingsanalyse (aangeleverd door Samenlevingsopbouw Vlaanderen) aan met

provinciale gegevens.

1. STIJGENDE ARMOEDE IN EEN SNEL EVOLUERENDE MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE CONTEXT

ARMOEDE IS ONGELIJK VERDEELD 1.1.

Armoede treft meer Belgen dan gedacht. Volgens de EU

Silc-enquête2 leefde in 2013 15,1% van de Belgen onder de

armoedegrens3, in Vlaanderen was dat 10,8%. Deze cijfers blijven

al enkele jaren stabiel. Hetzelfde geldt voor de samengestelde

indicator ‘risico op armoede en sociale uitsluiting’4. In 2013

leefden 20,8 % van de Belgen met een risico op armoede en

sociale uitsluiting. (zie ook Figuur 1)

Het zijn niet altijd dezelfde mensen die in armoede leven. In 2011

leefde 5% van de Vlamingen in een gezin met een inkomen onder de armoededrempel in 2011 en in minstens 2

van de 3 voorgaande jaren. Dat betekent dat de helft van het totaal aantal personen in armoede in Vlaanderen

zich in een positie van langdurige armoede bevinden5. Een aantal groepen kan relatief snel de eindjes terug aan

elkaar knopen. Hooggeschoolden, studenten en werknemers kunnen sneller uit de armoede ontsnappen dan

laaggeschoolden, werklozen en gepensioneerden. Voor vele wordt het na verloop van tijd steeds moeilijker om

uit een vicieuze cirkel te geraken. Voor wie eerder al met

armoede werd geconfronteerd, is het risico groter om

terug in de armoede te belanden.

Het aantal personen dat recht heeft op een

voorkeurregeling bij de ziekteverzekering is een indicator

die ook op gemeentelijk niveau hanteerbaar is en een

beeld geeft van het aantal mensen dat moet rondkomen

met een laag inkomen. We stellen vast dat het aandeel

mensen dat moet rondkomen met een laag inkomen het

grootst is in de steden Antwerpen (22,4 %) en Mechelen

(17,6 %). Ook Boom (16,3 %), Turnhout (15 %), Lier (13,6

%) en Heist-op-den-Berg (13,5 %) scoren boven het

Vlaams gemiddelde.

2 De EU-SILC (European Union – Statistics on Income and Living Conditions) is een enquête naar inkomens en levensomstandigheden en een belangrijk

instrument om zowel op Belgisch als op Europees niveau armoede en sociale uitsluiting in kaart te brengen. 3 Een persoon loopt een (monetair) armoederisico wanneer het totaal inkomen van zijn huishouden lager is dan de relatieve armoededrempel. De drempel

die hier gebruikt wordt,is vastgelegd op 60% van het mediaan beschikbaar inkomen. 4 Een persoon loopt een risico op armoede of sociale uitsluiting wanneer het huishouden waartoe hij behoort bedreigd wordt door monetaire armoede (een inkomen minder dan 60% van het mediaan inkomen) en/of hij zich bevindt in een situatie van ernstige materiële deprivatie en/of hij kent een zeer lage arbeidsintensiteit. 5 Vlaamse armoedemonitor 2014

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

2008 2009 2010 2011 2012 2013

België

Vlaanderen

Figuur 1: Evolutie risico op armoede en sociale

uitsluiting België – Vlaanderen

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 13|58

Hoewel de armoede in ons land grotendeels gelijk bleef door de jaren heen,

nam de kinderarmoede significant toe. Het aandeel kinderen in kansarme

gezinnen (indicator van Kind & Gezin) toont aan dat het aantal kinderen en

jongeren dat in Vlaanderen in armoede leeft, almaar groter wordt (van 6 % in

2001 naar 11,2% in 2013, zie figuur 2).

In ‘het kind in Vlaanderen ‘ analyseert Kind en gezin de armoedecijfers van

2010. Ze berekenden dat 11,3% van de jonge kinderen leeft in een gezin met

een verhoogd armoederisico. Dit risico is ongelijk verdeeld. Bijna een kwart

(23,1%) van de kinderen in een eenoudergezin, 75,4% van de kinderen in een

gezin zonder arbeidsparticipatie en 58,1% van de kinderen met een moeder die geboren is in een land van buiten

de EU, kent een verhoogd armoederisico.

Bij kinderen met een moeder afkomstig

uit een ander EU-land is dit 8% en bij

kinderen met een moeder van Belgische

herkomst gaat het om 8,9%.

Om kinderarmoede in de provincie in

beeld te brengen hanteren we een

samengestelde indicator6. Dan blijkt dat

Antwerpen (259), Mechelen (192), Boom

(167) en Turnhout (139) ‘koplopers’ zijn

in de provincie wat betreft

kinderarmoede. Kinderarmoede is dus

hoofdzakelijk een stedelijk fenomeen.

Willebroek (128), Borsbeek (113),

Zwijndrecht (106), Lier (104), Hemiksem

(103) en Niel (102) zijn de overige gemeenten die hoger scoren dan

Vlaanderen.

Risicogroepen: Bepaalde doelgroepen worden geconfronteerd met een

(veel) hoger armoederisico: vrouwen, 65-plussers, alleenstaanden,

eenoudergezinnen, personen die niet werken, werkloze gezinnen,

huurders, laaggeschoolden en personen van vreemde afkomst. Deze

risicogroepen worden vaak ook geconfronteerd met schuldoverlast.

Mensen van niet-Europese herkomst met de Belgische nationaliteit (45

procent) en zonder de Belgische nationaliteit (66 procent), hebben het

grootste risico gedepriveerd te zijn op meerdere dimensies. Eén op drie

jongens en één op vier meisjes van buitenlandse herkomst verlaten het

secundair onderwijs zonder diploma. Participatie aan hoger onderwijs is

laag (5 procent), maar neemt toe ondanks een zeer hoge uitval.

Aandachtsgebieden: Het dichtbebouwde stedelijk gebied (voornamelijk de

19de eeuwse gordel rond de steden) wordt het sterkst met armoede

geconfronteerd. Het afgelegen platteland komt op de tweede plaats, vóór

het overige stedelijke gebied. Ouderen, in het bijzonder oudere

alleenstaanden, eenoudergezinnen, werklozen en vrouwen ondervinden

meer moeilijkheden op het afgelegen platteland dan gemiddeld. Omdat

6 We voegen vier indicatoren samen:

het aantal geboorten in kansarme gezinnen.

het aandeel 0 tot 19-jarigen dat in aanmerking komt (als titularis of ten laste) voor de voorkeurregeling met de ziekteverzekering,

het aantal kinderen dat opgroeit in een eenoudergezin.

de onderwijs kansen-indicator en de

Figuur 2: Aandeel kinderen in kansarme

gezinnen – bron: kind en gezin

Figuur 3: Bevolkingsgroepen onder de

armoededrempel – 2012 - Vrind

Mol

Geel

AntwerpenLille

Brecht

Ravels

Lier

Balen

Malle

Retie

HoogstratenEssen

Kasterlee

Ranst

Wuustwezel

Herselt

Nijlen

Mechelen

Putte

Turnhout

Westerlo

Kalmthout

Bornem

Puurs

Arendonk

Laakdal

Beerse

Zoersel

Herentals

Schilde

Olen

Heist-op-den-Berg

Merksplas

Rijkevorsel

Kapellen

Dessel

Duffel

Meerhout

Schoten

Zandhoven

Brasschaat

Berlaar

Kontich

Rumst

Vorselaar

Bonheiden

Willebroek

Stabroek

Boechout

Herenthout

Sint-Katelijne-Waver

Lint

Niel

Boom

Schelle

Oud-Turnhout

Grobbendonk

Hulshout

Zwijndrecht

Sint-Amands

Vosselaar

Hove

Aartselaar

Mortsel

Edegem

Wommelgem

Wijnegem

Hemiksem

Borsbeek

Baarle-Hertog

< 50 (p30)

50 ... < 60 (p50)

60 ... < 70 (p67)

76 ... < 78 (p75)

78 ... < 100 (p85)

100 ... < 133 (p95)

> 133

Synthese kinderen en armoede

Antwerpen 259Mechelen 192Boom 167Turnhout 139

index 100 voor Vlaanderen

Na de bovengrens van elke klasse

is vermeld hoeveel procent van deVLAAMSE gemeenten lager scoren.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 14|58

armoede op het platteland een eigen profiel heeft, en mensen in armoede er met specifieke problemen worden

geconfronteerd, kan plattelandsarmoede niet enkel met een generiek armoedebeleid worden aangepakt. Het feit

dat op het platteland vooral ouderen door armoede worden getroffen en dat deze vaak gezondheidsklachten

hebben, toont de noodzaak van bereikbaarheid van zorg aan.

