Meerjarenplan 2010-2012 Werkplan 2010 - In voor zorg · Mantelzorg heeft een verbinding met diverse...

Meerjarenplan 2010-2012 Werkplan 2010

Van uitgelicht naar ingebed

Expertisecentrum Mantelzorg (MOVISIE en Vilans)

In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Utrecht, oktober 2009

Auteur:

Trudy Schreuder Goedheijt

Meerjarenplan 2010 – 2012, Expertisecentrum Mantelzorg, oktober 2009 2

Inhoudsopgave 1 Inleiding........................................................................................................................................... 3 2 Wat is bereikt? ................................................................................................................................ 3 3 Missie en functie van het Expertisecentrum Mantelzorg ................................................................ 4 4 Doelstelling en doelgroepen ........................................................................................................... 5 5 Vraagstukken die aandacht vragen ................................................................................................ 6 6 Activiteitenplan................................................................................................................................ 9 7 Organisatie.................................................................................................................................... 12 8 Begroting....................................................................................................................................... 12

Bijlage 1: Projectbegroting Expertisecentrum Mantelzorg 2010...................................................... 13


1 Inleiding

Mantelzorg is als fenomeen natuurlijk oud. En nog altijd is de zorg in eigen kring vanzelfsprekend. Maar het afgelopen decennium is mantelzorg een duidelijk herkenbaar beleids, onderzoeks- en werk-terrein geworden. Startpunt vormde de eerste VWS nota op dit beleidsterrein, Zorg nabij, die in 2001 verscheen. Voor het eerst werd mantelzorg daarmee uitgelicht als terrein van overheidsbeleid. De nota gaf de aanzet tot de ontwikkeling van beleid over de volle breedte en in het bijzonder tot de ont-wikkeling van mantelzorgondersteuning. Ook het Expertisecentrum Mantelzorg

1 is hieruit voortgeko-

men. Verschillende beleidsbrieven volgden. De VWS Beleidsagenda 2010 kent als doelstelling om het aantal mantelzorgers de komende jaren op het huidig niveau te houden (2,6 miljoen). In de meest recente Beleidsbrief Naast en met elkaar (oktober 2009) legt de staatssecretaris VWS beleidsacties op het gebied van de relatie tussen informele en formele zorg aan de Tweede Kamer voor. Steeds meer partijen onderkennen het belang van mantelzorg en zijn ervan doordrongen dat mantel-zorgondersteuning geoptimaliseerd moet worden om ervoor te zorgen dat mantelzorg de essentiële rol in de samenleving kan behouden. Meer mensen moeten met minder risico’s op overbelasting en iso-lement, een mantelzorgtaak kunnen vervullen en in staat zijn dat te combineren met andere aspecten van het leven. De ontwikkelingen op gebied van mantelzorg lopen grotendeels parallel aan de overgang van verzor-gingsstaat naar participatiestaat. Omdat de collectieve zorg niet houdbaar blijkt op het niveau van de jaren negentig, is duidelijk dat er voorzieningen moeten zijn om de kracht van de mantelzorg overeind te houden en de positie van mantelzorgers te versterken. De visie op mantelzorg en de ondersteuning van mantelzorgers evolueert mee met deze ontwikkelingen. Mantelzorg heeft een verbinding met diverse andere beleids-, onderzoeks- en werkterreinen, zoals zorg, welzijn, wonen, arbeid, participatie en emancipatie. Mantelzorg heeft ook een nauwe relatie met andere vormen van informele zorg en met de formele zorg. Het is de opgave voor de komende jaren om ervoor te zorgen dat de kennis over mantelzorg(ondersteuning) in de diverse terreinen meer inge-bed raakt en integraal wordt meegenomen. Daarvoor moeten verbindingen worden gelegd tussen sectoren en partijen en moeten nieuwe concepten ontworpen worden. Zo kan de aandacht voor man-telzorg zich ontwikkelen van uitgelicht naar ingebed. Het Expertisecentrum heeft zich in dit dynamische veld van de informele zorg ontwikkeld tot hét lande-lijk erkende kenniscentrum op gebied van mantelzorg ten behoeve van alle relevante beleids- en be-roepsvelden waarin mantelzorg een aspect vormt. Het ministerie van VWS ziet ook voor de komende jaren het belang van continuering van de functie van het centrum. In dit plan geven wij aan hoe het Expertisecentrum Mantelzorg de komende drie jaar een essentiële kennis- en platformfunctie kan vervullen om bij te dragen aan de oplossingen van de actuele vraagstukken die zich aandienen.

2 Wat is bereikt? Veel stappen zijn gezet in het aanscherpen van de visie op mantelzorg en in de ontwikkeling van man-telzorgondersteuning. Steeds meer partijen onderkennen de noodzaak van aandacht hiervoor. Het fenomeen mantelzorg heeft een duidelijker plaats in onderzoek, politiek, beleid, werkvelden én in de samenleving gekregen. Vraagstukken worden onderzocht, beleid geformuleerd en kennis ontwikkeld en geïmplementeerd door overheden, zorgverzekeraars, zorgen welzijnsorganisaties, vrijwilligersor-ganisaties, belangenorganisaties, werkgevers, opleidingen, kennis- en onderzoeksinstellingen. De Wmo gaf vanaf 2006 de aandacht voor mantelzorg(ondersteuning) een sterke impuls, omdat lokale overheden voor het eerst een formele taak kregen op gebied van mantelzorgondersteuning. Met loka-le partners geven gemeenten nu invulling aan het (nieuwe) lokale mantelzorgbeleid. De basisfuncties mantelzorg

2 vormen daar een leidraad bij.

