MEER DAN 100 OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN HOGE SCORES ... · eraan doen om het karma van de aarde, van...

M A A N D B L A D V O O RA N T R O P O S O F I E

Num

mer

180

• maa

rt •

2014

• pr

ijs €

4,50

HOGE SCORES VRIJESCHOLEN EN DE TERREUR VAN RANGLIJSTEN

WAT RIJG JE AAN JE LEVENSDRAAD? MEER DAN 100 OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

m a a n d b l a d v o o r a n t r o p o s o f i e | n r . 1 8 0 | m a a r t 2 0 1 4 | 2

OPLEIDINGENKATERN

DE TERREUR VAN DE RANGLIJSTEN

NIEUWS

4

12

20

8

Zin om de bakens te verzetten? Behoefte aan meer scholing en verdieping? Traditiegetrouw staat het maartnummer van Motief weer in het teken van opleidingen en cursussen. Kunstzinnige therapieën, spraakvorming en muziek, landbouw, pedagogie, gezondheidszorg – op pagina 20 begint een lange lijst met inspirerende opleidingen met een antroposofisch tintje voor iedereen die verder wil.

De Academie Antroposofische Gezond-heid in Zeist leidt academici en HBO-ers op in antroposofische gezondheidszorg. Artsen, verpleegkundigen, fysiothera-peuten, diëtisten, psychologen en thera-peuten kunnen er terecht voor een inter-disciplinair basisjaar, maar de academie biedt meer. Jana Loose ging kijken.

Met bericht over het lezersonderzoek, een euritmieprogramma dat is gewijd aan Christian Morgenstern, DeSeizoe-nen en de nieuwe directeur, de publieks-verkiezing van de ‘Favoriete Biowinkel’, het Ubuntuplein in Zutphen, sprook-jes in de mysteriedrama’s en een volle agenda.

Ranglijsten van de zogenaamd beste scholen gaan er in bij velen in als koek, maar wat zeggen ze over de onderwijskwaliteit? En, ook interessant, wat betekent die ranglijstjescultuur voor de vrijeschool? Marcel Seelen, vrijeschoolleraar aan het Bisschoppelijk College Broekhin in Roermond, houdt een vlammend betoog tegen de meten-is-weten-cultuur.

ANTROPOSO FISCHE GEZONDHEIDSZORG OP ACADEMISCH NIVEAU

i n houd

EEN EEUW EURITMIE

IEDEREEN EEN BASISINKOMEN

42


VASTE RUBRIEKEN

VAN DE REDACTIE

MAANDBLAD VOORANT ROPOSOF IE

Voorpagina: Foto Jana Loose

Berichten over overstromingen, aardbe-vingen of oorlogsgeweld, over slachtoffers en vluchtelingen, kunnen een mens tot vertwijfeling of wanhoop brengen. Het menselijke bestaan lijkt nietig in het zicht van deze grote gebeurtenissen. Hoe kun-nen we ons verhouden tot deze overwel-digende rampspoed in de wereld, terwijl we omgeven worden door allerlei zaken, muizenissen vaak, die hier en nu onze aandacht vragen? In haar column Bezieling beschrijft Ingrid Gouda Quint wat er kan gebeuren als het licht doorbreekt. Marcel Seelen betoogt dat ‘de ziel van het kind zelf hongert’ en dat er meer waarde gehecht moet worden aan de zin dan aan het nut van onderwijs. In de rubriek ‘Motief van’ verwijst Roelof Jan Veltkamp naar het belang van scholing van de morele intuïtie en naar wat enge-len voor mensen kunnen doen. Wat er gebeurt als het licht doorbreekt en de ziel binnenstroomt, is dat er (weer) bewustzijn kan komen van het bestaan van de geestelijke wereld. Daar werken engelen en andere goddelijke hiërarchie-en samen in een interactie tussen aardse en geestelijke wereld. Samen doen ze alles eraan doen om het karma van de aarde, van volkeren en van individuen in goede banen te leiden en binden daartoe ook de strijd aan met kwade machten. Het is een ongelooflijke troostrijke gedachte dat er goden zijn die met de mensheidsontwik-keling verbonden zijn en die de opdracht hebben om dat wat aan rampspoed en verwoesting plaatsvindt, in gunstige zin om te vormen in banen van gerechtigheid. Wij van onze kant, als aardebewoners van deze tijd, en als Motieflezers, hebben onze eigen vanuit de antroposofie geïnspireer-de opdracht om ontwikkelingen in goede banen te leiden. Het artikel over de aca-demie antroposofische gezondheidszorg en het rijke aanbod aan opleidingen en cursussen mogen tot voorbeeld strekken. Verder leest u over het besluit dat Motief in de huidige vorm kan doorgaan zich te ontwikkelen.Een bericht dat hoop brengt.

Jana Loose, hoofdredacteur

Het leek zo mooi in de jaren zeventig. De beginnende automatisering zou kaartenbakken overbodig maken, admi-nistratief werk kon in een fractie van de tijd worden gedaan en de rest van de week was voor de homo ludens. Hoe anders is de werkelijkheid. Pieter Meester ziet zorgwekkende ontwikkelin-gen, maar verwacht veel van een denk-richting, die kan leiden tot de invoering van een basisinkomen voor iedereen.

3 Van de redactie 8 Nieuws 17 Motief van Roelof Jan Veltkamp 18 In Herinnering Riek Eijgelsheim 19 Bezieling 45 Brieven en colofon 46 Ledeninformatie

38Zeg ‘euritmie in Nederland’ en je denkt meteen aan Imke Jelle van Dam, de drijvende kracht achter alle belangrijke euritmievoorstellingen van de afgelopen dertig jaar. Onlangs werd zijn boek 100 jaar euritmie in Nederland gepresenteerd. Roel Munniks las het. ‘Dit boek is geschre-ven uit liefde voor de euritmie,’ schrijft hij in zijn recensie. ‘Op mijn beurt voel ik een enorme bewondering voor al die mensen die vanaf 1913 de basis hebben gelegd voor de euritmie.’

In de duisternis zien is helderheidWeten hoe toe te geven is krachtGebruik uw eigen lichten keer terug tot de bron van het licht.Dat heet het praktiseren van de eeuwigheid

Lao-Tze


ACADEMISCHE AANPAK IN ANTROPOSOFISCHE ZORG

De Academie Antroposofische Gezondheid (AAG) in Zeist bestaat twee jaar. Academici en HBO-ers, zoals artsen, verpleeg-kundigen, fysiotherapeuten, diëtisten, psychologen en thera-peuten, kunnen zich er laten opleiden in de antroposofische zorg. Een interdisciplinair basisjaar, de zogeheten basismodule, vormt het eerste blok van bestaande applicatieopleidingen. Maar de AAG heeft meer te bieden.

Dat de Academie Antroposofische Gezondheid er is gekomen mag een staaltje van sociaal kunstwerk heten. De bestaande applicatiecursussen van vier beroepsopleidin-gen*, waarvan sommige al meer dan twintig jaar draaiden, moesten met elkaar afstemmen om tot samenwerking te komen in die éne basismodule. In een werkgroep onder leiding van Guus van der Bie hebben afgevaardigden van de betrokken beroepsgroepen een programma gemaakt, waarbij ieder verant-woordelijk was voor de eigen groep. Voorstellen werden afge-schoten, nieuwe werden juist naar voren gebracht. Toen er een ‘ja’ kwam van alle betrokken beroepsgroepen, heb-ben de NVAZ, de Medische Sectie van de AViN en een aantal instellingen in het antroposofische gezondheidszorgveld geld gegeven om het project te starten.“Dat het uiteindelijk gelukt is, komt doordat het een gewild initia-tief is,” zegt Truida de Raaf. Zij is docent, voorzitter van het bestuur van de organisatie, en de grote drijvende kracht die met haar wils-kracht bergen heeft verzet bij de totstandkoming van dit initiatief. Dick Keijzer, die zichzelf ‘kwartiermaker van de academie’ noemt, vertelt over de vele gesprekken die hij voert met men-sen uit besturen en programma- en onderwijscommissies: “Na enkele keren gezamenlijk overleg, zijn het nu voorname-lijk tweegesprekken om te kijken waar we het touwtje kunnen vinden om er samen een bolletje van te maken.” Het besef van het belang van (interdisciplinaire) samenwerking om te kunnen overleven in de gezondheidszorg zorgt voor de doorbraak.

Onder één dakTruida schetst de opzet van de academie door een tekening te maken van een huis waarvan het fundament gevormd wordt door de interdisciplinaire basismodule; de opbouw bestaat uit onder-

delen van de bestaande opleidingen en beroepsgeoriënteerde nascholingen. Alles onder één dak. Een van de voordelen is dat er genoeg deelnemers zijn om ieder jaar een basismodule van start te laten gaan. Dick: “Vroeger moest je voor elke beroepsgroep tien tot twaalf mensen hebben om een opleiding te kunnen star-ten en dat lukte lang niet ieder jaar. Als een professional regulier is opgeleid en geïnteresseerd raakt in antroposofie, dan hoeft hij of zij niet te wachten tot er weer een opleiding start.”

Guus van der Bie, arts, en Hannie Bakker, fysiotherapeute en bio-grafisch coach, dragen zorg voor de coördinatie en de studiebege-leiding in de basismodule. Guus heeft veel ervaring in het geven van dit soort lessen in de artsenopleiding, ook in het buitenland, Hannie geeft al jaren les in de fysiotherapieopleiding en aan het Instituut voor Biografiek. De overige vakdocenten zijn professio-nals uit het veld van de antroposofische gezondheidszorg. Hannie: “Toen we van start gingen, zagen we ineens de beste docenten uit de bestaande opleidingen van iedere beroepsrichting langskomen om colleges te geven. Die bevlogen docenten met een ruime erva-ring in de gezondheidszorg zijn hier tot een team geworden.” De basismodule sluit aan bij reeds opgedane praktijkervaring en vakkennis van de studenten en biedt de gelegenheid tot ver-dere professionalisering vanuit een antroposofisch perspectief. Veel studenten komen op het idee om zich te gaan scholen in de antroposofische zorg als ze op de een of andere manier in aanraking zijn gekomen met antroposofische werkgebieden, bij-voorbeeld via de vrijeschool. Guus: “Het léven brengt ze, niet de cognitieve kant. Dat geldt ook voor artsen. Er dreigt een tekort aan antroposofische artsen. We bedenken van alles vanuit de vraag: ‘Hoe vinden we ze, hoe krijgen we ze hier binnen?’ Maar het blijkt dat de vrijescholen de hofleveranciers van de antro-posofische artsenopleiding zijn. De levensechtheid van de erva-ring, van wat het doet aan de kinderen, dat maakt ze opmerk-zaam. Dat werkt beter dan reclame.”

‘EEN ARTS KAN HIER GEROERD WORDEN DOOR TE HOREN HOE EEN VERPLEEGKUNDIGE IETS ZIET EN BELEEFT’

TEKST: CISLY BURCKSEN EN JANA LOOSE


ErvaringsgerichtEen blik op het jaarprogramma van de interdisciplinaire basismo-dule laat zien dat de te behandelen vijf grote thema’s verdeeld worden over tweemaal tweedaagse blokken. Vier dagen wordt er gewerkt aan één thema, van ‘De menselijke biologie tussen warm-te en materie,’ tot ‘Fysiologie en psychologie van de menselijke biografie en onderzoek en beeldvormende patiëntenbespreking’.Guus: “Wij bieden een programma aan dat georiënteerd is op ervaringen. De huidige studenten willen primair vertrekken vanuit de ervaring, dat blijkt ook uit de portfolio’s die ze moeten maken voor de basismodule. Die portfolio’s blijven privé, want het blijkt dat studenten daarin naast vakkennis en feitenmateriaal meer dan ooit aangeven wat het hen persoonlijk gedaan heeft om bijvoor-beeld waarnemingsoefeningen te doen of euritmie. Ze ervaren dat ze veranderen. Dus wat we beogen, lijken we waar te maken.”Hannie: “We beginnen de eerste dag van elke tweedaagse met waar-nemingsoefeningen, onder leiding van Paul van Dijk. Dat is heel werkzaam. Je zet daarmee een bepaalde toon in het blok, waardoor in de lessen iets als ‘levend denken’ kan ontstaan. We brengen de studenten in contact met antroposofie. Wat ik hier zelf vooral leer is te zien in wat voor proces mensen komen in hun ontwikkelingsweg. Guus: “Er is een open huiswerkprogramma, waarin van alles wordt aangeboden waaruit ze kunnen kiezen. Het gaat niet om

PraktischWander Kriek werkt als fysiotherapeut in therapeuticum Helianth in Rotterdam. Via collega’s bij dit therapeuticum kwam hij op het spoor van de Academie voor Antroposofi-sche Gezondheidszorg. Vorig jaar rondde hij de basismodu-le af en inmiddels is hij bezig met het tweede, beroepsspe-cifieke jaar. Doordat hij als kind op de vrijeschool zat, was de antroposofie hem niet geheel onbekend. “Maar daar ervaar je meer hoe het in praktijk gebracht wordt,” legt Wander uit. “Van de theorie erachter wist ik nog weinig.” Van tevoren was hij wat sceptisch over het ‘zweverige’ karakter van de opleiding, maar dat bleek alleszins mee te vallen. “We gaan uit van de fenomenologie, waarin waar-nemen centraal staat. Dat is juist heel praktisch en down to earth.” Wander houdt van aanpakken en vindt het dan ook het fijnst wanneer hij ’s ochtends meteen een flinke hoeveelheid lesstof voor zijn kiezen krijgt. Toch valt het hem soms tegen om zich bepaalde nieuwe kennis eigen te maken. “De effecten van de planeten kan ik nog niet goed bevatten of waarnemen. Wat weet ik nu van een planeet als Venus? Dat staat ver van me af en maakt het lastig om bijvoorbeeld de Venuskwaliteit te herkennen.” Minder moeite heeft hij met het ritme van twee dagen les en de rest van de maand zelfstudie. “Het is wel zwaar om telkens zo veel informatie te krijgen, maar je hebt de hele maand om alles te verwerken. Toch moet ik er nog flink aan trek-ken om het me allemaal ook echt eigen te maken, zodat ik net zo vanzelfsprekend aan de slag kan met bijvoorbeeld ritmische massage als met de reguliere fysiotherapie. Dat is echter een kwestie van oefenen. Het helpt daarbij wel dat ik al in een therapeuticum werk, waar collega’s men-sen naar mij doorverwijzen die speciaal voor die antropo-sofische therapieën komen.”

Wander Kriek: “een kwestie van oefenen.”

Judith Mulder: “De mens als geheel staat centraal.”


afvinken, maar om het doen wat henzelf aanspreekt. Daarbij heb-ben we ook stevige toetsingscriteria. Een vast programmaonder-deel is het vragenuur, waarin de interdisciplinaire mix vruchtbaar blijkt te werken. Uitwisseling met mensen uit andere disciplines zorgt voor verrijking. Er vindt een iets plaats wat ik ‘ontkorsting’ van de eigen denkbeelden noem. Daarom is het ook heel prettig dat we met twee coördinatoren zijn, vanuit disciplines die ver-schillende blikvelden hebben op het somatische en het psycho-sociale. Dat is een verrijking die uiteindelijk ook voor een patiënt van levensreddend belang kan zijn. Een arts kan hier bijvoorbeeld geroerd worden door te horen hoe een verpleegkundige iets ziet en beleeft. Fysiotherapeuten zijn vaak zo pragmatisch dat ze weer iets kunnen leren als ze zich kunnen spiegelen aan de inbreng van de artsen. Dat brengt veelkleurigheid in het proces. Vorig jaar werden alle deelnemers gemasseerd; het beleven van die aanrakingen maakt ook de leerstof beleefbaar. Beroepsdefor-maties kunnen hier een beetje omgevormd en geheeld worden.” Het interdisciplinaire karakter van de basismodule verdiept dus het menskundige inzicht en versterkt de competenties tot samen-werking. De lespraktijk bestaat uit waarnemingsoefeningen, inter-actieve colleges, kunstzinnige activiteiten, biografisch werk, casu-istiek besprekingen, zelfstudie, werkgroepen – met ruimte voor beroepsspecifieke groepen - en intervisie. En niet te vergeten: de terugblik aan het eind van de dag. Het zijn lange dagen van negen tot kwart over vijf. “Maar,” zegt Hannie, “je kunt zien dat we een ademend programma hebben, waarin in de tweede helft van de middag heel veel door de studenten zelf wordt ingebracht.” Alle studenten krijgen uit de eigen beroepsgroep een tutor toegewezen, bij wie ze met vragen terecht kunnen en die een soort rugdekking geeft. “Een persoonlijke coach zonder dat het therapeutisch wordt,” legt Guus uit, “want als een student het echt niet voor elkaar krijgt, dan kan de basismodule niet worden behaald (met een certificaat worden afgesloten).”

Nascholing en verdere basisscholingDe nascholing, die ook een plaats krijgt in het ‘academiehuis’, is nog in opbouw. Truida: “Er zijn eigenlijk te weinig deelnemers voor een zelfstandige vervolgopleiding voor de separate groe-pen. We vroegen ons af hoe we toch iets kunnen bieden dat het inhoudelijk, organisatorisch en economisch passend maakt. De

Verrassend samenwerkenIsis Vonsee is psychosyntheticus in Brabant en werkte tot voor kort als psychosociaal hulpverlener in de GGZ. Vorig jaar raakte ze haar baan kwijt door bezuinigingen in de zorg. Dat bracht haar op het idee om als praktijkon-dersteuner bij een huisarts aan de slag te gaan, om daar mensen op te vangen die niet kunnen doorstromen naar de reguliere GGZ. Ze kwam hierover in gesprek met haar eigen – antroposofische – huisarts en besloot daardoor de opleiding aan de Academie voor Antroposofische Gezondheidszorg te gaan volgen. Dat ze zelf een antropo-sofisch huisarts heeft, was overigens geen bewuste keuze. “Toen ik verhuisde, had ik een nieuwe huisarts nodig. Hij zat in de buurt en ik hoorde goede verhalen over hem. Pas later ontdekte ik dat hij niet zomaar een huisarts was.” De antroposofie is dus nog relatief nieuw voor Isis, maar toch voelt de lesstof vertrouwd. “Tijdens het lezen van de onderwijsinhoud werd ik meteen blij van de onder-werpen die tijdens de basismodule aan de orde zou-den komen. De benadering van ziek zijn en de visie op de wisselwerking tussen lichaam en geest, spraken me direct aan.” Ook de vorm van de opleiding blijkt haar goed te bevallen. Met name over de afwisseling in blok-ken is Isis tevreden: na een inspannende denkactiviteit is er ruimte voor creatieve verwerking van de stof, bij-voorbeeld met euritmie. Het valt haar wel tegen om na twee lesdagen de rest van de maand in haar eentje alle informatie te verwerken: “Een regionaal studiegroepje was prettig geweest.” Het multidisciplinaire gedeelte van de basismodule biedt juist een verrassende manier van samenwerken. “Het zou een verademing zijn als we in de praktijk zo met elkaar zouden werken,” zegt Isis. “We hebben echt een gezamenlijk doel: iedere beroepsgroep wordt evenzeer gerespecteerd en serieus genomen en we kunnen allemaal naast elkaar onze eigen deskundig-heid inbrengen. In de reguliere GGZ is die multidiscipli-naire samenwerking er ook, maar toch heb ik die anders ervaren. Daar is de hiërarchie binnen de verschillende disciplines voelbaar en zijn alle lagen daaronder dienend. Niet per se verkeerd, maar wel anders.”

Isis Vonsee: “Iedere beroepsgroep wordt evenzeer gerespecteerd.”


eerste stap in de interdisciplinaire nascholing is gezet met twee scholingen in het eerste cursusjaar: eetstoornissen en burn-out. Met ingang van het tweede cursusjaar worden zes scholingen verzorgd in samenwerking met het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg in Leiden, onder leiding van lector Erik Baars. De ontwikkelde zorgprogramma’s van enkele antroposofische behandelmethodes zijn of worden ter scholing aangeboden. Dat betreft hechtingsstoornissen, hooikoorts, kanker en depressie. Ademhalingsproblematiek is een thema dat Christina van Tellin-gen ter nascholing inbrengt vanuit de stichting Kingfisher, waar een publicatie wordt uitgegeven over dit onderwerp.”De zoektocht naar samenwerking en maatschappelijke erkenning is stevig aan de gang en levert onverdachte resultaten op. Zo is er nu een basiscursus ‘Tijd voor antroposofische zorg’, opgezet voor niet-zorgverleners die in de gezondheidszorg werken als functio-naris, manager, coördinator of onderzoeker. Nu zich verschillende antroposofische zorginstellingen hiervoor hebben aangemeld, is het een nieuwe zijingang van het academiehuis geworden. Net als de scholing ‘kwaliteitsverbetering van het professionele handelen in de zorg’ die, in samenwerking met het lectoraat, half januari gegeven is.

Dick Keijzer beschrijft wat hij als ‘eindplaatje’ ziet: “De academie werkt met een aantal partijen samen en zorgt voor maatschappelij-ke erkenning van antroposofische beroepsbeoefenaars. Ik hoop dat het zo wordt dat men gaat zeggen: ‘Wat daar gebeurt, is de moeite waard,’ en dat dit vervolgens zal meeklinken in de manier waarop een oud-student dan zegt: ‘In die academie heb ik iets gedaan.’

*Deze basismodule maakt deel uit van de opleidingen van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen (NVAA), de Nederlandse Vereniging ter bevordering van de Antroposofische Psychotherapie (NVAP), de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Fysiotherapeuten (NVAF) en Stichting Plegan opleidingen voor verpleegkundigen. Meer info: www.academie-antroposofische-gezondheidszorg.nl

Het leerproces centraalVoor verpleegkundige Judith Mulder ontstond de verbin-ding met antroposofische gezondheidszorg al op heel jon-ge leeftijd, toen ze in de elfde klas van de vrijeschool haar sociale stage liep bij de Camphillgemeenschap Christofo-rus. Daardoor wist ze al jong dat ze ooit de aanvullende opleiding voor antroposofische verpleegkunde wilde gaan doen. “Samen met een arts hebben we sinds september hier in Arnhem een antroposofisch consultatiebureau opgericht en vervolgens ben ik met deze studie begonnen. Alles kwam daardoor in een stroomversnelling voor mij. Vanuit mijn functie in het antroposofisch consultatiebu-reau spreken thema’s als hechting en warmtehuishouding bij kleine kinderen me erg aan. Dat ik zelf jonge kinderen heb, speelt daarbij natuurlijk ook mee.”Al op de eerste lesdag merkte Judith hoe de antroposofi-sche aanpak verschilt van die in de reguliere zorg. Tijdens het bestuderen van een menselijk skelet werd de holis-tische visie meteen duidelijk. “De mens als geheel staat centraal en tegelijk is elk klein onderdeel van belang: iede-re wervel wordt uitgepuzzeld en geobserveerd.” Vanuit haar opleiding HBO-V was Judith gewend om alle kennis erin te moeten stampen. Dat dat op de Academie voor Antroposofische Gezondheidszorg anders gaat, is iets waaraan ze erg moest wennen. Hier staat het proces van het leren centraal en niet uitsluitend het verwerven van kennis. “Je krijgt een enorme berg lesstof, maar daar-uit haal je eigenlijk alleen dat waar je zelf iets mee kunt. De rest parkeer je, bij wijze van spreken; het kan zijn dat je daar later alsnog aansluiting voor vindt. Je moet niet den-ken dat je thuis meteen alles kunt navertellen.” Het boeiendst tot nog toe vond Judith de lessen over de cultuurperioden, zoals Atlantis en het oude Perzië. “Dat geeft je inzicht in de ontwikkeling van de mens en in hoe alles met elkaar te maken heeft.”

Extra gereedschapAls arts in de ouderengeneeskunde was Karen Siebring al bekend met een interdisciplinaire werkwijze. Ze is werkzaam binnen Rivas, een grote organisatie die uitgaat van de regu-liere gezondheidszorg (in de wijde omtrek tussen Zwijnd-recht en Buren), maar wel binnen een holistische visie. In die zin sloot deze opleiding goed aan bij haar eigen manier van werken. Toch betekent dit niet dat ze het geleerde gemak-kelijk in de praktijk kan brengen. “Het is ingewikkeld om binnen een reguliere organisatie ervaring op te bouwen met antroposofische medicatie,” vertelt Karen. “Patiënten en collega’s moeten er voor openstaan en er moet een oplos-sing worden gezocht voor het bestellen van antroposofische medicatie. Dat vraagt veel voorbereiding en zover ben ik nog niet. Ik werk nu ook één dag in de week bij een antro-posofische praktijk en daar is de organisatie er veel meer op ingericht om dat soort dingen te regelen. Het voorschrijven van antroposofische therapieën gaat wat makkelijker. Wat ik wél merk, ook in mijn werk als regulier arts, is dat ik door de opleiding extra gereedschap heb om naar de patiënten te kijken. Ik kan nu beter ingaan op ontwikkelingsvragen van mensen. Ik heb nu meer geleerd de samenhang met iemands levensloop zien en ben beter in staat behandelin-gen daarop af te stemmen.” Behalve dat het voldoening en plezier geeft om vanuit het antroposofisch mensbeeld met haar vak bezig te zijn, levert het ook de nodige worstelingen op. “Het is wel een harde dobber als je zoveel nieuwe behan-delmogelijkheden ontdekt, terwijl ondertussen de maat-schappelijke ontwikkelingen deze steeds meer inperken. Dat is soms frustrerend, maar tegelijkertijd is er een uitwisseling van nieuwtjes ontstaan met andere studenten. Je bouwt een netwerk op en blijft zodoende ook weer op de hoogte van wat er allemaal wél mogelijk is op dit gebied.” Inmiddels is Karen bezig met het tweede, beroepsspecifieke jaar van de opleiding. Terugkijkend op de basismodule beschrijft ze wat haar het meest inspireerde. “De docenten waren enthousi-aste vertellers,” zegt ze, “en er was veel ruimte voor discus-sie. Het was heel inspirerend dat het theoretisch zo goed onderbouwd bleek te zijn, veel meer dan ik had verwacht. In het beroepsspecifieke deel voor de artsen werden we ook echt uitgedaagd om kritisch naar de theorieën te kijken. Dat werkte heel stimulerend.”


Stuur uw nieuws naar [email protected] ieuws

BESTUUR WIL HUIDIGE FORMULE MOTIEF ‘DOORONTWIKKELEN’Het bestuur van de AViN heeft, naar aanleiding van het voorlopige advies van de Werkgroep Motief, besloten de huidige formule van het blad ‘door te ontwikkelen’. De werkgroep organiseerde eind vorig jaar een enquête onder de leden en abonnees om een beter beeld te krijgen van de mening van de lezer. De huidige formule is geba-seerd op twee doelstellingen: het

bieden van inhoudelijke artikelen en het leveren van toegankelijke informatie over antroposofie en de antroposofische werkgebieden aan geïnteresseerden binnen en bui-ten de vereniging. Bestuurslid en gemandateerd uitgever Stephan Jor-dan benadrukt dat het voornamelijk een advies betreft. “Het spreekt vanzelf dat het bestuur nog verder blijft nadenken over de vraag hoe

Motief kan worden ingezet om de verenigingscultuur en het verband tussen de leden te versterken.” Na de sluiting van de inzendingstermijn zijn er nog 140 ingevulde enquête-formulieren ontvangen. Deze zul-len nog worden meegenomen in de analyse. Het totaal aantal inzen-dingen staat hiermee op 935. In een volgend nummer van Motief zal uitgebreid op de resultaten van de

enquête worden ingegaan. Per 1 mei zal de huidige hoofdre-dacteur Jana Loose met pensioen gaan. Ook redactieadviseur Toon Schmeink zal zijn post verlaten. Bestuurslid Michel Gastkemper zal voor een nader te bepalen periode de hoofdredactie waarnemen. TS

LANGDURIG PROCES TUSSEN BESTUUR EN SECTIES “We zijn een intensief en langdurig proces ingegaan, waarin bestuurs-leden en sectiecoördinatoren van de hogeschool elkaar en hun werk beter moeten leren kennen. De sec-ties en het bestuur zijn twee zeer verschillende werelden. Wat zich in de geesteswetenschappelijke wereld van de secties afspeelt, moet benoembaar en zichtbaar worden. Omgekeerd moet begrip ontstaan voor de betekenis van de hoge-school en het werk in de secties.” Met deze woorden geeft Kees Lam,

voorzitter van de AViN, aan dat het verschil van mening tussen bestuur en hogeschool niet op korte termijn kan worden opgelost. Kees Lam is - na het vertrek van bestuurslid en coördinator van de algemene sectie Auke van der Meij en vier andere coördinatoren - bezig om in overleg met de overgeble-ven sectiecoördinatoren en zijn medebestuursleden een beter zicht te krijgen op de essentie van het geschil. Op 5 maart komen bestuur en coördinatoren weer bij elkaar om

een plan te bespreken voor onder meer een serie ontmoetingen. Ook heeft Kees Lam een gesprek gehad met enkele leden van de sociale sectie, waar een meningsverschil bestaat over de toekomstige invul-ling van het werk. Volgens de AViN-voorzitter is het nu vooral van belang dat in deze sectie de vragen worden beantwoord: ‘Wat willen we eigenlijk met elkaar en volgens welk proces besluiten we dat?’ Pas na het beantwoorden van die vragen, kan het zoeken naar een opvolger voor

de afgetreden coördinator Albert Hollander beginnen. Rik ten Cate, coördinator van de sectie beeldende kunsten, onder-schrijft de woorden van Kees Lam. “We gaan nu eens in de zes weken gezamenlijk een studie doen naar de verhouding vereniging en hoge-school. Daarbij is naar mijn indruk ontzettend veel werk te doen.”

Toon Schmeink

BERICHT OVER HET LEZERSONDERZOEK In december werd u door de werk-groep Motief uitgenodigd deel te nemen aan een lezersonderzoek. De resultaten van het kwantitatie-ve gedeelte daarvan worden nog geanalyseerd, wij hopen u hierover in het komende nummer te kunnen berichten. Hier willen wij alvast iets zeggen over het open gedeelte van het onderzoek. Zo’n 250 lezers maakten gebruik van de mogelijkheid een opmerking aan de vragenlijst toe te voegen. Het resultaat is een divers palet aan vra-gen, suggesties en zorgen. In veel opmerkingen wordt waardering voor Motief uitgesproken, in andere komen zorgen over het ontbreken van een eenduidig ledenblad naar voren.

Ook zijn er alternatieven genoemd voor het verenigen of juist het schei-den van de idealen (enerzijds de zicht-baarheid van antroposofie buiten de Antroposofische Vereniging te dienen en anderzijds een verenigingsleven versterkend orgaan van de AViN te zijn). Er worden praktische ideeën en wensen aan de redactie voorgelegd. En ten slotte zijn er enkele opmerkin-gen die niet direct over Motief gaan, bijvoorbeeld opmerkingen die het lezersonderzoek zelf betreffen.Dat uit al deze opmerkingen geen eenduidig beeld op te maken is van wat het juiste is en van wat er gewild wordt, blijkt al uit de reacties op het onderzoek zelf. Waar de een ervoor pleit de resultaten van dit onder-

zoek de ‘onmiddellijke basis’ voor een besluit te maken, wijst de ander op de betrekkelijke waarde van de gekwantificeerde antwoorden. Ach-ter beide standpunten ligt een zorg die serieus te nemen is, maar een richting kan op basis van dergelij-ke ‘uitkomsten’ niet zonder verdere afwegingen en menselijke tussen-komst genomen worden. Wat hier al voor de vorm zichtbaar wordt, geldt ook voor de uitkomsten van het inhoudelijke gedeelte van het onder-zoek. Met dezelfde vanzelfspre-kendheid, en vanuit een even diep gevoelde impuls, worden tegenge-stelde toekomsten van het blad voorgesteld. Met het vervolgonder-zoek hopen wij dieper in te kunnen

gaan op het waarom achter de uit-komsten van het onderzoek. Welke impulsen, zorgen en idealen leven er achter de gegeven antwoorden en opmerkingen? Met deze insteek zal Quirine Vervloet de komende maanden in gesprek gaan met lezers van Motief. Met lezers die ook lid zijn van de AViN wil zij bovendien in gesprek komen over het vereni-gingsleven, dat zich ten slotte vooral ook op andere plekken dan het blad afspeelt. Wat beweegt zich in de ver-eniging, welke impulsen leven er en welke initiatiefkracht kan worden aangesproken? Wij houden u graag verder op de hoogte.

Namens de werkgroep Enquête Motief, Quirine Vervloet


ODE AAN CHRISTIAN MORGENSTERNOp 31 maart is het 100 jaar geleden dat Christian Morgenstern is gestorven. Ter gelegen-heid daarvan

wordt in Den Haag een euritmie-programma met een biografische schets van het leven van Christian Morgenstern aangeboden. Het is een ode aan deze lichten liefdevol-le persoonlijkheid, met recitatie en

euritmische uitvoering van een aan-tal van zijn geestrijke gedichten, die een zeldzame weldadigheid beleef-baar maken en een gevoelige snaar weten te raken via humor of juist via diepzinnige en religieuze inhouden.Het programma omvat, na het EVOE in euritmie als opening, een viertal inleidingen op het leven van de dichter door Frans Lutters, waar-in hij vier periodes uit het leven van Morgenstern belicht en, op basis van berichten van Rudolf Steiner, ingaat op het geestelijke leven van

Christian Morgenstern na zijn over-lijden. Tussendoor worden bijpas-sende gedichten euritmisch uitge-voerd, met tot slot weer het EVOE in euritmie met muziek.De meewerkende euritmisten zijn Helena Anschütz, Elisabeth Appen-rodt (alleen begeleiding), Rūta Bagdonavičiūtė, Luciënne van Ber-gen Henegouwen, Corine Bosma, Ghiti Brinkman, Esther de Bruyn, Helga Daniël, Saskia Doekes, Lisa Dunker, Anneke Kraakman, Rene Krens, Ljerka Legac, Marleen Mat-

thijsen (tevens organisatie), Ineke Nijnens, Daniela Oele, Theo Ruys, Ingrid Thijssen, Ingrid Verschoor, Judith Zander, Renata de Zwaan. De spraakvorming wordt verzorgd door onder andere Annemieke Schel-lingerhout. Datum: 31 maart, 20.15 - 21.45 uur. Plaats: Rode zaal, Riouw-straat 1 te Den Haag. Kosten: vrijwil-lige bijdrage na afloop. Graag vooraf aanmelden (in de zaal is plaats voor maximaal 90 personen) bij Mar-leen Matthijsen,( 070) 3546 090 of [email protected].

OVERLIJDEN JOPS VAN BEUNINGENOp donderdag 29 januari jl. is op 100-jarige leeftijd mevrouw Jops van Beuningen overleden. Zij trad in 1968 toe tot het bestuur van de Iona Stichting, waarna zij 25 jaar later, in 1993, terugtrad en als erebestuurs-

lid betrokken bleef bij de ontwikke-ling van de stichting. Mevrouw van Beuningen heeft buitengewoon veel voor de stichting betekend. Haar respectabele leeftijd heeft haar nim-mer belet om actief mee te denken

en kundig te adviseren. Via gesprek-ken en brieven bleef zij tot het laatste moment op de hoogte van de gang van zaken. Erebestuurslid Michiel ter Horst haalde mevrouw Van Beuningen aan tijdens zijn

afscheidstoespraak als voorzitter op de vorige jaarvergadering van de Iona Stichting: “Zij heeft ons geleerd wat het is om werkelijk op niveau te vergaderen. Wat dat betekent en wat het vereist.”

FAVORIETE BIOWINKEL 2014 Op de BioVak in Zwolle zijn de winnaars bekendgemaakt van de publieksverkiezing ‘Favoriete Bio-winkel’. Deze verkiezing is een initi-atief van Bionext en de Biowinkel-vereniging. De eerste plaats ging naar De Korenmaat, een biologische webwinkel in Zeist, en De Natuur-winkel Solidare in Tilburg werd tweede. De derde plaats was voor Natuurvoedingswinkel Ieme in Bor-ger. Naast het ruime assortiment in biologische voeding scoorden alle

winnaars goed op het geven van informatie over de kwaliteit en her-komst van de producten. Een goede uitleg van het personeel is wat de winkel volgens de klanten bijzonder maakt. De prijzen werden overhan-digd door Arjan Nijdam, voorzitter van de Biowinkelvereniging. Nijdam benadukte dat de publieksverkie-zing een waardevolle onderschei-ding is, omdat de stemmen direct afkomstig zijn van de klanten.