Om een beeld te krijgen van plattelandsarmoede in de provincie groeperen we variabelen zoals het aandeel

landbouwers, ouderen, slechte woningen, slechte bereikbaarheid en onvoldoende faciliteiten. De gemeenten

Mol, Ravels, Merksplas, Rijkevorsel, Hoogstraten, Wuustwezel, Beerse, Brecht en Essen scoren hoog volgens die

indicatoren.

MAATSCHAPPELIJKE TRENDS GEVEN DE SAMENLEVING WAARIN WE OPEREREN 1.2.VORM

Individualisering en meritocratie: De individuele beslissingsvrijheid beschouwen we als een verworvenheid van

de 20ste eeuw. Ieder individu heeft de opdracht en de verantwoordelijkheid om zichzelf te ontplooien en zichzelf

te realiseren. Beperkende banden zijn te vermijden. Het meritocratisch model van de samenleving benadrukt dat

als we genoeg ons best doen en genoeg verdienen, we alles kunnen bereiken. En aangezien succes nu een keuze

is geworden, geldt dat ook voor mislukking. Tegenwoordig gaat dus alle aandacht naar het individu, we worden

zelf verantwoordelijk voor wat ons overkomt, het ideaal van de maakbare samenleving werd ingeruild voor dat

van het maakbare individu.

Wijzigende leef- en gezinsvormen: De stabiliteit van partnerrelaties en van gezinnen is sinds de jaren ‘70 in ons

land sterk afgenomen. Partners gaan vaak na een korte of langere tijd uit elkaar en gaan soms nieuws

partnerrelaties aan. Bij twee op de drie echtscheidingen zijn kinderen betrokken en ongeveer een kwart van de

kinderen heeft een ouderlijke (echt)scheiding meegemaakt. De volwassenen en kinderen zijn daarbij rechtstreeks

betrokken, maar ook grootouders, kleinkinderen, andere familieleden en vrienden worden daarmee

geconfronteerd. Een (echt)scheiding beïnvloedt niet enkel individuen en gezinnen, maar ook buurten en wijken,

scholen en bedrijven, godsdiensten en waardesystemen.

Vermaatschappelijking: De vermaatschappelijking van de zorg beoogt de integratie van de zorg in de

samenleving en gaat bij voorkeur samen met een grotere autonomie van de zorgvrager. De

vermaatschappelijking van de zorg plaatst de zorg in de context van de betrokkene, in de versterking van het

netwerk, de versterking van de zelfredzaamheid om met anderen samen te leven. Het concept van de

vermaatschappelijking sluit aan bij de toenemende vraag van burgers om het eigen leven zoveel mogelijk naar

eigen inzicht in te richten, ook en vooral als men afhankelijk is van de zorg van anderen. De burger wordt

verondersteld meer zorgverantwoordelijkheden op te nemen voor zichzelf en voor anderen. In de eerste plaats

moet hij voor zichzelf zorgen en bij problemen een beroep doen op zijn familie, buurt en pas als dit alles

onvoldoende blijkt, aanvullend op professionele hulp. Vertrouwen op zelforganisatie vergroot de ongelijkheid

tussen groepen met-, en groepen zonder zelf-organiserend vermogen.

Sociale bescherming minder collectief en meer restrictief: Een job verschaft mensen een inkomen. Werk is dus

een belangrijke hefboom om mensen te laten participeren aan en te integreren in de samenleving. Vandaar dat

de overheid veel belang hecht aan de activering van werkzoekenden tot de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij om

een evenwicht tussen financiële prikkels aan de ene kant en begeleiding en opvolging aan de andere kant. Vanaf

de jaren ’80 komt de sociale bescherming onder druk te staan en verandert ook de visie hierop. Niet de sociale

bescherming, maar de economische kost van uitkeringen wordt benadrukt. Bij de toekenning van het leefloon

gelden er strengere voorwaarden in het kader van de activering. Bij de toegang en de toekenning van

vervangingsuitkeringen worden de uitkeringsvoorwaarden beperkt en wordt de toegang bemoeilijkt. Die

strengere voorwaarden verzwakken het principe van solidaire verzekering.

Digitalisering van de samenleving: Het internet en de mobiele communicatietechnologieën veranderen niet

alleen het economische leven maar ook het alledaagse leven van iedereen. Naast het ‘echte’ ontmoeten en het

elkaar fysiek ontmoeten en aanraken ontstaan er heel andere sociale relaties. We leven nu even intens in

virtuele netwerken als in de vroegere, oude vertrouwde sociale gemeenschappen. De nieuwe informatie en

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 15|58

communicatietechnologie (ICT) geldt tegenwoordig als een standaard wanneer we ons informeren,

communiceren, sociale contacten leggen, werken, administratieve handelingen verrichten en ons ontspannen.

Een nieuwe tweedeling dreigt tussen wie op de elektronische snelweg zit en anderen die zich moeten beperken

tot secundaire wegen.

Verstedelijking en duale steden: Alhoewel de meeste inwoners van België het anders aanvoelen, woont

driekwart van de Belgen in een stedelijke context. Vlaanderen lijkt almaar meer op een grootstedelijk gebied in

een proces van een toenemende verstedelijking. Steden worden in de globalisering van de economie en de

wereld almaar belangrijker, aldus professor Corijn. Ze maken deel uit van de nieuwe economische wereldorde,

die steunt op een herschikking van de arbeidsmarkt. In die arbeidsdeling verschuift de productieve manuele

arbeid geleidelijk naar lageloonlanden. De industriële werkgelegenheid daalt ten voordele van de tertiaire

diensten en almaar meer de quartaire zorgsector. De mondialisering speelt zich vooral af in de steden en in de

grootstedelijke gebieden. Als steden een plaats willen krijgen in een nieuwe zeer competitieve wereldorde, dan

moeten ze hun economie heroriënteren. Dergelijke ontwikkelingen leiden evenwel ook tot uitsluiting van

bevolkingsgroepen en scheppen een onderklasse en een grijze en informele economie.

Verkleuring en superdiversiteit: De demografische en sociologische samenstelling van de bevolking is in alle

grote stedelijke gebieden bijzonder complex geworden. Superdiversiteit valt als fenomeen moeilijk te ontkennen.

De overgrote meerderheid van mensen die aankloppen bij de OCMW’s in Brussel of Antwerpen hebben een

‘andere’ etnische achtergrond. Maar ook in de centrumsteden als Leuven, Mechelen, Oostende, Lokeren, Sint-

Niklaas of Genk steeg de etnisch-culturele diversiteit van mensen met financiële problemen sterk. Er is een

aanzienlijke variatie merkbaar tussen de steden in de graad en het type van verkleuring. Bovendien is de

verkleuring niet even groot in alle leeftijdssegmenten van de bevolking en verschilt ook enigszins tussen mannen

en vrouwen. Ook de samenstelling van die bevolkingsgroep van vreemde afkomst veranderde. Het idee dat ieder

mens lid is van één cultuur, één taal spreekt en tot één gemeenschap behoort, is achterhaald. Migranten zijn

bovendien niet per definitie mensen die ergens blijven, maar zijn mobiel. Ze leven in netwerken eerder dan in

traditioneel gedefinieerde gemeenschappen en maken daarbij gebruik van het internet en de mobiele

communicatietechnologie.