In het licht van de huidige ontwikkelingen (demografisch, cultureel, economisch) groeit in de samenle-ving en bij de overheid het besef dat handhaven van het huidige niveau van mantelzorg onontbeerlijk is én een maatschappelijke opgave om de zorg voor mensen met beperkingen op een aanvaardbaar peil te houden. De capaciteit en de kwaliteit van mantelzorg zal ten minste behouden moeten blijven

1 Vóór 2008 Expertisecentrum Informele Zorg / EIZ

2 Handreiking Basisfuncties Mantelzorg en vrijwilligers, VWS 2008=


en waar mogelijk vergroot en verbeterd moeten worden. We staan bovendien voor de uitdaging om dit te doen op een wijze die past in de huidige snel veranderende samenleving. Dat wil zeggen met vol-doende mogelijkheden voor iedereen om ook op andere manieren in de samenleving te participeren. Het Expertisecentrum Mantelzorg vervult sinds 2002 de landelijke kennisfunctie en legt verbindingen tussen partijen. Het centrum droeg in belangrijke mate bij aan het groeiend besef van noodzaak van aandacht voor het thema en aan kennisontwikkeling. De politieke en maatschappelijke ontwikkelingen en de vraagstukken in het veld zijn daarbij steeds leidend. Het centrum verzamelt, bewerkt, ontwikkelt en verspreidt kennis en geeft beleids- en onderzoeksad-viezen over een scala van mantelzorgthema’s: respijtzorg, interculturele familiezorg, Wmo, dementie, jonge mantelzorgers, mantelzorg in palliatieve fase, mantelzorg en arbeid, samenspel tussen formele en informele zorg, interactieve mantelzorgbeleidsvorming, technologie en wonen. Het centrum werkt daarin samen met allerlei relevante sectoren: geestelijke gezondheidszorg, welzijn, verple-ging/verzorging/thuiszorg, eerstelijnszorg, cure, etc. Verkennende en kwalitatieve studies naar verschillende deelthema’s zijn verricht, regelmatig ook in samenwerking met universiteiten of kennisinstituten. Handreikingen, trainingen en instrumenten voor het werkveld zijn ontwikkeld. Op verschillende manieren wordt de (ontwikkelde en verzamelde) kennis toegankelijk gemaakt en verspreid; de digitale informatie (website, elektronische nieuwsbrief, databank) is een vertrouwde bron voor de doelgroep en wordt veelvuldig geraadpleegd. De schriftelijke compacte publicaties vinden hun weg naar vele professionals. In vaktijdschriften worden artikelen gepubliceerd. Bijeenkomsten (con-gressen, lezingen, werkplaatsen, presentaties, kringen, trainingen, uitwisselingen, etc.) maken monde-linge kennisoverdracht mogelijk en zorgen voor verbindingen tussen partijen. De samenwerking met partners in verschillende vormen is cruciaal, zoals met Mezzo (congressen, mantelzorglezing, gezamenlijke projecten), ActiZ (publicaties, projecten) uitvoerende organisaties (presentaties, publicaties, trainingen) en onderzoek- en kennisinstituten (netwerk, advisering, geza-menlijke projecten).

3 Missie en functie van het Expertisecentrum Mantelzorg Het belang en de rol van mantelzorg in de samenleving is groot en neemt verder toe. Steeds meer actoren en partijen houden zich expliciet of meer impliciet bezig met het thema mantelzorg en met mantelzorgondersteuning. De landelijke en lokale overheid hebben het beleidsterrein duidelijk be-noemd en werken aan verdere invulling. Ook diverse provinciale overheden hebben mantelzorg expli-ciet als beleidsterrein benoemd. Verschillende kennisinstituten, adviesraden, onderzoeksinstituten en universiteiten verrichten op het thema mantelzorg onderzoek en ontwikkelen kennis vanuit verschil-lende invalshoeken. Mezzo en patiëntenorganisaties behartigen (ook) de belangen van mantelzor-gers. Mezzo heeft daarnaast een belangrijke rol in de kennisverspreiding en -ontwikkeling. De provin-ciale centra voor maatschappelijke ondersteuning hebben vrijwel allemaal ook het thema mantel-zorg(ondersteuning) in hun portefeuille. Verschillende lokale en regionale mantelzorgorganisaties ontwikkelen zich tot expertisecentrum mantelzorg. Aanbieders van zorg en welzijn (beroepsmatig en vrijwillig) zien het belang van een meer integrale benadering van mantelzorg en zorg. Veel partijen zoeken naar mogelijkheden om mantelzorg in samenhang met andere beleidsterreinen te benaderen (met formele zorg en vrijwillige inzet, met diverse terreinen zoals wonen, zorg, welzijn, arbeid, emancipatie). Er is veel kennis en informatie beschikbaar, en er dienen zich in de dynamiek van de ontwikkelingen nieuwe vraagstukken aan. Kennis is altijd dynamisch en moet blijven stromen in samenhang met veranderende, actuele politieke en maatschappelijke omstandigheden. Voor een zich ontwikkelend kennisgebied als mantelzorg is een centrale kennisfunctie van betekenis om te voorkomen dat er versnippering optreedt. Het genere-ren, delen, toepassen en evalueren van kennis is een cyclisch proces waarin producent en gebruiker van kennis elkaar ontmoeten en nauw samenwerken. Het Expertisecentrum Mantelzorg is goed ingebed in de landelijke kennisstructuur en is geëquipeerd om te fungeren als kennisplatform en verbindende schakel tussen veel bronnen van informatie en initiatieven, tussen de partijen die zich bezig (moeten) houden met mantelzorg(ondersteuning).


