22

achtergrond

Meer kleur in de stad!De Nederlandse steden worden steeds grauwer omdat er onder architecten een taboe

lijkt te rusten op het gebruik van kleur, stelt de invloedrijke architect Ben van Berkel.

Hij wil dat zijn vakgenoten meer met kleur gaan werken. Wat vinden de professionals

die nauw betrokken zijn bij de vormgeving van de Nederlandse steden?

T e k s t : P e t e r B o o r s m aF o t o ’ s : P e t v a n d e L u i j t g a a r d e n

Architecten moeten wat meer durf tonen als het gaat om het gebruik van kleur bij hun ontwerpen. Soms lijkt het er op dat er onder architecten een taboe rust op het gebruik van kleur in façades van gebouwen. Dat stelt de bekende Nederlandse architect Ben van Berkel in de studie Urban Color, een studie in opdracht van het Ak-zoNobel Aesthetic Center.

Volgens Van Berkel waren de steden vroeger veel kleur-rijker. Welke kleuren werden gebruikt was grotendeels afhankelijk van de grondstoffen die ter plaatse be-schikbaar waren. De industriële revolutie en later de globalisering zorgden ervoor dat overal ter wereld dezelfde materialen en expertise beschikbaar kwamen. Regionale verschillen dreigen hierdoor te verdwijnen,

aldus Van Berkel. Dat wordt nog eens versterkt door de grote invloed van het modernisme in de architectuur. Zo had de beroemde architect Le Corbusier een sterke voorliefde voor witte gebouwen. Dat heeft volgens Van Berkel geleid tot een situ-atie waarin moderne ontwerpen heel expressief zijn in vorm, maar door het gebruik van beton, staal of glas zeer vlak van kleur. En dat is jammer, vindt de archi-tect die naam heeft gemaakt met onder meer de baby-blauwe Erasmusbrug in Rotterdam en het oranje Agora Theater in Lelystad. Hij roept zijn vakgenoten op het taboe op het gebruik van kleur te doorbreken. Intelli-gent kleurgebruik kan volgens Van Berkel identiteit en dynamiek verlenen aan een buurt of een stad of van nut zijn bij oriëntatie.Hij wil allereerst de architecten oproepen meer durf aan de dag te leggen als het gaat om kleurgebruik in de steden. “Maar”, voegt hij er aan toe, “ook alle andere partijen hebben een rol om steden een sterkere iden-titeit te geven door goed en intelligent kleurgebruik.”Hoe landt dit pleidooi voor meer kleur in de archi-tectuur bij de mensen die nauw betrokken zijn bij de vormgeving van steden? Zijn de Nederlandse steden inderdaad te grauw?

P r o j e c t o n t w i k k e l i n g

ING Real Estate, één van de grootste onroerendgoed-maatschappijen ter wereld, ontwikkelt jaarlijks voor

Ben van Berkel verrichtte zijn studie naar kleurge-bruik in de moderne stedelijke architectuur in op-dracht van verffabrikant AkzoNobel. Om precies te zijn in samenwerking met Aesthetic Center van de multinational. Deze afdeling is opgezet om exper-tise op het gebied van kleur te creëren en bij elkaar te brengen, met als doel innovatief te blijven.Het AkzoNobel Aesthetic Center doet al veel langer onderzoek naar kleurgebruik in de architectuur. Zo zijn er voor het merk Sikkens speciale kleurenwaai-ers ontwikkeld met historische kleuren van steden als Dordrecht en Barcelona. Het bedrijf is ook be-trokken geweest bij restauraties van beroemde gebouwen zoals het Rijksmuseum en de Scala in Milaan. “Daar zie je dat er in het verleden wel veel kleur werd toegepast”, zegt Anne van der Zwaag, die de leiding heeft over het Aethetic Center. “Wij vonden het frappant dat er zo weinig kleur wordt gebruikt

in de moderne architectuur. Hoe komt dat?, vroe-gen we ons af. We zijn zelf onderzoek gaan doen en stuitten toen op Ben van Berkel. We hebben hem gevraagd te onderzoeker wat nu de drivers zijn om wel of niet kleur toe te passen. Voor een deel lijkt dit bij de architecten te liggen, voor een deel bij over-heden en andere belanghebbenden.“Van der Zwaag en haar collega’s doen ook onder-zoek naar kleurpsychologie, de effecten van kleur op je geest en gevoel. Momenteel worden ook de mogelijkheden om kleur te gebruiken in routing onderzocht. “Kun je kleur gebruiken om je weg door een stad te vinden. Hoe kom je bijvoorbeeld bij het ziekenhuis of hoe vind je het treinstation? Letters moeten gelezen worden maar kleur kun je univer-seel inzetten. Daarnaast willen nagaan wat je als stadsbestuur of architect kunt doen om meer kleur in de stad aan te brengen. Dat gaan we nu in een aantal case studies onderzoeken. “