Vergrijzing: België staat op wereldniveau geboekstaafd als het 10de oudste land. In 2010 maakten de 60-plussers

22,99 procent uit van de totale Belgische bevolking. Vlaanderen heeft de hoogste vergrijzingsgraad en is daarmee

de oudste regio van het land. De vergrijzingsgraad zal zich de komende jaren in Vlaanderen nog doorzetten en

stelt ernstige uitdagingen voor het beleid.

Huisvesting is daarbij de eerste zorg. Uit de ouderenbehoeftenonderzoeken blijkt immers dat ongeveer 40

procent van de woningen ernstig onaangepast is op het moment dat ouderen zorgbehoeftig zijn. Een

toekomstgericht ouderenbeleid moet prioriteit geven aan de herinrichting en de toegankelijkheid van de

publieke ruimte, zodat mensen gebruik kunnen maken van de voetpaden, kruispunten veilig kunnen oversteken

en zich zonder hindernissen naar de buurtwinkel, het postkantoor, de bank of naar de markt kunnen begeven.

Naast de aantrekkelijke woonomgeving zijn ook de sociale contacten en de sociale verbinding tussen mensen van

kapitaal belang.

POLITIEKE TRENDS BEÏNVLOEDEN DE RUIMTE VOOR PARTICIPATIE 1.3.

Legitimiteit van de politiek staat onder druk: De democratie lijdt aan een vermoeidheidssyndroom en de

antipolitiek triomfeert, aldus professor Deschouwer. Politieke partijen worstelen met een tanende legitimiteit.

Verschillende oorzaken worden aangehaald:

• De link tussen de samenleving en de partijen loopt mank.

• Nationale staten worden op verschillende vlakken uitvoerders van beslissingen genomen door een hoger

beleidsniveau.

• Tegenover die centralisering op Europees niveau staat de tendens tot decentralisering naar de lokale

besturen.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 16|58

• Luc Huyse brengt het massaal afhaken van de kiezers in verband met de gevolgen van de bankencrisis. De

financiële crisis, veroorzaakt door de banken, werd afgewenteld op de belastingbetaler. De burger heeft

geen vertrouwen meer dat de overheid die crisis het hoofd kan bieden en heeft daarbij het geloof in de

politiek verloren.

Nieuw publiek management: Professor De Rynck schetst een fundamentele verschuiving in de verhoudingen

tussen de overheid, het non-profit middenveld, de private persoonlijke sfeer en de profitsector. Aan de basis ligt

de opvatting dat de omvang, de invloed en regelgeving van de publieke sector in het maatschappelijke leven

sterk moet verminderen ten voordele van de marktsturing en van een grotere individuele autonomie voor

burgers, die hun eigen keuzes moeten kunnen maken binnen hun eigen levenstraject.

Ruimte voor participatie: Na de staatshervorming is de ruimte voor lokale democratie in Vlaanderen/België nog

eens ingeperkt, aldus De Rynck: centrale overheden sturen hun diensten sterk aan. De bestuurlijke context (en

complexiteit) is niet gunstig voor het scheppen van een klimaat voor en van burgerinitiatief noch voor

participatieve praktijken. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen verschillende soorten praktijken:

• Gemeentebesturen reageren veel alerter op spontane signalen vanuit de burgers. Zo is de dienstverlening op

buurtniveau veel klantgerichter en participatief tot stand gekomen.

• In steden en gemeenten zijn vaak vernieuwende participatieve praktijken te vinden op een kleinschalig

niveau en vooral in dienstverlening met publiekswerking.

• Dit ligt anders bij projecten binnen grote fysieke ingrepen met een grootschalig karakter. Zodra het om

ruimtelijke ordening en complexe dossiers met belangentegenstellingen gaat, worden politici over het

algemeen zeer kritisch over het model van actief burgerschap.

• Wat de rol van de adviesraden betreft, voorziet de Vlaamse overheid inspraak door middel van een

adviesraad voor de volgende vijf sectoren: ontwikkelingssamenwerking, jeugd, sport, cultuur en flankerend

onderwijsbeleid. Voor andere domeinen valt bij de lokale besturen de druk weg om de lokale adviesraden op

te richten of te behouden.

Maatschappelijke middenveld in transitie: Met de ontzuiling verloren traditionele middenveldorganisaties

terrein. Tegelijk verbrokkelde ook de samenhang binnen elke zuil. De organisaties stellen zich nu ook autonomer

op ten opzichte van de (bevriende) politieke partijen. Opvallend is dat jongeren zich niet willen binden, en dus

veel minder gemakkelijk lid worden van traditionele organisaties, zoals vakbonden en andere

middenveldorganisaties. Het gevolg is dat klassieke verenigingen eroderen en kampen met vergrijzing. Tegelijk

duiken nieuwe spelers op in het middenveld tussen het individu en de staat. Die nieuwe organisaties bouwen

nieuwe netwerken van organisaties op.

Mensen zonder wettig verblijf: Als gevolg van liberalisering en privatisering krijgt een grote groep mensen geen

toegang meer tot basisvoorzieningen. Een grote groep mensen zonder wettig verblijf is bovendien onzichtbaar en

voor de overheid onbestaande, laat staan dat ze kunnen participeren aan die lokale samenleving.

COLLECTIEVE ECONOMIE ALS ANTWOORD OP DE CRISIS VAN DE 1.4.WELVAARTSTAAT?

Economische trends: Het midden van de vorige eeuw staat gekend als de periode waarin de welvaartsstaat vorm

kreeg. De herverdelende rol van de overheid – die deels gefinancierd werd met belastingen, deels met het

opbouwen van een overheidsschuld – leidde tot een verhoging van de koopkracht van de bevolking. De

consumptie(-multiplicator) leidde tot een periode van grote economische groei met massaproductie. De

welvaartsstaat zorgde voor het terugdringen van de armoedecijfers, het verhogen van het inkomen en het laag

houden van de inkomensverschillen.

Maar in het afgelopen decennium kwam de welvaartstaat steeds meer onder druk. Dit is onder andere een

gevolg van het verminderen van de solidariteitsgedachte (willen we wel bijdragen voor die (hoe langer hoe

aanwijsbaardere) groep die het nodig heeft (o.a. omwille van individualisme)?), de grenzen aan de groei (onder

ander door geloof in neoliberalisme en wegvallen geloof in Keynesianisme), de aanwezigheid van ecologisch

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 17|58

risico en de globalisering. Door de afbouw van de welvaartstaat kregen de armen in Europa het moeilijker, de

middenklasse stagneerde en de rijken werden rijker.

Dit is duidelijk merkbaar in het Euro Pact Plus: In maart 2011 ondertekenden alle lidstaten op vier na het Euro

Pact Plus waarin ze hun intenties verklaarden om de loonkosten aan te passen, de arbeidsparticipatie te

verhogen, vervroegde pensionering in te perken en fiscaal beleid te coördineren Volgens Holslag is Europa

verenigd in economisch conservatisme, terwijl dit Europa op de lange termijn juist zou kunnen verdelen en

verzwakken. Bij gebrek aan een strategie om de Europese samenlevingen naar een hoger niveau te tillen en

vanuit de welvaartsstaat een ontwikkeling naar iets beters en duurzamer te bewerkstelligen, verlagen de kleine

bezuinigingen de levensstandaard.

Herontdekking van het collectieve: Waar het brede maatschappelijke middenveld zich lange tijd heeft verenigd

in actie- en drukkingsgroepen om invloed uit te oefenen op de overheid, zien we nu overal nieuwe

samenwerkingsverbanden ontstaan tussen mensen en groepen die veel meer zelf hun lot in handen proberen te

nemen. Na ongeveer twee eeuwen van individualistisch gedachtengoed, lijken burgers zich meer bewust te

worden van de oplossingen die zij voor zichzelf en voor elkaar kunnen creëren. Het is volgens Dirk Barrez tijd om

te (her)ontdekken hoe voordelig het is voor samenlevingen en sociale bewegingen als ze zelf beschikken over

een economische poot. Het is noodzakelijk oog te krijgen voor de kracht van het coöperatief ondernemen dat

niet alleen financiële winst centraal stelt, maar die winst benut om doelstellingen zoals zinvol werk, de creatie

van welvaart, ecologische duurzaamheid, welzijn en solidariteit te verwezenlijken. Het middenveld waaronder

ook de sector Samenlevingsopbouw kan, aldus Wim Van Opstal, zelf een actieve rol opnemen in de economische

ruimte.