Missie Het Expertisecentrum Mantelzorg heeft de missie om te werken aan een integrale en continue bena-dering van de ondersteuning van mantelzorg. Wij bundelen, verbinden en verspreiden daartoe kennis vanuit en ten behoeve van verschillende niveaus en sectoren:

• wetenschap en praktijk;

• beleid en uitvoering op het gebied van welzijn, zorg, wonen, arbeid, vrijwillig en professioneel;

• bestuurslagen van Europees tot lokaal. De kennis is toegankelijk en bruikbaar voor de relevante doelgroepen in het veld en leidt tot verbete-ring van de kwaliteit en effectiviteit van mantelzorgondersteuning. Functie Vanuit deze missie heeft het Expertisecentrum Mantelzorg de volgende functies:

• Kennisfunctie Verzamelen, bewerken, verspreiden van kennis over het brede terrein van mantelzorg(ondersteuning) in relatie tot relevante andere aandachtsgebieden. Toegankelijk en toepasbaar maken van deze ken-nis.

• Forumfunctie Verbindingen leggen tussen alle relevante actoren. Platform bieden voor ontmoeting, uitwisseling en samenwerking.

• Agenderingsfunctie Signaleren van en attenderen op trends en ontwikkelingen. Stimuleren van debat. Agendasetting.

• Adviesfunctie Adviseren over onderzoeksprogrammering, beleidsvorming, versterking samenwerking en implemen-tatie van interventies.

4 Doelstelling en doelgroepen Met het vervullen van deze functies beoogt het Expertisecentrum Mantelzorg een algemeen doel te bereiken, dat jaarlijks wordt toegespitst op meer concrete doelen. Het centrum richt de activiteiten op een brede doelgroep, waarbinnen jaarlijks een specifieke focus wordt gelegd. Algemene doelstelling Het Expertisecentrum stelt zich de komende drie jaren ten doel om de doelgroepen te bereiken met actuele, toegankelijke en toepasbare kennis op basis waarvan zij een bijdrage kunnen leveren aan vergroting van de kwaliteit, capaciteit en beschikbaarheid van mantelzorg en verbetering van de on-dersteuning en bescherming van mantelzorgers. Doelgroepen Het brede en diverse scala van partijen en organisaties die zich bewegen op het terrein van mantel-zorg en mantelzorgondersteuning behoren tot de doelgroep van het Expertisecentrum:

• overheden (nationaal, provinciaal en lokaal);

• zorgsector (eerste lijn, verpleging en verzorging met en zonder verblijf, geestelijke gezondheids-zorg, gehandicaptenzorg, preventieve zorg en ziekenhuiszorg);

• welzijnssector (welzijn ouderen, maatschappelijk werk, opbouwwerk, steunorganisaties en infor-mele zorg);

• vrijwilligersorganisaties;

• onderwijs en opleidingen (regulier en specifiek);

• sociale partners (werkgeversorganisaties, vakorganisaties en UWV);

• indicatiestellers;

• financiers;

• beroeps-/brancheorganisaties;

• belangenorganisaties;

• onderzoeksinstellingen.


5 Vraagstukken die aandacht vragen In het licht van de maatschappelijke ontwikkelingen dienen zich momenteel bij alle relevante partijen nieuwe vraagstukken aan. Deze vragen om een benadering van mantelzorg en mantelzorgondersteu-ning in samenhang met andere gebieden en om nieuwe concepten die ertoe bijdragen dat mantelzorg de essentiële rol in de samenleving kan behouden. De noodzaak om mantelzorg meer integraal te benaderen dient zich aan. We beschrijven hier compact een aantal vraagstukken die de komende drie jaren richting geven aan de activiteiten van het Expertisecentrum. A Structuur voor informatie- en communicatiestroom Het is winst dat een toenemend aantal actoren en partijen zich expliciet of meer impliciet bezighoudt met het thema mantelzorg en met mantelzorgondersteuning. In landelijk en lokaal overheidsbeleid is het een duidelijk benoemd beleidsterrein. Aanbieders en financiers van zorg en welzijn onderkennen het belang van mantelzorg in relatie met hun dienstverlening. Kennisinstituten, adviesraden, onder-zoeksinstituten en universiteiten verrichten op het thema mantelzorg onderzoek en ontwikkelen kennis vanuit verschillende invalshoeken. In verschillende opleidingen komt er in beperkte mate aandacht voor mantelzorg. Mezzo heeft naast de rol van belangenbehartiging ook een belangrijke rol in de ken-nisverspreiding en -ontwikkeling. De provinciale centra voor maatschappelijke ondersteuning hebben vrijwel allemaal ook het thema mantelzorg(ondersteuning) in hun portefeuille. Verschillende lokale en regionale mantelzorgorganisaties passen hun voorzieningen aan bij nieuwe vragen, werken samen met partners en ontwikkelen de functie van lokale of regionale expertisecentrum mantelzorg.

Met het aantal betrokken partijen groeit de stroom aan kennis en informatie ook. Daarom is het van toenemend belang dat er een structuur is in de beschikbare informatie, zodat elke doelgroep pas-sende kennis en informatie kan vinden en delen. En dat tussen de partijen verbindingen worden gelegd om overlappingen te beperken en synergie te bewerkstelligen.

