Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw...

81
INLEIDING TOT DE VOORNAAMSTE MODERNE LITERATUREN

Transcript of Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw...

Page 1: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

INLEIDING TOT DE VOORNAAMSTE

MODERNE LITERATUREN

Page 2: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

1

INHOUD

Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen ................................................................................ 0

Inleiding: relevantie van de middeleeuwse literatuur ............................................................................ 4

1. Periodisering ................................................................................................................................ 4

2. Cultuurhistorische context van de middeleeuwse cultuur ......................................................... 5

Hoofdstuk 1: Vroeg-middeleeuwse literatuur (5de-10de eeuw) ............................................................... 6

1. Oudgermaanse literatuur ............................................................................................................ 6

2. Karolingische Renaissance ........................................................................................................... 7

Hoofdstuk 2: Hoog-Middeleeuwse literatuur (11de-13de eeuw) .............................................................. 9

1. Cultuurhistorische context .......................................................................................................... 9

2. Aristocratische literatuur ............................................................................................................ 9

3. Burgerlijke literatuur .................................................................................................................. 11

Hoofdstuk 3: Literatuur in de late Middeleeuwen (13de-15de eeuw) .................................................... 13

1. Socio-culturele situatie .............................................................................................................. 13

2. Dante Alighieri als exponent vd middeleeuwse eenheidscultuur ............................................. 13

3. Herfsttij der Middeleeuwen ...................................................................................................... 16

Inleiding : Ontstaan en betekenis vd Renaissance ................................................................................ 18

1. Periodisering .............................................................................................................................. 18

2. Cultuurhistorische context ........................................................................................................ 18

3. Het humanisme ......................................................................................................................... 19

Hoofdstuk 4: Kenmerken van de renaissanceliteratuur ........................................................................ 23

1. Kunstsociologische kenmerken ................................................................................................. 23

2. Thematische kenmerken ........................................................................................................... 23

3. Stilistische kenmerken ............................................................................................................... 24

Hoofdstuk 5: Het renaissancedrama (16de eeuw) ................................................................................. 26

1. Cultuurhistorische achtergrond ................................................................................................ 26

2. William Shakespeare ................................................................................................................. 27

Hoofdstuk 6: Het ontstaan vd moderne roman (id 16de eeuwse renaissance) ..................................... 29

1. Voorgeschiedenis vd roman ...................................................................................................... 29

2. Cervantes (eind 15de eeuw) ....................................................................................................... 30

3. Rabelais (16de eeuw) .................................................................................................................. 31

H7: Maniërisme en barok (16de-17de eeuw) .......................................................................................... 33

1. Terminologie, situering en periodisering .................................................................................. 33

2. Cultuurhistorische achtergrond ................................................................................................ 34

3. Kenmerken van Maniërisme en barok ...................................................................................... 35

Page 3: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

2

4. Verschillen tussen maniërisme en barok .................................................................................. 36

5. Vertegenwoordigers .................................................................................................................. 37

H8: Classicisme (17de eeuw) .................................................................................................................. 39

1. Inleiding ..................................................................................................................................... 39

2. Kenmerken ................................................................................................................................ 39

3. Vertegenwoordigers .................................................................................................................. 40

H9: Paradoxen vd 18de-eeuwse literatuur ........................................................................................... 42

1. Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ................................................................. 42

2. Cultuursociologische situatie id 18de eeuw ............................................................................... 42

3. Rol en sociale basis vd burgerlijke ideeën ................................................................................. 43

H10: Pseudocalissicisme en rococo ....................................................................................................... 45

1. Zedenkomedies vh pseudoclassicisme ...................................................................................... 45

2. Rococoliteratuur (2de helft 18de eeuw) ................................................................................... 45

H11: De Verlichting ................................................................................................................................ 47

1. Inleiding ..................................................................................................................................... 47

2. Vertegenwoordigers vh verlichtingsdenken ............................................................................. 48

H12: Preromantiek ................................................................................................................................ 51

1. Inleiding ..................................................................................................................................... 51

2. Kenmerken vd preromantische esthetisca ................................................................................ 51

Inleiding: Literaire ontw. id 19de eeuw .................................................................................................. 54