SOCIAAL ECONOMISCHE GRONDRECHTEN ONDER DRUK 1.5.

Recht op Arbeid 1.5.1.

De voorbije jaren was er sprake van een toenemende polarisatie op de arbeidsmarkt. Het aandeel werkrijke

gezinnen (waar alle leden op actieve leeftijd een betaalde baan hebben) nam tussen 1994 en 2010 significant

toe, terwijl werk-arme gezinnen (waarvan slechts een klein aandeel van het arbeidspotentieel wordt ingezet) in

veel mindere mate deel hadden in de tewerkstellingsgroei. Jongeren, ouderen, laaggeschoolden en niet-EU-

burgers bekleden een ongunstige arbeidsmarktpositie. Jongeren (< 25 jaar) vertegenwoordigen 18,4% van de

werkzoekenden in Vlaanderen (2013). Vijftigplussers vormen de tweede grootste groep met een aandeel van iets

meer dan een vijfde (23,5%). Maar ook personen met een niet-Europese nationaliteit (39,1%) en personen met

een arbeidshandicap (37,8%) lieten een lagere werkzaamheidsgraad optekenen. Vooral laaggeschoolde mannen

zagen hun positie achteruitgaan, als gevolg van de de-industrialisering. Sommige van deze groepen blijven in de

werkloosheid gevangen. Ze stoten

op allerlei drempels zoals de

toegankelijkheid van de VDAB en

andere initiatieven om de

arbeidsmarktpositie van

kansengroepen te verbeteren. Het

activeringsbeleid wordt meer

sanctionerend.

Vooral in de verstedelijkte

gebieden vinden we een hogere

werkloosheidsgraad: Antwerpen

stad, Mechelen, Boom, Turnhout

scoren het hoogst. Wanneer we de

groep beperken tot diegenen die

langer dan één jaar werkloos zijn,

komen naast de steden ook een

Mol3

Geel2,55

Antwerpen6,86

Lille

2,3

Brecht2,48

Ravels

2,3

Balen2,73

Lier3,31

Malle

1,84

Retie2,5

Hoogstraten2,32

Essen

2,64

Kasterlee2,26

Ranst1,63

Wuustwezel

2,08

Herselt

3,09

Nijlen2,38

Mechelen

3,65

Putte

1,92

Turnhout4,67

Westerlo3,09

Kalmthout2,11

Bornem1,96

Puurs

1,68

Arendonk2,65

Laakdal2,47

Beerse2,45

Zoersel1,9

Herentals3,26

Schilde

2,13

Olen2,7

Heist-op-den-Berg2,43

Merksplas2,74

Rijkevorsel2,18

Kapellen

2,59

Dessel2,3

Duffel

2,3

Meerhout

2,47

Schoten3,12

Zandhoven2,11

Brasschaat2,39

Berlaar2,28

Kontich1,91

Vorselaar3,27

Bonheiden1,74

Boechout2,15

Herenthout

2,85

Sint-Katelijne-Waver

1,75

Rumst1,83

Oud-Turnhout2,29

Willebroek3,51

Stabroek2,81

Grobbendonk2,74

Hulshout

3,48

Zwijndrecht2,73

Lint1,75

Boom4,08

Sint-Amands1,87

Niel2,87

Vosselaar2,21

Hove2,29

Aartselaar1,91

Mortsel

2,89

Schelle

1,79

Edegem2,37

Wommelgem

2,1

Wijnegem2,28

Hemiksem2,5

Borsbeek

3,31

Baarle-Hertog2,98

Niet werkende werkzoekenden duur >1 jaar, in procent van beroepsbevolking (werkloosheidsgraad) (juni 2012)

1,63 - 1,80

1,83 - 2,20

2,21 - 2,41

2,43 - 2,60

2,64 - 2,82

2,85 - 4,00

4,08 - 5,00

6,86

Mediaan provincie Antwerpen: 2,41

Vlaanderen: 2,82

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 18|58

aantal andere gemeenten in het vizier: Lier, Willebroek, Niel, Schoten, Mortsel, Borsbeek, Vorselaar, Herentals,

Herenthout, Westerlo, Hulshout, Herselt en Mol.

Recht op Wonen 1.5.2.

Vlaanderen is een regio met zeer veel eigenaars. In 2009 was 75,6 % van de Vlamingen eigenaar van de woning

die ze bewoonden, waarvan 34,5% zonder afbetaling. Dit percentage is de laatste decennia steeds toegenomen.

De overheid heeft in ons land het privé woningbezit altijd gepromoot en fiscaal ondersteund (woonbonus) als

een vorm van pensioensparen. Sociaal huren is altijd stiefmoederlijk behandeld geweest. Sociale huisvesting is

goed voor amper 7 % van de totale woningmarkt (t.o.v. 17% in Frankrijk en 32% in Nederland). Wie in ons land

huurt op de private markt, is vaker slechter af dan in de ons omringende landen. Het krimpende aanbod,

gecombineerd met een grote vraag, zorgt ervoor dat kandidaat-huurders steeds moeilijker een geschikte woning

vinden. Die zoektocht is vooral moeilijk voor kandidaat-huurders met een zwak sociaaleconomisch profiel. De

betaalbaarheid is één aspect, maar ook uitsluiting speelt ook een rol (Vlaamse Woonraad, 2011). Wie huurt, ziet

dit veelal als een tijdelijke situatie, of is hiertoe gedwongen door zijn precaire financiële situatie.

Volgens Vlaams onderzoek kan 71% van de eigendomswoningen als ‘goed’ worden beschouwd, tegenover 46%

van de private huurwoningen en 56% van de sociale huurwoningen (Vlaamse Woonraad, 2011).

In de provincie Antwerpen steeg van het aandeel eigenaars 59,6% in 1981 tot 74 % in 2005. Het aandeel sociale

huurders bleef min of meer stabiel. Meer dan 30.000 inwoners uit de provincie Antwerpen staan ingeschreven

op de wachtlijst van de sociale huisvesting. Net als in de rest van België is dit aantal stijgend. Het aantal en

aandeel (t.o.v. het aantal huishoudens) wachtenden is zeer ongelijk verdeeld over de gemeenten van de

provincie. Turnhout en Mechelen scoren het hoogst met respectievelijk 2.110 (6,61% van de huishoudens) en

1232 personen op de wachtlijst (6,03 %).

Recht op Water en Energie 1.5.3.

Water en energiekosten nemen een aanzienlijke hap uit het huishoudbudget van kwetsbare doelgroepen. De

betaling en leveringsgarantie van nutsvoorzieningen baart heel wat gezinnen dan ook kopzorgen. Water is in

zeven jaar tijd 71 procent duurder geworden. En verwacht wordt dat de prijs de komende vier jaar elk jaar met

25 procent zal stijgen. Mensen die van water worden afgesloten – in 2013 waren dat 5.000 gezinnen - belanden

in nog meer problemen.

Ook de levering van elektriciteit en aardgas zorgt voor moeilijkheden. Zo kregen 109.220 gezinnen een

betaalplan bij de leverancier. Dat is een toename t.o.v. de vorige jaren. Is dat omdat meer gezinnen een

betaalplan nodig hebben of omdat de leveranciers soepeler zijn in het toestaan ervan? 44% van de

betaalplannen wordt echter niet correct nageleefd. In 2012 was dat nog 36%. In 2013 werden 49.596 gezinnen

gedropt voor elektriciteit bij de commerciële leverancier omdat ze hun factuur niet correct betaalden, voor gas

waren dat 37.448 gezinnen. Op 1 augustus 2014 waren 77.178 gezinnen voor elektriciteit klant bij de

netbeheerder, voor aardgas waren er dat

56.568. Wie ook bij de netbeheerder de

rekening niet kan betalen, krijgt een

budgetmeter. Op 31 december 2013 zijn er

42.891 budgetmeters voor elektriciteit

actief en 11.259 naakte budgetmeters. Het

aantal actieve budgetmeters voor aardgas

bedraagt 27.554.