MERLIJN TROUW NIEUWE DIRECTEUR DESEIZOENENMerlijn Trouw, sinds 2008 bestuur-der van gehandicaptenzorginstel-ling OlmenEs te Appelscha, wordt per 1 mei 2014 algemeen directeur bij gehandicaptenzorgorganisatie DeSeizoenen. Hij volgt Philipp Jan Flach op, die in het Amsterdamse Slotervaartziekenhuis per 1 mei de

directie gaat versterken. Trouw gaat in zijn nieuwe functie samenwer-ken met Peter Lensselink, financi-eel directeur en medeoprichter van DeSeizoenen. Willem de Boer, voorzitter van de raad van commissarissen van DeSei-zoenen zegt over de aanstaande

directeur Trouw: “Voor DeSeizoenen zijn de antroposofische identiteit, de kwaliteit en veiligheid van onze zorgverlening en strak financieel beleid de pilaren die het succes van de organisatie bepalen. DeSeizoe-nen kan zich geen beter geschikte opvolger voorstellen van Philipp Jan

dan Merlijn Trouw. Merlijn heeft de afgelopen jaren bij OlmenEs laten zien dat het werken vanuit de antro-posofische mensvisie niet alleen bijdraagt aan de kwaliteit van zorg, maar ook kan samengaan met een gezonde exploitatie.”

Chr

istia

n M

orge

nste

rn 19

10

Foto

: Bee

ldba

nk B

ione

xt

m a a n d b l a d v o o r a n t r o p o s o f i e | n r . 1 8 0 | m a a r t 2 0 1 4 | 1 0

Stuur uw nieuws naar [email protected] ieuwsSTART UBUNTUPLEIN BEGIN 2015De coöperatie Ubuntuplein, een samenwerkingsverband met een antroposofische oriëntatie, gaat begin 2015 in Zutphen van start met de bouw van 165 koop- en huurwo-ningen en 45 zorgwoningen. Ook komt er 3000 vierkante meter voor horeca, zorginstellingen, winkels, bedrijfsruimten en een parkeervoor-ziening voor 110 auto’s. Het project is nu tot in detail uitgewerkt. Het Ubuntuplein verrijst rond drie bin-nentuinen met een totaalopper-vlakte van 5000 vierkante meter. De totale investering bedraagt 43 miljoen euro. In 2016 zullen de eer-ste woningen worden opgeleverd. Het voorlopig ontwerp kwam vorig najaar tot stand in bijeenkomsten en individuele gesprekken met bewo-ners en ondernemers. Het architec-ten bureau Faro, Drost&Van Geen

en 9 Architectuur hebben elk twee tot drie onderdelen van het omvang-rijke project ontworpen, zodat er een levendig en gevarieerd beeld ontstaat. Het voorlopig plan word mogelijk gemaakt door bouwmaat-schappij Heijmans, de gemeente Zut-phen en woningcorporatie Mooiland. De vormgeving en materiaalkeuze van gevels en gebouwen maken deel uit van een definitief ontwerp, dat in juni van dit jaar klaar zal zijn. De provincie Gelderland heeft een sub-sidie toegekend van € 500.000 voor de realisatie van 70 sociale huurwo-ningen op Ubuntuplein. Naast de sociale huurwoningen omvat het project 95 koop- en vrije sector huur-woningen De koopwoningen bestaan uit eengezinswoningen en apparte-menten met een koopsom van rond de € 175.000. De vrijesectorhuurwo-

ningen hebben een huur van circa € 750 per maand. Om aantrekkelijk te zijn voor actieve bewoners worden, tussen de woningen in, twintig wer-kruimten van verschillende afmetin-gen gerealiseerd. Ubuntuplein biedt ongeveer 3000 m2 aan ondernemers en instellingen. Zo zal zorginstelling Zutfene antroposofische zorg bieden aan de bewoners van de 45 zorgwo-

ningen. Voor initiatiefnemer Hugo Versteeg is nu een belangrijke stap gezet. “Alle betrokkenen zijn van mening dat we onze leefomgeving willen delen en samen willen vorm-geven. Op Ubuntuplein vinden men-sen elkaar en worden deelgenoten van een gezamenlijke onderneming. Daarbij kan er ook nog volop geno-ten worden.”

BERNARD LIEVEGOED De Stichting Parsifal Fonds beoogt meer bekendheid te geven aan de impulsen van Bernard Lievegoed en aan hun betekenis voor nu en de toe-komst. Zie daarvoor www.parsifalf-onds.nl. Dit fonds wil in het project ‘Levend Archief’ de talloze sporen die Lievegoed heeft nagelaten, bij-eenbrengen - mede met het oog op

latere publicaties. Om deze sporen te verzamelen is een beknopte vragen-lijst ontworpen, die te vinden is op www.parsifalfondsannex.com. Het Parsifal Fonds stelt het zeer op prijs als u van een en ander kennisneemt en het vragenformulier wilt invullen of contact wilt opnemen met voorzit-ter Hans Wessel, [email protected]

DE UITDAGING VAN DE ZIELBij het symposium ‘De uitdaging van de ziel’ van de Theosofische Vereni-ging in Nederland gaat het om de zoektocht naar de aloude Theosofia: de goddelijke wijsheid of wijsheid zoals de goden die bezaten. Tijdens dit symposium belichten zes spiritu-ele broederschappen en twee andere sprekers vanuit hun eigen filosofische achtergrond welke uitdagingen de ziel tegenkomt op haar zoektocht naar Waarheid, Weten en Wijsheid. Het programma wordt aangevuld met een

presentatie over de rol van de theoso-fie in de kunst. Jesse Mulder zal een bijdrage leveren namens de Antropo-sofische Vereniging in Nederland. Het symposium wordt gehouden op 29 maart, van 9.30-16.00 uur in de Wes-terkerk, Prinsengracht 281 te Amster-dam. Kosten: € 25,-. Aanmelden kan tot 15 maart, via [email protected] of (020) 6765 672. Het volledi-ge programma met alle sprekers vindt u op www.theosofie.nl

SPROOKJES IN DE MYSTERIEDRAMA’SAls aanloop naar de opvoering van het derde mysteriedrama (‘De wachter aan de drempel’) op 18 mei in het Rotterdamse Theater Zuid-plein, houdt het Drempeltheater een themadag rondom de vier sprookjes die Rudolf Steiner binnen de myste-riedrama’s heeft gecreëerd. Hoe ver-schillen deze sprookjes ten opzichte van die uit vroeger tijden? Door het scheppen van beelden gedurende een aantal dagen en hiermee intens verbonden te zijn, ontstaat er een verhaal; niet uit het hoofd, maar uit het hart. Je zou deze sprookjes ook drempelverhalen kunnen noemen. Felicia Balde vertelt sprookjes aan Capesius, waardoor hij geneest van een zware psychische crisis. Het zou in deze tijd een psychose genoemd kunnen worden. Tijdens de thema-dag wordt dieper op dit thema inge-gaan om te onderzoeken wat de toe-

komst van deze vorm van genezing inhoudt. Er zullen voordrachten zijn van Annejet Rümke en Frans Lutters. De vier sprookjes zullen op verschil-lende wijzen worden uitgebeeld, onder andere met euritmie. Datum: 12 april, 10.00-16.30 uur. Plaats: vrije-school Abbenbroekweg 7 in Den Haag. Kosten: € 30,-. Meer informa-tie en aanmelden: [email protected].


AGENDA AGENDA AGENDA AGENDA

• Onderzoeksdag etherlichaamOp deze dag wordt vanuit de eurit-mie en de goetheanistische hemel-kunde verkennend gewerkt aan de zogenaamde buiten- en binnenkant van het etherlichaam. Centraal hierbij staat onder meer onderzoek naar de innerlijke verwantschap tussen het wassen en het afnemen van de maan en de opbouwende en afbrekende (bewustzijnsvormende) processen in het menselijke ether-lichaam. De onderzoeksdag wordt geleid door José Vlaar en Liesbeth Bisterbosch. Datum: 5 april, 10.00-16.00 uur. Plaats: Doopsgezinde kerk, Pauw van Wieldrechtlaan 29a te Zeist. Info en aanmelden via [email protected] of (020) 622 7263. Kosten: €50,- bij aanmelding voor 17 maart, daarna €75,-.

• Op je gezondheid!AORTA, de gezondheidskring van Therapeuticum Mercuur, heeft Loek Dullaart gevraagd in te gaan op allerlei vragen, die bij velen leven. Denk aan: Wat is je gezondheid? Wat kunnen we er zelf aan doen? Etherkrachten, werkzaam in de ons omringende plantenwereld, kun-nen ons voeden en genezen. Grote farmaceutische concerns doen via politiek, economie en wetenschap een aanval op het IK van van de mens en op zijn etherkrachten. En welke krachten (kruiden?) men-sen (Paracelsus?, Rudolf Steiner?) en wezens (Christus?) kunnen ons helpen in dit transformatieproces? Datum: 18 maart 20.00-22.00 uur. Locatie: Novaliscollege, Sterrenlaan 16 te Eindhoven. Kosten € 7,50. Meer

informatie: (06) 1505 4471 of kijk op www.mercuur.praktijkinfo.nl

• Koning Arthur en Parcival de graalkoning

Peter Kapenga, manager in de gezondheidszorg, geeft lezingen over spirituele onderwerpen. In de komende voordracht neemt hij u, aan de hand van beelden uit de Arthur- en de Graallegende, mee door de verschillende stadia van de ontwikkeling van de liefde. Datum: 17 maart, 20.00 uur. Locatie: Infor-matiecentrum, Floraplein 27 in Haarlem. Kosten € 10,-. Aanmelden is niet nodig. Voor meer informatie bel (023) 524 7356.

• OnmachtDe ervaring van onmacht gaat niet over hulpeloosheid, maar over een moment waarin niets meer verder gaat en geen hulp meer kan gebo-den worden. Door dit absolute kan de ervaring van onmacht vergeleken worden met de ervaring van liefde. Beide zijn totaal en leggen beslag op ons hele wezen en bestaan. De Zonneboom in Leiden organiseert een middag met Christine Gru-wez, auteur van Meditaties over onmacht, met inleiding en gesprek. Datum: vrijdag 31 januari 2014, 14.00-18.00 uur. Kosten: € 55,00 excl. BTW (€ 66,55 incl. BTW). Info: (071) 512 3137 [email protected]; www.zonneboom.nl.

• Voorjaarsconcerten Valborgkoor

In het programma ‘Avondlicht‘ bezingt het Valborgkoor in overwe-gend romantische kleuren en klank-sferen onder andere avond, nacht, verlangen, liefde, dood en oerlicht, in een programma dat varieert van verstild en ernstig tot licht en humoresk. Deze stemmingen kun-nen de ziel raken wanneer het leven in de natuur opnieuw ontluikt en de mens zich voorbereidt op het mys-terie van dood en opstanding met Pasen. Data en locaties: op 5 april om 20.00 uur in de St. Laurentius-kerk, Verdronkenoord 68 in Alkmaar en op 6 april om 15.00 uur in de O.L. Vrouwekerk, Gregoriuslaan 8 te Bilt-hoven. Kaarten bestellen en meer informatie via [email protected] of (084) 8312 326.

• Conferentie BogomielenIn Sarajevo vindt een conferen-tie rondom de Bogomielen plaats met als thema ‘Verandering van de wereld door de verandering van de mensen – toekomstgerichte motie-

ven uit het Bogomilisme’. Tijdens deze conferentie spreekt filosofe en Iran-deskundige Christine Gruwez onder meer over het manicheïsme (waarmee de Bogomielen sterk ver-want waren) en zal cultuurhistoricus Markus Osterrieder onder meer een voordracht houden over het myste-rie van licht en duisternis in aarde en mens. De voordrachten worden gehouden in het Duits; simultaan-vertaling in het Engels is beschik-baar. Datum: 16 t/m 18 mei. Locatie: Business-Center UNITIC, Fra Anđela Zvizdovića 1 te Sarajevo, Bosnië. Kosten € 80,- (exclusief overnach-ting e.d.). Meer informatie en aan-melden: [email protected] of bel (+43) 664 4409891. • RST 153 Kulturgutexpress 2014Een bijzondere reis die culturen ver-bindt, met kunst en cultuur, natuur en wetenschap en nieuwe techno-logieën aan boord. Dat is de RST 153 Kulturgutexpress; een acht uur durende treinreis van Salzburg naar Donji Kraljevec, de geboorteplaats van Rudolf Steiner. Op de eindbe-stemming vindt een pinksterconfe-rentie plaats, met de landbouwwe-tenschap als thema. Datum: 6 t/m 9 juni 2014. Meer informatie vindt u op www.kulturgutexpress.com, waar u ook meteen tickets kunt bestellen. Telefonische inlichtingen: (+49) 203 930 54 53 (ma/di/wo van 10-12 u. en 16-18 u.).

NIEUW E-MAILADRES REDACTIEDe redactie van Motief heeft sinds kort een nieuw e-mailadres, namelijk [email protected]. Op andere e-mailadressen is de redactie niet meer bereikbaar. Het redactiesecretariaat is via [email protected] te bereiken. Mail, gericht aan het oude adres, is de laatste weken niet meer door de redactie ontvangen. Onze excuses voor deze abrupte wijziging.


Wat moeten vrijescholen met hoge scores?

DE RANGLIJST OF REBELS?Ranglijsten van de zogenaamd beste scholen van Nederland ruk-ken op, maar goede resultaten zeggen niets over de onderwijs-kwaliteit. Toch tiert de cultuur van ranglijsten welig. Wat bete-kent dat voor de vrijeschool? Marcel Seelen houdt een vlammend betoog tegen de meten-is-weten-cultuur.

Vlaai! In de personeelskamer van het Bisschoppelijk College Broek-hin in Roermond staat in de personeelskamer een lange rij leraren, wachtend met een bordje in de hand voor de tafel waarop vlaaien in allerlei kleuren zijn uitgestald. Ik voeg me, als leraar van de 7e klas, vergenoegd in de rij. Rector Jessica Baart loopt rond en zegt “Gefeliciteerd!” tegen de leraren aan alle tafels. “Wat vieren we?” vraag ik aan mijn buurman. “Dronkers,” zegt hij. Ik kijk hem niet-be-grijpend aan. “Broekhin hoort met de havo-afdeling tot de top van Nederland.” Hij kijkt besmuikt. “Is dat geen prestatie dan?” vraag ik hem. “Verdienen de leerlingen die taart niet?” antwoordt hij. BC Broekhin is een katholieke school (voor vmbo-t, havo en vwo) van 1600 leerlingen in midden-Limburg. Een school die gevoelig lijkt voor prestaties. In de jaarlijkse schoolgids staat bijvoorbeeld prominent per examenvak het behaalde gemid-delde van de leerlingen, het landelijk gemiddelde - dat meest-al lager uitvalt - staat er demonstratief naast. Daarmee is niets mis. Het is een teken des tijds.

RanglijstenNaast Dronkers is er Elsevier die een lijst opstelt van scholen met de minste zittenblijvers en de beste examenresultaten - de ‘winnaars’ - en die afzet tegen de ‘verliezers’: scholen met veel zittenblijvers en slechte examenresultaten. Er bestaat sinds eni-ge tijd ook een lijst van excellente scholen van het ministerie van onderwijs. Het gaat daarbij niet alleen om cijfers, maar bij-voorbeeld ook om hoe een school omgaat met hoogbegaafden. Ten slotte is er sinds januari van dit jaar een spiksplinternieuwe lijst, de Keuzegids Middelbare Scholen, verkrijgbaar op papier en online, die punten uitdeelt (tussen de 20 en de 100) aan scholen. Wat zeggen ons die ranglijsten?

Een steekproef leert dat ouders er weinig houvast aan hebben. Een school (een vwo uit Aalten) die bij Dronkers heel succesvol een 9,5 scoort, wordt in de Keuzegids juist matig beoordeeld met 58 punten (60 is het gemiddelde) en Elsevier geeft dezelfde school een +/-, hetgeen zeggen wil: vlees noch vis. De desbetref-fende school werd een jaar voor deze meting door de inspectie nog met een zware onvoldoende beoordeeld. Onderzoekers blijken dus diverse criteria te hanteren of ze waarderen die cri-teria anders. De ranglijsten van scholen die de voorpagina’s van de landelijke kranten van schreeuwende koppen voorzien, blij-ken voor ouders dus nogal relatief te zijn in het gebruik. Maar dat maakt hen nog niet onschuldig. Directeur Steenkamp van het CHOI (Centrum voor Hoger Onderwijs Informatie), de samen-steller van de Keuzegids Middelbare Scholen, zegt desgevraagd: “Sommige scholen vinden het eindresultaat zo belangrijk, dat ze bewust veel leerlingen laten afglijden naar een lager onderwijsty-pe. Scholen maken dus keuzes waar je geen zicht op hebt.”

Hetgeen betekent dat het beleid omtrent het zittenblijven en het laten afstromen van leerlingen per school verschilt. Wil je hogere examencijfers op het vwo, dan selecteer je snel en effi-ciënt de zwakke broeders en die stuur je zonder pardon naar de havo of het vmbo-t. Goed voor de ranglijst, maar slecht voor een leerling. De school is de glorieuze winnaar, de leerling de pijnlijke verliezer. Een ouder wordt in het beleid niet gekend, maar wel geconfronteerd met de vaak ongemakkelijke effecten ervan.

Taal Wat de dwaze lijstjes van dr. Dronkers vooral openbaren is de huidige tijdgeest.

VOOR VEEL BEZIELDE LESSEN GELDT DAT ZE LIJKEN OP EEN BOSWANDELING: ZE HEBBEN GEEN NUT, MAAR WEL ZIN

TEKST: MARCEL SEELEN


In de huidige onderwijswereld wordt een school als een bedrijf gerund en men hanteert onbeschaamd een taal waaruit zonne-klaar blijkt dat leerlingen als niet meer dan een bedrijfsresul-taat worden behandeld: rendement, leerwinst, prestatiemeting, opbrengstgericht werken. Welnu, ik herhaal: goede resultaten maken nog geen goede school. Een voorbeeld uit mijn eigen onderwijspraktijk kan deze bewering toelichten. Ik geef les als leraar Nederlands en lees met mijn leerlingen in de 11e klas (5 vwo, in de leeftijd van 17 jaar) een gedicht van Vasa-lis over vriendschap. Er ontspint zich een gesprek dat ongemeen boeiend is, dat alle leerlingen raakt, waarin dus de persoonlijke betrokkenheid groot is en er woorden in het gedicht worden aangedragen voor wat ze wel latent voelen - over vriendschap - maar zelf nog niet kunnen formuleren, waardoor er opgeto-genheid ontstaat en bewondering voor wat een dichter vermag. Wat is dan, in cijfers uitgedrukt, het rendement van deze les? Wat is de leerwinst? Hoe meet je de prestatie van een leraar die zijn leerlingen weet te boeien? Omdat deze factoren amper te meten zijn - maar wel degelijk te beschrijven! - passen ze niet in de ranglijsten, dus… raken ze buiten zicht. Echter, voor veel bezielde lessen geldt dat ze lijken op een boswandeling: ze heb-ben geen nut, maar wel zin.

Men kiest met de publicaties van die ranglijsten voor uniforme-ring van het onderwijs. Filosoof Cornelis Verhoeven bezat een visionaire blik toen hij daartegen al in 1980, in een onderwijs-kundig traktaat waarschuwde: ‘Het gaat niet om een objectieve beoordeling, maar om een subjectieve peiling.’ De economische taal van managers - rendement, leerwinst, pres-tatiemeting, opbrengstgericht werken - is dus niet onschuldig. De kwaliteit van onderwijs wordt aantoonbaar als een economisch discours geformuleerd, waarmee wordt verondersteld dat de waarden die deze woorden vertegenwoordigen economisch van aard zijn. Alles draait om planning en beheersing.

EindexamenresultaatOok signalen uit de wetenschap maken dat duidelijk. Ontwikke-lingspsycholoog Greetje van der Werf, hoogleraar onderwijzen en leren aan de Universiteit Groningen, schreef onlangs in een essay enthousiast dat het toepassen van toetsen gelukkig (!) toeneemt. Van der Werf: ‘Meten is weten: uiteindelijk is het meten van het kennisniveau de enige manier om te bepalen hoe het staat met de kwaliteit van het onderwijs. Het is de enige manier om te bepalen of een leerling voldoende is voorbereid op de arbeidsmarkt. Het doel van het onderwijs is: kinderen slimmer maken.’

Het is een verbijsterende oproep. De schrille stem van Van der Werf verdient serieus ons aller aandacht, niet alleen vanwege haar positie, maar vooral ook omdat zij als lid van de Onderwijs-raad - die de regering adviseert – zeer invloedrijk is.

Door deze ontwikkelingen raakt volkomen buiten zicht wat juist de rechtvaardiging van het onderwijs uitmaakt: de opgroeiende leerling. Hierdoor verliezen veel leraren hun motivatie en daar-mee ook de vreugde in hun werk. Want het dagelijkse lesplezier bestaat uit de kwaliteit van het contact dat een leraar met zijn leerlingen heeft. Ik ervaar het op BC Broekhin en ik beluister het in de wekelijkse gesprekken die ik als coach voer met de reguliere leraren die lesgeven in de 7e klas van de vrijeschool: de werkdruk in het reguliere onderwijs is groot en leidt tot tijdsdruk, voortdu-rend het gevoel hebben dat je moet opschieten en jachtigheid. Maar een leraar is er niet om de cijfers van zijn leerlingen jaar in jaar uit tot grote hoogten op te jagen. Hij is er omdat hij van gro-te invloed kan zijn op de groei en bloei van zijn leerlingen. Hoe is het zover gekomen dat het eindexamenresultaat het doel is geworden en van groter belang wordt geacht dan de weg ernaar toe, dat wil zeggen: de vorming van de leerlingen? Lange tijd waren de woorden van de grote onderwijsman Dewey befaamd: If it is better to travel than to arrive, it is because trave-ling is a constant arriving.

NeoliberaalIn het midden van de jaren tachtig steekt de neoliberale wind op. De markt wordt de norm. De gehele werkelijkheid wordt in termen van productie, consumptie en concurrentie uitgelegd. Filosoof Ad Verbrugge vat die ontwikkeling als volgt samen: ‘De idealistische hippie uit de jaren zestig wordt de individualisti-sche “yup” van de jaren tachtig en ten slotte de zakelijke “mana-ger” van de jaren negentig. De ideologische zorg voor zichzelf uit de jaren zestig heeft zich omgevormd tot de meer algemeen geaccepteerde zorg voor de eigen portemonnee.’ Vanaf de jaren tachtig, maar zeker na de val van de Muur in 1989, leven we in een wereld die wordt beheerst door het neoli-berale model van de onbegrensde markt. Bij dat denken past een waardepatroon dat neerkomt op het recht van de sterkste. Het gemeenschappelijke heeft in dat denken geen betekenis. Het bestaan van zoiets als een samenleving wordt ontkend.

Wat de lijstjes van dr. Dronkers vooral openbaren is de huidige tijdgeest.

HET EINDEXAMENRESULTAAT IS NU DOEL OP ZICH EN WORDT VAN GROTER BELANG GEACHT DAN DE WEG ER NAAR TOE


Brandaanreizen

Zie ook onze website: www.brandaanreizen.nl of neem contact op met Dick Blokker tel. 026 4426619

Stichting Brandaan ReizenPostbus 773, 6800 AT te Arnheme-mail: [email protected]

ISTANBULEen negendaagse vliegreis van 17 t/m 25 juni 2014 o.l.v. Christine Gruwez en Jan Remmerswaal.

BALTISCHE LANDEN, EEN REIS NAAR HET ANDERE EUROPAEen vlieg/busreis van 15 dagen van 8 t/m 22 juli 2014 o.l.v. Christine Gruwez en Jan Remmerswaal.

IN DE SPOREN VAN HET KELTISCH CHRISTENDOM Een achtdaagse reis naar Iona en Staffa (Schotland) van 27 juli t/m 3 augustus 2014 m.m.v. Frans en Ineke Lutters en Dick Blokker.

Met veel plezier verhuren wij in juni en september weer ons heerlijke familiehuis in de Zwitserse alpen. [email protected]


De gevleugelde woorden van Margaret Thatcher - een van de grootste voorvechters van het neoliberale denken – zijn ont-hutsend in hun eerlijkheid: There is no such thing as society, only individual men and women.’ Deze ontwikkeling is ook zichtbaar in de vormgeving van ons onderwijs. In dertig jaar vindt de afbraak plaats: de traditie wordt ontkend, de vroegere orde genegeerd. Wat we zien is de opkomst van bijvoorbeeld de ROC’s, de grootschalige onder-wijsfabrieken, zonder persoonlijk contact met leraren, met gebrek aan structuur en discipline. Ad Verbrugge: ‘Hoe minder vormingskracht er van de ouders en het onderwijs uitgaat, hoe meer probleemjongeren er ontstaan.’ De explosieve groei van het speciaal onderwijs en de schrikbarende stijging van jon-ge arbeidsongeschikten (Wajong) zijn daarvan een schrijnend gevolg. Het onderwijs erodeert. De leraar is procesbegeleider geworden, die een vak niet meer hoeft te onderwijzen. Ongelo-felijk maar waar: een leraar wordt dus ook niet meer opgeleid in een vak. Hij leert nu in plaats daarvan wat sociale vaardigheden om in groepen met leerlingen te kunnen werken. De leerlingen worden geacht, in het Nieuwe Leren, ‘zelfontdekkend’ aan het werk te gaan. Het geld van de school verdwijnt naar de managers, die in gro-ten getale de scholen bevolken. De reusachtige schaalvergro-ting maakt duidelijk waarop men focust: op massa, op nieuw-bouw, op fusies. Het onderwijs aan leerlingen op de werkvloer is geheel buiten zicht geraakt. De schooltorens verrijzen, het onderwijs verschraalt en de bestuurders verrijken zichzelf.De gedachte dat concurrentie tussen onderwijsinstellingen de kwaliteit verhoogt, doet uiteindelijk de lijstjes ontstaan als van Dronkers, Elsevier en de Keuzegids Middelbare Scholen.

Vrijheid van onderwijsDe vrijeschool acht de weg belangrijker dan het doel, het pro-ces is voornamer dan het behaalde resultaat - in onze huidige samenleving een noodzakelijke tegenstem. Maar klinkt die nog? De vrijheid van onderwijs maakt dat die stem in ieder geval nog zou kúnnen klinken. Of niet meer? Voor velen is uniforme-ring vanzelfsprekend. Hoogleraar Greetje van der Werf stelt onomwonden: ‘Het is daarom van belang dat de vrijheid van de

onderwijsmarkt wordt ingeperkt.’ Paul Frissen, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, merkte onlangs op, dat die vrijheid niet eens meer bestaat: ‘We hebben in dit land het prachtige systeem van de vrijheid van onderwijs gehad. Hoewel die vrijheid nog steeds bestaat en zelfs grondwettelijk is verankerd, is hij met alle cen-tralisatie en normalisatie in de praktijk inmiddels ter ziele.’ Het is lang geleden dat er vanuit de vrijescholen een protest werd geformuleerd, een manifestatie georganiseerd, een vuist gebald. Als ik de tijdgeest goed versta, wordt het tijd opnieuw de stem luid en duidelijk te verheffen. In een symposium of op het Bin-nenhof! Uit oprechte zorg voor de kinderen die ons zijn toever-trouwd. Uit oprechte zorg voor het bestaansrecht van de vrijes-cholen in Nederland. Uit oprechte zorg voor alle ouders die zich niet laten leiden door die dwaze Dronkerslijstjes. Ouders willen zorg voor de ontwikkeling van hun kind en geen stenen voor brood. Ze zoeken niet een school waar hun kind voor een arbeidsmarkt wordt opgeleid. Ik doe dan ook een oproep aan alle vrijeschoolleraren in Neder-land om de krachten te bundelen, om de kostbare vrijheid van onderwijs te behouden; ik doe een oproep aan Rian van Dam, onze nieuwe voorzitter van de Vereniging van Vrijescholen, om sturing te geven aan al wat als morrende onvrede leeft in de vrijeschoolbeweging over de economisering van het onderwijs.

Klop op de deurOok de ziel van het kind zelf hongert. Er wordt geklopt aan de deur van onze school. In Roermond, waar we in augustus 2013 met een 7e klas bescheiden zijn begonnen - als kleine afdeling van het grote BC Broekhin - is het enthousiasme voor het vrijes-choolonderwijs binnen enkele maanden zo onstuimig gegroeid, dat we in het komende schooljaar waarschijnlijk met drie 7e klas-sen zullen groeien. En dat in een krimpende regio als Limburg.

Als dat gaat gebeuren, zullen we dat natuurlijk vieren - leraren en leerlingen tezamen - met vlaai!

Brugklas Broekhin

Foto

: Mar

k va

n de

n Bo

orn

Roc

Veen

enda

al

Examen


Kijk voor ons huidige aanbod op onze website www.maryoncollege.nl of bel tel. 085-7733181

Wij Bieden Beroepsonderwijs voor zorg en welzijn in samenwerking

met ROC Midden Nederland, zoals de opleiding Maatschappelijke Zorg (in een BBL traject d.w.z. werken en leren combineren).

Vakinhoudelijke korte trainingen, zoals oriëntatie antroposofische zorg, omgaan met seksualiteit, autisme en hechting, psychiatrische beelden en persoonlijk leiderschap in je functie. Deze en andere trainingen worden in co-creatie met zorgorganisaties ontwikkeld en zijn ook mogelijk als in-company aanbod.

Onze visieZinvolle zorg vraagt om medewerkers die persoonlijk leider-schap tonen. Daarom stimuleren wij met ons aanbod: persoonlijke beroepsontwikkeling in het verbinden,

ontwikkelen, ondernemen en verantwoorden; leren van elkaar in een reflecterend en creatief proces; onderzoek naar de mens en zijn levensvragen, ook vanuit

spiritueel perspectief.

Een carrière in de zorg?Ontdek ons college!

Kleinschalig en vakgericht.Op verschillende locaties in het land.

On

tmo

eti

ng

me

t to

ek

om

stp

ers

pe

ctie

f

Contact en info: Generaal Drubbelstraat 992600 Berchem (Antwerpen)

e-mail: [email protected]@telenet.be

telefoon: 0032 - 476 77 96 350032 - 476 67 56 64

Kunstcentrum en centrum voor Kunsttherapie Opendeurnamiddag: zondag 27/4 van 13u30 tot 16u30

1. Opleiding tot antroposofi sch kunstzinnig therapeut(Opleiding erkend door de Europese academie voor Antroposofi sche Kunsttherapieën)Formule A: 4j 2 dagen per week of Formule B: 5j 16 weekends per jaar.Formule A en B gaan van start oktober 2014

2. Propedeuse kunstzinnig therapeut 12 dagen p.j. - 750€

3. Coachingopleiding:Biografi sch coaching 1 jr 10d - 500€kunstzinnig coach voor kinderen, 2jr, 12d/jr - 650€/jrkunstzinnig coach bij depressie, burnout, cvs 1j 12d 650€kunstzinnig coach geometrie en mandalatekenen 1j, 10d - 500€

4. Nascholing (ook open voor geïnteresseerden)Therapiewegen met vormtekenen 1j 10d - 500€Helen met sprookjes 1j 10d - 500€

De opleidingen gaan vanaf 2014 door in Antwerpen (b) en Aalst (b)

academie gastronomie landgoed

www.kraaybeekerhof.nl

Barstensvol leven...!voeding, voedingskwaliteit en BD landbouw

Natuurvoedings-kundige

Opleidingen najaar 2014

barst

ensvol

leven

…!


“Het unieke aan dit blad is dat elke vrijeschoolleraar een artikel kan insturen,” zegt Roelof Jan Veltkamp. Hoewel hij niet bij de oprichting van de Lerarenbrieven betrokken was, voelt hij zich er sterk mee verbonden. Hij is een van de trouwste redactiele-den van dit platform voor vakgenoten in het vrijeschoolonder-wijs, dat nu vijfentwintig jaar bestaat.

“Het blad wordt uitsluitend gemaakt voor en door vrijeschool-leraren. Wat hier in staat, wordt alleen gelezen door mensen in de lerarenkamer. Dat biedt ruimte om vrijuit te spreken over gevoelige onderwerpen en om samen te werken aan ver-nieuwing binnen het vrijeschoolonderwijs,” vervolgt Roelof Jan enthousiast. “Je kunt hier een balletje opgooien en anderen vra-gen met je mee te denken.” Tot voor kort konden alleen scholen zich op het blad te abon-neren, maar sinds kort is dat ook mogelijk voor individuele leer-krachten. Het bijdragen aan een dergelijk platform is belangrijk voor Roelof Jan. “Kunnen verwoorden wat je beweegt, is een essentieel motief in mijn leven.” Als middelbare scholier had hij vooral interesse in bètavakken, maar door een ziekbed en verschillende operaties kwam hij meer in zijn innerlijk en ontstond de behoefte te verwoorden wat er in hem leefde. Hij veranderde van koers en koos een studie Nederlands. “Daar werd het literaire taalgebruik wel bestudeerd, maar niet beoefend. Dat was me te academisch. Zo moesten we bijvoorbeeld gedichten van Lucebert analyseren. Maar die zijn niet alleen bedoeld om te lezen, dat moet klinken!” Naast zijn studie begon Roelof Jan met het geven van cursussen in creatief omgaan met taal. Hij vormde een poëzie-theaterwerkgroep en besloot door te gaan in de theaterwereld. Via een oud-cursiste kwam het verzoek of hij wilde lesgeven op een Tobiasschool. Het werd zijn eerste kennismaking met het vrijeschoolonderwijs. Zijn wens om mensen te helpen bij het verwoorden wat in hun inner-lijk leeft, viel daar op zijn plaats. Door het lesgeven, geïnspireerd door de antroposofie, verlegde hij uiteindelijk zijn aandacht van het zelf verwoorden naar de begeleiding van anderen.

Inmiddels staat Roelof Jan nog maar zelden voor de klas op de vrijeschool in Den Haag waar hij werkt. Hij houdt zich daar onder meer bezig met decanaatswerk, de medezeggenschaps-raad en communicatiezaken. Daarnaast zet hij zich dus in voor de Lerarenbrieven. Voor de komende jaargangen vroeg hij kun-stenaar Hans-Dieter Appenrodt een serie omslagen te ontwer-pen met het thema engelen. “Dat heeft Hans-Dieter gemeen met de leraren: hij geeft engelen een belangrijke plaats in zijn werk, net als wij,” legt Roelof Jan uit. “Engelen kunnen ook ouders helpen bij het opvoeden. Je komt ze dan ook steeds vaker tegen in de ‘gewone maatschappij’. Veel mensen herken-nen het streven naar zingeving van vrijescholen. Opvoeders hebben morele intuïtie nodig. De antroposofie biedt daarin een scholing en ik denk dat de huidige groei van de vrijescholen daarmee te maken heeft.”

Roelof Jan heeft nog genoeg te doen voor de toekomst. “Er zijn nieuwe, vitale leerkrachten aan de slag gegaan en de redac-tie hoopt dat zij zich laten uitnodigen hun stem meer te laten horen in de Lerarenbrieven. We kijken uit naar hun lesideeën, onderzoekjes of bronnenvondsten, naar hun antwoorden op de uitdagingen waar we mee te maken hebben. Denk maar aan alle eisen van buitenaf, de toetsen en de administratieve ver-antwoording. De publicaties van vrijeschoolleerkrachten vragen trouwens vaak meer ruimte en financiële steun dan de Leraren-brieven kunnen bieden. Gelukkig is er op dat gebied binnenkort van alles te verwachten. Als vrijeschoolbeweging hebben we hebben lange tijd de fonds-werving verwaarloosd, maar nu lijken de handen in elkaar gesla-gen te gaan worden. Ik hoop van harte dat dat lukt. De engelen zullen er graag aan bijdragen.”