1. Continuïteit tov de 18de eeuw ................................................................................................... 54

2. Cultuurhistorische context ........................................................................................................ 54

3. Kunstsociologische situatie: autonomie vd kunstenaar ............................................................ 54

H14: Romantiek ..................................................................................................................................... 56

1. Literaire kenmerken .................................................................................................................. 56

3. Realisme in het kader vd romantiek .......................................................................................... 58

H15: Realisme ........................................................................................................................................ 60

1. Inleiding ..................................................................................................................................... 60

2. Cultuurhistorische context ........................................................................................................ 60

3. Kenmerken van de realistische esthetica .................................................................................. 61

4. Vertegenwoordigers vd realistische romankunst ..................................................................... 62

5. Vertegenwoordigers vh realistische en naturalistische drama ................................................. 64

H16: Symbolisme (19de en vroege 20ste eeuw) ...................................................................................... 66

1. Kenmerken ................................................................................................................................ 66

2. Voorlopers vh symbolisme ........................................................................................................ 66

3. De symbolisten .......................................................................................................................... 67

Page 4: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

3

H17: De historische avant-garde beweging (ca.1910-ca.1930)............................................................. 70

1. Cultuurhistorische context en periodisering ............................................................................. 70

2. Kenmerken ................................................................................................................................... 71

3. Futurisme................................................................................................................................... 72

4. Expressionisme .......................................................................................................................... 72

5. Dadaïsme ................................................................................................................................... 73

6. Surrealisme ................................................................................................................................ 74

H18 : Ontwikkelingstendensen in de 20ste-eeuwse roman.................................................................. 76

1. Neo-realisme in de 20ste eeuwse roman: psychologisch realisme ............................................ 76

2. De modernistische roman ......................................................................................................... 76

H19: Ontwikkelingstendensen in het 20ste-eeuwse theater ................................................................. 79

1. Realistisch-Naturalistisch Theater ............................................................................................. 79

2. Avant-gardetheater ................................................................................................................... 79

Page 5: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

4

D EEL 1 : L ITERA T UUR I N D E

MID D EL EE UW EN (5 D E – 1 5 D E EE UW )

INLEIDING: RELEVANTIE VAN DE MIDDELEEUWSE LITERATUUR

1. PERIODISERING

A VROEGE MIDDELEEUWEN : periode van verval

= 5de eeuw tot einde 10e eeuw

- Aanvankelijk weinig culturele productie, overblijfselen:

Latijn: filosofische en religieuze teksten

Orale verhaalkunst in de volkstaal

- Uitzondering: cultuur van niet-westerse volkeren (bv: Byzantium)

- “Karolingische  Renaissance”  (ong.  800):  eerste  teken  van  nieuwe  culturele  conditie

heropflakkering waarden vd Klassieke Oudheid

sterke oriëntatie naar christelijke waarden

onderwijs

cultuurpolitiek

B HOGE MIDDELEEUWEN : nieuwe élan van Westerse cultuur

= 11de eeuw tot midden 13e eeuw

- aristocratie gedraagt zich meer en meer als cultuurdragers

- culturele en sociale ontwikkelingen

- vanaf de 12de eeuw: bloeiperiode literaire leven

nieuwe  genres,  nieuwe    thema’s;  alles  in  volkstaal

- Burgerlijk waardepatroon komt op in stedencultuur

- 2 types literatuur:

aristocratisch (troubadours)

stedelijke, burgerlijke cultuur

C LATE MIDDELEEUWEN = 13de en 14de eeuw

Page 6: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

5

- leiden in zeker zin de Renaissance in MAAR nog sterk o.i.v. middeleeuwse eenheidscultuur

- Laat-middeleeuwse werk van Dante = culminatiepunt

- nieuwe mentaliteit in (vooral Italiaanse) steden

- stedelijke cultuur wint aan belang

2. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT VAN DE MIDDELEEUWSE CULTUUR

MIDDELEEUWSE EENHEIDSCULTUUR : cultuur bepaald door religie

=  de  “Goddelijke  Orde”  (vanzelfsprekendheden  toen)

bepaalt geloof, kennis en sociaal handelen

1 het boek van God

2 het boek der natuur

3 stratificatie in clerus, aristocratie en boeren

ELEMENTEN VAN DE MIDDELEEUWSE EENHEIDSCULTUUR - ontstaan uit:

1 overblijfselen van de oude Keltische cultuur

2 nieuwe beschavingsvormen

3 Joods-christelijke levensbeschouwing

4 restanten antieke cultuur

- Opgebouwd in de 9de eeuw (Karel de Grote)

Bloeitijd einde vd Hoge ME (Frankrijk 12de eeuw) + einde Late ME

- Habitus : conformiteit in denken en handelen

individuele  gedrag  en  voorstelling  ‘gestuurd’  door  algemene  patronen  die  gelden  voor  

hele ME samenleving

Page 7: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

6

HOOFDSTUK 1: VROEG-MIDDELEEUWSE LITERATUUR (5DE-10DE

EEUW)

1. OUDGERMAANSE LITERATUUR

Illustreert niet-christelijke Germaanse cultuur

A KENMERKEN 1. Datering

- periode tss 700 en 1250

- meeste documenten (opgetekend door monniken) vooral 13de eeuw

2. Belang

- West-Europa sinds 7de en 8ste eeuw gekerstend

overlevering vermengd met christelijke elementen

- MAAR heldenverhalen wijken toch af van middeleeuwse eenheidscultuur

- goed beeld van Germaanse cultuur

3. Overdrachtsvorm

- orale literatuur

- voorgedragen door militaire dichters

skopen (W-Eur.)

skalden (Scandinavië)

4. Stilistische kenmerken

- verhalen op rijm

- eenvoudig, functioneel rijm

- latere, schriftelijke versies: verfijndere stijl

mnemotechnisch hulpmiddel: makkelijk vanbuiten te leren, niet om klankrijm

5. Thematische kenmerken

- heldenverhalen met vast narratief schema

- legimitatie van het gezag vd vorst

- christelijke elementen (helden krijgen iets messialistisch)

- complex geheel van verhaallijnen

- allusies op stammentwisten en ruzies tussen personen

- tragisch einde: dood voor gemeenschap

- historische basis: ten tijd vd volksverhuizingen (5de en 6de eeuw)

Page 8: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

7

B SCHRIFTELIJKE DOCUMENTEN 1. Beowulf-epos (LEZEN!)

- tijd vd volksverhuizingen

- cultuursfeer Angelen en Saksen aangevuld met christelijke motieven

- stilistische kenmerken:

verfijnde poëtische techniek

geschreven in allitererende accentverzen

aristocratisch en elegisch van toon

2. Hildebrandlied

- tijd vd volksverhuizingen

- oudste manuscript (8ste eeuw) over gevecht tss vader en zoon

- stilistisch kenmerk: stafrijm op basis van accentverzen

3. Nibulgenlied

- tekstfragmenten 13de en 14de eeuw, maar daarvoor orale overlevering

- Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische personages in

nationalistisch getint gedicht

- thematisch: tragische literatuur, conflict tss goed en kwaad, vergelding immorele daden

- motieven:  mantel  vd  dwergenkoning,  doden  vd  draak,  onkwetsbaarheid…,

4. Oudscandinavische literatuur

cultuur zeer goed bewaard gebleven: voornaamste bron van kennis over Oudgermaanse

cultuur en literatuur

- eddaliederen

- skaldenpoëzie

- saga’s

2. KAROLINGISCHE RENAISSANCE

A  ONTWIKKELING  ME’SE EENHEIDSCULTUUR

Drie factoren:

1 Verplaatsing zwaartepunt Westerse beschaving (Z N)

2 Theocratische en cultuurpolitieke ingrepen KDG

3 Herleving vh culturele leven

B CULTUURPOLITIEK VAN KAREL DE GROTE

Page 9: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

8

Programma:

- Antieke cultuurideaal

supranationale taal (Latijn)

herstel esthetica vd oudheid

- Centralistische politiek

hofambtenaren

kerkelijke opvoedings- en organisatievormen

- Christelijke levensbeschouwing (= overkoepelend waardesysteem)

- Nieuwe sociale stratificatie (driedelig):