B Differentiatie in begripsvorming Het begrip mantelzorg heeft duidelijk ingang gevonden in beleidsmatig en dagelijks taalgebruik. De exacte invulling is sterk afhankelijk van de context waarin het begrip wordt gehanteerd. Er is behoefte aan differentiatie in het begrip om preciezer aan te duiden waarop beleid en ondersteu-ning zich willen richten. De staatssecretaris licht in de laatste Beleidsbrief 3 nogmaals het onderscheid tussen mantelzorg, vrijwillige zorg en professionele zorg toe. Onduidelijkheden komen bijvoorbeeld voort uit de noodzaak van afbakening van het begrip in weten regelgeving (AWBZ, Wmo) ten opzich-te van gebruikelijke zorg. Om doelgroepen voor ondersteuning beter te bereiken dienen zich ook nieuwe termen aan, zoals familiezorger, spilzorger, gebruikelijke zorger of informele zorger. Kortom, er is geen eenheid van taal, ook niet ten aanzien van respijtzorg.

4 Dit belemmert de commu-

nicatie en het belemmert het benutten van ondersteunende voorzieningen. Het is van belang om bestaande en nieuwe begrippen meer eenduidig in de communicatie te han-teren, zodat belang en betekenis van mantelzorg goed uit de verf komen en beleid en maatregelen er op toegesneden kunnen worden.

C Effectiviteit van interventies Veelvuldig wordt de vraag gesteld welke interventies ter ondersteuning van mantelzorg effectief zijn. Effectiviteit kent verschillende aspecten, namelijk voor de zorgvrager, voor de mantelzorger zelf en voor de zorg in het algemeen. Daarop is nog weinig zicht. Bovendien moeten de interventies meebe-wegen met de dynamiek in het huidig zorgen welzijnsbestel en nopen de veranderingen tot andere interventies om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen en kwaliteit van zorg op peil te hou-den. In opdracht van het ministerie van VWS worden diverse effectieve interventies op het gebied van welzijn gezocht en beschreven

5, waaronder de effectiviteit van interventies ter ondersteuning van

mantelzorgers6.

3 VWS Beleidsbrief Naast en met elkaar, sept 2009

4 VWS Beleidsbrief Naast en met elkaar, sept 2009 en Ruimte voor respijt, State of the art discussienotitie, Expertisecentrum

Mantelzorg, juni 2009 5 MOVISIE / programma Trends & Onderzoek, Effectieve Interventies

6 persoonsgebonden budget, methode familiezorg, ontmoetingscentra voor dementerenden, MOVISIE / programma’s Trends &

Onderzoek en Informele Zorg


Het is van belang om antwoorden te geven op de vraag naar de effectiviteit van interventies die aansluiten bij de veranderende eisen en behoeften van de samenleving, de zorgvragers en de mantelzorgers zelf. Onderzoeksvragen dienen daarop gericht te zijn.

D Wet- en regelgeving De wijzigingen in het zorgstelsel (AWBZ, Zvw, Wmo) hebben grote effecten op de informele zorg en de samenhang met formele zorg. Dat blijkt vaak nadat wijzigingen al zijn doorgevoerd. In adviezen en beleidsvoorstellen zouden deze effecten tevoren moeten worden meegenomen

7.

De staatssecretaris stelt ondermeer voor de mogelijkheden nader te verkennen om bepaalde zorg vanuit AWBZ en Wmo flexibeler uitwisselbaar te maken.

8

Gemeenten blijken niet goed voorbereid te zijn op de gevolgen van de pakketmaatregel Begeleiding AWBZ (met ingang van 2009), ondermeer voor wat betreft de veranderende vraag van mensen met een lichte beperking en hun mantelzorgers die een beroep doen op Wmo-voorzieningen, bijvoorbeeld voor respijtzorg.

Het is van belang om de effecten voor mantelzorg bij (voorstellen voor) veranderingen in weten regelgeving tevoren in kaart te brengen, zodat ze kunnen worden meegewogen in de besluitvor-ming. Dit speelt op korte termijn bijvoorbeeld concreet bij de invoering van extramurale Zorgzwaar-te Pakketten in 2011.

Vanuit de basiszorgverzekering is nog weinig aandacht voor mantelzorgondersteuning; in sommige aanvullende polissen is wel vergoeding van respijtzorg. Investeren in mantelzorgondersteuning blijkt bijvoorbeeld bij te dragen aan therapietrouw en dus aan beperking van de ziektelast (bijvoorbeeld bij revalidatie). Zorgprogramma’s (ketenzorg) bieden goede aanknopingspunten om het totale systeem van cliënt en omgeving mee te nemen voor zorg en ondersteuning.

Het is van belang om na te gaan welke mogelijkheden er in de Zvw zijn om in het kader van inte-grale zorgprogramma’s (ketenzorg) mantelzorgers standaard mee te nemen en ook de financiering daarvoor te realiseren.