Tekst en foto: Cisly Burcksen

Wie interesse heeft in een abonnement op de Lerarenbrieven, kan mailen naar [email protected]

Roelof Jan Veltkamp met het werk van Hans-Dieter Appenrodt

Roelof Jan VeltkampMotief van

MENSEN OP HUN WOORD LATEN KOMEN


IN HER INNER ING Hendrika Pieternella Jacoba Eijgelsheim - Van Duijne

Riek werd als tweede en jongste dochter geboren in een hechte familie in het dorpse Scheveningen van de vorige eeuw. Haar vader werkte als ambtenaar bij de gemeente Den Haag en was daarnaast kleurenadviseur voor het schilderwerk bij het voor-malige ziekenhuis Zuidwal. Hij was ook lid van de Nederlandse kunstkring. Later, in Driebergen, zou Riek zich omringen met de door haar vader geschilderde schilderijen. Haar moeder werkte vóór haar huwelijk bij een notariskantoor.

Na Rieks geboorte moest haar moeder met spoed naar het zie-kenhuis. De baby bleef alleen in huis achter. Rieks tante, die twee dagen later van een zoon zou bevallen, haalde haar op. Bij haar werd ze liefdevol opgevangen en kreeg ze borstvoeding. Toen ze na zeven maanden terugging naar haar eigen moeder, die hevig naar haar verlangde, was het voor haar tante en waar-schijnlijk ook voor Riek, ingrijpend om afscheid van elkaar te nemen. Haar neef noemde ze later ‘mijn borst- en bedgenoot’; hij zou altijd een plek in haar hart houden.De kleine Riek was een leuk, lief gehoorzaam meisje dat soms eigenzinnig was. Toen een man in hun kippenren was om de kip-pen mee te nemen sloot de driejarige Riek hem op. Haar zorg was: ‘Dan krijg ik nooit meer eitjes.’ Ze genoot van het strand en sport en speelde graag met haar zus en de andere kinderen uit haar familie; op school liep ze op een gegeven moment het hardst van alle meisjes. In latere jaren kreeg Riek het moeilijker doordat haar ouders zorgen hadden om haar zus, die met haar gezondheid worstelde.Tijdens de oorlog werd het gezin Van Duijne gedwongen het eigen huis tijdelijk te verlaten en bij het bombardement op het Haagse Bezuidenhout, waarbij Riek achter een muurtje schuil-de, kwamen beide grootouders en een ongetrouwde tante van vaders kant om. Van haar klasgenoten keerden zeven joodse kinderen na de oorlog niet terug. Haar vriendinnetje was een van hen.Toen ze haar HBS- B diploma had ging ze werken op de debiteu-renafdeling van een grondbedrijf. Met zinnen als ‘Ik verzoek u

met klem deze nota te betalen,’ spoorde ze klanten aan hun rekeningen te betalen. Thuis maakten ze hierover grap-jes. Daarna ging ze werken op een economische afdeling bij de toenmalige PTT. Als werkstudent behaalde ze haar SPD 1 en 2 en vervolgens haar kandidaats economie. Ze was een getallenmens.Rond haar 34ste leerde ze bij de PTT de vier jaar jongere eco-noom Koos Eijgelsheim kennen en ze werden al snel heel erg verliefd op elkaar. Beiden woonden nog thuis; Koos (zijn vader overleed toen Koos negen was) bij zijn gesloten en nogal over-heersende moeder, die op latere leeftijd hertrouwde.Tijdens een gezamenlijke vakantie met zijn moeder en stiefva-der mochten Koos en Riek even ‘alleen’ zijn op een recht land-weggetje. Ze trouwden snel, in 1958. In 1959 werd in Den Haag hun zoon Jan Jaap geboren en in 1962 volgde hun dochter Hedy. Riek en Koos waren dolblije en trotse ouders (‘Ieder meent zijn uil een valk te zijn,’ zei Riek na de geboorte van Jan Jaap, ‘mijn uil ís een valk.’). Hun gezin was compleet.Na enige tijd werd Koos binnen een PTT-district economisch adjunct-directeur, Riek was voor haar huwelijk met werken en haar studie economie gestopt. In 1963 verhuisden ze naar Drie-bergen. Rond diezelfde periode kwam er, mogelijk mede door de andere levensovertuiging van het dorp Scheveningen versus de antroposofie in Driebergen, een einde aan de kracht van de familieband waarmee Riek als kind opgegroeide. Koos had een lutherse achtergrond, Riek was van huis uit Nederlands Her-vormd en samen hadden ze gezocht naar nieuwe wegen. De antroposofie werd hun leidraad op hun verdere levenspad. Ze volgden lezingen bij bekende antroposofen, waaronder die bij dr. Wilmar. De visie die de antroposofie vertegenwoordigt was voor Koos en Riek zo waar, dat antroposofie naar hun mening de enig juiste weg was. Ze verbonden zich met de ledenavonden in Zeist en later ook in Driebergen, namen deel aan de organisa-tie ervan en gingen graag naar internationale conferenties. Ze hadden een leesgroepje voor nieuwkomers en eentje ter voor-bereiding op de ledenavonden. Op deze avonden vroeg Riek net

1 jaar ca. 20 jaar ca. 72 jaar

I n g r i d G o u d a Q u i n tBeziel ing

Wilt u iemand herdenken in In Herinnering? Bel (030) 780 11 00 of mail naar [email protected]

In het licht dat vanuit wereldhoogtende ziel machtig toe wil stromen,verschijnt de zekerheid van het

werelddenken,zielenraadselen oplossend,

de macht van zijn stralen concentrerend,

liefde wekkend in het mensenhart.

(R. Steiner, Weekspreuk 45; vert. W. Nauta)

Er zijn van die dagen dat een mens leeft op de automatische piloot. Geen tijd om te denken, om ergens bij stil te staan, want het hoofd is gevuld met donkerte. Ongerustheid om de toe-komst van een kind, zorg om een goede vriend die gaat overlijden, de echo van een woordenwisseling, moeilijkheden op het werk, de auto die rochelt bij het starten. Komt het ooit nog goed? Op de tast werken we de algemene dagelijkse levensverrichtingen af. Eten, drinken, lopen, praten, luisteren, autorij-den, werken. Ja hoor dokter, we zijn heus nog zelfredzaam, maar de schwung is er uit, de fleur is er af en er is nog maar weinig aardigheid aan. Plichtsgetrouw zetten we ons aan de volgende klus: jas aan, sjaal om, tas mee, sleutels, naar buiten, boodschappen…

Van het ene moment op het andere breekt het licht door. De automatische piloot schiet geluidloos los en ineens zien we - met diezelfde jas aan en sjaal om en tas en sleutels in de hand - dat de tuin vol sneeuwklokjes staat en helleborussen in wit en roze. Een zee van wit overspoelt het donker in ons hoofd. De inwendige kou trekt weg en de ademhaling reikt weer tot de tenen.

De Kelten leefden intens met het gees-telijke aspect van het licht; zij ontvin-gen er berichten uit van gene zijde. Wij ontvangen het licht en lezen ons eigen bericht.

8 mei 1924 - 13 december 2012

zolang door tot ze precies begreep waarover het ging. Ze keek op tegen de, in haar ogen, ‘grote’ antroposofen; ‘kanonnen’ noemde ze hen.Werken, lezen en studeren – dat was het motto in haar eigen gezin. Televisie was er niet. Riek was een beschermende en bepalende moeder, die bijzonder veel over had voor haar kinderen. Ze deed er alles aan om hen datgene te geven waarin zij geloofde, dus fietste ze op en neer tussen Driebergen en Zeist om hen naar de vrijeschool te brengen. Een memorabele vakantie was de zesweekse reis naar de Noordkaap, waarbij Koos en Riek in een heel klein tentje sliepen. Tijdens die reis genoot het gezin tijdens de lichte nacht van de dalende en weer rijzende zon boven de zee voor de Noorse kust boven Zweden.Riek volgde de eerste lichting van de opleiding De Wervel bij Eva Mees en hoewel ze er niet mee aan het werk ging, bleef ze daarna schilderen bij onder anderen Erna Land-weer en later Rössli Rienks. Ze was een initiatiefrijk mens en droeg onder meer bij aan de start van de vrije kleuterschool in Driebergen. Thuis bakte, breide en naaide ze graag, vooral voor haar kinderen en later kleinkinderen. Ze was een aanwezige, korda-te vrouw die voor haar mening uitkwam en daar stellig in was, maar over haar eigen zielenroerselen was ze zeer gesloten. Haar vrienden en kennissen vond ze voorname-lijk binnen de antroposofische wereld en ze vond het heerlijk met hen over antroposo-fie te praten; vooral in haar laatste levensfase leefde ze daarvan op. Daarnaast genoot ze van hun verhalen over kinderen en kleinkinderen.

In 1989 kreeg Koos een herseninfarct. Riek steunde hem door dik en dun in deze moei-lijke tijd. Vier jaar later, in 1993, overleed hij op 65-jarige leeftijd door een ongeval in huis. Riek schreef voor hem een in memoriam in de Mededelingen van indertijd. Ik, hun dochter, ben geroerd hoe goed Riek daarin Koos typeerde; de tekst herlezend kwam mijn vader weer even heel dichtbij.Riek ging moedig door met haar leven. Ruimte voor een nieuwe liefde kwam er niet.Vanaf 1994 werd ze oma. Jan Jaap, die in Zwitserland woonde, kreeg twee dochters en een zoon. Ze genoot van haar kleinkinderen en ging regelmatig bij hen oppassen. Ze maakte ook groepsreizen naar o.a. Turkije en Egypte.Noodgedwongen ruilde Riek in 2007 haar geliefde huis in Driebergen in voor een kamer in Valckenbosch in Zeist, met een prachtig uitzicht op de dieptetuin. Ze moest steeds meer zelfstandigheid en controle uit handen geven en in deze moeilijke tijd overleed Jan Jaap. Riek ervoer pijnlijk hoe snel ze zich alleen gelaten kon voelen, ander-zijds kon ze zich met een heel subtiele vorm van humor uiten en soms ondeugend zijn. Wat mij als dochter vooral raakte, was de mildheid die ze in deze moeilijke laatste levensfase ontwikkelde over voor haar lastige kwesties.Op 13 december 2012 ging Riek, op haar geheel eigen wijze, onverwacht en in haar slaap, door de poort van de dood. Bij haar begrafenis klonk een lied uit de Kalevala waarmee ze zich zozeer verbonden voelde.

Hedy Eijgelsheim


GEZONDHEIDSZORGAcademie AG

- Interdisciplinaire basismodule Antro-posofische Gezondheidszorg

De basismodule kan als een op zichzelf staande intensieve oriëntatie gevolgd worden. Tevens is deze het eerste blok van de antroposofische ap-plicatieopleidingen voor artsen, verpleegkundi-gen, fysiotherapeuten en psychotherapeuten. Opleidingen: artsen (NVAA), fysiotherapeuten (NVAF/ Stibaf), verpleegkundigen (V&VN AZ) en beroepsgroepen van de Nederlandse Ver-eniging voor Antroposofische Psychotherapie (NVAP). Daarnaast is de basismodule er voor beroepsgroepen waarvoor nog geen eigen ap-plicatieopleiding is. De basismodule biedt de mogelijkheid tot verdere professionalisering vanuit antroposofisch perspectief.Doelgroep: (tand)artsen, fysiotherapeuten, psy-chologen, orthopedagogen, verpleegkundigen, psychosociale hulpverleners, diëtisten, ergo-therapeuten en andere professionals (acade-misch / hbo-opgeleid).Waar: ZeistWanneer: 4/5-09, 2/3-10, 6/7-11, 11/12-12-2014, 8/9-1, 5/6-2, 5/6-3, 2/3-4, 7/8-5, 4/5-6-2015Kosten: € 2.800 - Basiscursus ‘Tijd voor antroposofie in de

zorg’Tijd voor reflectie, voor gesprek, voor onderzoek: tijd voor antroposofie in de integratieve zorg. cur-sus voor mensen die wel met zorgverlening van doen hebben, maar die zelf niet direct diagnos-tisch of therapeutisch werken; die als leidingge-vende of beleidsondersteuner te maken hebben met zorgverleners en met de voorwaarden voor hun werk. En voor mensen die er als onderzoeker naar streven de eigen benadering in de antropo-sofische zorg tot zijn recht te laten komen. Wat wil je weten van de antroposofische visie op ge-zondheid en ziekte om de zorgverlening optimaal te organiseren of te onderzoeken? En hoe kun je

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

door antroposofie zelf gemotiveerd raken en blij-ven op de plek waar je werkt? Deze cursus wil in-formatief, inspirerend en vernieuwend zijn en vooral ook aansluiten bij de dagelijkse ervarin-gen: antroposofie aanbieden als een holistische en levende menskunde, als bron van inspiratie.Doelgroep: onderzoekers, beleidsfunctiona-rissen, managers, coördinatoren en staffunc-tionarissen in de zorgWaar: ZeistWanneer: 8 bijeenkomsten januari- juni 2015Kosten: € 1.250 - (Na)scholingsdagen

De Academie Antroposofische Gezondheids-zorg verzorgt naast basiscursussen scholingsda-gen over talloze onderwerpen (ook incompany). De Academie werkt samen met de antroposofi-sche beroepsverenigingen en opleidingen in de zorg, met het Lectoraat AG (HL-Leiden) en met andere partners. Scholingsdagen worden aange-kondigd op de website waar meer informatie te vinden is en via de nieuwsbrieven (meld u aan).Doelgroep: mensen werkzaam in gezond-heidszorg en hulpverleningWaar: ZeistWanneer: het hele cursusjaarKosten: afhankelijk van de scholing - Antroposofische Fysiotherapie Opleiding

Applicatie-opleiding, bestaande uit theorie- en praktijklessen ritmische massage en antropo-sofische bewegingstherapie. In het 2e jaar di-agnostiek en fysiotherapeutisch-methodisch handelen vanuit casuïstiek en antroposofisch mensbeeld. De basismodule AAG maakt ver-plicht onderdeel uit van de opleiding.Doelgroep: alleen toegankelijk voor BIG-gere-gistreerde fysiotherapeutenWaar: ZeistWanneer: sept. 2014 – mei 2016. Eerste jaar parallel aan basismodule 2014/15Kosten: eerste jaar: € 1.500; tweede jaar

€ 2.500; basismodule € 2.800 - Antroposofische Bewegingstherapie

Deelname aan de theorie- en praktijklessen Antroposofische Bewegingstherapie, zoals die gegeven worden binnen het kader van de An-troposofische Fysiotherapie Opleiding. Zij-in-stroommogelijkheid van vooralsnog één jaar.Doelgroep: ergotherapeuten, Mensen dieck-thera peu ten, Cesartherapeuten die de basis-module volgen of gevolgd hebben.Waar: ZeistWanneer: sept. 2014 – mei 2015Kosten: € 750Contactgegevens: Hannie Bakker, 06 2518 2676, [email protected], www.nvaf.info. Info: Academie Antroposofische Gezondheids-zorg, www.academieag.nl [email protected]

Oriëntatiecursus Verpleegkunde en antroposofieStichting Plegan Opleidingen geeft aanvullende scholing voor BIG-geregistreerde verpleegkun-digen en verzorgenden-VIG. In 10 woensdagen oriënteer je je op de aanvullingen die antroposo-fie je te bieden heeft op je verpleegkundige- en verzorgende vak. Welke 60 accreditatiepunten en nieuwe inspiratie voor je vak zal het je ople-veren? De lessen worden verzorgd door vakmen-sen die in de dagelijkse praktijk staan: zowel er-varen verpleegkundigen als artsen. Kunstzinnige vakken wisselen de praktijkvakken en theoreti-sche colleges af. Lees op onze website verslagen van collega’s die de cursus reeds volgden. Na de-ze cursus met goed gevolg te hebben afgeslo-ten, word je toegelaten op de Voortgezette Op-leiding Verpleegkunde vanuit Antroposofie. Wij verzorgen ook incompanytrainingenDoelgroep: verpleegkundigen en verzorgen-den -IGWaar: Gebouw Lenteleven, Utrechtseweg 62, Zeist


Wanneer: 17, 24 september 1,8, 14, 29 oktober 7, 12, 19, 26 november 2014Kosten: € 750Info: secretariaat van Plegan Opleidingen, [email protected], of cursusleider Marion Gores [email protected],nl

MBO opleiding Maatschappelijke Zorg 3 en 4Bij het Edith Maryon College combineer je werken en leren met een BBL-opleiding (in samenwerking met ROC Midden-Nederland) vanuit antroposofische oriëntatie. Het EMC is kleinschalig, deskundig en persoonlijk in zijn aanpak. Na het behalen van de proeven en toetsen ontvang je een landelijk erkend MZ diploma op niveau 3 of 4 én een internati-

onaal getuigschrift Antroposofische Zorg. Doelgroep: ieder die werkzaam is in de gehan-dicaptenzorg, psychiatrie, verslavingszorg of ouderenzorg, met een (leer)arbeidscontract van minimaal 20 uur per week. Ook geschikt voor zij-instromers.Waar: op een van onze opleidingslocaties: Ap-pelscha, Arnhem, Schoorl of Zeist.Wanneer: vanaf september 2014 wekelijks 1 les-dag, m.u.v. vakanties, gedurende 2 jaar.Kosten: ca. € 550 per jaar exclusief boeken.Contactgegevens: [email protected], www.maryoncollege.nl, 085 77 33 181

Opleiding Natuurlijke Kraamzorg 1 en 2Voor professionals in de geboortezorg die willen leren aandachtige zorg met natuurlij-

ke middelen te bieden. De opleiding schoolt je waarneming en verruimt je inzichten, zodat je beter kunt zien wat moeder en kind nodig hebben. Bijzondere aandacht gaat uit naar de ontwikkeling van tast- en warmtezin van het kind. Je leert veel nieuwe vaardigheden.Doelgroep: gecertificeerde kraamverzorgendenWaar: AmersfoortWanneer: één dinsdagmiddag per maandKosten: € 995Contactgegevens: www.natuurlijkekraamzorg.eu, M. Bom, 06 1728 2146

Meridiaantherapie vlgs. Christel HeidemannMeridiaan-kleurentherapie heeft ten doel het ordenen van de levensprocessen. Het maakt

Meridiaan-kleurentherapie: ‘Het lichaam spreekt via het bindweefsel“Meridiaan-kleurentherapie heeft een heel krachtige genezende werking,” vertelt Marjan Hendriks. “In de loop van de tijd heb ik daar-door kleine en grote wonderen zien gebeuren.” Ze volgde de opleiding meridiaan-kleurenthe-rapie (post-HBO) enkele jaren geleden. Daar-voor assisteerde ze regelmatig haar echtge-noot, die fysio- en meridiaantherapeut was. “Ik heb hier een man met krukken binnen zien ko-men, die na de behandeling zonder ondersteu-ning naar buiten liep. Een vrouw was direct van haar ernstige duizeligheid af. Huilbaby’s stop-pen vaak na een behandeling met veelvuldig huilen. Het is een effectieve en tegelijk een mil-de behandelmethode, waarmee ook baby’s en ernstige zieke mensen behandeld kunnen wor-den.” Marjan is holistisch diëtiste en gebruikt de therapie vaak aanvullend. “Iemand met bij-

voorbeeld een allergie krijgt eerst voedingsad-viezen. Als de klachten niet helemaal weggaan, dan kan ik die persoon meer in balans brengen met de meridiaan-kleurentherapie.”De diagnose wordt gesteld door naar iemands rug te kijken. “Verstoringen in de energieba-nen zijn zichtbaar en ook voelbaar in het bind-weefsel langs de ruggengraat. Ook klachten uit het verleden en zelfs sommige toekomsti-ge klachten zijn af te lezen aan de rug. Ter be-handeling worden kleine, natuurlijk gekleurde stukjes zijde op acupunctuurpunten geplakt. Diverse kleuren op verschillende punten op het lichaam – afhankelijk van wat voor de be-treffende persoon nodig is - brengen de ener-giestroom in het lichaam weer in balans.” Marjan vindt het bijzonder om telkens weer het bewijs te krijgen dat vele klachten zo kun-

nen worden genezen. “Het lichaam spreekt via het bindweefsel. Met meridiaan-kleuren-therapie kunnen we gehoor geven aan die sig-nalen.” (Arianne Collee)


GEZONDHEIDSZORGAcademie AG

- Interdisciplinaire basismodule Antro-posofische Gezondheidszorg

De basismodule kan als een op zichzelf staande intensieve oriëntatie gevolgd worden. Tevens is deze het eerste blok van de antroposofische ap-plicatieopleidingen voor artsen, verpleegkundi-gen, fysiotherapeuten en psychotherapeuten. Opleidingen: artsen (NVAA), fysiotherapeuten (NVAF/ Stibaf), verpleegkundigen (V&VN AZ) en beroepsgroepen van de Nederlandse Ver-eniging voor Antroposofische Psychotherapie (NVAP). Daarnaast is de basismodule er voor beroepsgroepen waarvoor nog geen eigen ap-plicatieopleiding is. De basismodule biedt de mogelijkheid tot verdere professionalisering vanuit antroposofisch perspectief.Doelgroep: (tand)artsen, fysiotherapeuten, psy-chologen, orthopedagogen, verpleegkundigen, psychosociale hulpverleners, diëtisten, ergo-therapeuten en andere professionals (acade-misch / hbo-opgeleid).Waar: ZeistWanneer: 4/5-09, 2/3-10, 6/7-11, 11/12-12-2014, 8/9-1, 5/6-2, 5/6-3, 2/3-4, 7/8-5, 4/5-6-2015Kosten: € 2.800 - Basiscursus ‘Tijd voor antroposofie in de

zorg’Tijd voor reflectie, voor gesprek, voor onderzoek: tijd voor antroposofie in de integratieve zorg. cur-sus voor mensen die wel met zorgverlening van doen hebben, maar die zelf niet direct diagnos-tisch of therapeutisch werken; die als leidingge-vende of beleidsondersteuner te maken hebben met zorgverleners en met de voorwaarden voor hun werk. En voor mensen die er als onderzoeker naar streven de eigen benadering in de antropo-sofische zorg tot zijn recht te laten komen. Wat wil je weten van de antroposofische visie op ge-zondheid en ziekte om de zorgverlening optimaal te organiseren of te onderzoeken? En hoe kun je


door antroposofie zelf gemotiveerd raken en blij-ven op de plek waar je werkt? Deze cursus wil in-formatief, inspirerend en vernieuwend zijn en vooral ook aansluiten bij de dagelijkse ervarin-gen: antroposofie aanbieden als een holistische en levende menskunde, als bron van inspiratie.Doelgroep: onderzoekers, beleidsfunctiona-rissen, managers, coördinatoren en staffunc-tionarissen in de zorgWaar: ZeistWanneer: 8 bijeenkomsten januari- juni 2015Kosten: € 1.250 - (Na)scholingsdagen

De Academie Antroposofische Gezondheids-zorg verzorgt naast basiscursussen scholingsda-gen over talloze onderwerpen (ook incompany). De Academie werkt samen met de antroposofi-sche beroepsverenigingen en opleidingen in de zorg, met het Lectoraat AG (HL-Leiden) en met andere partners. Scholingsdagen worden aange-kondigd op de website waar meer informatie te vinden is en via de nieuwsbrieven (meld u aan).Doelgroep: mensen werkzaam in gezond-heidszorg en hulpverleningWaar: ZeistWanneer: het hele cursusjaarKosten: afhankelijk van de scholing - Antroposofische Fysiotherapie Opleiding

Applicatie-opleiding, bestaande uit theorie- en praktijklessen ritmische massage en antropo-sofische bewegingstherapie. In het 2e jaar di-agnostiek en fysiotherapeutisch-methodisch handelen vanuit casuïstiek en antroposofisch mensbeeld. De basismodule AAG maakt ver-plicht onderdeel uit van de opleiding.Doelgroep: alleen toegankelijk voor BIG-gere-gistreerde fysiotherapeutenWaar: ZeistWanneer: sept. 2014 – mei 2016. Eerste jaar parallel aan basismodule 2014/15Kosten: eerste jaar: € 1.500; tweede jaar

€ 2.500; basismodule € 2.800 - Antroposofische Bewegingstherapie

Deelname aan de theorie- en praktijklessen Antroposofische Bewegingstherapie, zoals die gegeven worden binnen het kader van de An-troposofische Fysiotherapie Opleiding. Zij-in-stroommogelijkheid van vooralsnog één jaar.Doelgroep: ergotherapeuten, Mensen dieck-thera peu ten, Cesartherapeuten die de basis-module volgen of gevolgd hebben.Waar: ZeistWanneer: sept. 2014 – mei 2015Kosten: € 750Contactgegevens: Hannie Bakker, 06 2518 2676, [email protected], www.nvaf.info. Info: Academie Antroposofische Gezondheids-zorg, www.academieag.nl [email protected]

Oriëntatiecursus Verpleegkunde en antroposofieStichting Plegan Opleidingen geeft aanvullende scholing voor BIG-geregistreerde verpleegkun-digen en verzorgenden-VIG. In 10 woensdagen oriënteer je je op de aanvullingen die antroposo-fie je te bieden heeft op je verpleegkundige- en verzorgende vak. Welke 60 accreditatiepunten en nieuwe inspiratie voor je vak zal het je ople-veren? De lessen worden verzorgd door vakmen-sen die in de dagelijkse praktijk staan: zowel er-varen verpleegkundigen als artsen. Kunstzinnige vakken wisselen de praktijkvakken en theoreti-sche colleges af. Lees op onze website verslagen van collega’s die de cursus reeds volgden. Na de-ze cursus met goed gevolg te hebben afgeslo-ten, word je toegelaten op de Voortgezette Op-leiding Verpleegkunde vanuit Antroposofie. Wij verzorgen ook incompanytrainingenDoelgroep: verpleegkundigen en verzorgen-den -IGWaar: Gebouw Lenteleven, Utrechtseweg 62, Zeist


Wanneer: 17, 24 september 1,8, 14, 29 oktober 7, 12, 19, 26 november 2014Kosten: € 750Info: secretariaat van Plegan Opleidingen, [email protected], of cursusleider Marion Gores [email protected],nl

MBO opleiding Maatschappelijke Zorg 3 en 4Bij het Edith Maryon College combineer je werken en leren met een BBL-opleiding (in samenwerking met ROC Midden-Nederland) vanuit antroposofische oriëntatie. Het EMC is kleinschalig, deskundig en persoonlijk in zijn aanpak. Na het behalen van de proeven en toetsen ontvang je een landelijk erkend MZ diploma op niveau 3 of 4 én een internati-

onaal getuigschrift Antroposofische Zorg. Doelgroep: ieder die werkzaam is in de gehan-dicaptenzorg, psychiatrie, verslavingszorg of ouderenzorg, met een (leer)arbeidscontract van minimaal 20 uur per week. Ook geschikt voor zij-instromers.Waar: op een van onze opleidingslocaties: Ap-pelscha, Arnhem, Schoorl of Zeist.Wanneer: vanaf september 2014 wekelijks 1 les-dag, m.u.v. vakanties, gedurende 2 jaar.Kosten: ca. € 550 per jaar exclusief boeken.Contactgegevens: [email protected], www.maryoncollege.nl, 085 77 33 181

Opleiding Natuurlijke Kraamzorg 1 en 2Voor professionals in de geboortezorg die willen leren aandachtige zorg met natuurlij-

ke middelen te bieden. De opleiding schoolt je waarneming en verruimt je inzichten, zodat je beter kunt zien wat moeder en kind nodig hebben. Bijzondere aandacht gaat uit naar de ontwikkeling van tast- en warmtezin van het kind. Je leert veel nieuwe vaardigheden.Doelgroep: gecertificeerde kraamverzorgendenWaar: AmersfoortWanneer: één dinsdagmiddag per maandKosten: € 995Contactgegevens: www.natuurlijkekraamzorg.eu, M. Bom, 06 1728 2146

Meridiaantherapie vlgs. Christel HeidemannMeridiaan-kleurentherapie heeft ten doel het ordenen van de levensprocessen. Het maakt

Meridiaan-kleurentherapie: ‘Het lichaam spreekt via het bindweefsel“Meridiaan-kleurentherapie heeft een heel krachtige genezende werking,” vertelt Marjan Hendriks. “In de loop van de tijd heb ik daar-door kleine en grote wonderen zien gebeuren.” Ze volgde de opleiding meridiaan-kleurenthe-rapie (post-HBO) enkele jaren geleden. Daar-voor assisteerde ze regelmatig haar echtge-noot, die fysio- en meridiaantherapeut was. “Ik heb hier een man met krukken binnen zien ko-men, die na de behandeling zonder ondersteu-ning naar buiten liep. Een vrouw was direct van haar ernstige duizeligheid af. Huilbaby’s stop-pen vaak na een behandeling met veelvuldig huilen. Het is een effectieve en tegelijk een mil-de behandelmethode, waarmee ook baby’s en ernstige zieke mensen behandeld kunnen wor-den.” Marjan is holistisch diëtiste en gebruikt de therapie vaak aanvullend. “Iemand met bij-

voorbeeld een allergie krijgt eerst voedingsad-viezen. Als de klachten niet helemaal weggaan, dan kan ik die persoon meer in balans brengen met de meridiaan-kleurentherapie.”De diagnose wordt gesteld door naar iemands rug te kijken. “Verstoringen in de energieba-nen zijn zichtbaar en ook voelbaar in het bind-weefsel langs de ruggengraat. Ook klachten uit het verleden en zelfs sommige toekomsti-ge klachten zijn af te lezen aan de rug. Ter be-handeling worden kleine, natuurlijk gekleurde stukjes zijde op acupunctuurpunten geplakt. Diverse kleuren op verschillende punten op het lichaam – afhankelijk van wat voor de be-treffende persoon nodig is - brengen de ener-giestroom in het lichaam weer in balans.” Marjan vindt het bijzonder om telkens weer het bewijs te krijgen dat vele klachten zo kun-

nen worden genezen. “Het lichaam spreekt via het bindweefsel. Met meridiaan-kleuren-therapie kunnen we gehoor geven aan die sig-nalen.” (Arianne Collee)


Kunstzinnig therapeut

Opleiding tot antroposofisch kunstzinnig the-rapeut. Keuze uit 2 formules:- weekopleiding: 2 dagen/week gedurende 4 jaar- weekendopleiding: 16 weekends per jaar ge-

durende 5 jaarEn kunstzinnige coachopleidingen (1 jaar)Doelgroep: voor iedereen die interesse heeft in therapeutisch werk met mensen of voor zichzelf via het kunstzinnige; geen voorkennis vereist.Waar: Berchem (Antwerpen- Belgïe)Wanneer: van 15/09/2014 – 30/06/2015Kosten: weekformule: € 2.300 of weekendfor-mule: € 1.840/jaar Coachopleidingen: tussen € 500 en € 750Info: De Kleine Johannes VZW, Opleidingscen-trum voor antroposofisch kunstzinnig thera-peut, Generaal Drubbelstraat 99, 2600 Ber-chem (B), 0476 779635 of 0476 675664, [email protected] of [email protected]

Bachelor of Arts in Art Therapy/Social

Art (parttime)The bachelor’s degree qualifies graduates to work with children and adolescents, as well as in social institutions, with the elderly, in inter-cultural relations and in clinical contexts. The programme is antroposophically orientated. Doelgroep: people with a higher education entrance qualification and experiences in so-cial work.Waar: Alanus University for Arts and Social Science, 53347 Alfter, GermanyWanneer: autumn 2014Kosten: www.alanus.edu/gebuehrenInfo: www.alanus.edu, [email protected]

Elementen, dierenriemtekens en planeten Een jaarcursus waarin we aan de hand van de horoscoop de werkwijze van diverse kunste-naars en onszelf (eigen scheppingen) ter plek-ke bestuderen. Kunsttherapeutische richtlijnen voor dierenriemtekens en planetenposities wor-den in een module uitgebreid behandeld. We

leren, zonder hinein-interpretaties, astrosofi-sche wetmatigheden in het kunstzinnige werk te zien! We gaan begrijpen waarom een kunste-naar schildert zoals hij schildert. Planetenbewe-gingen, transits in de eigen horoscoop worden bestudeerd en echt beleefd!Doelgroep: kunstzinnige en/of creatieve the-rapeuten en geïnteresseerdenWaar: RotterdamWanneer: start op zaterdag 27 september, 1x per 2 wk. Tijd: 10.30- 14.30 uurKosten: 15 lessen, € 645, incl. modulesInfo: telefonische opgave. Plaatsing na een in-takegesprek. Max. 12 personen. Frits Bolk, Don-ker Curtiusstraat 26a, 3038 SB Rotterdam, 010 466 46 46 / 06 1812 4690, [email protected]

Vormschilderen en euritmie, de lemnis-caatVanuit vormschilderen en euritmie gaan we ontdekken wat er in de beweging en vorm van de lemniscaat verborgen zit aan levenskracht, plezier en verdieping. Je hoeft geen ervaring

gebruik van plantaardig gekleurde zijde. die op acupunctuurpunten wordt aangebracht. De meridiaantherapie is gebaseerd op het an-troposofisch mensbeeld van Rudolf Steiner. Het is een medische post-HBO-opleiding.Doelgroep: artsen , fysiotherapeuten, natuurge-neeskundigen, HBO-verpleegkundigen en ove-rige medisch HBO-opgeleiden.Waar: Makkum (NL), Witten(D), St. Georgen(O)Wanneer: in 2014 Kosten: € 450 per cursusblok (7x)Info: www.meridiaantherapie.nl, [email protected]

Peter Hess-Klankmassage (werken met klankschalen)De Peter Hess-Klankmassage wordt als metho-de ingezet voor diepteontspanning en ter on-dersteuning bij helingsprocessen. Het toepas-singsgebied reikt van geboortevoorbereiding tot aan stervensbegeleiding. Naast het vak-matig aanleren van technieken om op verant-woorde wijze met klankschalen te werken, ont-vang je ook de nodige cognitieve lesstof. De therapeutische attitude bestaat uit het leren omgaan met de eigen emoties, in samengaan met de grenzen in de relatie met de cliënt en

een verantwoordelijke begeleiding hierin.Doelgroep: voor helpers in de geestelijke en/of maatschappelijke gezondheidszorg, musici, muziektherapeuten en -docenten, opvoeders en begeleiders van kinderen met leer- of con-centratieproblemen.Waar: Grolloo, DrentheWanneer: januari 2014 / september 2014, vrij-dag/zaterdagKosten: € 1.140 (in 4 termijnen)Info: KlankKleur-Opleidingen, Ned. Peter Hess-Academie, Hoofdstraat 8, 9444 PB Grolloo (Drenthe), 0592 501 740, [email protected], www.klankkleur.nl

Academie Integrale Menswetenschappen – SPSOVierjarige opleiding in Psychosociale Bege-leiding (psychosociaal werk, psychologie en transpersoonlijke counseling). Deeltijd vol-wassenenonderwijs. Verder verschillende bij- en nascholingscursussen en opleidingen.Doelgroep: volwassenen die verdieping zoe-ken en geschoold en bijgeschoold willen wor-den in psychosociale begeleiding van mensen.Waar: Huis ter Heide nabij UtrechtWanneer: studiejaar 2014/2015

Kosten: divers – zie websiteInfo: Academie Integrale Menswetenschappen – SPSO, Huize Beukbergen, Amersfoortse-weg 59, 3712 BB Huis ter Heide, 030 28 03 819, www.spso.nl, [email protected]

Hechting in de praktijkHechting wordt wel eens het matras onder de ontwikkeling genoemd. Een basis dus!Het dagelijkse leven biedt veel verborgen kansen om die hechting te bevorderen en te ondersteunen. Met eenvoudige spelletjes en manieren van contact maken kun je iedere dag spelenderwijs en met plezier de hechting bevorderen. Ik laat je ervaren waar die verbor-gen kansen zitten. Een praktische doe-en be-levingsworkshop.Doelgroep: voor ieder die met kinderen/ volwas-senen werkt met een verstoorde hechting. Veel ervaring met getraumatiseerde kinderen, pleeg- en adoptiekinderen.Waar: op uw locatieWanneer: af te spreken op woe-, vrij- of zaterdag.Kosten: € 250 excl. btw en reiskostenContactgegevens: Micheline Mets, Ilmatar praktijk voor kinderen en opvoeders, www.kind-en-opvoeder.nl

KUNSTZINNIGE THERAPIE

te hebben met beeldende middelen en eu-ritmie om mee te doen. Accreditatie aange-vraagd bij de NVKT.Doelgroep: geïnteresseerden, nascholing voor kunstzinnig therapeutenWaar: Scorlewald, Valkenlaan 2 / SchoorlWanneer: di 8, wo 9, do 10 juli 10.00-16.00 uurKosten: € 140 Contactgegevens: opgave verplicht. Info: Marijke de Vries, 023 5279 555, [email protected]

Training Helend Tekenen met kinderenDe training is toegankelijk voor iedereen die zich wil verdiepen in de tekentaal van kinde-ren en praktische werkvormen wil opdoen

vanuit het helend tekenen met kinderen.Doelgroep: deelnemers die werken met kinderenWaar: NijmegenWanneer: februari 2015Kosten: € 325 - Bijscholing Muziek, Spel & Beweging

In de 6-daagse bijscholing Muziek, Spel & Bewe-ging met kinderen worden onder andere de dis-ciplines muziek, drama en dansexpressie orga-nisch met elkaar verbonden. Hierdoor wordt het kind als totaliteit benaderd en vanuit kunstzin-nige vorming kan het tot ontwikkeling komen.Doelgroep: deelnemers die werken met kinderenWaar: NijmegenWanneer: vanaf 1 november 2014

Kosten: € 620Contactgegevens: Arterre, Holistisch Oplei-dingcentrum, Groesbeekseweg 119, 6524 CT Nijmegen, 024 7510 519, [email protected], www.muziekspelenbeweging.nl.