1 Ridderdom (aristocratie)

2 Geestelijkheid (clerus)

3 Boerenstand

C CHANSONS DE GESTE Vb: Chanson de Roland (= oudste schriftelijke versie, 11e eeuw)

1. Overdrachtsvorm:

- mondelinge overlevering

- publiek  =  ‘gewone volk’

- beroepsdichters (jongleurs) + gezongen met instrumentale begeleiding (later

opgetekend)

2. Thematische kenmerken:

- lofliederen bevestigen de feodale geest (trouw aan heer)

- heldenliederen cultiveren strijdlust en heldenmoed

- ideologische (propagandistische) functie:

verheerlijken vd heersende klasse

bestendigen vd maatschappelijke orde

uitdragen vh christendom

Page 10: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

9

HOOFDSTUK 2: HOOG-MIDDELEEUWSE LITERATUUR (11DE-13DE

EEUW)

1. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT

3 belangrijke fenomenen:

A ONTWIKKELINGEN ONDER IMPULS VD CLERUS - Invloed van clerus op aristocratie

- De Renaissance van de 12de eeuw

universitair onderwijs

bloei van de filosofie

- Verleent steun aan aristocratische literatuur WANT begreep die als reactie op nieuwe

culturele uitdaging opkomst vd burgerij in steden

B BLOEI VD ARISTOCRATISCHE CULTUUR

Toenemend belang vd ridderklasse + aristocratische gedragscode (12de eeuw)

- Toenemende verfijning zeden en gewoonten

- Taak = sociaal en spiritueel-christelijk ideaal

- Inspiratiebron: Z-FRA

C OPKOMST STADSCULTUUR - Eerste vormen van kapitalisme

- Daardoor voedingsbodem voor culturele ontwikkelingen

- Meer  aandacht  voor  het  alledaagse  sociale  leven,  het  ‘aardse’

= geleidelijk proces!

2. ARISTOCRATISCHE LITERATUUR

A KENMERKEN 1. Betekenis vd hoofse literatuur

- Begrip ‘hoofs’:

vorstelijke hof = belangrijke culturele institutie

Page 11: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

10

literaire thematiek vaak verbonden met waardepatroon van deze klasse

- Hoofs liefdesideaal (=courtoisie) basis = culturele + sociale factoren

Maakte erfenissysteem uit feodale SL beheersbaar ( soc. nut)

te danken aan: vernieuwde aandacht voor literatuur vd Oudheid + invloed uit

verfijnde Arabische cultuur + vermengd met christelijke elementen

2. Overdrachtsvorm: troubadours

- Aanvankelijk dichters uit Z-FRA Langue  d’oc

- Reisden soms v hof naar hof, zochten meestal vaste beschermheer

- Componist = troubadour; betaalde uitvoerder = jongleur

- Uit alle sociale groepen

Vb: Bernard de Ventadour

3. Thematische kenmerken

Verbonden met waardepatroon vd aristocratie

- Ridderideaal draagt christelijke deugden uit + heldhaftige figuren die in al hun daden de

gedragscode vd aristocratie bevestigen

- Hoofse liefdesideaal (idealisatie vrouw) verschillende componenten

religieus – aardse liefde krijgt religieus karakter (liefde voor vrouw = liefde voor

God)

politiek – eerbetoon  vd  vazal  ad  “vrouwe”  =  symbool  voor  trouw  ad  heer

affectief – uiting  emoties  die  binnen  streng  ME’se  feodale  bestel  gn  kans  krijgen

- Paradoxale visie tav de vrouw

ambigu vrouwbeeld

macht vd vrouw als zinnelijk wezen >< cultus vd vrouw als spiritueel wezen

rechteloosheid  vd  vrouw  in  de  ME’se  SL

B VOORBEELDEN VAN ARISTOCRATISCHE LITERATUUR

1. De hoofse ridderroman (11de -13de eeuw)

Oorsprong: Noordfranse en Angesaksische literaire vorm + invloed door Z-FRA

troubadours

= epen (heldenverhalen) in volkstaal geschreven

- Thematiek:

Nadruk vooral op beschrijving van avontuurlijke heldendaden

- 3 vormen ridderromans, 3 types held

Page 12: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

11

Klassieke ridderroman: helden uit Klassieke Oudheid

Vb: Eneide

Britse ridderroman: helden uit Britse cultuursfeer

Vb: Lancelot ( arthurromans)