E Samenspel Ook zorginstellingen en hulpverleners krijgen steeds meer oog voor mantelzorg(ers), in relatie tot de zorgcliënt, als partner in de zorg en als cliënt. In alle betreffende werkvelden (preventie, eerste lijn, cure, care, welzijn, vrijwilligers) wordt gezocht naar mogelijkheden om de samenhang tussen formele en informele zorg te verbeteren. Het project Samenspel

9 werkt aan verdere implementatie van methoden om het samenspel van forme-

le en informele zorg te verbeteren in de sector verpleging/verzorging/thuiszorg. Ook de staatssecreta-ris bepleit in haar meest recente Beleidsbrief (september 2009) een goed samenspel tussen informele en formele zorg en doet voorstellen om dit te verbeteren. Daar spelen vraagstukken ondermeer met betrekking tot communicatie, kwaliteit van zorg en leven, eigen verantwoordelijkheid nemen, vormen van ondersteuning en de integrale benadering op wijkniveau. In het kader van zorgprogramma’s/ketenzorg (bijvoorbeeld dementie, NAH) vindt afstemming tussen verschillende fasen in de zorg plaats. Daarbinnen zou mantelzorgondersteuning een vast element kunnen zijn, zodat op diverse momenten de aandacht voor mantelzorg gegarandeerd is en geïnte-greerd met zorg en hulp aan de zorgvrager ingezet kan worden.

Het is van belang om in alle typen zorg en welzijnsorganisaties invulling te geven aan het samen-spel tussen mantelzorgers, vrijwilligers en professionals, zowel in werkwijzen en methoden als in kwantiteit en kwaliteit van de voorzieningen.

F Respijtzorg Respijtzorg is benoemd als één van de basisfuncties mantelzorgondersteuning die lokaal voldoende beschikbaar moet zijn. Zorg-, welzijns- en vrijwilligersorganisaties hebben een functie in het aanbod van een scala aan respijtzorgvoorzieningen. Het beoogde effect van respijt is de mantelzorger een

7 zoals SER advies 2008, Kabinetsnota Zeker van zorg, nu en straks, 2008, Pakketmaatregelen AWBZ 2008, Beleidsregels

Indicatiestelling AWBZ 8 VWS Beleidsbrief Naast en met elkaar, sept 2009

9 in opdracht van VWS uitgevoerd door MOVISIE/Vilans/ActiZ 2009-2011=


adempauze te geven en tegelijkertijd passende zorg en hulp in te zetten voor de zorgvrager. Deze beide elementen van respijtzorg zijn sterk met elkaar verbonden.

Het is van belang dat er meer bekendheid gegeven wordt aan respijtzorg, zowel onder zorgvragers en mantelzorgers, als ook onder aanbieders, verwijzers en financiers. Daarnaast dient het aanbod zodanig gedifferentieerd te zijn dat het aansluit op de zeer diverse behoeften van zowel zorgvra-gers als mantelzorgers. Met name ook in zorgprogramma’s/ketenzorg dient de aandacht voor res-pijtzorg meer ingebed te worden.

G Wmo Met de Wmo is mantelzorgondersteuning een expliciete taak van de lokale overheid geworden. VWS ondersteunt lokale partijen bij de implementatie van de basisfuncties mantelzorgondersteuning

10. Dit

traject zal gemeenten op weg helpen, maar genereert bij alle lokaal betrokken partijen ook nieuwe vragen over passende maatregelen en aanpak om een verantwoord niveau van zorg te blijven garan-deren. In vrijwel alle gemeenten zijn voorzieningen voor mantelzorgondersteuning aanwezig, maar veel men-sen weten dat niet

11, terwijl het gebruik maken van mantelzorgondersteuning positieve effecten blijkt te

hebben12

. Respijtzorg vraagt hierin specifiek aandacht13

. Gemeenten zijn zoekend om invulling te geven aan hun regierol op het gebied van mantelzorgbeleid. Daar spelen diverse vraagstukken, zoals hoe het compensatiebeginsel voor mantelzorgers uitgewerkt kan worden.

Het is van belang de betrokken lokale partijen in samenhang met elkaar te ondersteunen en te ad-viseren in het optimaliseren van mantelzorgondersteuning in het licht van de Wmo en andere rele-vante regelgeving.

H Bereiken van specifieke categorieën Er is afgelopen jaren meer zicht gekomen op de omvang en aard van mantelzorg, wie de mantelzor-gers zijn en wat ze doen, voor wie mantelzorgers zich inzetten en welke betekenis en waarde het ver-lenen van mantelzorg heeft. En in welke vorm en omvang ondersteuning gewenst is. Onderzoek wees uit dat er categorieën mantelzorgers zijn die meer risico op overbelasting lopen, zoals mantelzorgende partners, alleen-zorgers, jonge mantelzorgers, mensen die zorgen voor een naaste met psychiatrische beperkingen en werkende mantelzorgers. Het zijn met name deze categorieën die zich moeilijker laten aanspreken voor informatie en hulp. Mensen die gebruik maken van mantelzorgondersteuning blijken hier dikwijls op attent gemaakt te zijn door hulpverleners als huisarts, thuiszorg, ziekenhuis en oude-renadviseur.

Het is van belang specifieke categorieën mantelzorgers beter te bereiken met passende onder-steuning, afgestemd op hun behoeften en langs diverse kanalen (hulpverlener)s. Maar het is ook belangrijk om inzicht te krijgen in situaties die zich (nog) niet kenmerken door overbelasting, zodat voorkomen wordt dat overbelasting ontstaat en om te zien welke factoren ma-ken dat mantelzorg met voldoening en zonder overbelasting verleend kan worden.