Het AkzoNobel Aesthetic Center

Ben van Berkel: ‘Alle partijen hebben een rol om steden een

sterkere identiteit te geven door

goed en intelligent kleurgebruik’

23

achtergrond

honderden miljoenen euro’s aan projecten. Vinden zij dat er in de moderne architectuur te weinig kleur wordt gebruikt? “Kleur krijgt evenveel aandacht als vorm en materiaal-keuze”, preciseert Gert-Joost Peek, manager research & concepts Development bij ING Real Estate. Het klopt volgens hem wel dat je in de moderne architectuur weinig uitbundig kleurgebruik ziet, om verschillende goede redenen. “Onze gebouwde omgeving heeft een verwachte levensduur van ongeveer  vijftig jaar.  Als projectontwikkelaar  wil je  daarom kleuren waar men niet te snel op uitgekeken is”, aldus Peek. Peek wijst er verder op dat er veel natuurlijke materi-alen worden gebruikt en architecten veel met de  na-tuurlijke structuur, textuur en kleur van die materialen werken. “Daarin zie je trouwens wel heel veel variatie.”De laatste reden is praktisch van aard. “Harmonisch aansluiten bij de bestaande omgeving valt beter in de overwegend behoudende smaak van vastgoedbeleg-

gers dan  sterke contrasten en dat geldt zowel voor vorm, materiaal als kleur.” G e b r o k e n w i t

“Het is inderdaad zo dat er in Zoetermeer veel grijs- en wittinten en baksteen worden gebruikt”, erkent Botine Koopmans, beleidsadviseur monumenten en secretaris van de welstandscommissie van Zoetermeer. “En de monumenten worden standaard in groen en gebroken wit geschilderd. Daar is overigens niets mis mee.”Een deel van de verklaring moet volgens Koopmans inderdaad gezocht worden in de grote invloed die het modernisme heeft gehad op de architectuur. Met uit-zondering van De Stijl is er nooit veel kleur gebruikt. Maar het zit ook de traditie van baksteenarchitectuur. Gepleisterde gevels worden sneller van een kleurtje voorzien.Zoetermeer is een stad met 120.000 inwoners die in 1962 is aangewezen als groeikern van Den Haag. Ook

al gaat de geschiedenis van het dorp Zoetermeer zeker duizend jaar terug, het overgrote deel van de bebou-wing dateert dan ook van de afgelopen veertig jaar.Hoewel Zoetermeer niet veel uitgesproken kleuren kent, zijn er wel uitzonderingen. Zo is er in de jaren zeventig voor de wijk Seghwaert een heel kleurenplan gemaakt door de Rotterdamse kunstenares Claartje Boekhorst. Koopmans: “Dat waren aardkleuren in al-lerlei schakeringen. Niet zulke felle kleuren dus, maar dat paste ook in de trend van die tijd.”

U r b a n v i l l a ’ s

“Gelukkig gebeurt er sinds de jaren negentig weer wat meer, dan alleen een kleuraccent”, aldus Koopmans. Een voorbeeld zijn de vier grote appartementsge-bouwen – urban villas - in felle primaire kleuren aan de Woudlaan in de wijk Rokkeveen, een ontwerp van Klunder Architecten uit Rotterdam. De kleuren wor-den nog eens versterkt door de zwarte kozijnen. Ook in de nieuwste wijk van Zoetermeer, Oosterheem, is een complex uit 2007 – een ‘welzijnscluster’ - van archi-tecte Jeanne Dekkers uit 2007 dat bewust is opgetrok-ken uit feloranje baksteen. Maar het blijven volgens Koopmans incidenten.Dat kleuren kunnen helpen bij identificatie en plaats-bepaling, zoals Van Berkel stelt, kan Koopmans zich goed voorstellen. “Bij de urban villas in Rokkeveen zie je dat kleurgebruik voor de bewoners tot herkenning leidt. Ze leggen aan bezoekers uit dat ze bijvoorbeeld in het blauwe gebouw wonen.”