Oosterse ridderroman: culturele invloed Midden-Oosten + nadruk op hoofse liefde

Vb: Hertog Ernst

2. Troubadourslyriek of hoofse lyriek

- Hoofse kunstvorm

- Volkstaal Langue  d’oc

- Lyriek

3. Dierenverhalen

- Fabels

- Inspiratie: fabels uit de oudheid + Zuidoost-Aziatische fabels

- Bevestigen aristocratische gedragsregels en feodale machtsstructuur

>< niettemin vaak scherpe satire op feodale SL

- Thematiek = satirisch

Vb: Ysengrimus (ca. 1150), Le Roman de Renart (1170) en Van den Vos Renaerde (Ca.

1257-1271)

3. BURGERLIJKE LITERATUUR

A VAGANTENLYRIEK Gedichte liederen over liefde en wereldse genoegens

- Vaganten = marginale kunstenaars

- Combineren grote culturele bagage met hedonistische levensstijl

- Scherp contrast met:

ascetische idealen vd kerkelijke hervorming van Cluny

courtoisie

ridderideaal

- Genres: drink- en dansliederen, hekelgedichten, natuurpoëzie, liefdesliederen, klaagliederen

B BURGERLIJK KORTPROZA 1. Boerden

Page 13: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

12

- Korte verhalen die komisch effect beogen

- Verwant met kluchten en exemplen

- Satire

- Erotische thematiek

2. Fabliaux

= verfijnder van vorm en inhoud

3. Exemplen

=  expliciete,  maatschappijbevestigende  zedenles,  refereren  aan  ‘voorbeeldig’  gedrag

Page 14: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

13

HOOFDSTUK 3: LITERATUUR IN DE LATE MIDDELEEUWEN (13DE-15DE

EEUW)

1. SOCIO-CULTURELE SITUATIE

! Verschillen Noord- en Zuid-Europa (14de-15de eeuw):

- N:  ‘laat-middeleeuws’

- Z: Renaissance in Italiaanse steden

A CHRISTELIJKE RELIGIE ALS FUNDAMENT VD EENHEIDSCULTUUR 13de eeuw = christelijke eeuw

- Scholastiek: synthese van geloof, wetenschap en moraal

Thomas van Aquino

- Gotische kunst: kan ook gelden als synthese

- Werk  van  Dante:  “  “  

B DE FEODALE SAMENLEVINGSSTRUCTUUR ONDER DRUK

C VERANDERENDE SMAAKPATRONEN

2. DANTE ALIGHIERI ALS EXPONENT VD MIDDELEEUWSE EENHEIDSCULTUUR

A BIOGRAFISCHE GEGEVEN S (algemeen)

- Firenze, landadel

- Opleiding in Bologna: scholastiek

- Dichterskring die streeft naar de Dolce stil nuovo

- Verwerkt politieke overtuigingen in zijn werk

- Vroege 14de eeuw: Divina Commedia

B LA VITA NUOVA (1292)

- Wortels in de ME’se  literatuur

symbolisch-allegorisch proza + hoofse liefdeslyriek

autobiografisch element ad basis: Beatrice

mystieke boodschap (metafysische allegorie liefde voor God)

Page 15: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

14

christelijke  schema’s  (scholastiek)  +  theologische  commentaar

- Kondigt Renaissancelyriek aan

psychologische thematiek

C DIDACTISCHE WERKEN - Over de taal

herkomst, waarde vh Italiaans

- Over de staatsleer

rechtsvaardige staatsvorm die christelijke levenshouding ondersteunt, scheiding Kerk en

Staat

- Vulgariserende  ‘encyclopedie’  van  toenmalige kennis

geschiedenis, wetenschap

D LA DIVINA COMMEDIA (1315 E.V.)