Licht, Kleur, DuisternisSluiercursus met Bea van der Steen, Groen vergroenenDoelgroep: kunstzinnige therapeutenWaar: Den HaagWanneer: 22 t/m 26 aprilKosten: € 260Contactgegevens: [email protected], 035 692 1978, [email protected]

Gia van den Akker

- ‘De kracht van het woord’Euritmische studie van ‘Het laatste avond-maal’ van Leonardo da Vinci in Milaan, dieren-riem en de dramatische spraakgebaren. Met bezoek aan Milaan.Doelgroep: euritmisten en geïnteresseerde amateursWaar: La Fabbrica, Cortiglione, Piemonte, ItaliëWanneer: maandag 21 april 2014, 18.00 uur – donderdag 24 april 12.30 uurKosten: € 200 excl. vlucht en logies; studen-ten € 150/100 - Zing, dans, luister, voel en verwonder je

Je lichaam zingt als je danst en je stem danst als je zingt. Het ontdekken en toepassen van overeenstemmingen in zang en beweging en de versterking van je eigen balans en expres-sie is thema van deze interdisciplinaire week.Docenten: Marjolijn Peper en Gia van den AkkerDoelgroep: iedereenWaar: La Fabbrica, Cortiglione, Piemonte, ItaliëWanneer: zondag 27 april 2014, 18.00 uur – za-terdag 4 mei 12.00 uurKosten: € 300 excl. reis en verblijfContactgegevens: Marjolijn Peper: 06 5126 1853, [email protected]

Euritmia una gioiaWellness voor het lichaam, voeding voor de ziel en inspiratie voor de geest in Italiaanse sfeer. We gaan op speelse wijze om met basisoefeningen en choreograferen Italiaanse poëzie en muziek. Docenten Cristina Dal Zio en Gia van den AkkerDoelgroep: amateurs en studentenWaar: La Fabbrica, Cortiglione, Piemonte, Italië

Wanneer: zondag 27 juli 2014, 18.00 uur – za-terdag 2 augustus 12.30 uurKosten: € 300; studenten € 200/250 - Masterclass Euritmie

Thema: instrumentscholing, ruimtewaarne-mingsoefeningen. Beweging, gevoel, karakter, actualiteit en authenticiteit. ‘s Ochtends zijn er groepslessen, ‘s middags solocorrectie en ruimte voor individuele vragen, ‘s avonds ge-sprek over branding en esthetica.Doelgroep: euritmisten en euritmiestudenten.Waar: La Fabbrica, Cortiglione, Piemonte, ItaliëWanneer: zondag 10 augustus 2014, 18.00 uur – zaterdag 16 augustus 13.00 uurKosten: € 300; studenten € 200/250Contactgegevens: www.giavandenakker.com, [email protected] 06 2141 6010

Werkgroep euritmie DriebergenEen enthousiaste groep mensen werkt we-kelijks op kunstzinnige wijze intensief aan woorden tooneuritmie en spreekkunst. Woord en muziek zichtbaar maken en laten klinken in de ruimte. Sommigen nemen al ja-ren deel, anderen sluiten zich daar bij aan. Onderdelen zijn ook afzonderlijk te volgen.Doelgroep: ieder die zich wil verdiepen in woorden tooneuritmie en spreekkunst en zich wil verbinden voor een heel jaar.Waar: zaal Rafaëlkerk, Van Tetslaan 4 te ZeistWanneer: 30 dinsdagochtenden van septem-ber tot begin juni, van 9–13 uur incl. pauzesKosten: afhankelijk van deelname € 300 tot € 675 voor een heel jaar.Contactgegevens euritmie: A. v.d. Heuvel, 030 6925 935

Contactgegevens spreekkunst: M. van Asperen, 035 6214 682Organisatie: [email protected]

Instituut Euritmie in WerkgebiedenZomerweek, Wat is Euritmie? Samen bewegen – samen spreken – samen denkenDoelgroep: iedereen die inspiratie wil opdoen in zijn vakantieWaar: Academie voor Euritmie, Riouwstraat 1, Den HaagWanneer: 3 augustus 2014 (19.00 uur) t/m 8 au-gustus 2014 (12.00 uur)Kosten: € 130 incl. koffie en theeContactgegevens: Annemarie Ehrlich, Dedel-straat 11, 2596 RA Den Haag, 070 3463 624,[email protected]

EuritmieThemadagenDoelgroep: voor iedereen die graag bewust in beweging wil zijnWaar: Flow Motion Sint Rochusplein 12, 6325 AZ Berg en TerblijtWanneer: zie websiteKosten: zie websiteContactgegevens: J.M. van der Wees, 06 2122 7593, [email protected], www.flowmotionfysio.nl

Alanus - Bachelor of Arts in Eurythmy

The course (4 years) of studies includes work both at an individual (solo) level as well as at a group (ensemble) level and includes courses, projects, lectures and seminars. Core sub-

EURITMIE, SPRAAK, MUZIEK


jects: speech eurythmy/ tone eurythmy/ rod exercises/ music and speech/ anthroposophy and humanitiesDoelgroep: people with a higher education entrance qualification and appropriate artis-tic ability. - Master of Arts in Eurythmy/Eurythmy as a

Performing ArtThe Masters program (1 year full-time or 2 years part-time) is aimed at eurythmists with stage experience who want to extend and im-prove their skills, reflect on their work and ta-ke on new professional and artistic challenges.Doelgroep: people with a relevant degree-le-vel professional qualification and appropriate artistic ability. - Master of Arts in Eurythmy/Eurythmy in

Education and as Social ArtThe Masters course consists of a thorough study of all aspects of education and art in a social context in relation to eurythmy in schools and in the public domain. The struc-ture of the course enables students to qualify for jobs in Waldorf schools or in other cultu-ral institutions, but also to develop their own personal career profile either as a full-time eurythmy teacher or as a provider of courses in social eurythmy.Doelgroep: people with a relevant degree-le-vel professional qualification and appropriate artistic ability. - Master of Arts in Eurythmy/ Eurythmy

TherapyThe Masters programme provides a professi-onal qualification for a career as a eurythmy therapist working in Waldorf schools, kinder-gartens, clinics, hospitals, therapeutic institu-tions, nursing homes and in therapeutic edu-cation and social care.Doelgroep: people with a relevant degree-le-vel professional qualification and appropriate artistic ability.Waar: Alanus University for Arts and Social Science // 53347 Alfter/GermanyWanneer: start autumn 2014Kosten: www.alanus.edu/gebuehrenContactgegevens: www.alanus.edu, [email protected]

Academie voor Spreekkunst, - Cursussen op aanvraag

Wat kan de Academie voor Spreekkunst voor u betekenen?Wij bieden cursussen op aanvraag voor diver-se beroepsgroepen. In afstemming met elkaar ontwerpen we een kunstzinnige spreekcur-sus, workshop of training.Spreekkunst is een creatief vak dat de basis

vormt voor kunstzinnig werk, zoals het vertel-len van verhalen, voordragen van gedichten en acteren. De schoonheid en de kracht van de taal in het spreken is voor ons belangrijk.Doelgroep: spreekkunst is een inspiratiebron voor leraren, sprekers en coaches, voor art-sen, therapeuten en sprekers van poëzie.Waar: locatie Frankenslag 11 te Den Haag of uw locatie.Wanneer: volgens afspraakKosten: wij bieden maatwerk in cursusinhoud, frequentie en kosten. Wij komen graag met u in contact. - Opleiding

Kun je intens genieten van de schoonheid van taal, zoals een mooi gedicht? Wil je actief en creatief met taal en spraak aan de slag en is mooi en krachtig spreken belangrijk voor je? Een vierjarige opleiding wordt aangeboden om het kunstzinnig spreken te scholen.Doelgroep: voor mensen die beroepsmatig met de spraak en spreekkunst willen werken; ook voor geïnteresseerden in spreken van po-ezie en vertellen.Waar: locatie Frankenslag 11, Den HaagWanneer: mogelijke start nieuwe opleidings-groep in september 2015, op dinsdagenKosten: per studiejaar € 4.000Contactgegevens: www.academievoorspreek-kunst.nl, [email protected], Marianne van Asperen, 035 621 4682

Chirofonetiektherapie NederlandChirofonetiek is een vorm van massage, die werkt met de klanken van de spraak. Massage-vormen worden op de rug, armen of benen ge-streken. Deze vormen komen overeen met de luchtstroomvormen van de verschillende klan-ken, die bij articulatie in de mond ontstaan. De-ze vormen zijn heel exact, zoals ook de spraak heel exact, zuiver en waar is. Specifieke klanken worden in een ritmische herhaling gestreken.Doelgroep: antroposofisch georiënteerde the-rapeuten die een uitbreiding zoeken van het eigen beroepWaar: Breidablick, MiddenbeemsterWanneer: herfst 2014 bij voldoende deelnemersKosten: € 450 incl. maaltijdenContactgegevens: www.chirofonetiek.nl, Conny Riezebos, 035 683 2165

Adem, stem en boventonenZangopleiding is toegankelijk voor iedereen die zich interesseert voor ‘adem, stem en bo-ventonen’. Je hoeft nooit de hele opleiding te doen. Je kunt kennismaken door met een mo-dule van 5 lesdagen te beginnen. De volgorde van de modules is niet belangrijk, je kunt in-

stappen en september, januari of april. Maar als je gewoon doorgaat, kunnen we je in drie jaar opleiden op tot stemdocent. Dan kun je lessen stemontwikkeling geven. In het vierde jaar specialiseer je je tot ademen stemthera-peut of improviserend zanger. Deze opleiding heeft HBO-niveau.Doelgroep: zangers, zangpedagogen, logo-pedisten, spraakcoaches, spraakdocenten, spreektherapeuten, voordragend artiesten, amateurzangers, coaches, trainers, dirigen-ten, zangpedagogen, amateurzangers, adem-therapeuten, stemtherapeuten, klankthera-peutenWaar: Amsterdam en AntwerpenWanneer: september 2014Kosten: € 425 per moduleContactgegevens: www.zangopleiding.nl, [email protected], Borg Diem Groeneveld,Plevierweg 10, 1873 HS Groet, 072 509 5520, 06 1918 4145

Overgevoelig voor geluid? Meer rust in je hoofdBasistrajecten en workshops om beter te le-ren omgaan met (over)gevoeligheid voor ge-luid. Aan bod komen o.a. vragen als: Wat doe je als je last hebt van geluid? Hoe luister je en doorbreek je gedachtestromen? Praktische oefeningen en handvatten om je-zelf te kunnen ontspannen en te ontladen van (geluids)prikkels worden afgewisseld met het delen van ervaringen, waarbij je meer inzicht krijgt in jezelf en jouw geluidsgevoeligheid.Doelgroep: hoog sensitieve personen. Mensen die hinder hebben van geluid, overgevoelig zijn voor geluid of last hebben van oorsuizen.Waar: Asmaraklank Stempraktijk in Rotter-dam, Therapeuticum Zonneweg in DordrechtWanneer: workshop in Dordrecht op 12 april en 24 mei 2014. Overige data zie website Info: AsmaraKlank Stempraktijk. Brigitte van Bourgonje 010 420 9371, [email protected] - Ontdek je stem…

In de cursus ‘Ontdek je stem…’ staan het spe-len en ervaren van de eigen stem, klank en be-weging op de voorgrond. We gaan op ontdek-kingsreis in de wereld van de stem als instru-ment voor het spreken en zingen. We maken kennis met de bouwstenen van een lied en zingen liederen uit de Wereldmuziek. Er wordt gebruikgemaakt van stemoefeningen uit de Werbeck zangmethode, klankimprovisatie en ontspanningsoefeningen.Doelgroep: mensen die willen werken aan de klank van hun stem en/of de basisbeginselen van het zingen/improviseren willen leren

Waar: Therapeuticum Zonneweg in DordrechtWanneer: kennismakingscursus start 19 maart 2014. Overige data zie websiteKosten: zie websiteInfo: AsmaraKlank Stempraktijk, Brigitte van Bourgonje, 010 420 9371, [email protected], www.asmaraklank.nl

Zingen rond TaizéSamen zingen, spirituele liederen uit de wij-de wereld, met name Taizé. Liederen van le-vensvreugde en van bezinning. Met gebruik van (je eigen) muziekinstrumenten. Bezoek en Taizé en zingen in kerk of kathedraal. Ochtend en avond zingen, overdag vrij. Extra aanbod: speksteen bewerken en kniedrums maken. Kampvuur!Doelgroep: meest voor volwassenen; deels ook open voor kinderen.Waar: Frankrijk bij TaizéWanneer: 13 tot 19 juli 2014Kosten muziekdeel: €100Contactgegevens muziekdeel: [email protected] of 06 8149 6303Verblijf: www.laripeblanche.nl, [email protected] - Colori Cantate

Kleurrijk zingen; werken aan expressie en in-leving. Stemvorming. Zo zingen, dat je je ver-bindt met je adem, de muziek, je medezan-gers, hemel en aarde, je diepere lagen, leren daar eenvoudige instrumenten voor in te zet-ten: trom, xylofoon. Projecten van 8 à 12 keer.Doelgroep: volwassenen

Waar: Driebergen, Vuurvogel, Vrije schoolWanneer: doorlopend bijna elke woensdagKosten: € 50 à € 80 per projectContactgegevens: [email protected], 06 8149 6303

Contactvol communiceren, vitaal sprekenErica Kramer geeft individuele trainingen en cursussen. Centrale thema’s: het verschil tus-sen spreken op ‘de automatische piloot’ en spreken vanuit een open, bewuste en vrije houding ervaren. Zicht krijgen op aannames die zich in je leven gevormd hebben en gaan ervaren wat die betekenen voor jouw manier van spreken en communiceren.Op speelse wijze dichter bij jezelf komen en je eigen identiteit en levendigheid ervaren.Doelgroep: mensen die ervarend willen leren, aandacht willen geven aan hun spreken en communiceren, op zoek zijn naar persoonlij-ke diepgang.Waar: Couwenhoven 5108, 3703 EP ZeistWanneer: in overlegKosten: zie de websiteContactgegevens: Erica Kramer, www.eri-cakramer.nl, 06 1031 3193, [email protected]

Cursus Stemtraining in 4 middagenOm in het openbaar te spreken is het belangrijk dat je je stem op een natuurlijke manier leert gebruiken, namelijk via ademhaling, stemoefe-ningen en bewegingen. Hierdoor kan iedereen

op een enthousiaste, ontspannen en boeiende manier een toespraak of presentatie houden. Dit kan ook worden toegepast bij het geven van lezingen, het lesgeven, het toneelspelen, zingen en in het alledaagse spraakgebruik.Doelgroep: voor sprekers, vertellers, acteurs, leraren, docenten en voor ieder die in het openbaar wil leren spreken.Waar: Therapeuticum Egelantier, Prinsessen-laan 52 in Bergen (NH)Wanneer: vrijdagen: 10, 17, 24, 31 januari; 7, 14, 21, 28 februari; 7, 14, 21, 28 maart; 4, 11, 18, 25 april; 9, 16, 23, 30 mei en 6, 13, 20, 27 juni 2014. Tijd van de cursus: 15.30 tot 17.00 uurKosten: € 60 incl. BTW voor 4 middagenContactgegevens: info en opgave bij spraak-therapeut Véronique Delattre, 072 2200 313 [email protected], www.logos-stemtherapie.nl

Je kracht versterken door beter te sprekenSpraakmakend, studio voor spreekkunst, geeft individuele trainingen in spreken & persoon-lijke ontwikkeling. Na de kennismaking wor-den de doelen vastgesteld. Algemeen geldt: spreken vanuit het hart, niet alleen vanuit het hoofd; meer zelfvertrouwen en plezier krij-gen in communiceren en presenteren; stem en adem goed en op verschillende manieren kun-nen hanteren. Kunstzinnige aanpak.Doelgroep: ieder die wil werken aan zijn/haar manier van spreken & persoonlijke ontwikke-ling, bijvoorbeeld in de werksituatie

Chirofonetiek spreekt direct de helende kracht aan“De kwaliteiten van de verschillende taal-klanken leren, dat vond ik heel bijzonder,” zegt orthopedagoog Greetje Hovius. “Tijdens de opleiding chirofonetiektherapie heb ik ge-leerd de vormen van de taalklanken over te brengen op de huid van de patiënt. Als je de-ze therapie toepast, geef je tegelijk een tast-indruk en een hoor-indruk, want op het mo-ment dat je een bepaalde klank ‘over de huid strijkt’, spreek je die klank ook uit.” De opleiding chirofonetiektherapie - bedoeld voor therapeuten - vormt een toevoeging op en een uitbreiding van haar beroep. Greetje deed de opleiding in Nederland en in Oosten-rijk. “Het is een universele methode,” zegt ze.Greetje Hovius deed de opleiding om ver-schillende redenen. “Ik wilde mensen voor wie de gangbare therapieën moeilijk toegan-kelijk zijn, iets anders kunnen bieden. Sommi-

ge kinderen of volwassenen kunnen bepaalde dingen gewoon echt niet; ze zijn bijvoorbeeld niet in staat bepaalde klanken te maken. Bij een logopediste lopen ze daar tegenaan. Dat is frustrerend en ontmoedigend. Met chirofo-netiek spreek je direct de helende kracht aan. Je legt een brug tussen het probleem en de helende kracht. De therapie werkt heel goed bij patiënten met een gecompliceerde en he-vige problematiek. Ik denk dan onder meer aan kinderen met een meervoudig complexe handicap, maar ook aan ouderen. Ik heb er-varen dat ontwikkeling levenslang moge-lijk blijkt met de scheppende, vormende en transformerende werking van de taalklanken. Als iemand die een groot deel van zijn leven al automutileert, dankzij deze methode stopt met zichzelf te slaan, word ik daar heel geluk-kig van.” (Arianne Collee)


Waar: 2e Schuytstraat 224, 2517 TR Den HaagWanneer: in overlegKosten: na de kennismaking worden het aan-tal sessies en de prijs afgesprokenContactgegevens: Mar-Lin Schut, 070 4273 557, [email protected], www.spraakmakend.nl

Diadans Creëren van vergeten inwijdingen

Wekelijks een dag dansen met als doel expres-sie te geven aan aspecten van het leven waar we meer van willen weten. We creëren een pa-let van dansen, die ons houvast geven hoe we ons staande kunnen houden, sensitief en waar-devol. Met deze dansen willen we specifieke

Vrijeschool Pabo

Droom je ervan om kinderen te begeleiden naar volwassenheid en zoek je daarin de ver-dieping, dan ben je bij ons op je plek. We da-gen je op alle vlakken uit om jezelf te ontwik-kelen tot een leraar die kinderen daadwerke-lijk enthousiast maakt en motiveert. Jij bent bereid echt de diepte in te gaan, of het nu gaat om het kind, cultuur, kunst, theorie of jezelf.Wij bieden aan: Voltijdse dagopleiding duur: 4 jaarAangepaste dagopleiding duur: 4 jaar (minder contacturen, meer zelfstudie)Verkorte deeltijdopleiding duur: 2 jaar (hbo of wo-diploma)Doelgroep: iedereen met een afgerond diplo-ma (minimaal havo) is welkom! Voldoe je niet hieraan? Zie www.hsleiden.nl/pabo/inschrij-ven-toelating voor meer informatie.Waar: Hogeschool LeidenWanneer: september 2014Kosten: www.hsleiden.nl/inschrijven/collegegeldContactgegevens: voor meer informatie verwijzen wij door naar onze website: www.hsleiden.nl/vrije-school-pabo. Of neem contact op met de service-desk tel. 071 5188 900 of [email protected]

Sampo: opleiding tot actief beeldende therapeutActief beeldende therapie (vanaf 6 jaar) maakt voor diagnose en behandeling gebruik van beelden in de vorm van o.a. spel, verhaal en tekening. Beelden maken zichtbaar wat in de ziel van het kind leeft. In de opleiding wordt de student geleerd om via een innerlij-ke scholingsweg de beeldentaal te verstaan en deze actief in te zetten bij de behandeling/begeleiding van kind en ouders.Doelgroep: posthbo-opleiding, minimaal 28 jaar oud, affiniteit met de inhoud van de antroposofieWaar: op diverse plaatsen in Zuid-NederlandWanneer: start na aanname. Opleidingsda-gen: woensdag en/of vrijdag

Kosten: tweejarige opleiding, met individuele en groepsmodules op maat: € 4.445 per jaar (incl. readers)Info: www.sampovereniging.nl, B. van Poppel 0162 420 904.

Practicum ‘Met liefde voor de klas’Sta je met liefde voor de klas, maar ervaar je grote druk van al het werk buiten deze eigen-lijke roeping om? Hoe blijf je trouw aan die roeping en de vraag van de kinderen? In dit practicum versterk je je eigen instrumentari-um hiervoor en worden praktische denkbeel-den over de verhoudingen tussen leraar, kind en gemeenschap aangereikt. De ontmoeting met anderen neemt een belangrijke plaats in.Doelgroep: vrijeschoolleerkrachten die zoekende zijn om hun plaats te bepalen tussen eigen peda-gogie en didactiek en de normen van buitenafWaar: ZutphenWanneer: oriëntatieavond (vrijblijvend) woens-dagavond 14 mei, 20.00 – 22.00 uur; najaar 2014, vijf bijeenkomsten van een dag op nader af te spreken dataKosten: afhankelijk van het aantal deelne-mers. Indicatie van de kosten zakelijk tarief: € 875; particulier in overlegInfo: Rolf Zeldenthuis, Windheuvelstraat 3, 6971 VJ Brummen, [email protected], www.bouwenmetmensen.nl/scholing en ontmoeting

Cursus pedagogie voor het jonge kind - BSO themadag over kinderen van 0-12 jaar.

Ontmoeting voor leid(st)ers in de BSO en gast-ouders; inleiding over de meerwaarde van de antroposofie in de BSO en het gastouderschap. Uitwisseling begeleiders onderling en creatie-ve workshops.Tijd: zaterdag van 10.00 – 16.00 uur (datum zie website)Doelgroep: leid(st)ers BSO, gastouders en hulpverleners

Waar: ZeistWanneer: zie website www.pedagogievoorhe-tjongekind.nlKosten: € 60,- - Cursus pedagogie voor het jonge kind en

BSO cursus op locatie Wij bieden scholing op locatie of in de regio voor groepen vanaf 13 personen. Hierbij wordt een combinatie van pedagogisch inhoudelijke en praktische vaardigheden aangeboden. Zie voor voorbeelden de website.Doelgroep: peuterleid(st)ers, leid(st)ers Kin-deropvang, gastouders en hulpverleners. Waar: in overlegWanneer: in overlegKosten: in overleg - Cursus pedagogie voor het jonge kind

De cursus pedagogie voor het jonge kind biedt praktijkgerichte applicatiecursussen en pedagogische nascholingscursussen voor al-len die werken met kinderen van 0–7 jaar en leidsters in de BSO die werken met kinderen van 0–12 jaar. Inzicht in opvoeding en verzor-ging, pedagogische kennis in de specifieke ontwikkelingsprocessen, zelfkennis en zelfre-flectie van de opvoeder, rust en ritme, kunst-zinnige activiteiten, muziek en (gebaren)spel, begeleiding in groepsprocessen. Doelgroep: peuterleid(st)ers, leid(st)ers van kinderopvang, hulpverleners, BSO-leid(st)ers en gastouders. Tijd: vrijdagen van september t/m april 15.15-20.00 uur. Waar: ZeistWanneer: september t/m aprilKosten: € 950 Contactgegevens: Annette ten Hoopen 0545 291 038 of [email protected], www.pedagogievoorhetjongekind.nl

Academie voor ouders DriebergenDe cursus is opgebouwd uit drie leerjaren. Ieder jaar zijn er 5 cursuszaterdagen waarin je gevoed

voorstellingen maken. Vrouwenkracht, man-nenkracht, o.a. vrijgeven, mammae, het voe-dende principe , voorstander zijn, oprecht en recht op, nehalennia, vrouwe van Schouwen.Wanneer: 30 dinsdagenInfo: Anneke Wittermans, Willem Dreeslaan 21, 8161 ZD Epe, 0578 610161, www.beweegre-den.org, www.diadans.nl

PEDAGOGIE

Rudolf Steiner ZorgOuderen- en gehandicaptenzorg

Zorg van mens tot mens

Rudolf Steiner Zorg is onderdeel van de Raphaëlstichting

Nieuwe Parklaan 58, 2597 LD Den Haag, tel.: 070-306 83 06 www.rudolfsteinerzorg.nl

In een kleinschalige woonomgeving bieden wij gastvrije zorg. Samen met u proberen we zoveel

mogelijk aan te sluiten op uw vraag. Antroposofische therapieën, kunstzinnige activiteiten

en een gevarieerd cultureel programma maken deel uit van ons aanbod.

Een emotionele en spirituele beleving

Stenen met een verhaal

WWW.DEGELOOFSSTENEN.NL

Open dag Lievegoed in ZeistVrijdag 14 maart12.30 - 19.00 uur

Maak kennis met Lievegoed Antroposo sche verslavingszorg, psychiatrie en zorg voor mensen met een verstandelijke beperking.AanZet en de Witte Hull zijn onze locaties voor ambulante en klinische verslavingszorg aan de rand van Zeist. Mensen met verslavingsproblematiek leggen hier een nieuwe basis voor hun toekomst. Nieuwsgierig hoe dat werkt? Benieuwd naar onze antroposofi sche aanpak? Kom dan een kijkje nemen op onze open dag.

Krakelingweg 253707 HP Zeist

www.lievegoed.nl

AanZet

Wi� e Hull

Edvard Grieg Ave Maris StellaAgathe Backer Grondahl Aften er stilleGustav Mahler Der Welt abhanden gekommen Urlicht Wo die schönen TrompetenJaakko Mäntiyärvi Four Shakespeare songsMax Reger NachtliedJoseph Rheinberger AbendliedAnssi Tikanmäki Balladi

Voorjaarsconcert Valborgkoor o.l.v. Árpád Schermann

onder het motto: “Avondlicht”

Alkmaar zaterdag 5 april 2014, 20 uur St. Laurentiuskerk, Verdronkenoord 68

Bilthoven zondag 6 spril 2014, 15.00 u O.L. Vrouwekerk, Gregoriuslaan 8

Kaarten à € 16,- ; 65+ € 14,-; tot 16 jaar en studenten € 8,-). Voorverkoop door overschrijving op NL29INGB0006898041 t.n.v. Stichting Valborg, Tiel o.v.v. aantal kaartjes, uw adres + woonplaats én concertplaats. De kaarten worden u dan toegestuurd.Info: tel. 084 - 831 23 26 – [email protected]


Waar: 2e Schuytstraat 224, 2517 TR Den HaagWanneer: in overlegKosten: na de kennismaking worden het aan-tal sessies en de prijs afgesprokenContactgegevens: Mar-Lin Schut, 070 4273 557, [email protected], www.spraakmakend.nl

Diadans Creëren van vergeten inwijdingen

Wekelijks een dag dansen met als doel expres-sie te geven aan aspecten van het leven waar we meer van willen weten. We creëren een pa-let van dansen, die ons houvast geven hoe we ons staande kunnen houden, sensitief en waar-devol. Met deze dansen willen we specifieke

Vrijeschool Pabo

Droom je ervan om kinderen te begeleiden naar volwassenheid en zoek je daarin de ver-dieping, dan ben je bij ons op je plek. We da-gen je op alle vlakken uit om jezelf te ontwik-kelen tot een leraar die kinderen daadwerke-lijk enthousiast maakt en motiveert. Jij bent bereid echt de diepte in te gaan, of het nu gaat om het kind, cultuur, kunst, theorie of jezelf.Wij bieden aan: Voltijdse dagopleiding duur: 4 jaarAangepaste dagopleiding duur: 4 jaar (minder contacturen, meer zelfstudie)Verkorte deeltijdopleiding duur: 2 jaar (hbo of wo-diploma)Doelgroep: iedereen met een afgerond diplo-ma (minimaal havo) is welkom! Voldoe je niet hieraan? Zie www.hsleiden.nl/pabo/inschrij-ven-toelating voor meer informatie.Waar: Hogeschool LeidenWanneer: september 2014Kosten: www.hsleiden.nl/inschrijven/collegegeldContactgegevens: voor meer informatie verwijzen wij door naar onze website: www.hsleiden.nl/vrije-school-pabo. Of neem contact op met de service-desk tel. 071 5188 900 of [email protected]

Sampo: opleiding tot actief beeldende therapeutActief beeldende therapie (vanaf 6 jaar) maakt voor diagnose en behandeling gebruik van beelden in de vorm van o.a. spel, verhaal en tekening. Beelden maken zichtbaar wat in de ziel van het kind leeft. In de opleiding wordt de student geleerd om via een innerlij-ke scholingsweg de beeldentaal te verstaan en deze actief in te zetten bij de behandeling/begeleiding van kind en ouders.Doelgroep: posthbo-opleiding, minimaal 28 jaar oud, affiniteit met de inhoud van de antroposofieWaar: op diverse plaatsen in Zuid-NederlandWanneer: start na aanname. Opleidingsda-gen: woensdag en/of vrijdag

Kosten: tweejarige opleiding, met individuele en groepsmodules op maat: € 4.445 per jaar (incl. readers)Info: www.sampovereniging.nl, B. van Poppel 0162 420 904.

Practicum ‘Met liefde voor de klas’Sta je met liefde voor de klas, maar ervaar je grote druk van al het werk buiten deze eigen-lijke roeping om? Hoe blijf je trouw aan die roeping en de vraag van de kinderen? In dit practicum versterk je je eigen instrumentari-um hiervoor en worden praktische denkbeel-den over de verhoudingen tussen leraar, kind en gemeenschap aangereikt. De ontmoeting met anderen neemt een belangrijke plaats in.Doelgroep: vrijeschoolleerkrachten die zoekende zijn om hun plaats te bepalen tussen eigen peda-gogie en didactiek en de normen van buitenafWaar: ZutphenWanneer: oriëntatieavond (vrijblijvend) woens-dagavond 14 mei, 20.00 – 22.00 uur; najaar 2014, vijf bijeenkomsten van een dag op nader af te spreken dataKosten: afhankelijk van het aantal deelne-mers. Indicatie van de kosten zakelijk tarief: € 875; particulier in overlegInfo: Rolf Zeldenthuis, Windheuvelstraat 3, 6971 VJ Brummen, [email protected], www.bouwenmetmensen.nl/scholing en ontmoeting

Cursus pedagogie voor het jonge kind - BSO themadag over kinderen van 0-12 jaar.

Ontmoeting voor leid(st)ers in de BSO en gast-ouders; inleiding over de meerwaarde van de antroposofie in de BSO en het gastouderschap. Uitwisseling begeleiders onderling en creatie-ve workshops.Tijd: zaterdag van 10.00 – 16.00 uur (datum zie website)Doelgroep: leid(st)ers BSO, gastouders en hulpverleners

Waar: ZeistWanneer: zie website www.pedagogievoorhe-tjongekind.nlKosten: € 60,- - Cursus pedagogie voor het jonge kind en

BSO cursus op locatie Wij bieden scholing op locatie of in de regio voor groepen vanaf 13 personen. Hierbij wordt een combinatie van pedagogisch inhoudelijke en praktische vaardigheden aangeboden. Zie voor voorbeelden de website.Doelgroep: peuterleid(st)ers, leid(st)ers Kin-deropvang, gastouders en hulpverleners. Waar: in overlegWanneer: in overlegKosten: in overleg - Cursus pedagogie voor het jonge kind

De cursus pedagogie voor het jonge kind biedt praktijkgerichte applicatiecursussen en pedagogische nascholingscursussen voor al-len die werken met kinderen van 0–7 jaar en leidsters in de BSO die werken met kinderen van 0–12 jaar. Inzicht in opvoeding en verzor-ging, pedagogische kennis in de specifieke ontwikkelingsprocessen, zelfkennis en zelfre-flectie van de opvoeder, rust en ritme, kunst-zinnige activiteiten, muziek en (gebaren)spel, begeleiding in groepsprocessen. Doelgroep: peuterleid(st)ers, leid(st)ers van kinderopvang, hulpverleners, BSO-leid(st)ers en gastouders. Tijd: vrijdagen van september t/m april 15.15-20.00 uur. Waar: ZeistWanneer: september t/m aprilKosten: € 950 Contactgegevens: Annette ten Hoopen 0545 291 038 of [email protected], www.pedagogievoorhetjongekind.nl

Academie voor ouders DriebergenDe cursus is opgebouwd uit drie leerjaren. Ieder jaar zijn er 5 cursuszaterdagen waarin je gevoed

voorstellingen maken. Vrouwenkracht, man-nenkracht, o.a. vrijgeven, mammae, het voe-dende principe , voorstander zijn, oprecht en recht op, nehalennia, vrouwe van Schouwen.Wanneer: 30 dinsdagenInfo: Anneke Wittermans, Willem Dreeslaan 21, 8161 ZD Epe, 0578 610161, www.beweegre-den.org, www.diadans.nl

PEDAGOGIE


wordt voor je taak als opvoeder. Antroposofie is een belangrijke inspiratiebron. Naast inzicht in de menskunde is het beoefenen van een kunstvorm (zingen, boetseren, euritmie) een vast onderdeel in het programma. De cursus is toegankelijk van opzet; kennis van antroposofie is niet nodig.Doelgroep: de cursus is bedoeld voor vaders,

moeders en andere opvoeders die inzicht wil-len hebben in hun taak als opvoederWaar: vrijeschool De Vuurvogel, Faunalaan 250, Driebergen-Rijsenburg Wanneer: 5 zaterdagen per jaar, data nog niet bekendKosten: € 295 per cursusjaar

Contactgegevens: [email protected], http://academie-voor-ouders.nl/?page_id=88

Kleuren en hun dynamiekHet karakter van de verschillende kleuren er-varen en leren hoe je de unieke beweging van een kleur in het schilderen tot uitdrukking brengt. Oranje schilder je bijvoorbeeld an-ders dan blauw. We verkennen de gestiek van 12 kleuren en ervaren hoe de oerkrachten van licht en duisternis hierin werkzaam zijn. Al oe-fenend ontwikkelen we inzichten en vaardig-heden die we inzetten voor het maken van kleurrijke schilderijen.Doelgroep: ieder die diepgang zoekt in het kleurgebruik bij schilderen en/of kleurrijker door het leven wil gaan.Waar: Atelier voor Kunstzinnige Ontwikkeling, Hertoglaan 29, 5262 JM VughtWanneer: woensdagen vrijdagochtend, tus-sentijdse instroom, vakantieweekcursus juli en augustusKosten: € 25 per dagdeelContactgegevens: Joek Eijssen, 073 6562 712, [email protected].