Hoge energiefacturen zijn bij kwetsbare

gezinnen erg vaak gelinkt aan hun

woonsituatie. Zeker voor de huurders op de

private huurmarkt is de situatie schrijnend.

47% van de private huurwoningen is van

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 19|58

ontoereikende kwaliteit, tegenover 44% bij sociale huur en 33% bij eigendomswoningen (Grote Woononderzoek

2013). De impact op hun energiefactuur staat buiten kijf.

Op 1 januari 2013 waren er in de provincie Antwerpen 13.044 ingeschakelde budgetmeters actief of (1,14%

huishoudelijke elektriciteit afnemers). In Antwerpen (2,81), Boom (2,77), Willebroek (2,71), Turnhout (2,45),

Hemiksem (2,05), Mechelen (2,05) en Niel (2,01) hebben meer dan 2 % van de huishoudelijke elektriciteit

afnemers een budgetmeter. In Vosselaar, Zoersel, Hove en Merksplas heeft minder dan 0.5 % van de

huishoudelijke elektriciteit afnemers een actieve budgetmeter.

Recht op Maatschappelijke dienstverlening 1.5.4.

Het recht op maatschappelijke dienstverlening garandeert aan burgers een leven in menselijke waardigheid. In

de praktijk blijkt dit een ontoereikend vangnet. Steeds meer mensen komen in onderbescherming terecht

(tijdelijk of permanent): ze slagen er niet in hun grondrechten te realiseren. In België wordt het percentage

rechthebbenden dat het wettelijk vastgelegde minimuminkomen niet realiseert geraamd op 65%. Algemeen

wordt geraamd dat bijna 15% van de Belgen permanent of tijdelijk in onderbescherming leeft.

Onderbescherming is dus een omvangrijk sociaal fenomeen en een maatschappelijk probleem. Niet-gebruik

drukt immers de ondoeltreffendheid van het sociale zekerheidsstelsel uit. Het maatschappelijk debat wordt

vandaag gekenmerkt door een overheersende aandacht voor uitkeringsfraude. Samenlevingsopbouw wil een

ander perspectief binnenbrengen en inzetten op de bestrijding van sociale onderbescherming.

Enkele oorzaken op een rij: het sociaal zekerheidsstelsel evolueert van een onvoorwaardelijk solidariteitsstelsel

naar een voorwaardelijk individueel verhaal. Ook de evolutie van een bovenlokale sociale zekerheid naar een

lokaal harmonieus en solidair samenleven als denkpatroon, speelt een rol. Verder is er een terugtrekkende

eerstelijnshulp- en dienstverlening en tegelijkertijd toenemende aandacht voor vermaatschappelijking van de

zorg met zijn kansen en bedreigingen. Tenslotte leiden huidige trends zoals digitalisering, technologisering en

juridisering tot toenemende dualisering.

Recht op Onderwijs 1.5.5.

In onze samenleving heeft onderwijs een socialiserende functie. De theorie is dat iedereen via onderwijs de kans

heeft om zijn plaats in te nemen in de maatschappij. Helaas blijkt uit onderzoek dat het Vlaamse onderwijs de

sociale ongelijkheid niet reduceert, maar eerder bevestigt. Kinderen die in armoede leven, zijn benadeeld door

de manier waarop de scholen vandaag werken. Schoolse vertraging komt meer voor bij kinderen van werkloze

ouders en bij kinderen van alleenstaande ouders.

Het GOK-decreet had tot doel corrigerend op

te treden en scholen te bewegen te werken

rond gelijke onderwijskansen. Scholen

vulden GOK echter erg instrumenteel in

(weinig oog voor context; caritas; didactische

bril: vertaling naar ‘leerachterstand’ en

‘remediëring’ als oplossing). De Vlaamse

overheid schept hoofdzakelijk

randvoorwaarden voor vrije schoolkeuze en

leerplichtgarantie. Het zwaartepunt komt

daardoor vnl. bij erg autonome

schoolbesturen te liggen.

De cijfers m.b.t. leerlingen in het lager

onderwijs of buitengewoon lager onderwijs

met schoolse vertraging spreken voor zich:

Mechelen (29.39%) scoort zeer hoog. Ook

Boom (23.35%), Niel (24.15%) , Hemiksem

leerlingen buitengewoon onderwijs of lager onderwijs met schoolse

vertraging (2004-2006) - Bron: Provant

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 20|58

(23.20%), Lier (23.50%), Borsbeek (23.13%) en Zwijndrecht (26.20%) hebben veel leerlingen wiens loopbaan al in

de lagere school vertraagd is. Willebroek (20.02%), Wommelgem (21.05%), Stabroek (20.90%) en Turnhout

(22.11%) doen het niet veel beter.

Wanneer we kijken naar het aantal werkzoekende jongvolwassenen met lage scholing scoren Boom, Hemiksem,

Niel, Willebroek, Mechelen, Turnhout en Borsbeek hoog (in dalende volgorde). Maar ook Lier, samen met

Mortsel, Herentals, Olen, Hulshout en Merksplas, scoren hoger dan het Vlaamse cijfer.

Recht op Gezondheid 1.5.6.

Onderzoek toont aan dat de socio-economische klasse waartoe mensen behoren bepalend is voor hun

gezondheid. Mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie hebben een kortere gezonde levensverwachting.

Een laaggeschoolde sterft gemiddeld 7,5 jaar vroeger dan een hooggeschoolde. In 2008 stelde 13,6 procent van

de huishoudens gezondheidszorg systematisch uit wegens financiële redenen. Onderzoek toont aan dat de

gezondheidsongelijkheid niet vermindert, maar toeneemt. Het gaat voornamelijk over sociale ongelijkheden die

niet te maken hebben met natuurlijke of biologische aanleg van een persoon, maar die worden veroorzaakt of in

stand gehouden door sociale processen, zoals armoede en sociale uitsluiting (Willems & Verlinde, 2011).

Zowel uit de praktijk als uit onderzoek blijkt dat maatschappelijk kwetsbare groepen meer

gezondheidsproblemen hebben, minder toegang tot de gezondheidszorg hebben, amper bereikt worden door

preventieve campagnes, minder mogelijkheden hebben om keuzes te maken die een gezonde levensstijl

bevorderen,...

Verschillende indicatoren van armoede blijken ook risicofactoren te zijn voor een slechte geestelijke gezondheid:

bv financiële problemen, werkloosheid, slechte huisvesting, ...

Naast de kwetsbaarheid voor psychische problemen ervaren maatschappelijk kwetsbare groepen ook drempels

in de toegang tot de geschikte geestelijke gezondheidszorg: centra geestelijke gezondheidszorg hebben

wachtlijsten, consultaties bij privé-psychologen zijn onbetaalbaar daar de sociale zekerheid hier nog geen

terugbetaling voor voorziet.

Door de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg (artikel 107) wordt een deel van de

residentiële psychiatrische zorg afgebouwd om zo de zorg zoveel mogelijk binnen het vertrouwde sociale

netwerk van de zorgvrager organiseren. Dit in samenwerking met diensten op vlak van gezondheid, arbeid (bv.

sociale economie), huisvesting (bv sociale huisvesting), onderwijs, cultuur, welzijn, vrije tijd,...

Deze diensten zijn echter vaak niet uitgerust (kennis, draagkracht,...) in het ondersteunen van mensen met

ernstige en chronische psychiatrische problemen. Bovendien ontbreekt het aan nazorg en zijn er onvoldoende

ambulante alternatieven die aangepaste en kwaliteitsvolle zorg bieden aan deze groep mensen (die niet

noodzakelijk een vertrouwd sociaal netwerk heeft met voldoende draagkracht om hen te ondersteunen).