I Nieuwe dwarsverbanden tussen burgers Vóór 2005 lag de focus van de terugtredende overheid vooral op ondersteuning van zwaarbelaste en minder draagkrachtige mantelzorgers. De huidige uitnodigende en verbindende overheid

14 zet in op

ondersteuning van alle mantelzorgers. Dit kan niet zonder ook een beroep te doen op medeburgers. Daar hoort een nieuw type voorzieningen bij die activerend werken, die iets aanbieden, maar tegelijk iets vragen. Wederkerigheid, netwerken en sociale contacten spelen hier een rol. Het gaat om het vinden van een balans tussen activeren en ondersteunen, expliciet uitnodigen van sociaal geïsoleerde mantelzorgers (spilzorgers, alleen-zorgers) en het ondersteunen van kwetsbare categorieën mantel-zorgers.

10

MOVISIE, project Goed voor Elkaar, 2009- 2012 11

SCP onderzoek 2009: 40% weet niet of er respijtzorg is, 79% niet dat er emotionele ondersteuning mogelijk is 12

slechts 8% meldt geen positief effect, SCP 2009 13

VWS Beleidsbrief Naast en met elkaar, sept 2009 14

na 2005 volgens Tonkens e.a. in: Tussen onderschatten en overvragen, 2009=


Het is van belang om tussen individuele burgers onderling, maatschappelijke organisaties, bedrij-ven en overheid passende nieuwe verbanden te creëren die uitnodigen tot contact, verbinding en wederkerigheid die ondersteunend zijn bij zorg in eigen kring.

J De zin van zorgen Het behouden en stimuleren van een sociaal netwerk waarin het zorgen gedeeld kan worden met meerdere mensen maakt de mantelzorgtaak minder zwaar. In het algemeen verlicht begrip vanuit de omgeving de mantelzorgtaak

15. Als daarnaast mensen niet alleen zelfrespect kunnen ontlenen aan

succes op school of de arbeidsmarkt, maar ook aan deelname aan mantelzorg of vrijwilligerswerk, kan het verlenen van informele zorg zingevend zijn.

Het is van belang te verkennen hoe een bijdrage geleverd kan worden aan het erkennen en res-pecteren van mantelzorg in de samenleving, voor mannen en vrouwen.

6 Activiteitenplan De missie en algemene doestelling (paragraaf 3 en 4) zijn leidend voor de activiteiten van het cen-trum. De in paragraaf 5 beschreven vraagstukken (A tot en met J) geven de komende drie jaar mede richting aan de activiteiten. Voor 2010 zijn deze activiteiten hierna concreter uitgewerkt. De doelstel-lingen per onderdeel (6.1, 6.2 en 6.3) zijn een specificering van de algemene doelstelling. De activitei-ten en resultaten zijn beschreven voor het jaar 2010. De vier functies (paragraaf 3) zijn daarin te her-kennen.

6.1 Expertisecentrum (algemeen)

Dit is het fundament van het centrum waarin de activiteiten voor meerdere jaren benoemd zijn. Voor 2010 zijn enkele specifieke resultaten benoemd. De vraagstukken A tot en met J geven richting aan dit onderdeel. Doelstellingen

• Actuele kennis en informatie op het brede terrein van mantelzorg(ondersteuning) gestructureerd aanbieden, zodat de doelgroepen inspiratie en handvatten hebben om beleid, onderzoek en prak-tijk op gebied van mantelzorg(ondersteuning) vorm te geven.

• Connectie met relevante veldpartijen om kennis en informatie uit te wisselen en gezamenlijk ken-nis te ontwikkelen.

• Entameren van discussie en visievorming over nieuwe ontwikkelingen. Doelgroepen Beleidsmakers, politici, onderzoekers, adviesorganen, managers en uitvoerders uit alle beleids- en beroepsvelden waar men te maken heeft met mantelzorg(ondersteuning). Samenwerkingspartners VWS, Mezzo, VNG, kennisinstituten (landelijk en provinciaal), universiteiten, ZonMW, brancheorgani-saties en beroepsorganisaties. Activiteiten:

• Signaleren van relevante ontwikkelingen en beschrijven van vraagstukken op gebied van mantel-zorg(ondersteuning) in het veld, op basis van onderzoeksresultaten.

• Kennis verzamelen, bewerken en in toegankelijke structuur aanbieden via diverse kanalen.

• Digitale informatievoorziening beheren, ontwikkelen en actualiseren

• Als vraagbaak voor het veld fungeren.

• Onderhouden en uitbreiden van een netwerk met relevante partners en organisaties.

• Faciliteren van kenniskringen.

• Bijdragen aan eenheid van taal op gebied van mantelzorg en respijtzorg.

• Resultaten van onderzoek analyseren en vertalen naar de praktijk.

• Verkennen en stimuleren van onderzoeksmogelijkheden op gebied van mantelzorg en arbeid.

15

SCP 3e tussenrapportage Wmo-evaluatie 2009


• Adviseren ten aanzien van beleid, weten regelgeving, onderzoek en praktijk.

• Vraagstukken agenderen en draagvlak creëren.

• Verkenning van trends en nieuwe concepten. Resultaten

• www.expertisecentrummantelzorg.nl actualiseren, vernieuwen en beheren, met een bezoekers-aantal van minimaal 20.000 per jaar, met ondermeer:

- e-zine: 5 x per jaar 1600 abonnees - thematische webdossiers - databank MantelzorgImpuls - interactief platform

• Informatiedesk: dagelijkse telefonische bereikbaarheid.

• Schriftelijke publicaties: factsheets, brochures, essays en artikelen.

• Presentaties en bijeenkomsten: lezingen, workshops op verzoek, conferenties en themadagen.