Atelier 3Roeien - Werk- en ontmoetingsplek

Atelier 3Roeien is een werken ontmoetings-plek voor mensen die willen leren zich te ui-ten door middel van beeldende kunst: teke-nen, schilderen, boetseren, beeldhouwen, film & fotografie en omgevingskunst. Ontwikke-ling en verdieping in plaats van herhaling is het streven. Verbindingen ontdekken is daar-bij een achterliggend doel. Een zoektocht in het bewustzijn, waardoor nieuwe inzichten kunnen ontstaan op praktisch, emotioneel, mentaal en spiritueel niveau.Doelgroep: mensen die vanuit een gedreven en verkennende houding een uitdaging zien in verschillende kunstvormenWanneer: iedere maandag buiten de reguliere vakantieweken van 9–16 uurKosten: eerste 2x gratis. Als men instapt, ver-bindt men zich voor een half jaar, 21 keer € 45 - Beeldhouwweek

Vijf dagen werken aan zelfgekozen thema; schetsen in klei, was of op papier kunnen wor-den uitgewerkt in hout of steen. Overnach-ting met tent op terrein is mogelijk.Doelgroep: zowel beginnende als gevorderde kunstenaarsWanneer: 23 t/m 27 juni 2014 van 10–16 uurKosten: € 250 excl. overnachting en materiaal, incl. lunchInfo: Roeland van de Wall Repelaer, Atelier 3Roeien, Renswoudseweg 1, 6744 WE Eder-veen, tel. 06 2520 334, [email protected], www.vormgeving.org

Leven vanuit je ware natuurOnbegrensde betrokkenheid en verinnerlij-king door middel van tekenen, schilderen, me-ditatie, inleidingen én bezoek aan het gene-zend centrum van Aesclepios in Epidavrus. Begeleiding vanuit de existentiële kunst, naar aanleiding van Kandinsky (zie mijn boek Het opbloeien van de vrije geest), Rothko en Beuys. In een unieke en weldadige omgeving. Ga je mee? Met tekentafel en ezel in een prachttuin direct aan de zee. Een bijscholing en geestelij-ke voeding o.l.v. Hélène JansenDoelgroep: masterclass voor kunstenaars en aankomend kunstenaarsWaar: Griekenland, EpidavrosWanneer: 31 mei t/m 7 juni 2014Kosten: zie websiteInfo: meer informatie, kosten en aanmelding kunt u vinden op de website van www.arti-sagreece.org onder Masterclass

Landschapschilderen in Warns, ZW-FrieslandLaat je inspireren door een puur Hollands landschap in Warns, ZW-Friesland, een schil-derachtig kunstenaarsdorpje aan het stille water met voorbijglijdende skûtsjes. Geniet van de schittering en beweging op het water, kijk hoe vlak en lijn zich verhouden en breng ze met verve op het doek!

Doelgroep: schilderen natuurliefhebbers met enige ervaring in ‘t abstracteWaar: Warns, net ten oosten van StavorenWanneer: 8 t/m 12 september, 5 hele dagen van 10–16 uurKosten: € 220 exclusief materiaal-, reis- en verblijfkostenContactgegevens: Marianne Polhout, www.ate-lierdebark.nl, [email protected]

Procesbegeleider bij creatieprocessenDeze opleiding heeft als doel de beeldende kunst te leren gebruiken om kunstenaarschap te wekken en om scheppende processen in gang te zetten en te ondersteunen, bij jezelf of bij anderen.We werken aan: Wat is creëren, Wat zijn natuur-lijk stappen bij het te creëren? Hoe vertaalt dit zich in de beeldende kunst? Welke weerstan-den kom je tegen in de verschillende fases? Wie is de creator? en Toepassingsgebieden.Doelgroep: kunstenaars, kunsttherapeuten, le-raren, kunstdocenten, consulenten, biografisch werkers, begeleiders van creatieve trajecten, mensen die meer creativiteit in hun leven willen.Waar: Lille (bij Tilburg – Turnhout)Wanneer: van 21 – 24 augustusKosten: € 1.960 (excl. btw)Info: artObe, Rolleken 10, B – 2275 Lille, tel. +32 (0)14 883 343, [email protected], www.artobe.org.

Vrije Academie voor Beeldende Kunst en ZelfontwikkelingDe VABK biedt een driejarige opleiding met klassieke vakken als portret- en modelboet-seren, steen-, metaal- en houtbewerken, maar ook performing art, conceptuele kunst, land-art en stages. Meditatie, filosofie en kunstge-schiedenis vormen de grondtoon van de oplei-ding. De opleiding biedt een hedendaagse ont-wikkelingsweg via kunst: handelen vanuit het hart, professioneel, zelfstandig en authentiek. Ervaring hoeft niet, wel bereidheid tot leren!

KUNST EN CULTUUR

Doelgroep: ieder mens vanaf 27 jaar, die ver-binding vanuit zijn hele wezen zichtbaar wil maken. Kunst tot levenskunst!Waar: ZeistWanneer: de opleiding start jaarlijks in septemberKosten: € 2.600 per jaar.Contactgegevens: VABK, Frouk Riemersma, Costerlaan 20, 3701 JM Zeist, 06 2737 1808,www.vabk.nl

Erik Lemmens - De Werkplaats

De Werkplaats is een intensief schilder(half)jaar onder begeleiding van Erik Lemmens. Een plek voor verdieping, experiment, eigen pro-ces en ontwikkeling. In gesprek en ontmoe-ting met anderen. Ook zomerschilderweek in Noord-Frankrijk (juli 2014).Doelgroep: mensen met enige schildererva-ring, die visie en vaardigheid willen verdiepen.Waar: Het kunstenhuis/Werkschuit, ZeistWanneer: 13 maandagen per half jaar, septem-ber t/m december en januari t/m meiKosten: € 640, incl. materiaal - Smeedwerkplaats

Introductie in het smeden, vaardigheid oefenen, werken aan eigen werkstukken of project. Onder begeleiding van Erik Lemmens. Een eigentijdse vorm van ‘in de leer zijn’: ambachtelijke vaardig-heid en eigen ontwikkeling gaan hand in hand.Doelgroep: geïnteresseerden in ambacht en eigen ontwikkelingWaar: Smidse Landgoed de Reehorst, DriebergenWanneer: elke vrijdagochtend van 9.30u tot 13.00uKosten: variabel, afhankelijk van eigen situa-tie; zie websiteContactgegevens: werkplaats.eriklemmens.nl, www.kunstenhuis.nl, [email protected]

Dominio Vale do Mondego - Semana Lusitania – Portugese kunst &

cultuurOmschrijving: Neely Schaap, Fernanda Olivei-ra & Carina Almeida. Beleef het pure Portugal in het voorjaar rond Portugese kunst & cultuur. Wandel in het ruige gebergte en door eeuwen-oude dorpjes. Leer Portugees, kook Portugese gerechten & schilder het inspirerende landschap.Doelgroep: interesse in kunst, cultuur, histo-rie, koken, natuur en PortugalWaar: PortugalWanneer: 9 t/m 15 mei 2014Kosten: vanaf € 695 p.p. inclusief studio, vol-pension, workshops en excursies - Vilt Atelier

Inspirerende vakantieweek waar je intensief werkt met de wol van de Bordaleira melkscha-

pen van het landgoed olv van ontwerper An-neke Hoogervorst die zich met name richt op vilttechniek & 3-dimensionaal werk en echt grote objecten; volledig verzorgd. Doelgroep: liefhebbers van vilten, kunst, wol en natuurWaar: PortugalWanneer: 22 t/m 27 juni 2014Kosten: vanaf € 695 p.p inclusief accommoda-tie, volpension, workshops en excursies - Palavras – dicht atelier

Omschrijving: Simon Mulder, Kira Wuck, Sjaan Flikweert, Mirte Hartland, Leni Ver-meiren. Zalige zomerweek voor dichters, le-zers en liefhebbers van poëzie, natuur & cu-linaire heerlijkheden; workshops poëzie be-grijpen & schrijven; performances, klassieke voordrachtskunst, dans & gesproken woord, Pessoa, landgoedwandelingen, ‘Dichter bij de bar’, zwoele zomeravonden.Doelgroep: interesse in dichtkunst, lezers, na-tuur en culinaire heerlijkhedenWaar: PortugalWanneer: 16 t/m 22 augustus 2014Kosten: vanaf € 450 inclusief accommodatie, volpension, workshops en excursies - BaluArte – dans atelier

Omschrijving: Mathilda van Ameijde, Michael Verheijen, Pierik l`Istelle, Frans Jozef van Nis-pen. Weldadige zomerweek met dans, yoga & meditatie. Random Dance, vrije dans endansexpressie, meditatie en Iyengar-yoga op het panoramaterras en de dôme, performancein het dorp, wandelingen in de ruige natuur, zwemmen in de rivier, stilte, heerlijke biologi-sche maaltijden.Doelgroep: interesse in dans, beweging en meditatieWaar: PortugalWanneer: 23 t/m 28 augustus 2014Kosten: vanaf € 495 inclusief accommodatie, volpension, workshops en excursies - Schilderen op Muziek – Maluca Art Atelier

Unieke zomerweek met schilderen, wande-len én muziek. In deze workshop leert kun-stenaar Pieter van de Pol je schilderen en te-kenen op de klanken van uiteenlopende mu-ziek. Je werkt met lange stokken waarop een Japans penseel is bevestigd. Grote vellen pa-pier liggen op de grond. De bedoeling is dat je als een dirigent met de lange kwast de uiteen-lopende sferen van de muziek en de bewegin-gen die hier bij horen, tekent.Doelgroep: interesse in muziek, schilderen en wandelenWaar: PortugalWanneer: 30 aug t/m 4 sept 2014Kosten: vanaf € 475 inclusief accommodatie,

volpension, workshops en excursiesContactgegevens: Eelco Schaap & Karin Slig-ting, Dominio Vale do Mondego, Quinta da Portela, 6300-095 Faia, Guarda, Portugal, +351 271 926 276, +351 968 225 489, [email protected], www.dominiovaledomondego.com

Alanus - Bachelor of Fine Arts Sculpture

The Bachelor programme in Visual Arts is a fulltime degree with a strong focus on studio work. The curriculum includes: modelling and casting techniques, wood and metal sculpture techniques, stone carving techniques, land art and installation, new media, aesthetics in re-lation to contemporary art.Doelgroep: people with a higher education entrance qualification and appropriate artis-tic abilityWaar: Alanus University for Arts and Social Science // 53347 Alfter/GermanyWanneer: Start: Autumn 2014 - Bachelor of Fine Arts in Painting

This is a fulltime course focusing on intensive studio work. Additionally, students attend semi-nars and lectures on a variety of art related sub-jects including current and emerging themes in contemporary art and culture. The programme also includes project work- both individual and collaborative- and/or work placements.Doelgroep: people with a higher education entrance qualification and appropriate artis-tic abilityWaar: Alanus University for Arts and Social Science // 53347 Alfter/GermanyWanneer: start autumn 2014 - Bachelor of Arts Architecture & Urban

SpacesThe Bachelor programme offers an applied and multifaceted training which will enable students to meet complex technical and artis-tic challenges whilst creating building designs that sit well within a real social context. The study programme should be understood as a comprehensive training; the aim being to re-cognise and design structures that correlate well to life.Doelgroep: people with a higher education entrance qualificationWaar: Alanus University for Arts and Social Science // 53347 Alfter/GermanyWanneer: start autumn 2014 - Master of Arts in Process Architecture

Omschrijving: This master programme prepa-res trained planners for the social challenges of the future. It teaches students the tech-nical knowledge and specific skills they will


need for working in this field.Doelgroep: applicants must have completed an initial eight-semester degree programme (B.Sc. or B.A.) in architecture, interior design, urban and regional planning, open space planning/landscape architecture or civil engineering.Waar: Alanus University for Arts and Social Science // 53347 Alfter/GermanyWanneer: start autumn 2014 - Mens en architectuur (B.A.)

Individueel gerichte opleiding voor een duur-zame en toekomstgerichte architectuur tus-sen kunst en wetenschap, Bauhaus en organi-sche vormgeving.Ontdek de wisselwerking tussen mens, na-tuur en architectuur, ontwikkel je eigen crea-tiviteit en leer verantwoord omgaan met mili-eu, samenleving en cultuur.De 4-jarige dagopleiding (bachelor of arts) biedt hiertoe een veelzijdig vakkenpakket aan met talrijke ontwerpoefeningen en praktijk-gerichte thema’s.Doelgroep: scholieren met havo- of vwo-diploma, met een technische of kunstzinnige vooropleidingWaar: Alanus Hochschule für Kunst und Gesell-schaft in Alfter bij Bonn (ca. 150 km van Venlo)Wanneer: start in september 2014Kosten: € 1.860 per semesterContactgegevens: prof. Willem-Jan Beeren (spreekt Nederlands) +49 2222 9321 1402, [email protected]

Master of Fine Arts in Visual ArtsOmschrijving: The Fine Arts master program-me prepares you for a career as a qualified ar-tist. It provides the opportunity both to de-fine your personal artistic profile and to ex-plore the possibilities that art and artistic practice can offer within society.

Doelgroep: people who have completed a 4-year artistic course in higher educationWaar: Alanus University of Arts and Social Science // 53347 Alfter // GermanyWanneer: start autumn 2014Kosten: www.alanus.edu/gebuehrenContactgegevens: www.alanus.edu, [email protected], [email protected]

Kunstgeschiedenis zelf belevenEen unieke kennismaking met de kunstgeschie-denis door zelf te tekenen, te schilderen en te boetseren. Ontdek en ervaar zelf de wording van de mens, zijn voortdurende veranderende bewustzijn en verhouding tot de wereld en het goddelijke. Ook nu nog kunnen Griekse beel-den of de Egyptische piramiden ons beroeren als hoofdstukken uit één groot verhaal, waar-in het oneindige menselijke wezen steeds weer nieuwe aspecten ontvouwt en zichtbaar laat worden. (Leidraad is Ideen zur Kunstgeschich-te van G. Richter.) De cursus bestaat uit blok-ken van elk 5 keer. Blok I Prehistorie, Perzisch, Chaldeeuws- Egyptisch, Grieks en Romeins. Blok II Etruskisch, Vroegchristelijk, Byzantijns, Romaans, Gotisch tot en met de Renaissance +/- 1500 na Chr. Peter Kapenga geeft lezingen over verschillende antroposofische onderwer-pen en behandelt de theorie van de kunstge-schiedenis. Marijke de Vries, kunstzinnig thera-peut, begeleidt het praktische gedeelte. Doelgroep: geen ervaring noodzakelijkWaar: Therapeuticum Egelantier Bergen, Prinsessenlaan 52, 1861 EP Bergen NHWanneer: 12 en 26 maart, 2, 9 en 23 april 2014Kosten: kosten per blok € 75 incl. materialen. Opgave verplicht i.v.m. maximaal aantal.Contactgegevens: M. de Vries, 023 5279 555, [email protected]

Vertellen kan iedereenVertellen doe je met hart en ziel. Verhalen kunnen ontroeren, amuseren, motiveren en inspireren, mits ze goed verteld worden. En dát kun je leren.Doelgroep: voor iedereen die zich in het ver-tellen wil bekwamenWaar: UtrechtWanneer: 14 vrijdagen in het najaar van 2014Kosten: vanaf € 1.694 incl. btwContactgegevens: Nationale Vertelschool, p/a Augusto Sandinostraat 90, 3573 ZD Utrecht, 030 2763 507, [email protected]

Collot d’Herbois - Licht, Kleur, Duisternis

Sluiercursus met Bea van der Steen, ‘Groen laat zich vergroenen’. Werkwijze volgens Liane Collot d’Herbois.Doelgroep: geïnteresseerden, kunstzinnig therapeutenWaar: Den HaagWanneer: 22 t/m/26 aprilKosten: € 260 - Licht, Kleur, Duisternis

Omschrijving: sluiercursus met Roland Tiller, werkwijze volgens Liane Collot d’HerboisDoelgroep: geïnteresseerden, kunstzinnig therapeutenWaar: Den HaagWanneer: 8 t/m 13 augustusKosten: € 310Contactgegevens: [email protected], 035 692 1978, [email protected], 070 3456 153

Cursus slu ieren: Licht, kleur, duisternis“Bea van der Steen, de docent, is héél en-thousiast,” benadrukt kunstzinnig therapeut Marion Jongens, die de afgelopen twee jaar de cursus sluieren volgde. “Ze heeft een ge-heel eigen manier van werken, een echt ei-gen sluierstijl ontwikkeld en ze heeft veel achtergrondkennis. Voor en na het beeldend werken vertelt ze veel over wat Steiner en Liane Collot d’Herbois gezegd hebben over de ontmoeting tussen licht en duister; in die ontmoeting ontstaat de kleur. Bea heeft zelf les gehad van Liane Collot, die zich een le-ven lang heeft beziggehouden met de vraag

hoe licht, duister en kleur op elkaar inwer-ken. Leuk is ook dat deze docente deelne-mers stimuleert om hun eigen stijl te ont-wikkelen.”Voor Marion Jongens werkt de zesdaagse cursus als een opfrisser en een bron van in-spiratie. “Het is een tijd geleden dat ik bij Emerald gesluierd heb (een opleiding voor kunstzinnig therapeuten, red.), dus sommi-ge technieken raak je een beetje kwijt. Ik kan de lessen van Bea meteen toepassen in mijn werk, want ik geef zelf ook cursussen beeldend werk. Bovendien kijk ik door het

geleerde anders naar exposities; ik zie nieu-we aspecten van schilderijen.”Voordat deelnemers gaan sluieren, wordt er eerst met houtskool en nat-in-nat met pas-tel eroverheen gewerkt.” Marion Jongens as-sisteert Bea van der Steen bij wat praktische zaken en bij het ondersteunen van onerva-ren ‘sluieraars’. “De meeste deelnemers heb-ben al diverse cursussen gevolgd. Voor be-ginners ligt het tempo dus vrij hoog. Daar-om bied ik hen wat hulp.” (Arianne Collee)

Warmonderhof

- BD-landbouwWarmonderhof biedt opleidingen aan in de biologisch-dynamische landbouw, zowel vol-tijd als deeltijd. MBO 2,3,4. De voltijdstu-denten kunnen werken en leren op Warmon-derhof. Naast de vakinhoud is er op War-monderhof veel aandacht voor persoonlijke ontwikkeling van de studenten.Doelgroep: jongeren en volwassenen die ge-interesseerd zijn in biologisch(e) (-dynami-sche) landen tuinbouw.Wanneer: september 2014Kosten: zie website - Landbouw en Zorg

Warmonderhof biedt een tweejarige oplei-ding Landbouw & Zorg aan. Warmonderhof richt zich hiermee op initiatiefnemers die op bestaande agrarische bedrijven een zorgaan-bod willen realiseren en op bedrijven die hun aanbod willen professionaliseren.Doelgroep: volwassenen die een zorgaanbod willen realiseren of professionaliseren op een agrarisch bedrijfWanneer: september 2014Kosten: zie websteInfo: Warmonderhof, Wisentweg 10, 8251 PC Dronten, 088 0205 130, [email protected]

Kraaybeekerhof

- Barstensvol Leven (1 jaar)Mensen eten en daarom bestaat de landbouw. Tot het midden van de vorige eeuw waren de menselijke maat en natuurlijke landbouwme-thodes het uitgangspunt. Na de Tweede We-reld oorlog heeft de intensieve landbouw ter-rein gewonnen. Inmiddels zien steeds meer mensen schaduwkanten van intensieve land-bouw. In deze opleiding leer je de basis van de biologisch- dynamische landbouw. Je leert verschil proeven, te voelen en het te máken.Doelgroep: boeren, burgers, bakkers, koks en tuinmannenWanneer: september 2014Kosten: € 2.795 - Oriëntatie BD-landbouw en voeding

De 21ste eeuw stelt ons voor grote uitdagingen op het gebied van milieu, voedingsvraagstuk-ken, maatschappelijk bewustzijn en duurzaam ondernemen.Deze oriëntatiecursus is een uitnodiging om tot een moderne en respectvolle omgang met de aarde te komen. Bedoeld voor mensen die de zorg voor de aarde aan het hart gaat en daarbij verruimende gezichtspunten willen op-doen om praktisch mee aan de slag te gaan.Doelgroep: iedereen die onze voedselproduc-tie en voedselkwaliteit wil onderzoeken.

Wanneer: september 2014Kosten: € 295 en € 25 inschrijfgeldInfo: Kraaybeekerhof, Diederichslaan 25, 3771 PA Driebergen, www.kraaybeekerhof.nl, [email protected], 0343 512 925.

Michiel RietveldMichiel Rietveld geeft in den lande diverse le-zingen en cursussen waarin centraal staat de ‘Landbouwcursus’ dan wel uitgangspunten voor een Landbouw en Voeding van de toekomst.Meestal open inschrijving en soms besloten (in company).Voor zijn actuele programma zie: www.mi-chielrietveld.nl

Drie dagen BD-preparaten‘s Ochtends maken we een begin met het waar-nemen van ether- en vormkrachten volgens de methode van Dorian Schmidt. ‘s Middags roe-ren we het preparaat, brengen het uit en doen daarbij en daarna weer onze waarnemingen.26 april: 500 koemest, 23 augustus: 501 kiezel, 20 september: compostpreparaten.Aanmelding per dag is mogelijk.Doelgroep: iedereen met belangstelling voor de BD-preparatenWaar: Laan van Eik en Duinen 116, Den HaagWanneer: 26-4, 23-8, 20-9

Methode Dorian Schmidt: ‘Mijn waarneming verdiept zich.’“De levenskracht van voeding leren waarnemen, meer zicht krijgen op de innerlijke kwaliteit van bijvoorbeeld een pastinaak, dat is wat deelname aan de cursussen van Frans Romeyn zo bijzon-der maakt,” vertelt Heleen van Elsacker. Samen met haar man runt ze sinds 1991 Boom-gaard Ter Linde in Oostkapelle en sinds 2007 doet ze al mee met de – doorlopende en open - cursus in Breda. “Uiteindelijk zou ik graag De-meterkwaliteit zichtbaar willen maken en men-sen daarover kunnen vertellen. En het zou zo mooi zijn als ik kon waarnemen of het anders snoeien van een appelboom leidt tot verande-ringen in de kwaliteit van de appels.” De opbouw van een cursusdag is altijd het-zelfde. “In de ochtend doen we oefeningen om het denken, voelen en willen geschikter te maken voor het bovenzintuiglijk waarne-men en na de lunch doen we meer praktische oefeningen. zoals het ‘helder proeven’ van de

verschillen tussen een rauwe of een gekook-te pastinaak. Ik ontdekte vorige cursusdag dat gekookte pastinaak goed op het middenge-bied van mijn hoofd werkte en als ‘voeding’ voor dit gebied zou kunnen dienen.” In de cursusgroep wisselen de deelnemers hun waarnemingen uit. Dan blijkt vaak dat men vergelijkbare dingen ‘ziet’. “Zo heb ik vertrouwen in mijn eigen waarneming gekre-gen.” Vorig jaar heeft Heleen tijdens de cur-sus bd-preparaten van verschillende bedrij-ven vergeleken. “Het preparaat toonde mij steeds duidelijk een samenhang met de bo-dem waarin het was het was gerijpt.” In de loop van de tijd heeft fruitteler/imker Heleen preciezer het onzichtbare leren te ‘zien’. “Mijn waarneming verdiept zich en ik kan me gemakkelijker verbinden met het ge-bied van de vormkrachten.” (Arianne Collee)

LAND- EN TUINBOUW EN VOEDING


Instituut voor biografiek

- Vind je rode draad…In deze basiscursus biografiek onderzoek je, in de veelheid van levenservaringen, wat jouw rode draad is. Door te kijken naar motieven en thema’s zie je je eigenheid, je ‘ik ben’. Daarmee ontdek je ook wie je kunt zijn! En zo krijg je ook zicht op de scholingsweg die het dagelijks leven je aanreikt. Tijdens deze cursus leer je de basisbeginselen kennen van de biografiek; de kennis van de ontwikkeling in de levensloop.Doelgroep: mensen die op zoek zijn naar meer zelfinzicht en/of willen kennismaken met biografiekWaar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: oktober 2014Kosten: € 495 - Opleiding Biografisch Coachen

Deze 4-jarige parttime opleiding brengt gede-gen kennis over en praktisch onderzoek van de biografiek: de levensloop van de mens en de ontwikkelingsmogelijkheden die de bio-grafie biedt. De opleiding bestaat uit twee basisjaarmodules, menskunde en de levens-loopkunde, en vervolgens twee verdiepings-modules met de uitgebreide toepassingen van de biografiek. De opleiding heeft speci-ale aandacht voor de begeleidingsvaardighe-den. Het diepgaand onderzoek van het eigen leven geeft zelfinzicht en zelfkennis. Toepas-

singen van de opleiding biografiek zijn moge-lijk in het bestaande werk, of in een nieuw be-roep als Biografisch Coach/ Biografisch Coach voor Ouders.Doelgroep: voor wie een mensgericht beroep heeft en daarin levensloop-gericht wil werkenWaar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: 3 oktober 2014Kosten: € 2.500 - Inspiratiedag autobiografisch schrijven

Een dag waarin dieper ingegaan wordt op de werkwijze van het autobiografisch schrijven, met inhoudelijke toelichtingen op de achter-gronden en nieuwe werkvormen door Wille-mijn Soer, auteur van het boek Autobiografisch Schrijven.Doelgroep: voor schrijfcoaches, mensen die een cursus autobiografisch schrijven geven, of voor wie met autobiografische schrijfop-drachten werkt.Waar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: zaterdag 29-03-2014 van 10.30–15.30 uurKosten: € 95, inclusief koffie/thee en lunch - Jaarcursus Karma

Een jaar lang intensief je verdiepen in mens-kunde en karma. Leven met vragen, opdrach-ten, oefeningen die inzichten kunnen geven op de vraag: Waarom dit leven? Het huidige le-ven komt in verband te staan met voorgaande

levens, Levenservaringen komen in een ruimer perspectief. Wetmatigheden worden zichtbaar en onderbouwd door gedegen studie van de menskunde. Een cursus door Jaap van de WegDoelgroep: voor ieder die door menskunde & karmakunde meer begrip wil krijgen voor kar-mische wetmatigheden in het eigen levenWaar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: september 2014Kosten: € 1.295 - Biografisch-3-luik

Door een biografisch-3-luik krijg je een boei-ende, andere kijk op je eigen leven. Tijdens een dagworkshop (zondags) kun je direct aan het werk en op deze manier kijken naar je ei-gen leven. Een dag met aandacht voor jezelf!Er zijn workshops speciaal voor de leeftijds-groepen 20ers en voor 30/40/50+Doelgroep: iedereen die een frisse blik op het eigen leven zoektWaar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: o.a 30 maartKosten: tussen € 35 (student) en € 95 - Je autobiografie te boek

Een doorgaande werkplaats, o.l.v. Ad Dekkers, waarin u in een kleine groep werkt aan het te boek stellen van de eigen autobiografie. Hier-mee kan een inhoudelijke nalatenschap ver-zorgd worden. Daarin een beeld van de levens-loop, van de levensmissie, de levenslessen en

Kosten: € 25 per dagContactgegevens: Frans Romeijn, [email protected], of 06 4872 8505, www.stichting-speelruimte.nl - Natuurvoedingskundige (3 jarig)

Natuurvoedingskundige is een adviseur bij wie mensen terecht kunnen met vragen en klachten over hun gezondheid. In de opleiding leer je de mens waar te nemen als lichaam ziel en geest. Vanuit (o.a.) deze waarneming kun je uiteindelijk een persoonlijk voedingsadvies afstemmen. In de opleiding leer de voorlich-ting en mogelijke therapeutische begeleiding vorm te geven. Je doet veel kennis op van pro-ducten en bereidingswijzen.Doelgroep: voor iedereen; natuurvoeding kan de weg vormen naar een nieuw beroep, een nieuwe ontwikkeling, een mooie verdieping, een nieuwe kansWaar: Landgoed Kraaybeekerhof, DriebergenWanneer: 19 september 2014

Kosten: € 2.695 per jaarInfo: Kraaybeekerhof, Diederichslaan 25, 3971 PA Driebergen, tel. 0343 512 925, www.kraay-beekerhof.nl (voor actuele informatie), [email protected]

Dominio Vale do Mondego - Eten uit het Wild – workshop Eetbaar

Landschap Workshop eetbaar landschap met Monique Wijn & Eelco Schaap. Het landschap proeven in de Serra da Estrela. Het zachte voorjaar in-duiken en ´grazen´ met mes en vork. Terras-muren en waterloopjes afspeuren naar lek-kere planten en kruiden. Menu bereiden met biologe ´de Godin´ Monique, specialist in eetbare wilde planten, met Eelco natuurken-ner/bio-boer.Doelgroep: natuurliefhebbers, belangstelling voor BD-landbouw, koken, gezonde voedingWaar: Portugal

Wanneer: 22 t/m 27 maart 2014Kosten: € 645 p.p. inclusief studio, volpension, workshops en excursies - Geobotanisch Convivium – Pan & Demeter

Veldbezoeken, waarnemingen en disgesprek-ken: over hoe natuur en mens samengaan in een landschap op de grens van de Atlantische en mediterrane wereld. Het veld in met dr. Jan Jansen, dé kenner van de Serra da Estrela, en Eelco Schaap.Doelgroep: iedereen die is geïnteresseerd in natuur, botanie en landbouwWaar: PortugalWanneer: 27 t/m 30 mei 2014Kosten: vanaf € 370 p.p. inclusief studio, vol-pension, workshops en excursiesInfo: Eelco Schaap & Karin Sligting, Dominio Vale do Mondego, Quinta da Portela, 6300-095 Faia, Guarda, Portugal, +351 271 926 276, +351 968 225 489, [email protected], www.dominiovaledomondego.com

BIOGRAFISCH

ontwikkelingen helder neergezet. Het terug-kijken op het leven geeft de mogelijkheid van bezinning op de vrucht en betekenis, klein of groot. Ieder geleefd leven is een bijzonder le-ven, en verdient gememoreerd te worden.Doelgroep: oudere mensen die begeleiding wensen bij het werken aan hun autobiografieWaar: Instituut voor Biografiek, DriebergenWanneer: vanaf januari 2014Kosten: € 200Info: www.biografiek.nl, [email protected]

Autobiografisch Schrijven - De Week van je Leven

Met Beatrijs Lubbers. Schrijven aan episoden uit jouw biografie en het delen van je teksten met de anderen is een geweldige ervaring. Het magistrale Maluca Art Atelier inspireert tot schrijven. Beatrijs coacht je deskundig in het autobiografisch schrijven. Inzicht in het eigen leven schept ruimte en perspectief.Doelgroep: voor iedereen met interesse in zijn/haar eigen levenWaar: PortugalWanneer: 26 april t/m 2 mei 2014Kosten: vanaf € 675 p.p. inclusief studio, vol-pension, workshops en excursiesInfo: Eelco Schaap & Karin Sligting, Dominio Vale do Mondego, Quinta da Portela, 6300-095 Faia, Guarda,Portugal, +351 271 926 276 +351 968 225 489 [email protected], www.dominiovaledomondego.com

Biografie in KunstVoor ieder die zijn/haar biografie wil onderzoe-ken. Voor ieder die zijn/haar biografie met kunst

wil verbinden en meer bewustzijn wil krijgen ten aanzien van zichzelf en de medemens. Werkwij-ze: uitgaan van de wetmatigheden van de levens-loop ingedeeld in zevenjaarsperiodes en tot de essentie komen. Dat is dan het uitgangspunt van het kunstwerk, dat thuis gemaakt wordt.Doelgroep: vanaf 35 jaar en ouderWaar: AmersfoortWanneer: 1 avond per maand, data in overlegKosten: € 50 per avondInfo: Riet Blanke, www.atelierriet.nl, 0 4127 1341, [email protected]

Biografiewerk in ontmoetingDe basis van deze opleiding gaat uit van de wetmatigheden van de zevenjaarsfasen in de biografie. Je leert je thema’s, mee- en tegen-vallers, je opdracht en missie in je biografie kennen, onderzoeken en beleven. Je verdiept de ontmoeting met jezelf, je medemens en je levenslot. In deze opleiding willen we vaardig-heden ontwikkelen in de richting van ‘gepro-fessionaliseerde medemenselijkheid’.Doelgroep: voor mensen die hun persoonlijke ontwikkeling willen verdiepen, zowel professi-oneel als privéWaar: Praktijk voor Biografiek bvba. Schoof-meersstraat 21, 9070-Destelbergen (bij Gent) in BelgiëWanneer: 11 zaterdagen, tweemaal per maand van eind september ‘14 tot begin april ‘15Kosten: € 1.300 privé tarief, € 1.600 zakelijke tariefInfo: Yo Bellinkx-Peeters of Karel Bellinkx, tel. 0032 9 2282 606 mail: [email protected] en [email protected].