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 21|58

2. INTERNE ANALYSE – MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN DE ORGANISATIE EN DE SECTOR.

Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie maakt deel uit van de sector Samenlevingsopbouw. Een kleine sector

waar alsmaar meer gezocht wordt naar samenwerking en een duidelijk gemeenschappelijk verhaal. Daarom

benoemen we ook graag de mogelijkheden en beperkingen van de sector, tezamen met die van de organisatie.

Het in kaart brengen van deze gegevens gebeurde zowel op sector- als organisatieniveau via een participatief

proces. De oorspronkelijke analyse was veel uitgebreider. Enkel de sterkst aanwezige elementen werden hier

weerhouden.

MOGELIJKHEDEN 2.1.

Samen sterk

De wisselwerking met de sector wordt meteen gezien als een eerste troef: lokaal werk en sectorwerk versterken

elkaar. Bij het werken aan lokale problemen, botsen we vaak op Vlaamse thema’s. Door ons op Vlaams niveau als

sector te verzamelen, kunnen we daaraan werken. Het zijn de lokaal verworven inzichten die ons daarbij voeden.

Beide niveaus kunnen dus niet zonder elkaar. De wens tot duidelijke krachtenbundeling / samenwerking en ook

de mogelijkheden hiertoe zijn aanwezig in de sector, op lokaal en bovenlokaal niveau (binnen instituten en

tussen instituten).

Breed

Samenlevingsopbouw heeft een brede oriëntatie: qua rolinvulling, aanpak, inhouden… De taken die we opnemen

kunnen heel divers zijn. Diegene die we vandaag het meest benadrukken zijn innovatie, sociale actie en

community building. Dat geeft ons brede mogelijkheden.

We hebben bovendien een brede kijk op de realiteit. We werken niet alleen in steden, maar ook in kleinere

gemeenten. Dat geeft ons een genuanceerd beeld van complexe realiteiten (werken met Mensen Zonder Wettig

Verblijf in Brussel, maar ook in Boom). Die ervaringen kunnen ons helpen om een gepaste vertaalslag te maken

op maat van kleine gemeenten.

Ook de invulling van onze opdracht kan heel breed zijn: het gebeurt telkens weer van onderuit, op basis van de

behoeften die we bij onze doelgroepen vaststellen. We denken daarbij niet statisch, vanuit bestaande structuren,

maar laten ons leiden door wat nodig is. Dat leidt er ook toe dat we ons tussen en over maatschappelijke

domeinen heen bewegen, de leemtes die daar zijn opvullen en bruggen slaan.

Samenlevingsopbouw investeert al jaren in het woon- en energiethema. Door een thema niet te snel los te laten,

vergroot het thema-specifieke netwerk en loopt het beleidswerk vlotter.

Met de mensen

Ons contact met de basis, onze sterke keuze voor eerstelijnswerk en de brede en integrale insteek die we daarbij

hanteren is een grote kracht. Als sector slagen we erin mensen te bereiken die anderen niet bereiken en groepen

samen te brengen van mensen die elkaar spontaan niet vinden. We doen dat vaak vindplaatsgericht. We gaan de

straat op, leggen huisbezoeken af. We gaan actief op zoek naar mensen. Daarin investeren is voor ons (van

oudsher) normaal. Basiswerking zien we immers als een troef om een duurzame, solidariserende relatie met de

doelgroep uit te bouwen en de vinger aan de maatschappelijke pols te houden.

De investeringen in basiswerk leveren ons dan ook een diepgaande kennis van en deskundigheid in de omgang

met de doelgroep op. Daardoor kunnen we een realistische inschatting maken van hun mogelijkheden en

beperkingen.

We nemen vervolgens de tijd om met de doelgroep een proces aan te gaan. Samen met hen complexe

problemen aanpakken vraagt ook veel tijd. We creëren bij mensen de ruimte om dingen in vraag te stellen,

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 22|58

bijvoorbeeld regelgeving, dat werkt ontschuldigend en tegelijkertijd activerend. We letten daarbij op niet door te

schieten in het ontschuldigen, de individuele schuld waar nodig ook te erkennen, zonder onze positie naast

maatschappelijk kwetsbare groepen te verlaten.

Een goede partner

Zoals reeds aangehaald kunnen opbouwwerkers heel wat rollen opnemen. Dat maakt ons tot een potentiële

waardenvolle partner van velen: we willen vaak dezelfde doelstelling bereiken, maar via een andere –

innoverende - manier van denken.

In die innovatie kiezen we ervoor om zelf te experimenteren en zelf uit te voeren. Vanuit een ‘gewoon doen en

uitproberen’ ontwikkelen we goede praktijkvoorbeelden die we vervolgens ook aan anderen kunnen aanreiken.

Realisaties uit de voorbije meerjarenplannen mogen dat bewijzen: we stonden aan de wieg van menig SVK, van

het sociaal restaurant Lier, van een nieuwe werkwijze van arbeidstrajectbegeleiding bij VDAB Mechelen... Dat

verschaft ons geloofwaardigheid.

Vanuit het experimenteren en de investeringen in basiswerk ontstaat sterk inhoudelijk personeel. Ze zijn sterk in

het omgaan met complexe problemen en kunnen deze kwaliteit inzetten zowel in gemeenten als in stedelijke

gebieden.

We doen dat steeds vanuit een collectieve insteek: welke problemen, drempels overstijgen het individuele en

hebben een structurele oorzaak? Dat politiek werk is al lang ons handelsmerk. We zijn er dan ook sterk in. Het

politiek bewustzijn in de sector neemt trouwens nog toe. Dat maakt ons tot een interessante

samenwerkingspartner voor organisaties uit het welzijnsveld die hun signaalfunctie willen versterken.

We zien onszelf eveneens als een sterke partner van lokale besturen. De (lokale) overheid is voor ons een

oplossingsactor. We vertrekken van de vraag om te praten en gaan graag met hen in dialoog om samen sterkere

oplossingen voor maatschappelijk kwetsbare groepen te ontwikkelen. De decretale subsidie van de Vlaamse

overheid zorgt in dat geval voor een autonome positie t.a.v. lokale besturen. Onze onderhandelingspositie

versterkt daardoor, zodat we de belangen van maatschappelijk kwetsbare groepen zo goed mogelijk kunnen

behartigen.

BEPERKINGEN 2.2.

We kiezen ervoor om onderstaande beperkingen van organisatie en/of sector te formuleren in positieve zin:

wanneer zouden deze beperkingen een kracht kunnen zijn?

Overtuigen door onze meerwaarde te verzilveren

De sector Samenlevingsopbouw kan zijn meerwaarde onvoldoende benoemen doordat het zich onvoldoende kan

onderscheiden van andere sectoren die ook projectmatig werken rond participatie en achterstelling. Het

zichtbaar maken van onze meerwaarde als provinciaal instituut is eveneens niet eenvoudig. Enerzijds werken we

soms vanuit een onzichtbare, faciliterende, lijmende rol. Anderzijds is het aantonen van resultaten ook niet

eenvoudig: het gaat om moeilijk meetbare langetermijneffecten van het ingrijpen op complexe problemen.

Bovendien vergeten we soms om hierover sterk (en onbescheiden) te communiceren. Nemen we wel voldoende

tijd om de resultaten die we boekten door te geven naar andere lokale besturen, om onze successen over

Vlaanderen uit te rollen?

De sector Samenlevingsopbouw investeert veel in het methodische waardoor de inhoudelijke uitgangspunten te

veel naar de achtergrond verdwijnen (te veel 'hoe' en te weinig 'wat' en 'waarom'). We hebben een sterke visie,

maar zonder heel concrete acties is ze onvoldoende overtuigend. We moeten absoluut bewaken dat we niet

verzanden in abstractie en altijd concrete acties aan methodische inzichten koppelen.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 23|58

Achterban mobiliseren

Het ontbreekt de sector Samenlevingsopbouw aan (politieke en maatschappelijke) achterban, waardoor er

weinig draagvlak is voor ons werk en we slechts beperkt maatschappelijke relevant zijn. Onze communicatie naar

de buitenwereld is onvoldoende. Onze meerwaarde en kracht onvoldoende gekend. Als sector zouden we ook

meer stelling moeten nemen in maatschappelijke debatten, o.a. met politieke standpunten en kort op de bal. Dat

zou ook bijdragen aan de geloofwaardigheid van de sector. Het zou onze zichtbaarheid vergroten en onze

bekendheid bij een breder publiek doen toenemen. Dat breder publiek is belangrijk, zij zijn onze achterban. Als

onze oplossingen door hen gedragen worden, kan dat voor een overheid overtuigend werken.