04 - 2009verf&inkt

Botine Koopmans (Zoetermeer): “Bij de urban villas in Rokkeveen zie je dat kleurgebruik voor de bewoners tot herkenning leidt”.

Gert-Joost Peek (ING RealEstate): ‘Als projectontwikkelaar wil je kleuren waar men niet te snel op

uitgekeken is’

4

25

dan moet de gemeente de regie blijven houden. “Het aantal mogelijke kleuren is oneindig en juist daarom is er samenhang – regie – nodig. Het kan helemaal ont-sporen. Je moet er toch niet aan denken dat je buurman zijn huis lichtpaars schildert?”Zelfs als het juist de bedoeling is een kleurige wijk te maken, zoals in de Regenboogwijk in Almere, gaat dat niet vanzelf en moet dat geregisseerd worden, stelt De Vreeze. “Picadilly Circus oogt misschien chaotisch, maar het is wel bedacht. Sla een zijstraatje in en je staat weer in een historisch straatje. Is er sprake van harmonie, dan zie je dat terug in de waarde van het on-roerend goed.”“In zekere zin ben ik een traditionalist”, bekent De Vreeze. “Ik houd van moderne architectuur, maar wel op plaatsen waar het kan. En daar hoort dan kleur ook bij. Neem nu de wijk Kattenbroek. Daar staat een groot rood blok, midden in de wijk. Dat past daar. Omdat het een kubusvorm is, waarbij de felle kleur niet detoneert én omdat helemaal vrij staat.” •

met de tradities van de Europese steden moet omgaan. Je moet moderniseren maar die modernisering tegelij-kertijd hechten aan de regio.”Volgens De Vreeze is het de taak van de gemeenten om regisserend op te treden om te voorkomen dat de stad heel chaotisch wordt. “De stad is als een decor: de per-sonages mogen veranderen, met de decorstukken mag geschoven worden, maar de regisseur moet er voor zor-gen dat het toch één geheel blijft.”

S a m e n h a n g

In nieuwe buurten en wijken kan er natuurlijk meer dan in de oude binnensteden, vindt De Vreeze, maar ook

Duidelijk is verder dat als er met kleur gewerkt wordt, iedereen het er over heeft. Koopmans: “Zo is er in Zoe-termeer ook een buurt met koopwoningen met fel oranje koepels op het trappenhuis. Iedereen in Zoetermeer kent die wijk, als de wijk van de huizen met de oranje koepels.”

G r o e i s t a d

Amersfoort viert dit jaar dat het precies 750 jaar ge-leden stadsrechten kreeg. Amersfoort heeft een oude binnenstad, waar het oorspronkelijk middeleeuwse stratenplan vrijwel volledig in tact is gebleven. Dertig jaar geleden werd Amersfoort uitgeroepen tot groei-stad en sindsdien is het aantal inwoners verdubbeld tot 140.000. Een van de nieuwe wijken – uit de jaren tach-tig - is Kattenbroek, dat door zijn bijzondere ontwerp en zijn bijzondere architectuur zelfs internationaal de aandacht heeft getrokken.Arnoud de Vreeze is sinds een half jaar stadarchitect van Amersfoort en staat daarmee in een traditie die bijna 400 jaar teruggaat. De Vreeze wil wel enkele kanttekeningen plaatsen bij de oproep van Van Berkel om in de steden meer kleur toe te passen.“Ik ben het helemaal met Van Berkel eens dat het kleurgebruik in het verleden sterk regionaal bepaald was. Denk maar eens aan het Waterlands groen en blauw. Iedere regio in Europa had zo zijn eigen kleu-renschema. Maar dat betekent ook dat je zorgvuldig

04 - 2009verf&inkt

Arnoud de Vreeze (Amersfoort):

‘Je moet zorgvuldig met de tradities van de Europese steden

moet omgaan’

Stadsarchitect van Amersfoort Arnoud de Vreeze houd van moderne architectuur op plaatsen waar het kan. Bijvoorbeeld de grote rode kubus in de wijk Kattenbroek past daar volgens hem prima.

achtergrond