Biografiepracticum Biografieonderzoek in een kleine groep, ‘Een eigen weg zoeken in leven en loopbaan’. Elke deelnemer vertelt over de eigen levensloop in verleden en heden, en over de eigen toe-komstscenario’s en –plannen. Ieder krijgt een reactie volgens beproefde spelregels van an-dere deelnemers en begeleiding, en kan zich daarmee een rijk beeld van de eigen biogra-fie en die van de ander vormen. Denkbeelden over mens en gemeenschap versterken dit en bieden handvatten voor de toekomst.Doelgroep: voor ieder met levensvragen, op zoek naar zelfkennis, en interesse in de mede-mens; tevens basismodule van onze opleiding biografiekundeWaar: ZutphenWanneer: oriëntatieavond woensdag 19 maart; vijf bijeenkomsten van een dag: 8 en 22 april, 13 en 27 mei, 17 juniKosten: € 575 particulier, € 1125 zakelijk tariefInfo: Ingrid Busink, [email protected], 06 4442 6950, www.bouwenmetmen-sen.nl/scholing-en-ontmoeting

Schrijven met geestverwantenSchrijven tijdens de Passietijd ter voorberei-ding van Pasen. En tijdens Advent ter voorbe-reiding van de Heilige Nachten.Doelgroep: geestverwantenWaar: ZeistWanneer: maandagochtend 17, 24 en 31 maart van 10.00–12.30 uur en Palmzondag 13 april ’s avonds 19.30-21.30 uurKosten: we delen de kosten.Info: [email protected]

Verrast over eigen verhalen“Ik wilde het plezier in schrijven terugkrijgen,” vertelt Marieke van Nimwegen, cursiste van De draad van Arianne. Beroepsmatig was ze ge-wend om te schrijven, maar het ging dan vooral om zakelijke en journalistieke teksten. “Doordat het moest, was ik nogal geblokkeerd geraakt, maar ik wist dat ik er oorspronkelijk veel plezier in had gehad”, legt Marieke uit. Mede door de vraag van haar dochter om haar levensverhaal op papier te zetten, deed ze mee aan schrijf-cafés en schrijfdagen onder leiding van docen-te en biografisch coach Arianne Collee. On-langs rondde ze een cursus af, waarin het schrij-ven over moederschap centraal stond. “Arianne weet tijdens de bijeenkomsten een veilige sfeer te creëren, waarbij iedereen aan het schrijven raakt,” vertelt Marieke. ”Soms komen er ontroe-rende verhalen boven, waardoor er wel eens wat

tranen vloeien. Maar het blijft licht en er wordt ook regelmatig gelachen.” De deelnemers wor-den met schrijfopdrachten gestimuleerd om te zoeken in hun eigen leven en hun herinnerin-gen thematisch te clusteren. “Ik denk vaak wei-nig meer te weten van vroeger,” zegt Marieke, “maar Arianne zegt dan: schrijf maar op hoe het geweest kàn zijn. Zij neemt mensen waar, en als iemand stokt weet ze diegene altijd weer op gang te krijgen. Doordat ze met kleine groepen werkt, is er alle ruimte voor een persoonlijke benadering.” Marieke is van plan een boekje te maken van sprookjes met autobiografische ele-menten, die ze tijdens deze bijeenkomsten ge-schreven heeft. “Voor mij zijn de vrijheid en blij-heid in het schrijven teruggekeerd,” vertelt ze. “ Ik kan er weer van genieten en ben verrast over mijn eigen verhalen.” (Cisly Burcksen)


Retraite

Een bijzondere plek om aan vragen rond zinge-ving te werken. De vier elementen zijn in hun puurheid prominent en onontkoombaar aan-wezig. De stilte, de zee, de golven, de kliffen, de luchten en de vergezichten – het ongerep-te stimuleert het stellen van vragen. De natuur helpt om de ziel te openen voor wat er echt toe doet. De retraite wordt op maat gemaakt.Doelgroep: voor iedereen die onder professione-le begeleiding een vitale vraag verder wenst te onderzoeken

Waar: Op Inis Meáin, een rotseiland in de At-lantische Oceaan ten westen van IerlandWanneer: gedurende het hele jaar mogelijkKosten: €155 per dag, volledig verzorgdInfo: Elisabeth Koopmans, Anam chara tel: 0353 87 1726 110 E: [email protected]

Dominio Vale do Mondego - Filosofisch Convivium – De Tempeliers

Omschrijving: Portugal leest als een open ge-schiedenisboek. De 12e eeuw boeit door de Tem-pelierburchten en vestingsteden met Tomar als

hoofdzetel. De Orde leefde voort in Portugal. 700 jaar later lijkt hun rol actueel in de morele omgang met geld en voor nieuwe ontdekkingen.Doelgroep: zij die geïnteresseerd zijn in antro-posofie en filosofieWaar: PortugalWanneer: 20 t/m 23 mei 2014Kosten: vanaf € 330 p.p. inclusief studio, vol-pension, workshops en excursies - Parcival – de bewogen graal

Omschrijving: Pierik l`Istelle, Frans Jozef van Nispen en Eelco Schaap. Project over Parci-

Draad van Arianne

- Schrijven heeft & geeft zin! ‘Inzicht in het oude onthult de kiem van het nieuwe’, en, ‘Schrijven is een creatieve daad die gelukkig maakt’ (uit Autobiografisch schrij-ven van Willemijn Soer). Dat is de kern van schrijvend stilstaan bij je leven. Er ontstaat sa-menhang in je belevenissen en je komt jezelf op het spoor. Draad van Arianne biedt diverse cursussen aan zoals:Schrijvend reizen door je leven / Portret van mijn jeugd / Verlies en gemis; daar zijn woor-den voor / Portret van een dierbare / De reis van de held / Portret van mijn moederschap - Op maat

Biografisch coach Arianne Collee organiseert ook diverse schrijfcafés en verzorgt op verzoek t.b.v. diverse doelgroepen ‘workshops op maat’, bijv. ter ere van feestelijke gelegenheden (spe-ciale verjaardagen, jubilea) en herdenkingen.Doelgroep: autobiografisch schrijven is voor ie-dereen die om welke reden dan ook behoefte of zin heeft om stil te staan bij zijn eigen levenWaar: Bilthoven, Zeist, Utrecht, AusterlitzWanneer: De draad van Arianne biedt het hele jaar door diverse cursussen en workshops aanKosten: afhankelijk van cursus / workshop - Zomerweek in de Vogezen

Tijdens de zomerweek op ECOlonie sta je vijf ochtenden schrijvend stil bij je leven. Schrij-ven over jezelf, over je belevenissen, raakt, ontroert, verrast en geeft inzicht. Je wordt elke ochtend op weg geholpen met diverse schrijfopdrachten. Het schrijven blijkt van-zelf te gaan. De bron: dat ben jij. Schrijferva-ring is niet nodig. Schrijven werkt verbindend. Het geeft voldoening en vreugde jezelf terug

te vinden in je eigen teksten. Schrijven is ont-dekken. Wie ben je, wat wil je? Na de schrijf-week heb je een schrift vol met verhalen die, vanzelfsprekend, meer samenhang en zin in je leven brengen. Doelgroep: de zomerweek is voor iedereen die zin heeft, schrijvend stil te staan bij zichzelf, bij mooi weer onder de appelboom buiten.Waar: ECOlonie, Hennezel, FrankrijkWanneer: van 4 tot en met 8 augustusKosten: € 180Contactgegevens: Draad van Arianne, Arian-ne Collee, www.draadvanarianne.nl, [email protected], 06 3616 8836, zie ook: www.ecolonie.org.

Margje Vos - Ameland Schrijfweek Meivakantie

Ameland Schrijfweek Autobiografisch Schrij-ven ‘De vier elementen’. Uitwaaien en op ver-haal komen met levensverhalen schrijven op Ameland in het centrum van het authentieke dorp Nes onder deskundige en inspirerende begeleiding. Strand en zee binnen handbereik. Het verhaal schrijft zichzelf door de eenvou-dige en speelse werkwijze. Schrijfervaring is niet nodig. Pen en papier zijn voldoende. Ont-spannend, speels en humoristisch.Doelgroep: geschikt voor zowel beginners als ervaren deelnemers en professionals.Waar: Ameland in ‘Rede van Nes’Wanneer: meivakantie 29 en 30 april en 1 en 2 meiKosten: € 395 incl. lunch en diner - Zomerschrijfweek ‘De reis van de held/in’

Autobiografisch Schrijven, op verhaal ko-men in de reis van je leven in een sfeervolle

en rustgevende omgeving. Onder deskundi-ge begeleiding onderzoekend en schrijvend op ontdekkingstocht naar de geheimen, wet-matigheden en levensdraden in de biografie. Schrijfervaring is niet nodig. Pen en papier is voldoende. De werkwijze is speels, eenvoudig en praktisch. Het verhaal schrijft zichzelf door middel van korte schrijfopdrachten. Ontspan-nend, inspirerend en humoristisch.Doelgroep: geschikt voor zowel beginners als ervaren deelnemers en voor professionals.Waar: Schrijfboerderij BedumWanneer: 9, 10, 11, 12 en 13 augustus 2014Kosten: € 495 incl. lunch en diner. - Jaargroep ‘Beelden in de Biografie’

Jaarschrijfgroep vrijdagochtend van 9.15 – 12.00 uur. Autobiografisch schrijven ‘Beelden in de Biografie’.Doelgroep: voor zowel beginners als ervaren deelnemersWaar: Schrijfboerderij BedumWanneer: aanvang vrijdag 26 september 2014Kosten: € 195 per half jaar (7 dagdelen) - Jaargroep ‘Tussen feiten en fictie’

Jaarschrijfgroep Autobiografisch Schrijven ‘Tus-sen feiten en fictie’. Jezelf op het spoor komen.Doelgroep: voor zowel beginners als ervaren deelnemersWaar: Schrijfboerderij BedumWanneer: start op dinsdag 30 september, van 9.15 – 12.00 uurKosten: € 195 per halfjaar (7 dagdelen)Info: Praktijkcentrum Margje Vos, Thesin-gerweg 1, 9781 TR Bedum, [email protected], www.margjevos.nl, tel: 050 3010 867 of 06 2348 9249

PERSOONLIJKE ONTWIKKELING

M180 Opleidingen vormkrach-ten waarnemen Heleen van Helsacker.psd

val in deze tijd. Tijdens deze bijzondere week wordt historie en toekomst in het heden ver-vlochten. De deelnemers laten de personages uit het Parcivalverhaal opnieuw tot leven ko-men. Nieuwe creaties in karakter, beelden, be-weging en locaties. D.m.v. opdrachten worden de deelnemers uitgedaagd nieuwe waarne-mingen te verzamelen (12 zintuigen).Doelgroep: iedereen die interesse heeft in an-troposofie, beeldende kunst en spelWaar: PortugalWanneer: 10 t/m 15 aug 2014Kosten: vanaf € 435 inclusief accommodatie, volpension, workshops en excursiesContactgegevens: Eelco Schaap & Karin Sligting, Dominio Vale do Mondego Quinta da Portela 6300-095 Faia, Guarda Portugal +351 271 926 276 +351 968 225 489 [email protected], www.dominiovaledomondego.com

Het gegeven momentOefenen met meditatievormen. Wegen om de ‘gegeven momenten’ te leren kennen en te leren gaan. Doelgroep: antroposofische studiegroepen, leraren, vrijeschoolouders, ledengroepen, stu-denten. Specifieke inhoud na overleg.Locatie: na overleg in Noord-Nederland (Gro-ningen, Friesland, Drenthe, Overijssel)Tijden: drie wekelijkse bijeenkomsten van twee uur in ochtend, middag of avond Prijs: drie bijeenkomsten € 25 per cursist (mini-maal acht deelnemers) Info: Gerard Reijngoud 06 4195 5730 [email protected]

Opleiding Spiritueel Kunstzinnig Tekenen

Deze opleiding stimuleert je creativiteit en in-tuïtie. Binnen een vastomlijnd en prettig ka-der, leer je je creatieve vaardigheden kennen, uitbreiden en verdiepen. Werken aan je per-soonlijke ontwikkeling, terwijl je je beroeps-mogelijkheden vergroot.Het eerste jaar is een brede kennismaking met het vak spiritueel kunstzinnig tekenen. Het tweede jaar is een verdiepingsjaar waar-in de chakrafilosofie als persoonlijke ontwik-kelingsweg centraal staat. Wanneer je tekent breng je onbewuste informatie in beeld. Tij-dens deze opleiding leer je om met andere ogen naar je tekening te kijken en ermee in gesprek te gaan.Wanneer: vanaf september 2014Info: Nicolette van der Smagt, 0597 332 674, [email protected], www.alsdezon.nl

Ernst Cats - Flowforms boetseren

Vrijdagavond en zaterdag kunt u handzame flowforms boetseren voor uw tuin of huis. Ernst Cats leert u op kunstzinnige en prakti-sche wijze de geheimen van waterwervelin-gen. Deze wervelingen gaan dansen in uw zelf geboetseerde schaal. U stemt met boetseer-klei deze beweging optimaal. Ernst kan tegen extra kosten de modellen keramisch duurzaam maken. Flowforms zijn speciale schalen waar-in doorstromend water met een eigen cadans ritmisch pulseert. Deze bijzondere stroming krijgt de vorm van een lemniscaat en brengt

direct nieuw leven en gezondheid in uw om-geving. Na een aparte toevoeging kan de flow-form vanuit huis alle aanwezige schadelijke elektromagnetische straling neutraliseren.Doelgroep: ieder die graag creatief een he-dendaagse en heilzame watergraal wil maken.Waar: Atelier Watergeus. Generaal Bot-hastraat 7F, 5642 NJ EindhovenWanneer: 25 en 26 juli 2014, vrijdag 19.00-21.30 uur en zaterdag 10 00-16 30 uurKosten: € 125 incl. 1 model klei, koffie/thee - Workshop Vortex

Vortex is een bijzondere variant flowform. De dynamiek van het stromend water is anders dan van de reguliere flowform. De 2 wervelin-gen van de Vortex draaien direct boven de wa-teruitstroom in de schaalbodem. Hierdoor is de draaikolk extreem intensief. De waterwin-ding wordt naar beneden gezogen. Deze ex-tra dynamiek laat zich zien in de energetische en magnetische balans die sommige mensen aanvoelen en die ook met apparatuur geme-ten kan worden. Zie meer info op de website.Doelgroep: elke avonturier met water en klei. Geadviseerd wordt eerst de reguliere workshop Flowform bij Ernst te volgen/gevolgd te hebben.Waar: Atelier Watergeus. Generaal Bot-hastraat 7F, 5642 NJ EindhovenWanneer: 5/6 en 20 septemberKosten: € 250Contactgegevens: info met foto & film en aan-melden op http://flowforms.123website.nl. [email protected], 06 5049 4614

Freya Pardoel: ‘Een flowform heeft iets magisch’“Eerst wilde ik een flowform kopen, tot ik er-achter kwam dat ik er ook zelf een kon ma-ken.” Freya Pardoel is antroposofisch ver-pleegkundige, heeft een eigen praktijk en werkt bij Urtica de Vijfsprong, waar hele mooie flowforms in de tuin staan. “Het idee van de flowform ontstond in een gesprek met mijn broer die hovenier is. Ik vertelde dat ik niet zo vaak in mijn tuin kwam. Samen kwamen we op de gedachte om er een ‘ener-getische’ tuin van te maken, inclusief een flowform waarin het water kan stromen.”Freya maakte haar flowform tijdens een cursus bij Ernst Cats. “Het was heerlijk om te doen,” zegt ze. “Het creëren van zo-iets geeft zoveel vreugde. En het was ook fijn om even helemaal uit het alledaagse te zijn en mijn aandacht volledig te richten op het boetseren. Maar, het bleek nog hele-

maal niet gemakkelijk. Voordat je de schaal zo hebt gemaakt dat het water ook werke-lijk een lemniscaatbeweging maakt en he-lemaal leegstroomt als er geen water meer toegevoegd wordt - dat duurt wel even. Je corrigeert net zo lang totdat ‘ie het doet. We begonnen vrijdagavond na de uitleg van Ernst met boetseren en zaterdag aan het einde van de dag was ‘ie klaar. Daarna heb ik de flowform laten glazuren en afbakken zodat hij winterhard is. Een flowform is op zichzelf al iets magisch, maar het is dubbel magisch als die uit je eigen handen komt.” Voor mensen die de smaak te pakken heb-ben, geeft Ernst Cats een workshop waar-in deelnemers een bijzondere variant flow-form kunnen maken - de flowform ‘Vortex’ - waar de waterstroom extra dynamisch is. (Arianne Collee)


Naar een econom ie van vraag en antwoord

Consument en fenomenologie: hoe ziet de wereld om mij heen er uit? Twaalf levensbe-hoeften en zeven handelsvragen. Naar een as-sociatieve economie van vraag en antwoord. Een basiscursus consumenteneducatie van een dagdeel voor 5 of meer deelnemers in ei-gen woonplaats. Vervolgcursus of workshop op maat (werkgebied) en in overleg mogelijk.Doelgroep: consument(en)organisaties, on-derwijs, cursuscentraWaar: in uw eigen woonplaatsWanneer: dagdeel in overlegKosten: € 10 ; studenten € 5.Info: Peter Daub, Vrije Consumenten Vereni-ging / Consumer360Academy, Schepenen-plein 38, 6224 VX Maastricht, 043 3635 654, [email protected], www.vrijecon-sumenten.nl.

De Zonneboom - Druk, druk, druk – effectief kiezen in leven

en werkNog harder werken, nog slimmer je agenda in-delen. En als dat niet meer werkt? Hoe kom je dan nog toe aan alle dingen die je wilt?In drie bijeenkomsten gaan we met behulp van Dynamische Oordeelsvorming® werken aan dit thema: – Welke vragen kan ik mezelf stel-len? – Welke vragen kan ik een ander stellen?– Hoe kan ik mezelf en die ander daarmee verder helpen?Doelgroep: ieder die in deze tijd verplichtingen thuis en buiten de deur met elkaar probeert te combineren met eigen wensen en idealenWanneer: 6 maart, 20 maart, 3 aprilKosten: € 175,45 - Impuls !!!

Op een eigentijdse manier aan het werk met o.m.: Sociale wetmatigheden / De verhouding individu: gemeenschap / Samenwerken / So-ciale driegeleding / Gesprek & communicatie / Dynamische Oordeelsvorming® / Het leren lezen van de tijd / Initiatiefkunde / Goed en kwaad / De ontwikkeling van de bewustzijns-ziel / Een écht gezonde economie / Joseph Beuys (sociale sculptuur).Doelgroep: voor wie verdieping en een ver-binding met de eigen levensopgave zoektWanneer: vanaf oktober 2014 tot in mei 2015Kosten: circa € 1.566Contactgegevens: De Zonneboom, De Laat de Kanterstraat 5, 2313 JS Leiden, tel. 071 512 3137, [email protected], www.zonneboom.nl

Riet Blanke

- Rouwverwerking/RouwbegeleidingWaarom dit aanbod? Omdat alleen de mens die de immense kracht van het verdriet voelt, een zuiver, ontroerend en tegelijk confron-terend beeld kan scheppen. Door je eigen scheppende kracht aan te spreken, kun je in steen zichtbaar maken wat innerlijk in je leeft en waar woorden te kort schieten. Door je gevoel om te zetten in een beeldhouwwerk maak je de intimiteit tastbaar, zodat je die wel kunt aanraken. Het gaat niet om het ‘mooie’ beeld, maar om het ‘ware’ beeld.Doelgroep: voor mensen en kinderen die met verlies geconfronteerd zijn.Waar: AmersfoortWanneer: in overlegKosten: in overleg - Supervisie/coaching

Begeleiding van mensen in opleiding of voor diegene die werkgerelateerde vraagstukken of zingevingvragen hebben.Doelgroep: voor een iederWaar: AmersfoortWanneer: in overlegKosten: in overlegInfo: Riet Blanke, www.atelierriet.nl, 06 4127 1341, [email protected]

Korte cursussen KraaybeekerhofDe Kraaybeekerhof biedt regelmatig cursus-sen en lezingen aan op het gebied van per-soonlijke ontwikkeling en gezondheid; bij-voorbeeld een serie over hooggevoeligheid.Doelgroep: belangstellendenWaar: Landgoed KraaybeekerhofWanneer: zie website en FacebookKosten: nader te bepalenContactgegevens: Landgoed Kraaybeekerhof, Diederichslaan 25, 3971 PA Driebergen, www.kraaybeekerhof.nl, [email protected], tel. 0343 512 925

Michiel Rietveld lezingenMichiel Rietveld geeft diverse lezingen en cur-sussen in den lande over centraal antroposofi-sche thema’s en dus ook over Christologie. Vaak met open inschrijving en soms besloten binnen een organisatie of instituut. Voor zijn actuele programma zie www.michielrietveld.nl

Aandachtstraining n.a.v. de twaalf zintuigenHet doel van deze cursus is om je aandacht te trainen. Je ontwikkelt daarmee je vermogen om op een situatie te reageren vanuit een keuze in plaats vanuit een automatisme. Dit vraagt oe-

fening. Je doet o.a. aandachtsoefeningen, zin-tuigoefeningen, houdingsoefeningen en be-wegingsoefeningen. Spraak, communicatie en zelfzorg, in relatie tot de twaalf zintuigen, zijn belangrijke elementen in de cursus.Doelgroep: mensen die zich meer bewust wil-len worden van hun gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen van moment tot moment.Waar: ZeistWanneer: 12 avonden of in overleg een weekend Kosten: zie de websiteContactgegevens: info Erica Kramer, www.eri-cakramer.nl, 06 1031 3193, [email protected], Sonja van Hees, [email protected].

Frans Romeijn - Seminar vormkrachten waarnemen met

Dorian SchmidtIn maart zal er weer een seminar vormkrachten waarnemen plaatsvinden o.l.v. Dorian Schmidt. Thema: ‘Techniek en levenskrachten’. Techniek neemt een steeds belangrijker plaats in in ons leven. Levenskrachten zijn ook overal. Hoe ver-houden die twee werelden zich tot elkaar? Hoe werken ze op mij? Hoe ga ik daar mee om?Waarnemingen, oefeningen, uitwisseling en tips voor de omgang met techniek vormen de inhoud van het seminar. De voertaal is Duits.Doelgroep: iedereen die zich wil scholen in de waarneming van vormkrachtenWaar: Oostraven, Oost Ravenweg 5 ,8162 PJ EpeWanneer: woensdag 26-3, 14.00 uur tot zater-dag 29-3, 14.00 uurKosten: € 350 seminar en volledig pensionContactgegevens: aanmelden bij [email protected] of G. de Graaf, Kokkestraat 8, 5081 CN, Hilvarenbeek

Kennismaken met de methode van Dorian SchmidtOp za. 15 maart kunt u kennismaken met de methode van Dorian Schmidt. Voor wie in de antroposofische werkgebieden werkt is dit een mogelijkheid om het etherische verder te leren kennen. Voor wie nog niet bekend is met antroposofie een goede manier om vanuit ei-gen waarneming hiermee kennis te maken.We leren ons eigen etherlichaam waar te ne-men. Dit eigen etherlichaam wordt dan ge-bruikt als zintuig voor verdere waarneming van de etherkrachten van bijv. planten, water en levensmiddelen.Doelgroep: een ieder in de antroposofische werkgebieden en zij die op een praktische ma-nier willen kennismaken met de antroposofieWaar: Laan van Eik en Duinen 116, Den Haag

Wanneer: 15 maartKosten: € 35 - Oefengroepen Vormkrachten waarnemen

Op 4 plaatsen in Nederland komen regel-matig groepen bijeen om te oefenen met de waarneming van vormkrachten/levenskrach-ten of etherkrachten. Als er voldoende deel-nemers zijn kunnen ook op andere plaatsen groepen gestart worden.Doelgroep: een ieder die in de antroposofi-sche werkgebieden werkzaam is en het ethe-rische praktisch wil leren waarnemenWaar: Breda, Den Haag, Driebergen, SchoorlWanneer: doorlopendKosten: per groep verschillendInfo: www.stichtingspeelruimte.nl - Werkplaats Actieve Verwondering

Werkplaatsen om met de fenomenologische methode aan de slag te gaan. Oefenen met on-bevangen waarnemen, kunstzinnige verwer-king en actieve verdieping als weg om tot een doorleefde verbinding met de natuur te komen. De thema’s zijn vogels (17 mei) en kruidachtige planten (21 juni). Onze docenten zijn Paul van Dijk, Ger van de Ven en Frans Romeijn.Doelgroep: natuurliefhebbers op zoek naar een verdiepte verbinding met de natuurWaar: De Reehorst, DriebergenWanneer: 17 mei en 21 juni 2014 van 9.30-17.00 uurKosten: € 50 per keerInlichtingen en opgave: Frans Romeijn: 06 4872 8505, [email protected] en www.actie-veverwondering.nl, opgave 2 weken van te voren

Jaarcursus SpeelwiejebentOntdekken wie je werkelijk bent: wat jouw we-zenlijke waarden en idealen zijn en hoe je die in de praktijk van je dagelijkse leven en werk wilt vormgeven. De combinatie van spel, ernst en humor, maken dat deze cursus een prettige stimulans geeft voor de ontwikkeling van wie je bent. De mannen doen dit onder begeleiding van Roelant; de vrouwen onder begeleiding van Madeleine. Op acht zaterdagen, één keer per maand, plus een afsluitende terugkomdag. We werken in de speelzaal van onze boerderij in Kamperveen. Doelgroep: voor mannen en vrouwen die hun leven op speelse wijze diepgang willen geven.Waar: Zuideinde West 3, 8278 AP KamperveenWanneer: zie voor actuele data onze siteKosten: € 750 per persoonContactgegevens: Roelant en Madeleine de Vletter – Wulff, 0525 622 007, 06 1644 8660, [email protected], www.roelanten-madeleine.nl

ZINN training

Oefenend verkennen van de 13 zintuigen! Speelzin, diepgang en genieten.Doelgroep: voor iedereen die bewust de eigen vitaliteit wil versterken op een speelse manierWaar: Flow Motion, Sint Rochusplein 12, 6325 AZ Berg en TerblijtWanneer: 2x per jaar start een trajectKosten: € 245Contactgegevens: Maartje van der Wees & René Alofs, www.flowmotionfysio.nl, [email protected], 06 2122 7593

Dialoognet - Dynamische Oordeelsvorming - Kennismakingstraining

In één dag worden de eerste beginselen van toepassing van Dynamische Oordeelsvorming aangeboden op een manier die direct prak-tisch bruikbaar is. In de basistraining komt het herkennen van en omgaan met de eerste teke-nen van een optredende communicatiestrijd aan de orde. Het herkennen van de dynamiek van het oordeelsvormingsproces komt aan bod door oefeningen in het stellen van, voor-al open, vragen.Doelgroep: ieder die zijn oordeelsvermogen en gesprekvaardigheid wil verbeterenWaar: DriebergenWanneer: zie websiteKosten: € 350 - Vervolgtraining

De vervolgtraining geeft een verdieping en ver-breding van de basistraining. De methodiek van DO en de individuele toepassingen komen meer uitgebreid aan bod. Deze training richt zich op praktische specifieke toepassingen van DO:Gespreksvoering en duiding vanuit model DO van de accenten in de verschillende soorten gesprekken / Voorbereiden, voeren en evalu-eren van belangrijke gesprekken / Woorden-daden-lemniscaat / Oordeelsvorming in groe-pen / Vergaderen.Doelgroep: ieder die zijn oordeelsvermogen en gesprekvaardigheid wil verbeterenWaar: DriebergenWanneer: zie websiteKosten: € 1250 - Professioneel toepassen in eigen werk

Deze opleiding is een maatwerk-vervol-gtraining, bedoeld voor degenen die enthousi-ast zijn over de werking van DO en die DO wil-len inzetten in hun dagelijkse werk. Een speci-fieke vorm van dit traject is de opleiding voor het professioneel hanteren van DO in indivi-duele coaching, bedoeld voor coaches die hun werk willen intensiveren door toepassing van

DO in coaching en begeleiding.Doelgroep: trainers, procesbegeleiders, coa-ches, leidinggevenden, projectleiders en me-diatorsWaar: DriebergenWanneer: maatwerkKosten: maatwerk - Licentie-opleiding

voor de professionele trainer-coach die men-sen wil trainen of begeleiden en zelf warm loopt voor DO en de werking ervan. Deze op-leiding heeft als doel de deelnemer te profes-sionaliseren in het overdragen van DO. Na be-oordeling door de opleiders en een van de li-centiehouders van Stichting Dialoog van het leerdossier en de ontwikkeling en uitvoering van een training, ontvangt de deelnemer een certificaat. Zie licentievoorwaarden.Doelgroep: trainers-coaches die een licentie willen verkrijgen voor het overdragen van Dy-namische OordeelsvormingWaar: DriebergenWanneer: maatwerkKosten: maatwerkContactgegevens: Stichting Dialoog, 038 455 1681, [email protected], www.dia-loog.net, twitter.com/PBDialoog

Onderzoekskring Coöperatieve besluitvormingProblemen in de samenwerking (conflicten, inefficiëntie, verstoorde verhoudingen) heb-ben vaak te maken met gebrek aan inzicht in en vormgeving van het besluitvormings-proces. In de onderzoekskring ‘Coöperatie-ve besluitvorming’ leer je hoe het besluitvor-mingproces in de mens feitelijk verloopt en in de samenwerking zo vorm kan krijgen, dat er ruimte is voor initiatief en er tegelijkertijd draagvlak voor besluiten komt. Begeleiding: Ingrid Busink en Jan Saal.Doelgroep: voor wie wil ontdekken waar-om het zo vaak fout gaat bij communicatie- en besluitvormingsprocessen en handvatten zoekt voor verbeteringWaar: ZutphenWanneer: oriëntatieavond (vrijblijvend) woens-dagavond 9 april en 18 juni van 20.00 – 22.00 uur; Voorjaar: 14 en 28 mei, 11 en 25 juni, van 9.30 uur – 17.00 uur; Najaar: 23 september, 7 oktober, 28 oktober en 18 november.Kosten: afhankelijk van aantal deelnemers; indi-catie zakelijk tarief: € 1.275, particulier in overlegInfo: Ingrid Busink, 06 4442 6950, [email protected], www.bouwenmetmensen.nl


BASISINKOMEN VANAF 18 JAAREen werkweek van 20 uur - dat was de belofte van de beginnen-de automatisering in de jaren zeventig. Kaartenbakken wer-den overbodig, administratief werk zou in een fractie van de tijd gedaan kunnen worden en de rest van de week was voor de homo ludens, de spelende mens. De werkelijkheid werd anders. Pieter Meester schetst de zorgwekkende ontwikkelingen en ziet hoop gloren in een denkrichting, die kan leiden tot de invoering van een basisinkomen voor iedereen.

In de 19e eeuw beloofde de stoommachine minder zware, lang-durige arbeid en de 20e eeuw deed met de lopende band de verwachting groeien dat alles wat we nodig hadden met veel minder arbeidsuren zou kunnen worden geproduceerd. Het in Amerika tot ontwikkeling gekomen scientific management, de wetenschappelijke bedrijfsvoering, maakte het werk efficiënt. De arbeider werd hierdoor ontlast van zwaar werk. Frederick Taylor, de grote naam achter deze beweging, meende dat door systematisch meten van de arbeidsinspanning tot een recht-vaardige en motiverende beloning te komen was. De werke-lijkheid werd anders. De stoommachine werd gebruikt om in naargeestige fabriekscomplexen veel meer te produceren, de lopende band deed daar nog een schep bovenop en waar de automatisering toe leidde zien we nu om ons heen.

Omdat de computer het lijkt aan te kunnen, wordt voor elk probleem, vaak nauwelijks meer dan een incident, een regeling getroffen, want met de computer kun je alles onder controle krijgen en zal er uiteindelijk niets meer fout te gaan. In onein-dig laagland zie we rijen glanzende kantoren langs de snelweg staan, waar mensen nu hun dagen slijten achter beeldscher-

men, net als vroeger aan de lopende band. Toch begint deze ontwikkeling te kraken. De tot groteske vormen uitdijende bureaucratie van het wantrouwen wekt toenemend weerstand. Hoe lang zal het duren voordat men ertegen in opstand komt? Daar komt bij dat alle spullen die we kopen, al het voedsel dat we niet opeten, alle reizen die we maken leiden tot een ecologi-sche voetafdruk die de aarde niet aankan. De energie die we gebruiken warmt de aarde op. Het is crisis. Heeft de wereld zo een toekomst? En die werkweek van 20 uur, waar blijft die? De werkelijkheid is dat een groot deel van de beroepsbevolking nog steeds 40 uur en vaak meer werkt. Tegelijkertijd groeit het aantal mensen dat weinig of geen werk heeft. Tot de crisis van 2008 viel dat mee, maar nu begint het een probleem te worden. De algemene opinie is dat de econo-mie wel weer zal aantrekken en dan komt dat wel weer goed. Maar is dat wel zo logisch? De consument wordt opgeroepen meer te besteden, maar die kijkt wel uit. De toekomst is onzeker en die auto kan best nog een paar jaar mee. De ouderen nemen toe in tal en last, is de publieke opinie. De kosten van hun verzorging straks geven ook weinig reden te verwachten dat de economie wel zal opleven. Verder dringt langzaamaan door dat ook produceren zonder het milieu te ontzien, niet meer kan. En zo worden we echt niet rij-ker.Economische groei is geen natuurwet. Nederland is in de 18e eeuw wel honderd jaar lang economisch achteruit gesukkeld. Zelfs al zou de economie aantrekken, dan blijft arbeid duur-der dan mechaniseren en automatiseren. Het is realistisch er rekening mee te houden dat er in de toekomst bij ongewijzigd beleid, lang niet voor iedereen 40 uur werk zal zijn. Hoog tijd anders tegen werk en inkomen aan te kijken.

Driegeleding en basisinkomenIn het licht van de dramatische sociale situatie in Europa na de Eerste Wereldoorlog, deed Rudolf Steiner rond 1920 suggesties voor een drieledige inrichting van de maatschappij waarbij hij

EN DIE WERKWEEK VAN 20 UUR, WAAR BLIJFT DIE? EEN GROOT DEEL VAN DE BEROEPSBEVOLKING WERKT NOG STEEDS 40 UUR EN VAAK MEER

TEKST: PIETER MEESTER


Pieter Meester: “… en die auto kan best nog een paar jaar mee.”

pleitte voor het loskoppelen van arbeid en inkomen. De werkne-mer zou zich niet langer hoeven te verhuren, maar zou een inko-men moeten ontvangen waarvan hij in ieder geval kan leven. Sinds de opkomst van fabricage in ateliers in de 17e eeuw en in fabrieken in de 19e eeuw bood werk op zichzelf weinig bevredi-ging. Een meubelmaker kon nog voldoening voelen als hij een mooie kast maakte, maar bij een wever achter zijn getouw was dat al minder en bij iemand aan de lopende band was dat hele-maal verdwenen.

Steiner pleitte ervoor in de samenleving drie sectoren te onder-scheiden: recht, cultuur en economie. Om de samenleving tot bloei en rechtvaardigheid te brengen moest men in die sectoren verschillende uitgangspunten hanteren. In cultuur, onderwijs en wetenschap moet ‘vrijheid’ het uitgangspunt zijn, in recht en politiek is dat ‘gelijkheid’ en in de economie ‘broederschap’. Steiner wilde laten inzien dat je niet werkt voor geld, voor jezelf, maar voor de ander. De dokter werkt voor de patiënt die beter wil worden, de cv-monteur voor de klant die niet in kou wil zit-ten en de bakker omdat jij brood wilt eten. Dat zou de inspira-tiebron moeten worden. Geld moet er zijn om je werk te kunnen doen zolang de ander er behoefte aan heeft. Daarom zou inko-men een recht moeten zijn en geen handelswaar. De kredietcrisis heeft laten zien wat er kan gebeuren als inko-men een zaak is van de economische sector; geld maken met geld, ‘exhibitionistische zelfverrijking’, zoals Wim Kok het tot hilariteit formuleerde, met exorbitante beloningen, bonussen en vertrekpremies. Arbeid en inkomen moeten zoveel moge-lijk ontkoppeld worden, zeker tot op een leefbaar minimum.

Dat pleidooi was toen vergeefs. Ik zie Steiners idee nu terug in het basisinkomen. Basisinkomen is een inkomen zoals de AOW, dat zonder voorwaarden verstrekt wordt aan iedere volwassen inwoner. Arbeid en inkomen zijn dan in ieder geval tot op het bestaansminimum - lees bijstandsniveau - ontkoppeld.

Rijnlands modelVeel landen kennen nu een uitgebreid stelsel van sociale zeker-heid, het zogenaamde Rijnlandse model. Het is een verworven-heid van het naoorlogse Europa onder invloed van het socialisti-sche gedachtegoed. Dit stelsel waarborgt dat niemand in extre-me armoede hoeft te geraken, waarbij de kosten ervan worden opgebracht door diegenen die het dragen kunnen. Het heeft echter door de jaren heen geleid tot een ongehoord ingewik-keld stelsel van regelingen, dat nauwelijks meer te beheersen is en gigantisch veel kost. De laatste jaren hebben de verschillen-de kabinetten geprobeerd het te saneren. Afgezien van nieuwe onrechtvaardigheden, heeft dit weinig vermindering van maat-schappelijke kosten opgeleverd.

Wie zal dat betalen?Met het huidige sociale stelsel, of het nu AOW, WW, WIA, IOAW is of welke regeling nog meer, heeft iedereen minstens inkom-sten op bijstandsniveau van € 677,- per volwassene per maand. Dat geld is er dus en wordt door allerhande vormen van belas-ting opgebracht. Dat zou zo kunnen blijven, maar het zou beter zijn ook dat te veranderen. Voor de Tweede Wereldoorlog werd belasting geheven op inko-men en bedrijfswinsten. De bezetter voerde de loonbelasting in als extra inkomstenbron, een belasting op arbeid die de werkge-ver afdraagt - of hij nu winst maakt of niet. Daarmee is men na 1945 vrolijk doorgegaan. Arbeid is mede daardoor duur en dat bevordert mechanisatie of productie in lagelonenlanden, met veel transport als extra last voor het milieu. De belastingdruk zou verschoven moeten worden van productie naar consumptie en de loonbelasting zou eigenlijk weer moeten

DE BELASTINGDRUK ZOU VERSCHOVEN MOETEN WORDEN VAN PRODUCTIE NAAR CONSUMPTIE EN DE LOONBELASTING ZOU WEER MOETEN VERDWIJNEN


Familiehotel Clarezia

www.uit.ch

Op pad in de ongerepte Zwitserse bergen...

www.uit.chwww.uit.ch

gelegen aan de rand van een pittoresk bergdorpgeorganiseerde winterwandelingen voor jong en oudbegeleide sneeuwschoenwandelingenfamiliair skigebied op loopafstandvolpension, op verzoek vegetarischeigen busverbinding met Nederlandkijk voor meer informatie op onze website

*******

7158 Waltensburg Zwitserland+41 81 941 19 [email protected]

155-winter_clarezia_winter.indd 1 20-09-11 15:45

TWEEDE DRUK

Danielle van DijkMaria Magdalena, vrouw naast Jezus

Kom naar de feestelijke lezing op woensdag9 april, 20.00-22.00 uur, Stichtse Vrije School.

De toegang is gratis.