Sterk personeelsbeleid

Opbouwwerk is een complexe job die veel zelfstandigheid en volharding vraagt. Dat vraagt veel van werkers,

goede coaching is dan ook noodzakelijk. Regelmatig zien we mensen struikelen over de brede opdracht en

taaklast. (Startende) opbouwwerkers moeten daarom goed begeleid worden, hebben duidelijkheid nodig over

doelstellingen, planning en indicatoren. Solo-functies zouden vermeden moeten worden. In een tandem werken

is ideaal.

Verder moeten we oog hebben voor de diversiteit in het personeelsbestand. Een mix in klasse, geslacht en kleur

is wenselijk op alle niveaus.

Bouwen aan financiële slagkracht

Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie heeft slechts beperkte financiële middelen. De smalle decretale basis

probeert ze aan te vullen met tijdelijke projectmiddelen. De voortdurende financiële onzekerheid die hieruit

volgt haalt veel kracht weg. Vanuit een optimistischer perspectief kan men anderzijds ook stellen dat het ons

scherp houdt: voortdurend bekijken we of de inzet van schaarse middelen nog strookt met de grootste noden en

wat er nog meer/anders nodig is.

Het antwoord op die brede vraag zorgt vaak voor veel variatie in thema’s. Daaruit volgt soms een versnippering

in kracht en inzet en een verlies aan duidelijkheid. Hoe kan bijvoorbeeld een opbouwwerker met meerdere

opdrachten nog goed werk leveren als je weet dat opbouwwerk werkt aan complexe problemen? Anderzijds

bieden we zo wel aanbod op veel domeinen. Dit is telkens opnieuw een evenwichtsoefening.

Eén ding staat vast: met dit personeelsbestand kunnen we niet gebiedsdekkend zijn. We kunnen wel meer

inzetten op opschaling en impactmeting en op die manier onze aanwezigheid in het gebied verruimen.

Op weg naar meer sector

De sector Samenlevingsopbouw miste een gezamenlijke strategische planning waardoor er te veel lokale

projecten en te weinig (Vlaamse) bovenbouw was. Met de opmaak van dit meerjarenplan is dit euvel grotendeels

verholpen. Een gezamenlijk doelstellingenkader en meerderen sectorale strategische acties vormen de perfecte

aanzet tot meer samenwerking. De komende jaren zullen we dit op het terrein moeten waar maken.

De sector is al te zeer geïnstitutionaliseerd en geprofessionaliseerd zodat veel noodzakelijke ruimte voor

innovatief werken en pionierschap verdwijnt. De sector profileert zich niet voldoende als sociaal laboratorium.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 24|58

3. ANALYSE VAN DE ANDERE ORGANISATIES IN DE OMGEVING VAN SAMENLEVINGSOPBOUW ANTWERPEN PROVINCIE

PRIMAIRE PARTNERS 3.1.

Primaire partners zijn voor ons Verenigingen waar armen het woord nemen, Welzijnsschakels, Centra Algemeen

Welzijnswerk en het Straathoekwerk. Ook OCMW’s en lokale besturen zijn voor ons zeer belangrijke

samenwerkingspartners en oplossingsactoren.

Basiswerkingen

In de provincie Antwerpen (zonder Antwerpen stad) zijn er 10 verenigingen waar armen het woord nemen die

het netwerk tegen armoede beschouwd als hun samenwerkingspartners: telkens één in Turnhout, Geel, Mol,

Heist-op-den-Berg, Herentals, Brecht, Lier en Puurs. In Mechelen zijn er twee verenigingen. Met acht van de tien

realiseren we een nauwe samenwerking. Enkel de relatie met Vierde Wereldwerking Mol vzw en Welzijnsschakel

Puurs is beperkt.

Er zijn ook 30 welzijnsschakels verspreid over de provincie (zonder Antwerpen stad). Op een totaal van 69

gemeentes betekent dat dat iets bijna dan 1 op 2 gemeentes een welzijnsschakel hebben. Sommige

welzijnsschakels hebben ook een erkenning als Vereniging waar armen het woord nemen. De samenwerking met

welzijnsschakels is beperkter.

Zowel verenigingen als welzijnsschakels vormen laagdrempelige ontmoetingsplaatsen voor kwetsbare groepen.

Dat maakt hen tot goede entingsplaatsen en partners voor onze projecten.

Andere mogelijke basiswerkingen - entingsplaatsen zijn:

• Sociale kruideniers die aangesloten is bij de vzw Sociale Kruideniers Vlaanderen vinden we in Brasschaat, Lier

en Mechelen.

• Sociale restaurants en voedselbanken

Algemeen welzijnswerk

In de provincie zijn 3 CAW’s actief, georganiseerd per zorgregio: CAW Antwerpen, CAW Kempen en CAW Boom-

Mechelen-Lier. De CAW’s organiseren zich meer en meer in enkele lokale onthaalpunten die toeleiden naar

allerhande begeleidingsdiensten, gecentraliseerd in steden (Mechelen, Turnhout en Antwerpen). Dat betekent

voor heel wat mensen een moeilijk te overbruggen afstand. Door CAW’s te betrekken in geïntegreerde

basisvoorzieningen kan deze afstand verkleind worden. Daar waar er steunpunten zijn willen we de afstand

verkleinen door kennismaking met mekaar.

In sommige CAW’s zien we de Nederlandse visie op wijkgerichte hulp- en dienstverlening binnen sluipen. Die

veronderstelt dat burgers in de eerste plaats voor zichzelf en voor elkaar moeten zorgen. Samenlevingsopbouw

bekijkt deze verregaande interpretatie van vermaatschappelijking van zorg erg kritisch. Voor ons gaat

vermaatschappelijking van zorg steeds samen met professionele omkadering. Ondertussen experimenteren

CAW’s ook met meer outreachende groepsgerichte activiteiten. In dit kader kunnen we hen ondersteunen met

onze expertise. Tenslotte kunnen we elkaar ook versterken in de signaalfunctie.

Met de diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen beperkt de samenwerking zich tot het

wijkgezondheidscentrum in Lier.

Straathoekwerk

Er zijn slechts 4 steden/gemeentes met straathoekwerk: Lier, Mechelen, Turnhout en Boom. Daar waar

straathoekwerk aanwezig is, is het een goede partner. Straathoekwerkers bereiken erg veel mensen en vangen

op die manier veel individuele signalen op. Samenwerking is evident in toeleiding (naar onze projecten) en

collectiviseren van signalen, waar we politiek werk van maken.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 25|58

Andere

Naast deze algemene partners/voorzieningen zijn ook lokale werkingen van het OCMW (bijvoorbeeld OCMW

groepswerk, dienstencentra …) of de gemeente (bijvoorbeeld in het kader van kinderarmoede of wijkgerichte

werkingen) mogelijke partners. Wanneer we een lokaal project starten zullen die publieke diensten die met

maatschappelijk kwetsbare groepen werken, in beeld gebracht worden.

In de Kempen is welzijnszorg Kempen – een vereniging van 27 OCMW’s – een prioritaire partner die net als

Samenlevingsopbouw projecten opzet rond ‘welzijn en de gezondheid van de meest kwetsbare mens in de

samenleving’7

Voor samenwerking zowel als voor het bereiken van de doelgroep werken we ook samen met de

kringloopcentra.