• Jaarlijkse Nationale Mantelzorglezing (in samenwerking met Mezzo).

• Twee bijeenkomsten van Kenniskring Mantelzorg CMO’s.

• Afstemming met regionale Expertisecentra in oprichting.

• Contacten met Eurocarers.

• Platform voor discussie en debat.

• Beleids- en onderzoeksadvies.

• Trendbeschrijving nieuwe concepten.

• Handreikingen naar aanleiding van verschillende methodiekbeschrijvingen Effectieve Interventies, eenheid van taal mantelzorg/respijtzorg.

• Voorstel voor onderzoek mantelzorg en arbeid in het kader ZonMw programma (subsidieaan-vraag).

Begroting

• Personele kosten: € 309.510

• Materiële kosten: € 40.000

6.2 Samenspel informele en formele zorg

In dit onderdeel zijn de vraagstukken E en F (paragraaf 5) richtinggevend. Het sluit aan bij (de resulta-ten van het) het project “Samenspel”, maar verbreedt de doelgroep. Doelstelling Bijdragen aan de verbetering van de samenhang tussen formele en informele zorg voor verschillende sectoren. Doelgroepen Aanbieders van formele en informele zorg en hulp, lokale overheden, belangenorganisaties, interme-diairen, financiers. Samenwerkingspartners VWS, VNG, ActiZ, VGN, GGZ-NL, NVZ, Mezzo, opleidingen, beroepsorganisaties, MOVISIE, Vilans (centrum Familieparticipatie). Activiteiten

• Adviseren naar aanleiding van beleidsvoorstellen aan VWS (beleidsbrief VWS).

• Verkennen van mogelijkheden om methoden verzameld in het kader van project “Samenspel” te transformeren voor en met andere sectoren (GGZ, VGN, welzijn, ziekenhuizen).

• Verkennen hoe op buurt- en wijkniveau samenspel een rol kan spelen.

• Visievorming respijtzorg faciliteren (op basis van discussienotitie Ruimte voor respijt).

• Bijdragen aan ontwikkeling van digitale respijtwijzer (Mezzo).

• Uitwerken handvaten voor respijtzorg.

• Op basis van onderzoek gevolgen van de pakketmaatregel begeleiding (AWBZ) handvaten voor gemeenten beschrijven.


• Verkennen hoe mantelzorg ingebed kan worden in ketens en zorgprogramma’s (bijvoorbeeld de-mentie, NAH).

Resultaten

• beleidsadvies aan ministeries en adviesorganen;

• handreiking “Respijtzorg” voor aanbieders en lokale overheden;

• inhoudelijke input voor de digitale informatievoorziening respijtzorg;

• handreiking “begeleiding” voor gemeenten;

• plan van aanpak voor samenspel en integrale benadering op wijk- en buurtniveau (aanhakend op het ondersteuningsprogramma Wonen Welzijn Zorg, MOVISIE);

• (bijdrage aan) handreiking mantelzorgers en NAH (in samenwerking met Hogeschool Utrecht in het kader van het project “Goeie snap”);

• twee opiniërende artikelen;

• symposium (gekoppeld aan Mantelzorglezing, in samenwerking met Mezzo). Begroting



6.3 Lokale mantelzorgondersteuning en bereiken van doelgroepen

In dit onderdeel zijn de vraagstukken G en H (paragraaf 5) richtinggevend. In het lopend implementatietraject basisfuncties mantelzorgondersteuning (MOVISIE/project Goed voor Elkaar) komt in beeld waar de lokale partners (overheden en anderen) witte vlekken ervaren in het vormgeven van mantelzorgondersteuning, met name gericht op risico- en kwetsbare groepen. Doelstelling Een bijdrage leveren aan de optimalisering van lokale mantelzorgondersteuning en het verbeteren van het bereiken van specifieke doelgroepen. Doelgroepen Lokale overheden, lokale en regionale ondersteunende organisaties, patiënten- en consumentenorga-nisaties, verwijzers, intermediairen en aanbieders van (professionele en vrijwillige) respijtzorg. Samenwerkingspartners VWS, MOVISIE (diverse programma’s), VNG, Mezzo, CMO’s Activiteiten

• In kaart brengen van knelpunten rondom de invulling van de basisfuncties mantelzorgondersteu-ning, onder meer op het gebied van invulling van het compensatiebeginsel voor mantelzorgers.

• Verkennen en beschrijven van voorbeelden van uitwerking van het compensatiebeginsel in enkele gemeenten.

• Handvaten bieden voor het inbedden van specifieke functies, bijvoorbeeld respijtzorg (zie ook paragraaf 6.2).

• Handvaten bieden met betrekking tot het bereiken van doelgroepen.

• Adviseren op gebied van informatievoorziening over respijtzorg aan gemeenten en aanbieders. Resultaten

• overzicht invulling compensatiebeginsel voor mantelzorgers;

• bijdrage aan handreiking (MOVISIE) voor het omgaan met kwetsbare groepen mantelzorgers;

• handreiking verbetering PR op gebied van respijtzorg;

• twee artikelen;