Info: [email protected]

Advertentie Motief maart 2014 versie 2.indd 1 13-2-2014 12:58:13

aEurythmy (B.A.)aEurythmy AS PErforming Art (m.A.)aEurythmy thErAPy (m.A.)aEurythmy in EducAtion And AS SociAl Art (m.A.)amAStEr of Eurythmy in EngliSh

AlAnuS univErSity of ArtS And SociAl [email protected] — www.alanus.edu

lEAding to An intErnAtionAlly AccrEditEd univErSity dEgrEE

Eurythmy trAining

open days 4.– 6.4.14

Marius Engelbrecht

Athenaeum-Polak & Van Gennepwww.deonttoveringvandewaanzin.nl

DE ONTTOVERINGVAN DE WAANZIN

‘ Bijzonder boeiend boek met wezenlijke vragen ’ De Boekensalon

Psychologie in de tijd van de Renaissanceen wetenschappelijke revolutie:

Hoe het moderne mensbeeld in de wereld kwam


verdwijnen. Hogere belasting op consumptieve bestedingen zet een rem op de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Door de lagere loonkosten - het basisinkomen hoeft immers niet door werkgevers te worden betaald - wordt veel niet-commerciële arbeid weer betaalbaar, zoals de zorg, het onderwijs, cultuur en de arbeidsintensievere verantwoorde (biologisch-dynamische) productie van voedsel. Onderhoud - in plaats van nieuw - wordt goedkoper en de ecologische voetafdruk kleiner. De conducteur kan terug op de tram. Kunst en cultuur krijgen een geweldige impuls doordat je er weer je brood mee kunt verdienen. De btw is een prima middel om consumptie te sturen. Dat kan door meer btw-tarieven in te voeren. Bijvoorbeeld: 0 procent op zorg en onderwijs, 6 procent op eten en dienstverlening, 20 pro-cent op noodzakelijke huishoudelijke spullen en 40 procent op dure auto’s en op reizen en transport. Dat is nu onverantwoord goedkoop. Ook kunnen we met een kleinere belastingdienst en sociale diensten toe. Er komt een behoorlijk arbeidspotentieel vrij voor nuttiger zaken dan bureaucratie. Die doet immers een flink beroep op de schatkist in de vorm van lonen, automatise-ringskosten, huisvesting en het controleapparaat en ook op het vernuft en de vaardigheden die er voor ingezet worden, maar heeft geen toegevoegde maatschappelijke waarde. De Vereni-ging Basisinkomen heeft becijferd dat de uiteindelijke extra kosten ongeveer 24 miljard bedragen. Dat is 4 procent van de rijksbegroting en daarmee een relatief geringe kostenpost.

Hoe en wanneerHet basisinkomen zou kunnen worden ingevoerd als nega-tieve eerste schijf van de inkomstenbelasting ter hoogte van de bijstand. Dat betekent, dat als je geen inkomsten hebt, de belastingdienst je zo’n € 900,- per maand betaalt. Ga je wat ver-dienen dan wordt dat minder, totdat je zoveel verdient dat je inkomstenbelasting gaat betalen. De invoering van dit systeem zou uitgesmeerd kunnen worden over een aantal jaren, waarin elk jaar het basisinkomen met een percentage verhoogd wordt en de sociale regelingen met hetzelfde percentage verlaagd, totdat het helemaal is ingevoerd.

Werken zonder dwang?Een veel gehoord argument tégen het basisinkomen is dat men weinig geneigd zal zijn te werken als het niet hoeft. Wie dit zegt, denkt vrijwel altijd aan anderen, zelf wil hij beslist wel wat om handen hebben. De praktijk is dat maar weinig mensen de situatie van ‘achter de geraniums zitten’ verdragen. Het grote aantal vrijwilligers bijvoorbeeld, ongeveer 45 procent van de volwassenen, wijst er op dat geld verdienen bij lange na niet de primaire reden is om te werken. Het Sociaal Cultureel Planbu-reau constateerde enkele jaren terug dat de top drie van argu-menten om te werken, zijn: 1. zingeving, 2. sociale contacten, 3.

geld verdienen. Werk geeft de meeste mensen ook structuur in hun bestaan. Het is niet alleen de vrees voor verlies van inko-men die tot acties leidt bij dreigende ontslagen, het is ook de vrees voor het nutteloos thuiszitten. Werklozen voelen zich vaak tweederangs burger en hebben veelal last van psychische klachten. Ook dit is een belangrijk argument voor het basisinko-men, omdat daarmee ‘geen werk hebben’ toch anders aanvoelt.

Maatschappelijke discussie Sinds de val van de Muur van 1989 is de werkeloosheid zo geste-gen dat dit onderwerp nu in Duitsland weer op de agenda staat. De industrie uit de DDR was volstrekt niet opgewassen tegen de nieuwe omstandigheden, die leidden tot massaal en hard-nekkig verlies aan werkgelegenheid. Sindsdien worstelt men daar met de vraag hoe je een tweedeling in de maatschappij tegengaat. Een tweedeling tussen degenen die goed verdienen en degenen die aangewezen zijn op (slinkende) sociale voorzie-ningen. Zo denkt men daar nu in brede kring na over de invoe-ring van wat daar heet Bedingungsloses Grundeinkommen. Een belangrijke voorstander is daar professor Götz Werner, antro-posoof en grote baas van de drogisterijketen DM. Ook Paul Mackay, oud-voorzitter van de AViN en nu bestuurslid van de Algemene Antroposofische Vereniging in Dornach, zet zich al jaren hiervoor in en heeft in Werner een invloedrijke bondge-noot gevonden.

In Nederland kwam het basisinkomen in het kielzog van de Kabouterbeweging (1969-1974, mede geïnspireerd door de drie-geleding) in de belangstelling te staan. In de jaren tachtig kreeg de discussie een nieuwe impuls door de toen heersende hoge werkloosheid. De Voedingsbond FNV, het CNV, de PSP en de PPR (nu Groen Links) richtten de Stichting Werkplaats Basisin-komen op, die nu Vereniging Basisinkomen (www.basisinko-men.nl) heet, om het idee concreet uit te werken. De politieke belangstelling in Nederland is gering. Er zijn signa-len dat het tij keert onder druk van de oplopende werkeloos-heid. Ad Planken, lid van de Antroposofische Vereniging, is vorig jaar gekozen tot voorzitter van de Vereniging Basisinkomen, die is aangesloten bij het internationaal netwerk Basic Inco-me Earth Network (BIEN). Onlangs werd het Europees burge-rinitiatief voor het onvoorwaardelijk basisinkomen afgesloten, ondertekend door 285.000 EU-burgers. Helaas niet genoeg om de Europese commissie aan het werk te zetten. Toch is het een belangrijk signaal. Deze Europese samenwerking gaat verder en ook in Nederland blijft de Vereniging Basisinkomen aan de weg timmeren. Onlangs werden in Zwitserland 125.000 handteke-ningen verzameld en daarmee is de weg vrij voor een referen-dum over de vraag: Moet iedereen in dit land onvoorwaardelijk een basisinkomen ontvangen?


WORDT VERVOLGD

Michiel Rietveld is vooral bekend door Kraaybeekerhof in Drieber-gen en het werk dat hij daar als landbouwkundig ingenieur verzet-te. Zijn eerste boek Houden van de aarde, waarin hij de betekenis van de biologische en biologisch-dynamische landbouw uit de doe-ken doet, komt daar rechtstreeks uit voort. Zijn nieuwste publicatie heeft een geheel andere thematiek: karma en reïncarnatie.

Michiel Rietveld is eraan gewend lezingen te geven en de aan-dacht van zijn toehoorders vast te houden. Hij kent de kneepjes van het docentschap en weet feilloos de teugels aan te halen als de concentratie van, in dit geval, de lezer dreigt te verslappen. In zijn nieuwste boek Wordt vervolgd; de logica van karma en reïncar-natie, maakt hij dankbaar gebruik van de ervaring die hij in zijn loop-baan als spreker en docent heeft opgedaan. Door middel van zinne-tjes als ‘Dat vraagt om een nadere beschouwing’ en ‘Laten we eens kijken naar’ spreekt hij de lezer rechtstreeks aan. Bij Michiel Rietveld geen vage taal en wollige beweringen die de lezer het gevoel geven dat de inhoud eigenlijk niet voor hem bedoeld is. De auteur richt zich direct tot de lezer en neemt hem mee op pad – niet door hem als een kleuter aan de hand mee te voeren, maar door naast hem oplopend te vertellen over wat er onderweg te zien is. En daar gaan ze dan, de auteur en zijn lezer. Op weg naar de uit-gang: de poort van de dood; of, vanuit de andere richting bezien: de poort van het leven. Om ter verduidelijking maar meteen de titels van de eerste hoofdstukken van dit 136 pagina’s tellende boek te noemen: Wat gebeurt er allemaal voor en na die drem-pel? Wat sterft er bij het doodgaan? Hoe versterven emoties? Wat gebeurt er verder met mij? Boeiende vragen waarop in dit tijdsgewricht steeds meer mensen een antwoord zoeken.Maar voordat Rietveld van wal steekt, behandelt hij in het eer-ste hoofdstuk het vierledig mensbeeld. Niet dat die terminologie ook maar ergens staat. De auteur beoogt met zijn publicatie dui-delijk een groter publiek aan te spreken dan alleen maar diege-nen die met antroposofie bekend zijn. Hij heeft het dan ook niet over het fysieke lichaam, het ether- en astraallichaam, en het Ik, maar over vier verschillende ‘informatieniveaus’ en ‘lagen’. Een prettig begin, ook omdat de schrijver (docent ten top) begrip toont voor de kritische lezer/leerling. Rietveld dringt niets op, hij

vraagt van de lezer alleen een open houding en de bereidwillig-heid met hem mee te denken. En dan krijg je teksten als deze:‘Als een boer dus tegen je zegt: ‘Je zou nu moeten oogsten’, of ‘Nu moet je schoffelen’, dan kun je natuurlijk zeggen: ‘Dat maak ik zelf wel uit’, en je er niets van aantrekken. Ook mogelijk is dat je ver-trouwen aan de boer geeft en zijn ervaringen in het waarnemen als uitgangspunt neemt, dus gaat oogsten dan wel schoffelen. Je kunt je dan tegelijk de vraag stellen hoe je dat zelf kunt leren zien. Je neemt dus de waarneming en de aanwijzing van de boer als werkhypothese, als uitgangspunt voor jouw verdere leerschool.’ Al onderwijzend en uitleggend en op de cruciale momenten zijn relaas illustrerend met aansprekende persoonlijke voorbeelden en soms amusante metaforen, komt Rietveld met zijn lezer uit-eindelijk aan aan gene zijde. In het hoofdstuk ‘Wat gebeurt er verder met mij?’ neemt hij de lezer mee op de ingeslagen methodische weg en voert hem zo vanuit het kamaloka langs de planetensferen en naar het mid-dernachtelijk punt, of zoals de auteur het beschrijft: ‘Na een verblijf in de geestelijke wereld (..) is het aan de orde om de draad weer op te pakken. Het geestelijke deel van onze biogra-fie af te wisselen met een stuk aardse biografie (..).’En zelfs voor lezers die hun twijfels hebben bij begrippen als karma en reïncarnatie, is het deel dat Rietveld wijdt aan karma-wetmatigheden, interessant. Hij gaat in op karmaonderzoek en geeft een paar voorbeelden van oefeningen. Jammer is wel dat uitgever de moeite niet heeft gestoken in een afsluitend rondje taalcorrectie. Hierdoor struikelt de lezer voortdurend over grammaticale oneffenheden, lelijke germa-nismen en slordigheden als dubbel woordgebruik, ontbrekende komma’s en fout geplaatste punten. De grote verdienste van Wordt vervolgd zit ‘m vooral in de open en bescheiden manier waarop de auteur de lezer aanspreekt. Geschikt voor iedereen die is geïnteresseerd in karma en reïn-carnatie, zelfs voor hen die zich niet kunnen voorstellen dat die begrippen realiteiten zouden kunnen zijn.

Ingrid Gouda QuintMichiel Rietveld, Wordt vervolgd, de logica van karma en reïncarnatie. Uitgeverij Cichorei, € 16,50. ISBN 978 94 91748 04 2

M I C H I E L R I E T V E L D

WORDTVERVOLGD

DE LOGICA VAN KARMA

EN REÏNCARNATIE

kunst en cultuur


UIT LIEFDE VOOR DE EURITMIE

Aan niemand heeft de euritmie in Nederland op organisatorisch gebied zoveel te danken als aan Imke Jelle van Dam. Met bewon-dering en ook een zekere afgunst kijken euritmisten in het bui-tenland naar deze man, die de drijvende kracht is achter alle belangrijke euritmievoorstellingen van de afgelopen dertig jaar in Nederland. Niet voor niets noemde de euritmiste Gia van den Akker hem bij de presentatie van zijn boek 100 jaar euritmie in Nederland een ridder voor de euritmie.

In dit omvangrijke werk beschrijft Imke Jelle de geschiedenis van de euritmie in Nederland aan de hand van historische docu-menten en talloze foto’s. Als een caleidoscoop ontvouwt zich deze historie, die globaal in drie grote periodes uiteenvalt. Het begint met Peggy Moltzer, een actrice die bij een bezoek aan de mysteriedrama’s in München ontvlamt voor de euritmie en lessen neemt bij Lory Smits, de allereerste euritmiste. Door haar inzet en die van andere pioniers van de euritmie ontwik-kelt zich in Nederland een bescheiden maar actief euritmisch leven met talloze cursussen en inleidingen. Ook organiseren zij uitvoeringen van de euritmiegroep uit Dornach, die trouw door de Nederlandse kranten worden gevolgd. Na de oorlog begint een tweede periode waarin de euritmie zich langzamerhand steeds verder uitbreidt, culminerend in de oprich-ting van de Academie voor Euritmie in Den Haag en het Neder-lands Euritmie Ensemble. De stuwende en inspirerende kracht in die tijd is Werner Barfod, die vanaf 1969 vanuit Duitsland het eurit-miewerk in Nederland komt ondersteunen en hier dertig jaar zal blijven werken. Het is de tijd van de grote euritmieopvoeringen in de belangrijkste theaters van Nederland en een bloeiende eurit-mieopleiding die steeds meer oefenruimtes nodig heeft.In de loop van die periode kondigt zich ook al de derde perio-de aan, die wordt gekenmerkt door de komst van nieuwe, veelal kleinere euritmiegezelschappen. In het zoeken naar de essentie van de euritmische beweging worden verbindingen gelegd met andere bewegingskunsten. De uitbundige groei is eruit, zowel bij de uitvoeringen als bij de euritmieopleiding, en ook de vraag van vrijescholen en andere instellingen naar euritmisten in de pedagogie en de therapie neemt af. Kleinschaligheid en per-

soonlijk initiatief zijn trefwoorden voor deze periode.Van al deze ontwikkelingen doet het boek 100 jaar euritmie in Nederland uitvoerig verslag. Veel speurwerk is er verricht en veel vreugdevolle ontdekkingen zijn er gedaan bij het onder-zoek naar het allereerste begin. Verrassend zijn de recensies uit die tijd. De journalisten haasten zich om te benadrukken dat ze persoonlijk niets met euritmie op hebben, maar schrijven bij-voorbeeld wel dat de groep uit Dornach na een aantal jaren dui-delijk vooruit is gegaan.Het verhaal wordt verteld door middel van artikelen uit kranten en tijdschriften, dagboekfragmenten, recensies en vooral heel veel foto’s. Het valt in veel hoofdstukken uiteen, die vaak weer onder-broken worden door korte biografieën, fragmenten uit brieven en dergelijke. De opmaak van dit boek verdient alle lof. Geen twee bladzijden zijn hetzelfde, het is een ideaal boek om in te bladeren.

Zeven jaar is eraan gewerkt en een begeleidend schrijven meldt dat slechts één procent van wat is onderzocht in het boek terecht is gekomen. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrek-ken dat het met zijn 480 bladzijden voor de gemiddelde lezer te dik is. Met scherpere keuzes was het boek er misschien op vooruit gegaan. Ook laat de vertaling van de Duitse teksten hier en daar te wensen over en is niet altijd duidelijk wat de bron van bepaalde uitspraken is. Gelukkig is er inmiddels een website geopend (www.euritmie.org) die per hoofdstuk deze bronnen noemt en correcties vermeldt.Het boek is geschreven uit liefde voor de euritmie, en bij het lezen voelde ik op mijn beurt een enorme bewondering voor al die mensen die vanaf 1913 de basis hebben gelegd voor de eurit-mie. Dankzij 100 jaar euritmie in Nederland weten we op wie we als euritmisten voortbouwen.

Roel Munniks

Imke Jelle van Dam, 100 jaar euritmie in Nederland. € 47,00. ISBN 978-90-9027043-2

Het boek is te koop bij: De Zaailing in Amsterdam, De Kleine Prins/Via Libra in Antwerpen-Borgerhout, De Haagse Boekerij in Den Haag, De Nieuwe Boekerij in Zeist, De Boekerij in Zutphen, Ana Sofia in Zwolle, www.abc-antroposofie.nl en www.euritmie.com Meer info: www.euritmie.nl/org

kunst en cultuur


Uw levensverhaal op schrift voor kinderen en kleinkinderen?

U vertelt, Ingrid Gouda Quint schrijft.

bel: 0488 44 14 76 of mail: [email protected] zie: www.goudaquint.nl

Ringoven 44 • 3961 EJ Wijk bij Duurstede T: 0343-59 37 87 • M: 06-55 37 71 07

te Driebergen Zeist

• vier generaties ervaring met lijnolie, natuurverven,

• ademende verven en een milieu vriendelijke werkwijze,

• ambachtelijke technieken en sluieren, niet duurder dan moderne systemen, wel duurzamer.

Marcel Pince van der AaF: 0343 - 59 37 75

E: [email protected]: www.schildersbedrijfrobvanede.nl

137 Rob van Ede.indd 2 18-02-10 15:51

Groei mee in De Zonneboom

de Zonneboom

Meer informatie: www.zonneboom.nl, [email protected] De Laat de Kanterstraat 5, 2313 JS Leiden, 071 512 3137

15 juni Open Dag Impuls!!! Werk aan de wereld,

werk aan jezelf

15 & 16 maart Bouwen aan de toekomst Weekeind met John Hogervorst

en Marc Scheepens

Vanaf 13 maart (5 avonden) Werkplaats economie Cursus met John Hogervorst

12 & 13 april Mens zijn, medemens worden Weekeind met Christine Gruwez

en Liesbeth Takken

Organische Beeldhouwkunst

www.OrganischeBeeldhouwkunst.nl

Deze antroposofische scholingsweg start 25 april

Info: Feico Hajonides telf. 0575.543090

[email protected]

Opendag: 22 maart

Opleiding


BRiEVEN De redactie behoudt zich het recht voor brieven in te korten.

Manicheïsme In zijn gesprek met Toon Schmeink (Motief 179, p.21) zegt manicheïsme-expert Roland van Vliet dat ‘Mani geleerd moet hebben dat Christus bij de doop in de Jordaan mens is geworden en dat hij ook werkelijk als mens heeft geleefd en door dood en opstan-ding is heengegaan.’ Als Roland van Vliet dit zegt dan is dat ongetwijfeld waar.Volgens mij is er echter geen sprake van volledige menswording als Christus niet ‘gegroeid is in het bloed van zijn moeder’ (Calvijn) en niet door een vrouw ter wereld is gebracht.

Paul de Roo

Bepaalt wie betaalt?Een bloeiend sectieleven is een voorwaarde voor een bloeiend verenigingsleven. Daar-om moet het huidige conflict tussen bestuur en secties zo snel mogelijk worden opge-lost. Uit de publicaties in Motief blijkt dat het gaat om de vraag wie het hier voor het zeggen heeft. Het huidige AViN-bestuur vindt dat zij moet bepalen wat er binnen de secties gebeurt, en dat accepteren de leden van de secties niet. En terecht. Natuur-lijk heeft het bestuur bepaalde verantwoordelijkheden. Als het nodig is moet zij – ook inhoudelijk – aan de noodrem trekken. En het werk moet wel betaalbaar zijn. Maar verder heeft het bestuur in deze zaak vooral een inspirerende functie. Laat duizend bloemen bloeien! Je komt eruit door er met elkaar over te spreken. Niet alleen met de sectie-coördinatoren, maar ook met de leden. Laat het bestuur daar niet te lang mee wachten, anders zitten wij dadelijk weer met een bestuurscrisis.

Rob Steinbuch

Verander langzaamIk heb helaas de vragenlijst (enquête bijlage Motief 178) door de vele dingen die op mij afkwamen niet ingevuld. Persoonlijk vind ik de inhoud van Motief heel boeiend. Er zijn soms onderwerpen waarmee ik mij op dat moment niet bezighoud (waarschijnlijk een andere keer wel), maar met veel andere artikelen wel. Wat in ons mens-zijn in deze tijd belangrijk is, is dat wij luisteren naar ons innerlijk en gaan samenwerken met de gees-telijke wereld. Ik ben geen zwever, het is mijn ervaring. Het reine denken is met mijn/ons hart in combinatie met mijn/ons denken. Je beleeft dit vaak in artikelen in Motief waarbij mensen, vanuit dat waardoor zij geïnspireerd worden en duidelijk vanuit hun stroom, iets in de wereld zetten en daarover kunnen vertellen. Rudolf Steiner gaf ons wezenlijke gedachtegangen waarvan de bedoeling was om die in mijzelf, in onszelf, te ontwikkelen, en niet om bij zijn boeken te blijven. Het waren geen dogma’s. Wanneer je je innerlijk met hem verbindt, voel je de nieuwe ontwikke-ling in deze nieuwe tijd, een nieuwe stroom. Het is belangrijk dat we beseffen dat het onmogelijk is om dit nu onmiddellijk te realiseren en te verwachten dat iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid neemt. Er is een overgangstijd nodig. Een groeitijd. Ik mis bijvoorbeeld de landelijke jaarfeesten, het gevoel dat we samen waren. Ik heb begrepen dat wij leden maar zelf jaarfeesten of bijeenkomsten moeten organiseren. Dat gebeurt inderdaad in Arnhem, maar daarnaast is het bijzonder om met leden uit het hele land samen te komen. Verander Motief niet van het ene moment op het andere. Verander langzaam. Laat mensen langzaam wennen aan de verandering van deze tijd. In een klassenuur heeft Bernard Lievegoed eens gezegd dat het de bedoeling is om te wachten op diegene die als laatste in zijn ontwikkeling achter gebleven is. Laten we begrip voor wie dan ook opbrengen, en voor ons zelf.

Rinske Dugger

colofon

In het aprilnummer:

Van beweging naar vorm

• Antroposofisch tandarts: ook de mond is driegeleed

• De genezende kracht van organische vormen

Redactie: Jana Loose (hoofdredacteur), Ingrid Gouda Quint (eindredacteur) Cisly Burcksen (bureauredacteur)

Redactie-adviseur: Toon Schmeink

Redactie- en administratieadres: Boslaan 15, 3701 CH Zeist, tel. (030) 780 11 00, fax (030) 691 40 64, [email protected], www.antroposofie.nl

Redactiesecretariaat: Erica van der Lelij

Correctie-adviseur: Dominicus Scheffer

Aan dit nummer werkten mee: Pieter Meester, Roel Munniks, Toon Schmeink, Marcel Seelen

Uitgever: AViN, namens deze Stephan Jordan (bestuurslid)

Opmaak: STiP grafisch ontwerp, Valentine Stolker

Druk: Kerckebosch Grafische Communicatie, Zeist

Papier: Motief wordt gedrukt op Reviva print, 100% kringlooppapier.

kopijsluiting BERICHTEN april: 5 maart kopijsluiting BRIEVEN april: 10 maart

Abonnementen: Motief verschijnt tien maal per jaar, jaarabonnementen Nederland € 43. Voor verzending in Europa bedragen de kosten € 72; voor verzending buiten Europa € 100. De prijs voor een proefabonnement van drie nummers is in Nederland € 12,50. Losse nummers € 4,50 excl. verzendkosten. Betaling per acceptgiro. Abonnementen worden automatisch verlengd. Na de eerste overeen gekomen abonnementstermijn van een jaar, kan alleen aan het eind van die abonnementsperiode worden opgezegd, uiterlijk één maand van te voren. Daarna kan het abonnement per maand worden opgezegd, uiterlijk één maand voor het verschijnen van het nieuwe nummer. Opzeggen kan per post of mail. Rek.nr. 19 77 42 386, o.v.v. Antr. Ver. in Ned. Motief IBAN: NL49 TRIO 0197 7423 86. BIC: TRIONL2U Gratis proefnummer aan te vragen bij [email protected]

Advertenties: Bureau Sjoerdsma W.A. Scholtenlaan 47, 6865 V V Doorwerth, tel. (026) 381 76 58, info@bureausjoerdsma.nl

issnummer: 1387490x

Motief is een uitgave van de Antroposofische Vereniging in Nederland


Ledennieuws

AVIN AGENDA• 7 juni AViN Jaarvergadering

• Zomerconferenties met 19 klassenuren - 27 juli – 2 augustus in Dornach, Goetheanum.

Met vrij gehouden uren in Duits en Engels, met euritmie en gespreksmogelijkheden. Er zijn geen conferentiekosten aan verbonden, vrije bijdrage. Meer informatie: www.goetheanum.org/6229html

- 21 – 28 augustus in Londen, Rudolf Steiner House, 35 Park Road, London NW1 6XT Meer informatie: 020 7723 4400; www.rsh.anth.org.uk

Bericht uit het bestuurHERSTEL VAN VERTROUWENZoals vorige keer aangegeven, werd het bestuur eind novem-ber verrast door het terugtreden van Auke van der Meij als bestuurslid. Dit stelde het bestuur voor onvoorziene proble-men. Hoe moest de relatie met de Vrije Hogeschool voor Gees-teswetenschap nu verder vorm krijgen? Toen het vernieuwde bestuur in juni 2012 aantrad, vond het een bestaande groep sectiecoördinatoren die bezig was zich op hun gemeenschappelijke taak voor de Hogeschool te bezinnen. Dat proces kon van bestuurszijde versterkt worden doordat Auke van der Meij de verantwoordelijkheid kreeg voor de relatie met de Hogeschool. Daartoe werd hij met de coördinatie van de Algemene Sectie belast. Door zijn wegvallen kwam meteen ook de begeleiding en vormgeving van het ontwikkelingsproces van de Hogeschool onder druk te staan.Op 4 en 11 december besprak het bestuur de ontstane situ-atie. Op zaterdagochtend 21 december vond een al veel eerder geplande bijeenkomst plaats, samen met de sectiecoördinato-ren. Die was oorspronkelijk bedoeld om aan gemeenschappe-lijke inhoud te gaan werken; nu stond het aftasten van de relatie tussen bestuur en sectiecoördinatoren centraal.De kwestie was de niveaus van inhoud, sociale interactie en financiën goed op elkaar af te stemmen. In het ontwikkelings-proces van de Hogeschool tot dan toe was aan de inhoud hard getrokken, maar de sociale interactie was nog niet tot volle was-dom gekomen, terwijl het financiële veld braak was blijven lig-gen. Het bestuur heeft de eindverantwoordelijkheid voor wat er in de vereniging gebeurt. Het is hiervoor gekozen en het moet aan de leden verantwoording kunnen afleggen voor al het doen en laten - dus ook van de Hogeschool. Het bestuur staat een geïntegreerde benadering van de genoemde drie niveaus voor ogen. Van meet af aan wil het samen met de sectiecoördinato-ren visie op de Hogeschool te ontwikkelen; budget hiervoor is beschikbaar.Bij de eerste ontmoeting tussen bestuur en coördinatoren in de nieuwe situatie op 21 december bleek dat het concrete ver-trouwen in de wederzijdse relatie eerst zou moeten worden gekweekt. Een begin werd gemaakt, hoewel dat nog niet door

iedereen zo werd beleefd. Dat bleek toen een week later Albert Hollander liet weten ook zijn functie van coördinator van de sociale sectie neer te leggen. Dat was middenin de tijd van de twaalf heilige nachten, de bijzondere tijd in het jaar die zo goed dient ter bezinning en voorbereiding op het komende jaar.Dat noopte het bestuur om meteen al op 2 januari bijeen te komen, wat gevolgd werd door bestuursvergaderingen op 8, 15, 22 en 29 januari. Het bestuur verdiepte zich daarbij vooral in wat Rudolf Steiner negentig jaar geleden over de Hogeschool heeft aangereikt, met name de voordracht op 30 januari 1924, te vinden in De antroposofische beweging II. Toekomstimpulsen.Op 21 januari vond een nieuwe bijeenkomst plaats tussen een kleine delegatie van het bestuur en de overgebleven vijf sec-tiecoördinatoren. Het thema was: herstel van vertrouwen. Dat wordt opgebouwd door regelmatig als bestuur en coördinatoren bij elkaar te komen, met elkaar te werken en elkaar zo in soci-ale interactie beter te leren kennen. Dat proces van opbouwen zal tijd kosten. Maar in de nu ontstane situatie lijkt dit de beste manier te zijn om de weg te hervinden en vooruit te komen.

Michel Gastkemper, bestuurslid

OVERLEDENEN Mevrouw C.E.M. (Clementia) Bohlmeijer-Cloosterman, Neck, 11 oktober 2013, 74 jaarMevrouw E.C.L. (Noor) Roes, Almelo, 28 november 2013, 72 jaarMevrouw H.J.M. Visser-Eiffert, Zeist, 24 december 2013, 89 jaar


Europese SG’s en Vorstand POLARITEITEN EN RITME IN PALERMOPalermo,10-12 januari. Na een hartelijk welkom en de kennis-making met Jesse Mulder, die het secretaris-generaalschap van mij gaat overnemen, waren er boeiende inleidingen over Italië en Sicilië. Wanneer Rudolf Steiner over Italië sprak, bracht hij de thema’s van polariteit en ritme sterk naar voren. Zo sprak hij over ‘het ware ik van de mens leeft niet in het centrum maar in de periferie, over ‘het bloed van de aan het kruis genagelde Christus vloeit in de aarde, de periferie verandert de aura van de aarde’, over de noordelijke en zuidelijke mysteriën als twee wegen van het ik: de noordelijke naar buiten en de zuidelijk naar binnen gericht, en over het ritme van waken en slapen, van leven en dood. In 1910 sprak hij in Palermo over de etherische Christus en, voor het eerst, over het vijfde evangelie, dat wellicht te zien is als polaire tegenkracht voor de machtige krachten van het kwaad vanuit Klingsors burcht Caltabellota op Sicilië. Polariteit en ritmische beweging tussen centrale en perifere krachten als bronnen van levenskracht, heling en gezondheid. Rudolf Steiner zocht deze regeneratieve krachten als hij naar Italië ging. Het zonne-element, de kunst, het zuivere voelen, de levensgeest, de etherische Christus. In Venetië schreef hij de eerste versie van de Zielenkalender als weg naar de etherische Christus. De genezende impuls leeft sterk in dit land. Onder de ruim 1200 leden zijn 150 artsen.Kan in Italië geleerd worden hoe om te gaan met het kwaad? Een van de kenmerken van het huidige kwaad is dat het van jongs af aan iets wegneemt, bijvoorbeeld de zintuigelijke gewaarwording van de natuurlijke omgeving, of het directe menselijke contact door de omgang met technische apparatuur

en media. Uiteindelijk leidt dit tot een afwezigheid van het ik. Het absolute kwaad vraagt wellicht om de aanwezigheid van het radicaal goede, zoals de op Sicilië door de maffia vermoorde rechters Falcone en Borsellino lieten zien. In het herkennen van het kwaad kan de eerste stap liggen op weg naar de ontwikke-ling van moraliteit. Dit vraagt om het in je bewustzijn toelaten van de wereld in al haar verschijnselen, ook van het kwaad, dus in Michaëlische zin. Het is in deze zin dat de Goetheanumleiding voorstelt om het huidige jaarthema Ich erkennet sich voor het werkjaar 2014-2015 uit te bereiden tot Ich erkennet sich im Sinne der Michaëlischen Weltbejahung.

Wat betreft de Vrije Hogeschool leeft in de Vorstand en Hoge-schoolleiding de wens om een nieuwe formulering te maken voor zowel het nieuwe orgaan Goetheanumleiding als ook om de vrijheid van geesteswetenschappelijk onderzoek in de Hoge-school ten opzichte van de haar dragende antroposofische ver-eniging in de statuten te omschrijven. Op de jaarvergadering van de AAG zal dit worden besproken. Op dit moment wordt als formulering voorgesteld: Die Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft ist Trägerin der Freien Hochschule für Geisteswissen-schaft gemäss den Artikeln 5, 7 und 9 des Gründungs-Statuts. Die im Gründungs-Statut genannte Goetheanum-Leitung umfasst die Vorstandsmitglieder sowie die Leiter der einzelnen Sektionen der Hochschule, die sich ihre Arbeitsformen selber geben.

Ron Dunselman, secretaris-generaal voor de AAG

LEERGANG KLEURMEDITATIESIn het dagelijks leven kunnen we worden aangeraakt door de schoonheid van kleuren. Maar bestaat er ook een manier om dieper en bewuster door te dringen in de kleurenwerkelijk-heid? Dan gaat het niet om een symbolische betekenisverle-ning, maar over een authentiek zelf gedragen beleven om te komen tot imaginatieve beelden bij de kleur. Dit kan worden bereikt door de eigen subjectiviteit achterwege te laten, waar-door een ruimte ontstaat waarin de kleur in de activiteit van de ziel ‘uit zichzelf werkzaam kan worden’. De kleurmeditaties zoals de natuurkundige Kees Veenman die heeft ontwikkeld, vormen hiertoe een weg. In de bijeenkomst van de Leergang van de Natuurwetenschappelijke Sectie op vrijdagavond 11 en zaterdag 12 april gaan we hiermee aan de slag aan de hand van

de kleuren van onze voorjaarsbloemen. Aanmelding en inlich-tingen (023) 5295 119.