Samenvattend:

Als we deze primaire partners/voorzieningen samen op een kaart plaatsen, blijkt daaruit dat bepaalde regio’s in

onze provincie erg weinig tot geen aanbod hebben: de Rupelstreek, de regio Bornem, Sint-Amands, Puurs, de

regio Berlaar, Nijlen, Grobbendonk, Herenthout, Vorselaar, de regio Lille, Vosselaar, Kasterlee, Retie, Arendonk,

Ravels, Oud-Turnhout en de regio Hulshout, Herselt, Laakdal, Meerhout.

7 www.welzijnszorgkempen.be

Mol

Geel

AntwerpenLille

Brecht

Ravels

Balen

Lier

Malle

Retie

HoogstratenEssen

Kasterlee

Ranst

Wuustwezel

Herselt

Nijlen

Mechelen Putte

Turnhout

Westerlo

Kalmthout

Bornem

Puurs

Arendonk

Laakdal

Beerse

Zoersel

Herentals

Schilde

Olen

Heist-op-den-Berg

Merksplas

Rijkevorsel

Kapellen

Dessel

Duffel

Meerhout

Schoten

Zandhoven

Brasschaat

BerlaarKontich

Vorselaar

Bonheiden

Boechout

Herenthout

Sint-Katelijne-Waver

Rumst

Oud-

Turnhout

Willebroek

Stabroek

Grobbendonk

Hulshout

Zwijndrecht

Lint

Boom

Sint-Amands

Vosselaar

Hove

Aartselaar

Mortsel

Schelle

Edegem

Wommelgem

Niel

Wijnegem

Hemiksem

Borsbeek

Baarle-Hertog

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 26|58

SECUNDAIRE PARTNERS VANUIT DE GRONDRECHTENBENADERING 3.2.

Vanuit de verschillende grondrechten tonen ook andere organisaties zich als natuurlijke potentiële partners. Het

gaat dan om secundaire partners: samenwerkingspartners met (gedeeltelijk) gelijkaardige doelstellingen. Soms

gaat het om lokale partners, soms om Vlaamse.

Onderstaand bloemschema laat de veelheid zien. De lijst is zeker niet exhaustief.

TERTIAIRE PARTNERS 3.3.

Ten slotte zien we nog een aantal partners die niet primair zijn en ook niet verbonden zijn met ons via een

specifiek grondrecht. We denken aan Universiteiten en Hogescholen (concreet bijvoorbeeld OASeS en Thomas

More), vorming plus, de dienst Welzijn van de provincie Antwerpen, het CGG.

Zij bieden heel wat voordelen voor onze organisatie: een sterk inhoudelijk netwerk, wetenschappelijke

onderbouwing, bijkomende financiële ondersteuning, tweedelijnshulpverlening voor onze doelgroep… Met elk

van bovenstaande tertiair partners zijn er(nauwere of lossere) banden.

CAW VWAHWN

Welzijnsschakels Samenlevingsopbouw

Straathoekwerk OCMW's

lokale besturen

Arbeid interimkantoren

VDAB Jeugdwelzijnswerk (bv

ROJM vzw) Zelforganisaties

Vzw Web Steunpunt Asiel en

Migratie Prisma

Centrum voor Basiseducatie

vakbonden ...

Maatschappelijke Dienstverlening

sociale kruideniers vzw Booms Welkom

WGC Buurtwerking Vormingplus

...

Gezondheid Wijkgezondheidscentra

Logo's lokale gezondheidsraden

FWGC CAW's OCMW

....

Wonen SHM SVK

vzw Samenhuizen Huurpunt

huurdersbond VIVAS

Vlaams Huurdersplatform ...

Energie/Water Gezinsbond

Komosie Welzijnszorg Ombudsman

Steunpunt Armoedebestrijding

Netwerk tegen armoede VVSG

UA Test aankoop Campina CV

private electrohandel ...

Onderwijs Huis van het kind

Kind en Gezin Scholen

Clb's Lokale overleplatforms

J@M vzw ...

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 27|58

STRATEGISCHE OPTIES BEPALEN DE RICHTING

Op basis van een brede verkenning en een evaluatie van het lopende meerjarenplan bepaalden we de opties die

uiteindelijk vertaald werden in de Strategische Planning:

De keuze voor meer sectorsamenwerking

Daar waar mogelijk willen we intensiever samenwerken met onze collega’s uit andere steden en provincies. Door

kennis te delen en door concrete samenwerking zal de effectiviteit van de projecten verhogen. Door mekaars

succesverhalen te verspreiden vergroten we de impact. Door inzichten te bundelen op thema’s waarvoor (ook)

Vlaamse / federale / Europese overheden bevoegd zijn kunnen we met breder inzicht die overheden benaderen.

De keuze om te werken rond specifieke doelgroepen

We kiezen ervoor om te blijven inzetten op het brede spectrum van mensen in armoede.

• In de Vereniging waar armen het woord nemen in Lier streven we naar een breed bereik van mensen in

armoede.

• In het vorige meerjarenplan maakten we de keuze voor Gekleurde Armoede. We willen waar dit nodig is

specifiek de keuze blijven maken voor deze groep, ook na de afronding van de projecten rond arbeidskansen

voor etnisch-culturele minderheden.

• We hebben extra oog voor kinderarmoede. Meer specifiek willen we inzetten op sociale mobiliteit van

kinderen met een armoederisico. Dit doen we onder andere door in te zetten op onderwijs.

De keuze om te blijven inzetten op onze sterktes

We kiezen met dit meerjarenplan niet voor een radicale omzwaai in de werking. We behouden de sterktes uit het

vorige meerjarenplan, zowel qua thema als qua doelgroep.

De keuze om te werken rond specifieke thema’s

We willen het komende meerjarenplan werken aan vijf thema’s:

• Wonen

• Energie

• Arbeid

• Onderwijs

• Maatschappelijke dienstverlening

Het thema gezondheid weerhielden we niet, ondanks de kansen die we zien om hierrond te werken. De te

geringe decretale subsidiëring laat een verder verbreding van thema’s niet toe. Werken rond gezondheid is enkel

mogelijk bij een uitbreiding van middelen.

De keuze voor verbreding van het werkingsgebied

Gedurende het voorbije meerjarenplan waren we vooral actief in de (centrum-)steden. De verbreding van het

werkterrein die we het laatste jaar van het meerjarenplan realiseerden willen we vasthouden. We opteren in het

nieuwe meerjarenplan voor:

• Een brede spreiding van de inzet over de provincie.

• Een verkennende inzet op het Antwerpse platteland.

Meerjarenplan 2016 – 2020 | 21/04/2015 28|58

De keuze om te werken aan Samenleven in diversiteit

• Samenleven in diversiteit is een thema dat in alle strategische acties aan de orde zal zijn. We kijken naar de

diversiteit van achterstelling en van de mensen die de achterstelling ervaren. De superdiversiteit die onze

samenleving kenmerkt willen we terugvinden in onze aanpak, onze beleidsvoorstellen en ons doelpubliek.

• Daar waar nodig zullen we actief acties opzetten om discriminatie tegen te gaan.

De keuze om in te zetten op specifieke werksoorten

We willen een inzet realiseren op de drie prioritaire rollen van Samenlevingsopbouw. Binnen deze rollen maken

we vijf (methodische) keuzes die we verder zullen vertalen in de strategische acties:

• We zullen inzetten op zorgnetwerken. Vrijwilligers (uit de buurt) nemen een stuk ‘zorg’ over maatschappelijk

kwetsbare groepen op, zonder zich op het terrein van de professionele hulp te begeven.

• We zetten in op ontmoeting als vertrekpunt van een duurzame relatie met de doelgroep.

• Outreachend werken moet een verbreding van de doelgroep mogelijk maken.

• De keuze voor duurzame projecten: projecten die bouwen aan een duurzame samenleving, met respect voor

de omgeving en de generaties die volgen.

• Met campagnes en persacties willen we onze zichtbaarheid en ons draagvlak verhogen.

De sectorale keuze om in te zetten op Ieders stem telt

Verkiezingszondagen zijn hoogdagen voor onze democratie.

Ook voor maatschappelijk kwetsbare groepen staat er op die verkiezingszondagen heel wat op het spel. D