• presentaties tijdens congressen en workshops. Begroting




7 Organisatie De positionering en organisatie van het Expertisecentrum Mantelzorg is centraal binnen de kennisin-stituten MOVISIE en Vilans. Van daaruit kan zij de vier functies vervullen. Deze centrale positie is onontbeerlijk om de zich aandienende vraagstukken integraal te benaderen. De samenwerking tussen de kennisinstituten MOVISIE en Vilans biedt daarvoor een goede basis, omdat daarmee een verbinding met korte lijnen is te leggen tussen onderzoek en ontwikkeling op het thema mantelzorg en diverse aanpalende thema’s. De medewerkers werken zowel in projecten van het Expertisecentrum als in andere projecten binnen hun organisatieverband (programmalijn, afdeling). De manager informele zorg van MOVISIE coördi-neert het Expertisecentrum. De expertise wordt ingezet conform de verdeling 50% -50%. Alle mede-werkers hebben ruime ervaring en netwerken in het werkveld en zijn sterk betrokken bij de thematiek. Een flexibele en vraaggerichte houding is de basis van de dienstverlening. Daarnaast wordt nauw samengewerkt met Mezzo in projecten en producten. In de stuurgroep van het Expertisecentrum Mantelzorg zijn vertegenwoordigd:

• Mezzo, landelijke vereniging van mantelzorgers en vrijwilligerszorg;

• NRK/SSVH;

• Vilans;

• MOVISIE;

• Vereniging van Nederlandse Gemeenten (adviseur);

• Ministerie van VWS (waarnemer). De stuurgroep heeft als taken:

• adviseren over de (meer)jarenplanning en begroting;

• toezien op de voortgang van de werkzaamheden;

• zwaarwegend adviseren over de inhoud van het jaarverslag en de jaarrekening;

• al dan niet instellen van een klankbordgroep vanuit het veld en/of besluiten tot (een) andere vorm(en) van raadpleging van het veld.

Jaarlijks wordt een werkplan gepresenteerd op basis van het meerjarenplan. Jaarlijks legt MOVISIE aan het ministerie van VWS verantwoording af over het verloop van het totale project Expertisecentrum Mantelzorg in de vorm van een jaarverslag en jaarrekening.

8 Begroting De activiteiten in hoofdstuk 6 zijn naar totaal van personele (uren) en materiële kosten uitgewerkt.

Personele kosten Materiële kosten 6.1 309.510 40.000 6.2 69.360 15.000 6.3 70.450 9.000 Totaal: € 449.320 € 64.000 TOTAAL € 513.320 Uitgewerkte begroting (ten behoeve van VWS subsidie portal) in de bijlage.


Bijlage 1: Projectbegroting Expertisecentrum Mantelzorg 2010

Begroting inzet personeel / uren

ACTIVITEITEN in uren

Activiteiten geclusterd naar functieniveau Onderverdeling naar afzonderlijke activiteiten

1 Expertisecentrum (algemeen)

Expert 600 coördinatie 150

Senior 1,100 secretariële ondersteuning 200

Junior 1,000 teamoverleg 150

Projectassistent 230 PR en communicatie 100

website 700

databank 200

info desk 150

presentaties/bijeenkomsten 300

mz lezing 150

onderzoeks/beleidsadvies 300

publicaties 300

platform en netwerk 100

internationaal contact 130

subtotaal 2,930 2,930

2 Samenspel formele en informele zorg

Expert 220 beleidsadvisering 80

Senior 200 handreikingen respijtzorg 150

Junior 150 handreiking begeleiding 80

Projectassistent 50 vertaling methoden samenspel 130

samenspel op buurt en wijkniveau 100

ketens en zorgprogramma's 80

subtotaal 620 620

3 Lokale mantelzorgondersteuning en bereiken van doelgroep

Expert 80 compensatiebeginsel 250

Senior 200 handreiking bereiken doelgroepen . 360

Junior 400 advisering informatievoorziening respijtzorg 100

Projectassistent 30

subtotaal 710 710

TOTAAL AANTAL UREN 4,260 4,260


Specificatie begroting inzet personeel uren / kosten

ACTIVITEITEN Uren Tarief Subtotaal


Expert 600 138 82,800

Senior 1,100 113 124,300

Junior 1,000 87 87,000

Projectassistent 230 67 15,410

subtotaal 2,930 309,510


Expert 220 138 30,360

Senior 200 113 22,600

Junior 150 87 13,050


subtotaal 620 69,360

3 Lokale mantelzorgondersteuning en bereiken van doelgroepen

Expert 80 138 11,040

Senior 200 113 22,600

Junior 400 87 34,800


subtotaal 710 70,450

TOTAAL AANTAL UREN EN KOSTEN 449,320


Specificatie materiële kosten in euro's


algemeen 5,000

publicaties 5,000

elektronische producten 13,000

presentaties 7,000

diensten derden 10,000

subtotaal 40,000


algemeen 2,000

publicaties 7,000


presentaties 4,000

diensten derden 0

subtotaal 15,000

3 Lokale mantelzorgondersteuning en bereiken doelgroepen

algemeen 2,000

publicaties 5,000


presentaties 0

diensten derden 1,000

subtotaal 9,000

TOTAAL MATERIELE KOSTEN 64,000


Begrotingsplan: somma personele en materiële kosten

Bedragen in euro's

1 Kenniscentrum (algemeen)

personele kosten 309,510

materiële kosten 40,000

subtotaal 349,510




subtotaal 84,360

3 Lokale mantelzorgondersteuning en bereiken doelgroepen



subtotaal 79,450

TOTAAL KOSTEN 513,320

Meerjarenplan 2010-2012 Werkplan 2010 - In voor zorg · Mantelzorg heeft een verbinding met diverse...

Documents

Transcript of Meerjarenplan 2010-2012 Werkplan 2010 - In voor zorg · Mantelzorg heeft een verbinding met diverse...