Abcoude v Stationsstraat 8, Bibi van Bussel, (0294) 28 17 41.Almelo o Swanenburg 3, Annemiek Geertsma (0546) 82 66 28. n Biesterweg 6, zo. 11u: 9-03(9), 6-04(10), 18-05(11), 15-06(12) Hilda Boersma, (0343) 53 98 82.Alphen aan den Rijn v in de Vrijeschool Rid-derspoor, driewekelijks, ma. 20-21.45u, Het vijf-de evangelie (GA148 en 152), Info: Annelies de Wijn (0172) 51 94 55, [email protected]. o Vrijeschool Ridderspoor, driewekelijks, ma. 20-21.45u; Jaarthema ‘Ich erkennet Sich’. Info: Annelies de Wijn, (0172) 51 94 55, [email protected] v Aucubastraat 9, Amersfoort, elke maandag 20.00-21.30u, Filosofie van de Vrij-heid (GA4). Info: Marcel Pool, [email protected] v Australiëring 53, Amersfoort, 2e za. vd mnd., 13.30-17u, rondom het boek ‘The new experience of the supersensible’ van Jesaiah Ben-Aron. Info: Jan van Loon, [email protected]. v Australiëring 53, Amersfoort, 1 keer per maand, ma-mi 14.00-16.00u bijeenkomsten vol-gens afspraak, we lezen de Faust in het Duits. Aanmelden en info: Jan van Loon, [email protected]. o Australiëring 53, Amersfoort, stu-die- en leesgroep, wekelijks, ma. 20u, De kern-punten van het sociale vraagstuk (GA23), verta-ling van Mouringh Boeke. Info: Philip Huizer, [email protected] v Weteringschans 74, Ita Wegman-huis, 7-3 Adem- en ademhalingsproblemen. Wat is ademen in de meest brede zin van het woord? door Jaap van de Weg, 28-3 Euritmietherapie door Maya Kloet; Info: Alexander Smit (020) 669 73 96 ([email protected]) o Roemer Visschergroep, 1e Jansteenstraat 74, ma. 20u, Johannesevangelie (WvC7). Info: José Vlaar (020) 622 72 63. o Wete-ringschans 74, Ita Wegmangroep, tweewekelijks do 20.15-22.00u Wenda Lakerveld (020) 673 44 91. o Tante Linde, Overtoom 403 (winkel), ma. twee-wekelijks, inloop vanaf 19.45u; info: tantelinde@

xs4all.nl n Ita Wegmanhuis, Weteringschans 74, 20.15u: 4-3(7), 1-4(8), 6-5(9), 3-6(10) vrij gehouden, Auke van der Meij (0343) 517 517. n Klassenwerk-groep, Geert Grooteschool, Hygiëaplein 47, 20.15 u: 19-3, 16-4, 21-5, 18-6, werkgroepkarakter (op aanmelding), Hugo Pronk (020) 645 86 41, Maar-ten Ploeger (0299) 465 041.Apeldoorn o Glazeniershorst 159, wekelijks ma. 20.15-21.45u, Wereldgeschiedenis in het licht van de antroposofie (GA233), R. Steiner. Info: Jan Marechal (055) 533 83 30.Appelscha v De Gelmerhof, Willemstad 11, maandelijks zo. werkgroep o.l.v. Loek Dullaert. Info: Adrienne Jonker (06) 511 964 63, [email protected]. Arnhem v De Wetstraat 10, maandelijks, Grondsteengroep; Info: Gerard Rotteveel, [email protected], (026) 443 94 56. v Studiecentrum Arnhem; Egyptische Mythen en Mysteriën (GA106), studie/werkgroep voor jong-volwassenen, 2e woensdagavond vd mnd. Info en aanmelden: Dick Blokker (026) 443 15 44, [email protected]. o Johan de Wittlaan 114, W. v.d. Heijden (026) 279 35 56, elke 3de maandag v.d. mnd 20-21.45u, 17 mrt., De Filosofie van de vrij-heid (GA4). Info: Delanie Rutgers (026) 325 37 46. n Therapeuticum Aquamarijn, Onder de Linden 21, 20.15u, 19-3(7), 2-4 gesprek, 16-4(8), 21-5(9), 18-6(10). Info: Joukje Pothoven (0317) 41 43 78.Assen zie Noord-Nederland.Bergen N-H o Pr. Hendriklaan 56, ma. 20.00-21.45u, Jaarthema: 2013-2014: Ich erkennet Sich. Het vijfde evangelie (GA148 + 152), Michaël en het mysterie van Golgotha (GA152 + 195), Interesse voor de ander (GA185 + 186). Info: Fanina van Nuf-felen (072) 509 46 96, [email protected] n Valkenlaan 14, Schoorl, 19.30u, ma. 10-3(7), 14-4(8), 12-5(9), 9-6(10). Info: Joske Zuurbier (072) 509 26 90.Bergen op Zoom o Esdoornstraat 13, 4621 GL, elke 2e zo. v.d. mnd.: De bovenzinnelijke mens (GA 231, WV-a5); Info: Ton Jansen (0164) 25 37 21.

Breda o Gravin v Leeuwensteinstraat 39, do. 20-22u, tweewekelijks: Mysteriedrama’s. Info: R. Schemmel (076) 532 24 88. v Barbaralaan 214, Studiegroep Mysteriedrama’s; Info: Henk Stolk (06) 532 316 68 of Jeanne Meijs (06) 227 521 54. n Minckelersstraat 27, Rudolf Steiner School, maandelijks, 20.30u, 30-3(16), 27-4(17), 25-5(18). Vooraf om 19.30u gesprek over vorig uur; Info: Madeleen Winkler (0182) 52 25 83.Bussum-Naarden-Hilversum v De wetenschap van de geheimen van de ziel (GA13), groep 1: di of woe 10.30-12.30u, tweewekelijks bij deelne-mers thuis, info: Elsie Franken-Holt (035) 692 19 78; groep 2: do. 20.15u tweewekelijks, info: Clara Bonthond (035) 691 31 45. o Ontmoetingscen-trum ‘Spieghelwijck’ Iepenlaan 354A, Bussum, tweewekelijks op ma, 20-22u: Werkingen van het karma (GA120 en 135), info: Elsie Franken-Holt (035) 692 19 78.Capelle a/d IJssel zie Rotterdam.Culemborg zie Tiel.Curaçao v zo: Meditatie (WV-d2), ma: Het bewustzijn van de ingewijde (WV-a7), di: Werkin-gen van het karma (WV-b1); Info: Jeroen Heuvel 461 68 69.Delft v Anneke Kraakman (015) 256 70 02. o De Meesterstraat 2, ma. 20.15u, Mysterieplaatsen en inwijdingswegen (GA232); Ben van Tilborg (015) 256 70 02.Den Bosch v Waalstraat 30, 20-22u, 5 febr. t/m 2 april biografisch practicum door Geert van Bra-kel; info en opgave via antroposofiedenbosch.webklik.nl of [email protected] v Vrouwengroep vanuit de antroposofie, 1e vrij.ocht. v.d. mnd.; Info: Margriet Bonte (0411) 67 12 46. o Waalstraat 30, di. 20u, tweewekelijks, jaarthema: Antroposofie, een nieuwe benadering; Anna Strijbos (073) 631 22 17.Den Haag v Riouwstraat 1, 20.15u; kosten € 10,- per avond; Info: Paul Chr. van Panhuys, (06) 22 44 77 64, www.anthroposofie-denhaag.nl. o Riouwstr 1: ma.20.15; Karmaband I1 (GA236) van-af de 6e voordracht (4 mei ’24). 3-3 voordracht van 29 juni 1924 door Friederike van Manen 10-3 gesprek over de voordrachten van 27 en 29 juni ’24, 17-3 en 24-3 band 3 voordracht van 1 juli ’24 door resp. Hetty Bordewijk en Harry Buisman, zondag 30-3 herdenking sterfdag Rudolf Steiner van 15.00-17.00 uur (Riouwstr.) 31-3 Herdenking Chr. Morgenstern, spreker Frans Lutters, 7-4 voordracht van 4 juli ’24 door Dries Grooters. Info: Marleen Klinkenberg (070) 324 09 00. n Frankenslag 11, vrij. 20.15 u; 7-3 gesprek, 4-4(12), 9-5(13), 6-6(14), 4-7 gesprek. Info: Marjo van der Himst (070) 322 62 75. n Riouwstr. 1, zo. 11.30u; 16-3(16), 6-4(17), 18-5(18), 15-6(19) vrijgehouden, za 14-6 om 20.15u gespreksavond. Info: F. Oele, (070) 354 87 37.Deventer o Vrijeschool, Oosterstraat 3a, zo. 19.30-21.30u, tweewekelijks, Het Johannesevan-gelie (GA103). Bel voor volgende datum; Erik

Verklaring van de tekens:v Studiecentrum: Openbare activiteiten met een gevarieerd programma, onder andere lezingen, en

bijeenkomsten rond een bepaald thema.o Ledenbijeenkomsten: Plaatselijke bijeenkomsten van leden van de Antroposofische Vereniging,

meestal wekelijks en vaak zeer verschillend ingericht (indien vermeld ook toegankelijk voor niet-leden).n Klassenuren: Bijeenkomsten van de eerste klas van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap.

Deelname kan worden aangevraagd bij de klassenlezer bij wie men de klassenuren wil volgen, in het algemeen nadat men twee jaar lid is van de Antroposofische Vereniging. Toegang op vertoon van de lidmaatschapskaart van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap.

Berichten voor deze rubriek zes weken vóór verschijning sturen naar [email protected] Tenzij anders vermeld, zijn de cursief weergegeven titels van publicaties van Rudolf Steiner (de aanduiding WV wil zeggen: uit de serie Werken en Voordrachten, en GA: uit de Duitstalige Gesamtausgabe).

LEDENACTIVITEITEN


Katgerman, [email protected], (06) 18 14 37 71.Doetinchem o Venkelveld 64, ma. 20u, oneven weken m.u.v. vakanties. Actualiteiten, studie van ‘Werkingen van het karma’ (GA120) van R. Stei-ner. Info: E.L. Ellis (0314) 32 76 47.Dordrecht o Reeweg Oost 50, ma. 20u, twee-wekelijks, Werkingen van het karma (WV-b1); Leo van Driel (070) 363 08 30.Driebergen e.o. o Woonoord Kraaybeek, Hoofd-straat 41, grote zaal, wekelijks op di. 20-21.15u, De missie van Michaël – De openbaring van het gehei-me wezen van de mens (GA194); info: Marianne Bongers (0343) 75 89 53 o Faunalaan 250, twee-wekelijks zo 19.30 u, 9-3 gaat het over euthanasie, Jan van Dam zal hierover een inleiding houden, 23 maart werken we verder met het thema Kar-ma-onderzoek (wv-b2, GA240 en 235). Info: Kitty Steinbuch (0343) 51 24 91 n Kraaybeek 41, ma. 20.15u.: twee weken na ieder uur is nabespre-king (zelfde tijd) gesprek over het 4e uur is 5 mei. 17-3(3), 14-4 (4), 19-5(5), 16-6(6), Bob Siepman van den Berg, (0343) 52 02 15. n Ionagebouw, Hoofd-straat 8, zo.11.30u: 23-3(17), 27-4(18) en 11-5(19). Nabespreking op do avond 24-4 om 20u, Boslaan 15 te Zeist. Info: Ron Dunselman (0522) 25 52 88.Ede zie Wageningen.Eindhoven v Hoe kunnen we onze oordeels-vorming ontwikkelen? Drie opeenvolgende maar afzonderlijk te volgen lezingen door Peter Giesen, 20.00 u, 13-3 Sterrenlaan 16, 20-3 Mimo-saplein 1, 27-3 Nuenenseweg 6, www.antroposo-fie-eindhoven.nl; Tineke Brantjes (06) 229 331 30. o Sterrenlaan 16, ma. 20u; 3-3 voorjaarsvakantie, 10-3 en 17-3 Hoe begrijpen wij elkaar in het licht van de 12 wereldbeschouwingen, door Henk Ver-boom, Jac. v.d.Broek, Joop Albracht en Guust de Bie, 24-3 open avond, 31-3 voorbereiding jaarver-gadering AViN door Henk Verboom; Info: Henk Verboom, tel (040) 262 41 81, [email protected] n Nuenenseweg 6, za.11u; 15-3(7), 12-4(8), 17-5(9), 14-6(10) . Info: Roel Munniks, (030) 696 24 89, NB 12-4 om 10.00u euritmie/gesprek.Emmen zie Noord-Nederland.Groningen zie Noord-Nederland.Haarlem v Vuurtonstr. 1A, cursus spraakvor-ming, de 3 instrumenten van ons ik: denken, voe-len en willen door Agnes Zehnter, vrij 14-3 om 19.30u en za 15-3, 9.30-16.00u, deelname € 70,-. Info en opgave: www. antroposofiehaarlem.nl. of Eva Ouwehand (023) 524 73 56 v Floraplein 24, 19.30u, 7 donderdagavonden, euritmiecur-sus, Duisternis en Licht naar Pasen toe door Eva Ouwehand, deelname € 70,-; info en opgave www. antroposofiehaarlem.nl. of Eva Ouwehand (023) 524 73 56. v Floraplein 24, 17-3, 20.00u Koning Arthur en Parcival, de graalkoning, door Peter Kapenga, kosten 1€ 10,-, aanmelden is niet nodig. v Tweewekelijks op do. 14u, Inzicht in het mysterie van Golgotha, R. Steiner. Info: mw. J. Polman (023)

584 92 20. o Floraplein 27, iedere di. 20.15u: Kar-maonderzoek, band 2 (GA236). Info: Arthur Westra (023) 531 67 17. o 1e en 3e wo. 20.15u: Wetenschap v.d. geheimen der ziel (GA13); Chris van der Most (023) 531 30 49. n Floraplein 27, zo. 11.30u: Vooraf om 10.30 uur gesprek over vorig uur, Nederlands gelezen. 9-3(17), 6-4(18), 11-5(19). Info en aanmel-ding nieuwe leden: Joost Laceulle (023) 532 29 49, of Lili Chavannes (020) 675 21 15.Hengelo o Breukersweg 44, 2e en 4e wo. v.d. mnd., 20u: De val van de geesten van de duisternis. Info: mw. A. Kampinga, (053) 428 31 19.Hilversum zie Bussum-Naarden-Hilversum.Hoorn o Wisselende locatie, ma. 20u: elke 1e en 3e v.d. mnd. ‘De filosofie van de vrijheid’ (WV-f2). Info: Tinka de Bruin, Lijndraaier 157, 1625 ZW Hoorn, [email protected], (0229) 23 76 21.Leeuwarden www.antroposofieinfriesland.nl o Druifstreek 61, di. 20u, tweewekelijks: ‘Karma-banden’ (GA 235, 236, 237, 238 en 240), R. Steiner. Info: Thea Meijer (058) 213 53 11, [email protected] n Druifstreek 61, ma. 19.30u: 17-3(17), 14-4(18), 19-5(19). Info: Koop Daniëls (0575) 56 27 08 ([email protected]).Leiden o Sijthoff, Doezastraat 1 B: ma. 19.30, tweewekelijks, weekspreuk, eigen inbreng, Stu-die ´Wegen naar Christus ´ (GA131); Info: Manja Wodowoz-de Boon (071) 513 52 90, [email protected] Lelystad o Charlotte Bakker, (0320) 21 29 69 [email protected], graag aanmeldingen om gezamenlijk een leesgroep of andere activiteiten te organiseren.Limburg Parkstad v31-3, 19.30-21.30 u, Her-denkingsbijeenkomst ter gelegenheid van de 100ste sterfdag van Christian Morgenstern met D. Kammeijer en T. von Gabain; v ‘De filosofie van de vrijheid’ (WV-f2, GA4) een oefening in de begripskunst. Werkgroep elke 2e en 4e di vd mnd. 16.00-18.00 u met J. Roex. o Klassenwerk-groep, elke 3e ma v.d.mnd van 19.30-21.30 uur, Die erste Klasse der Michael-Schule und ihre chris-tologischen Grundlagen van Sergej O. Prokofieff. Aanmelding en info: Ronald Laschet (045) 532 52 94. o Vrije School Heerlen, Schaesberger-weg 58, ingang Limaweg, elke 2e en 4e di. van de mnd 20-21.30u, Jaarthema; Info: Thea von Gabain (045) 532 52 94. o werkgroep, elke 1e ma v.d. mnd, 14-16u, De kunstimpuls van het eerste Goe-theanum, aanmelding bij Thea von Gabain (045) 532 52 94 n Werkgroep, elke 3e ma vd mnd 19.30-21.30u. Info: Thea von Gabain (045) 532 52 94. n Alkuin Zweig Aachen, Bleibergerstr. 174 Aachen, Klassenstundentermine (16.00u, Zweighaus) 16-3(13) 6-4(14), 11-5(15), 15-6(16), 24-8(17). Maastricht v Agenda (incl. info Zuid-Limburg) info: Peter Daub (043) 363 56 54 [email protected] o Alexander Battalaan 51, 6221 CB, Antroposofie Alledaags, actualiteit, verdieping, ontmoeting, 1e wo. van de mnd 20u. Info: Peter Daub (043) 363 56 54 [email protected]

Meppel o Julianastr. 22, ma. 20u, tweemaal per mnd.: Geesteswetenschappelijke beschou-wingen van het Karma, niet-leden ook welkom; Info: Antoon Nicola (0521) 78 50 78. n Juliana-str. 22, zo. 10.30u, 2-3(13), 6-4(14), 4-5(15), 1-6(16). Gesprek over de uren: 20-4, 22-6. Info: Ron Dun-selman, (0522) 25 52 88.Middenbeemster v Breidablick, div. cursus-sen. Info: Petra Overbosch (0299) 68 96 60, [email protected] o dhr. T. Voors (0299) 65 66 27, [email protected] n Bames-traweg 2, zo. 11.30u: 9-3(17), 13-4(18), 11-5(19), vrij gehouden, voorafgaande om 10.00 uur gesprek over het vorige uur. Info: Ton Beemster (0299) 68 96 39 en Matthijs Chavannes (020) 675 21 15.Naarden zie Bussum-Naarden-Hilversum.Nijmegen o Berg en Dalseweg 83,ma. 20-21.30, thema: ‘Het Ik kent zichzelf’; 17-3 Cileke Ange-nent; de zangscholingsweg volgens mw. Valborg Werbeck-Svärdström, m.m.v. Dorry van den Bre-kel, 31-3 gesprek nav boek ‘De antroposofische vereniging en haar huidige spirituele beproeving. Info: Willem Hurkens, (06) 481 385 96.Noord-Nederland / Groningen o Christenge-meenschap Lauwerstraat 3, di. 20-22u, bijdrage € 2,- voor koffie en thee, info: Carella van den Berg (06) 235 836 62 n Kornalijnlaan 3, zo.10.30u, 9-3(17), 13-4(18), 11-5(19), 8-6 gespreksuur; Info: Inge Haagsma (050) 309 54 77; Contactpersoon: Carella van den Berg (06) 235 836 62 [email protected]; regio: www.antroposofieingroningen.nlNoordoostpolder v Ruttensepad 8B, Rutten, di. 14.30u, tweewekelijks; ‘Het Christusbewust-zijn’ van Danielle v Dijk. Info: Marit de Bree (0527) 26 24 04, [email protected] o Buurtboslaan 14, di. tweewekelijks: 10-12u, niet-leden ook welkom: De wereld van de gestorvenen (GA141, 157a, 182), Loek Hijink (0318) 59 11 32.Purmerend zie MiddenbeemsterRoosendaal v Info: Lottie Reekers (0165) 53 70 80, [email protected] o Grieksestraat 18, ma 20.15-21.45u (inloop 19.45u) 3-3 Studieavond, 10-3 Michael-tijdperk, 17-3 Studieavond Metamorfosen van de ziel, 24-3 sociale driegeleiding in de praktijk met Reinoud van Bemmelen, 31-3 studieavond Metamorfosen van de ziel. Info: Lenneke Save-nije (010) 851 98 19 of: [email protected]. n Huize Thomas, Grieksestraat 18, di. 20.15u, . Info: Corrie Hendriks (06) 22 164 005.Stellendam o Narcissenpad 32, tweewekelijks ma. 19.45-22u, niet-leden zijn ook welkom. Wegen naar Christus (GA131). Info: Nelly van der Weck- van Tilburg (0187) 49 35 91, [email protected] v Naalrand 25, Den Hoorn, di. 19.30-21.30u tweewekelijks, De weg tot inzicht in de hogere werelden (GA10); Info: Hetty Bergen (0222) 785 002, [email protected] o Het Werfhuis (Vrijeschool), Nico Scheep-makerpad 18, Culemborg, 1e wo. v.d. mnd, 19.30u,


De mens als klankharmonie vh scheppende wereld-woord. Info: Corrie Boogaerdt (0345) 503 804. v Leesgroep bij deelnemers om beurten aan huis, di.ocht. 1x per 14 dgn, Karmavoordrachten, A. Thole Vader (0345) 68 35 90Tilburg v Ambrosiusstraat 18, wo. tweewekelijks (10-12u): Zintuigen en levensprocessen; Info: Mar-ga Goossens (013) 463 13 44, [email protected]. o Cornelstraat 1, eerste ma. v.d. mnd, 20-22u; Jaarthema: Ik kent zichzelf. Info: Marijke Somers (013) 468 57 38 of [email protected] o derde ma. v.d. mnd, 20u., Broedplaats. Info: Marijke Somers (013) 468 57 38.Uden o Iedere di. 20.30-22u (m.u.v. school-vakanties), Weg tot inzicht in hogere werelden (GA10). Niet-leden welkom; Petra Loos, (0413) 33 19 22, [email protected] v periodiek regio-agenda en antropo-sofiemarkt, berichten melden per e-mail; Philia de Vries, [email protected], (030) 251 57 71. o Dekhuyzenstraat 60, 20-21.30u 2e en 4e ma van de mnd, Kerngedachten van de antroposofie (WV03/GA26) en elke ma 19.15-19.45u ‘meditatie-groep’; Info: Ron Franken (030) 271 02 73, [email protected] o VS De Zwanenridder, Arbo-retumlaan 1, wo. 19.45u, Het evangelie naar Lucas (GA114). Info: Margaret Bokdam (0318) 41 76 95, Britta Verboom(0317) 41 70 85. Winterswijk o Berberislaan 76, do. 19.30u, tweewe-kelijks, Inzicht in het mysterie van Golgotha, R. Stei-ner. Info: Marianne van der Drift, (0543) 45 14 00.Zeeland o Koepoortstraat 6, Middelburg, 2e wo. van de maand 19.45u-21.45u, gespreksgroep zes-voudig pad en kunstbeschouwing. Open avonden op di. 19.45-21.45u, 4-3 Waar kom ik het wezen Antroposofia tegen in mijn dagelijks leven? 8-4 Vergeestelijking van de vereniging. o Noord-weg 218, Middelburg, 3e ma. van de maand 19.45-21.45u, Michaël en het mysterie van Golgotha (GA15, GA195). o Koudekerkseweg 68, Vlissin-gen, 2e en 4e ma. van de mnd, 19.45-21.45u, Goet-he en zijn Faust, 14 april 2013; Leonardo, een gro-te geest op het keerpunt naar de nieuwe tijd(van 13-2-1913). Info via secretariaat AViN (030) 691 82 16, of: [email protected]. n Koepoort-straat 6, Middelburg, 1e ma. van de maand, 20-21u, Christof van Bemmelen, (0111) 65 31 91.Zeist o Zonnehuis, Parcivalzaal/Veldheim ingang P.C. Hooftlaan, ma. 20-21.30u, Thema: Die geis-tigen Wesenheiten in den Himmelskörpern und Naturreichen(GA 136), Helsingfors 3/14 april 1912 (10 voordrachten) Leven met engelen en natuur-geesten, 3-3, 5e voordracht door Aad Meijer 10-3 6e voordracht door Marieke van Giessen, 17-3 gesprek n.a.v. voordracht 3 en 4, 24-3 7e voordracht door Frans Lutters, 31-3 8e voordracht door Ineke Lutters; info: Ineke Lutters (0343) 52 06 46. o Huize Valken-bosch, wo. 15.30-16.30u, Info: Jolanda Gevers, (030) 69 222 60 n Van Tetslaan 2, 20.15u: 5-3(7), 2-4(8), 7-5(9), 4-6(10), 12-2, 21-5 en 18-6 gespreksavond, vrij

gehouden, Paul van Dijk (06) 260 465 00.Zoetermeer v Vrije School ‘Vuurvogel’, Schans-bos 5-6, 20.15u. v Frits de Zwerverhove 1, 20.15u. 18-3 Parcival, de moderne mens is geen eenvou-dig wezen meer, door Frank Oele; Info: Anneke van Wensveen (079) 351 66 83 of: www.stanzo.nl o Frits de Zwerverhove 1, 1e wo. v.d. mnd. 20.15u, Theosofie (GA9); Jelle van der Schuit (079) 321 18 37. n Frits de Zwerverhove 1, zo. 20.15u; Info: Frans Lutters, (0343) 520 646.Zutphen o Torenkamer St Elisabeth, Geweldi-gershoek 39, Zutphen, ma. 19.45-21.30u, Karma-band I (GA235). Info: Frans Bouts (0575) 76 90 65, [email protected] n Berkelonderbouw, Weerd-slag 14b, di. 20u, 18-3(10), 8-4(11), 13-5(12), 17-6(13); Info: Jana Loose (0343) 53 98 05Zwolle o Potmarge 26, 3e di. v.d. mnd. 20u, Johan-nesevangelie; Anneke v. Zanten (038) 453 93 36

JongerengroepenActualiteit en spiritualiteit, voor jonge mensen die verder willen kijken dan de crisis lang is. Sijthoff, Doezastraat 1B, Leiden, maandag 17-3 en 14-4, 19.00-21.30u, met koffie/thee inloop.Idealenwerkplaats ‘actualiteit en spiritualiteit’. Hoe kan ik, vanuit het thema ‘tijd’, aan mijn ideaal wer-ken? We bieden de mogelijkheid en ruimte om met elkaar in gesprek te gaan. Dus wees allen welkom! Aanmelding graag via [email protected]. Info: Michel Gastkemper, bestuurslid met jonge-renportefeuille, [email protected]. Kijk voor activiteiten bij het jongerennieuws voorin Motief, op de website of in de nieuwsbrief. Studiegroep voor jonge klassenleden, vier maal per jaar in Zeist inhou-delijk werk en gesprek. Info: Willem Jan van Mierlo, telefoon (06) 15 53 49 47

Den Haag: Kunstgroep bestudeert kunstenaars/stijlperioden en maakt eigen werk. Bijeenkom-sten eens in de drie weken op dinsdagavond. Info: [email protected]. Haarlem: Studiegroep bespreekt voordrachten en thema´s in onderling overleg. Bijeenkomsten bij de deelnemers thuis. Meer informatie: [email protected]: Leesgroep komt eens in de 4-6 weken samen. Heb je zin om je aan te sluiten? Mail Sándor Öry, [email protected]. Rotterdam: driewekelijks op ma.av. 19.30-21.30u, Antroposofie voor jonge mensen (GA217). Info: Nadi-ne Boers (06) 43 81 73 48, [email protected]: Heb je zin in een groep in Utrecht? De inhoud wordt door de geïnteresseerden bepaald. Aanmelden bij Diana Schnek, [email protected] of bel (06) 10 97 40 18.

OverigKunst en Cultuurcentrum de Zonneboom De Laat de Kanterstraat 5, Leiden, [email protected], (071) 512 31 37.Landelijke ledengroep Filosofie & Antroposo-

fie o Orangerie op Reehorstterrein te Drieber-gen, elke 3e za. v.d. mnd (met enige uitzonderin-gen) 10.30-14.15u. Ochtend: studie en gesprek over Grundlinien einer Erkenntnistheorie der Goe-theschen Weltanschauung (GA2) middag: presen-tatie van specifiek onderwerp door een deelne-mer; J. Lemereis (06) 10 266 086.

ANTROPOSOFISCHE VERENIGING IN NEDERLANDBoslaan 15, 3701 CH Zeist

tel. (030) 691 82 16, fax (030) 691 40 64

[email protected]

www.antroposofie.nl

Geopend: mado 9.0016.30 uur.

Medewerkers: Mayke Marechal (directeur),

Afke Hennus, Lonneke van Riel, Riët Pelgröm,

Maria Rijksen

Rek.nr. 474830. IBAN: NL38INGB0000474830.

BIC: INGBNL2A. Zwitserland: Freie Gemein

schafts bank BCL, Basel, nr. 400.283.0.

Bestuur Antroposofische Vereniging:

Kees Lam (voorz.) [email protected],

Marieke Uytenbogaart (secr.)

[email protected], Rodim

van Es (penningm.) rodimvanes@antroposofie.

nl, Michel Gastkemper (bestuursl.)

[email protected], Stephan

Jordan (bestuursl.) stephanjordan@antroposofie.

nl, Hanneke de Leeuw (bestuursl.)

[email protected], Jesse

Mulder (bestuursl.) jessemulder@

antroposofie.nl, Fanina van Nuffelen

(bestuursl.) [email protected]

Coördinatoren secties Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap: Derk Klein Bramel

(sectie coördinator landbouw), Paul van Meurs

(pedagogie), Irene Pouwelse (woord, muziek

en euritmie), Rik ten Cate (beeldende

kunsten), Koop Daniëls (gezondheidszorg),

Kees Veenman (natuurwetenschap)

Bibliotheek: Riouwstraat 1, 2585 GP Den Haag,

tel. (070) 354 01 18, fax (070) 354 33 30,

[email protected]

Geopend: ma. 19.3020.00 uur (voorafgaand aan

ledenavond), di/wo/do 10.0015.30 uur. Van

maart t/m okt. op wo.avond van 18.00 tot 20.30.

Medewerkers: Annemieke Blöte (bibliothecaris)

en Jeannette Boertien (bibliothecaris)

kle in Motief

VAKANTIE

PATMOS, authentiek Grieks huis op groot eigen terrein. Uitz. op zee (loop-afstand), geschikt voor 2 à 3 pers. Inl. 020 - 612 65 92 of 00 30 22470 31 341 (Ned. gespr.).

TE HUUR: Vrijstaand authentiek vakan-tiehuis op het Franse platteland, zeer rustig gelegen in de Poitou-Charentes. Voor meer info en boekingen kijk op www.chez-robin.info.

ARDENNEN: royaal, zeer comf en gezel-lig vak. huis met prachtig uitzicht voor fam. tot 11p. Houtkachel, cv, internet, ligbad, tuin en veel wandelmogelijk-heden. www.huisinwanne.nl

Bourgondië, vrijstaand ommuurd comf. familiehuis op de Montserin met terras en schitterend uitzicht max. 6 pers. www.vakantiehuis-frankrijk.nl Tel. 072 - 581 59 99.

Te huur huis in Umbrie tussen Orvieto en meer van Bolsena, prachtige omg., vrij gel, centr. t.o.v. o.a Rome, Florence, Assisi. Tel. 06 - 523 427 72 [email protected]

VAKANTIEWONING IN STILTEGEBIED. Tussen Maastricht en Aken. Schitterend wandelen! Meditatieruimte aanwezig. www.hofvanbommerig.nl; 043 - 455 34 47.

CURSUS,OPLEIDING EN TRAININGAsmaraKlank Stempraktijk geeft in Dor-drecht op 12-4 en 24-5 de workshop Over-gevoelig voor geluid? Meer rust in je hoofd. 010-4209371 www.asmaraklank.nl

LICHT, KLEUR, DUISTERNIS, Sluier-cursus, Den Haag. 22 t/m 26 april Bea v.d. Steen; 8 t/m 13 augustus Roland Tiller. [email protected] - 692 19 78, [email protected] - 345 61 53.

RUST - RUIMTE - STILTE. Mindfulness + vakantie, 24 mei - 30 mei in Nrd. Frank-rijk. 5e jaar op rij, hartverwarmende locatie, gecertificeerde trainer. www.zenitude.nl

Op 26 september start de jaarcursus Levensmotieven. Zingevingsvragen en levensmotieven in de kunst en in de eigen biografie. Door Rolf Zeldenthuis en Gert Siebes. Mail: [email protected]

www. ECOLONIE.eu – wandelplusweken en cursussen: koken, stemexpressie, dansen, keramiek, yoga, massage, beeld-houwen - etc.- in de lage Vogezen – camping en hôtellerie – 0033 3290 70027 - al 25 jaar de plek om geïnspireerd je vakantie te vieren.

JAARCURSUS Eindhoven 2014-15: op zoek naar de inspiratie van moderne kunste-naars o.a. Jawlensky, Rothko, Armando. Kijken en doen. www.irenevanderlaag.nl

Geniet van het voorjaar op Inis Meáin: stralende bloemenpracht van orchidee-en in kleine veldjes www.anamchara.eu Elisabeth Koopmans +353 87 1726 110

WOONRUIMTETe huur: vrijstaand houten huisje. Ca. 45m2 ligt aan weg H’sum-Baarn; 1000 m2 eigen bosgrond. Of als weitje + stal mogelijk. Huur: €550 p.m. Min. 4 mnd. [email protected]

THERAPIEwww.margjevos.nl Praktijk voor Psychosynthese en Biografiek. Leven- Werk- Relatie- & Zingeving vragen. Training Autobiografisch Schrijven. Bedum & Groningen: 050 - 301 08 67 of 06 - 234 892 49.

Psychosociale hulpverlening vanuit de antroposofie (BPHA) voor coaching, therapie en biografische gesprekken. Zie voor adressen en kwalificaties van de aangesloten hulpverleners www.psychohulp.nl

DIVERSENVanadis uitvaartverzorging. Met zorg voor mens én milieu. Frank Dekker, Zut-phen 0575 - 520 505 www.vanadis.nl

Welke uitspraken heeft Rudolf Stei-ner over stigmata gedaan? In de notitie Ter verduidelijking worden deze nader besproken. De notitie is mede een reactie op het boek ‘Tijd-reizen’ van Sergej O. Prokofieff op dit punt. De notitie is op te vragen bij Rob Steinbuch, 0343 - 512 491 of [email protected].

Antiquariaat De Boekvinder in Bergen is gespecialiseerd in Neder-landse en Duitse Antroposofie. We kopen en verkopen boeken. De Boekvinder is ook aanwezig met

een boekenkraam op de zaterdagse weekmarkt in Bergen en op vele boekenmarkten en beurzen. Voor informatie: 072-581 82 82 [email protected] of www.boekvinder.nl

Borstelbad vlg Ita Wegman. Zaterdag 10 mei oefendag in thera-peuticum te Bergen, opgave Chris Vree 072 - 589 66 99, [email protected] Voor info naar behandeling open wonden/decubitus met oliedisper-siebad, idem. Producten voor the-rapie en zorg: www.indruk.eu

In Klein Motief kunt u kleine persoonlijke of zakelijke advertenties plaatsen.Minimum afname: 150 lettertekens (= letters, leestekens en spaties tussen woorden). Alle rubrieken € 12,50 per 50 lettertekens. Brieven onder nummer (br.o.nr.): + € 6,00. Opgave: schriftelijk aan Bureau Sjoerdsma, W.A. Scholtenlaan 47, 6865 VV Doorwerth of e-mail: [email protected]. Betaling: vooraf op ING 795 99 97 of ABN 59.07.38.739 t.n.v. Bureau Sjoerdsma. Svp duidelijk vermelden voor welke uitgave uw betaling bestemd is. Alleen bij vooruitbetaling worden advertenties geplaatst.Het volgende nr., MOTIEF 181, het april-nr., verschijnt 5 april 2014 en heeft als thema Van beweging naar vorm. Advertenties Klein Motief + betaling svp inzenden vóór 18 maart 2014.

Betrokken en gemotiveerd verzorgen we

de vormgeving van Motief.

We kunnen ook iets voor úw uitstraling

betekenen. Kijk op www.stip.nl

Of bel Marjolein (0343) 53 27 85 voor een

vrijblijvende afspraak.

• LOGO

• HUISSTIJL

• WEBSITE


Boreas…een naam van de wind uit het Noordenwaar heen een groep vogels vliegtin V-vorm, als een kunst.Het Noorden, waar het reiskompas naar wijstvan mensen die gaan reizenin groep, als vorm van kunst…

Stichting Boreas-reizenis een reisbureau, enthousiast geleid door Ir. A.P. Woutersenen Drs. A.J. Woutersen-van Weerden. Elke reis hebben ze zelfverkend, tot in perfectie georganiseerd en leiden ze samen.… leuke hotels… boeiende lezingen… kleine groepen…… vreugde… èn betaalbaar:De kunst van het reizen, met de antroposofie als basis !

Boreas-reizen in 2014

• Chartres: 30 maart – 3 april Bron van inspiratie, vroeger en nu• Bulgarije: 18 april – 28 april Orthodox Paasfeest, Orfeus mysteriën en Thraciërs• W-Frankrijk: 15 mei – 25 mei Oude culturen, sterke vrouwen en de Graal• IJsland: 13 juni – 25 juni Grote rondreis in pure schoonheid• Ierland: 17 juli – 27 juli Wieg van de Europese mysteriën• Letland, Estland en St. Petersburg: 9 aug. – 17 aug. Een duik in cultuur en geschiedenis• Externsteine (Dld.): 30 aug. – 1 sept. Raadsels in het Teutoburgerwoud

Vraag onze reisbrochure !Informatie, reisbeschrijvingen en boekingen: WWW.BOREAS-REIZEN.NL of bel 0343 412 477

Kunstzinnige Therapie, uitstroomvarianten: • Beeldend • Muziek • SpraakenDramaKijk op hsleiden.nl/kt

Vrijeschool Pabo •Voltijdtraject • Aangepastedagopleiding • Verkortedeeltijdopleidingvoorstudenten meteenbachelordiploma • Zij-instroomtrajectKijk op hsleiden.nl/vrijeschool-pabo

Docent Muziek • EerstegraadslerarenopleidingKijk op hsleiden.nl/docent-muziek

Docent Dans/Euritmie(voorheenEuritmieAcademie) • Metinternationaalerkendebachelordiploma’sKijk op docentdans-euritmie.nlhsleiden.nl/docent-dans-euritmie

Maak kennis met ons aanbod hoger beroepsopleidingen vanuit antroposofische visie. Bezoek de open dagen.

Kijk op hsleiden.nl voor de data, tijden en locaties.

MEER DAN 100 OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN HOGE SCORES ... · eraan doen om het karma van de aarde, van...

Documents

Transcript of MEER DAN 100 OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN HOGE SCORES ... · eraan doen om het karma van de aarde, van...