1. Betekenis van La Divina Commedia

Poging om kennis vd ME te verzoenen in een grote fictionele constructie

- Persoonlijk, existentieel werk

Existentieel element duidelijk in openingspassage: verdwaald in donker woud

Duidt  op  identiteitscrisis:  verdwaald  in  ‘woud  van  passies’

In vorm van drie figuren geconfronteerd met menselijke driften:

panter = onkuisheid

leeuw = ijdelheid

wolvin = hebzucht

- Spirituele reis: de mens op weg naar God (eschatologie)

Hel – zonde

Vagevuur – boete

Hemel – heiligen

- Didactisch essay:

Politiek: allusies via symbolen en dialogen

Theologie: begeleiders

Vergulius – hel: volmaakte menselijke wijsheid

Beatrice – vagevuur: ideale liefde, goddelijke volmaaktheid

Bernardus – hemel: mystieke eenwording met het opperwezen

Page 16: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

15

Wetenschap: zoekt aansluiting bij volksgeloof >< structuur gebaseerd op toenmalige

kennis

Esthetica: kunstleer ME

2. Structuur en stijl

Getallensymboliek!

- Drie etappes, drie hoofddoelen:

zonde – inferno

loutering – purgatoria

gelukzaligheid – paradiso

- Werk ingedeeld in 100 canti

- 9 spiraalvormige terassen vormen de hel, 9 terassen vd louteringsberg zijn het vagevuur, 9

concentrische cirkels construeren het paradijs

- Opmerkelijk = gebruik vh getal 3 in het overheersende stijlprocédé

3. Hoofdlijnen van de DC (zie cursus p. 26-27)

4. Evaluatie vh werk

- Encyclopedische synthese van:

wetenschap vd Oudheid

politieke gegevens vd 14de eeuw

religieuze levensbeschouwing vd ME

- Geïndividualiseerde aanpak kondigt Renaissance aan

nadruk op het existentiële

medelijden met zondaars

onbereikbaarheid vd perfectie

- Mix van lage en hoge stijl

komisch: groteske omkeringen en happy end

tragisch: zondigheid vd mens7

Page 17: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

16

3. HERFSTTIJ DER MIDDELEEUWEN

A DE GRENS TUSSEN DE ME EN DE RENAISSANCE - Noord : Late ME (= herfsttij der middeleeuwen); Zuid: Renaissance

- Nuance: mengvormen N en Z

14de en 15de eeuw: zowel middeleeuwse als renaissancistische elementen

B FRANÇOIS VILLON (1 5DE EEUW) - Middeleeuwse balladevorm

>< Modern dichter (door persoonlijke problematiek + ironisch zelfonderzoek)

- Vernieuwing: taalgebruik, satire/ kritiek (chanson), belijdenislyriek

- Hierin  toont  toegenomen  invloed  vh  smaakpatroon  uit  de  ME’se  steden

C DE NOVELLE ALS BURGERLIJK-STEDELIJK GENRE Kenmerken:

- Anekdotisch

- Burgerlijk-stedelijk

- Alledaagse omgangstaal om alledaagse gebeurtenissen te thematiseren

Paralelle ontwikkeling met boekenmarkt

GIO VAN NI BOC ACC IO ( 1 4 D E EEUW)

1. Biografische gegevens:

- humanisme

- stedelijke elite

- grondlegger novelle-genre, succesvol schrijver

- kosmopolitisme

2. Werk: Il Decamerone

Thematiek vd boerden en de fablieux wordt overgenomen (burgerlijk realisme)

- Verheerlijking vd aardse liefde

concrete man-vrouw problematiek

hedonistische moraal: liefde is de bron van al het goede

satirische visie op alledaagse liefde

manifest seksisme

- Maatschappijkritiek

satire op adel en clerus

Page 18: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

17

liefde overschrijdt grenzen vd ordening in standen

GEOF F REY C H AUCE R (14 DE EEUW)

1. Biografische gegevens

- kosmopolitisme

- New Men

2. Werk: The Canterbury Tales

- Raamvertelling

- Gebruik van alledaagse spreektaal (natuurlijke, vlotte dialogen)

- Gebruik van humor (milder en droger dan Boccaccio)

- Matschappelijke satire (beschrijving van menselijk en maatsch. zwakheden)

Page 19: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

18

D EEL 2 : RE NA IS S A NC E (1 4 D E - 1 6 D E EEUW )

INLEIDING : ONTSTAAN EN BETEKENIS VD RENAISSANCE

1. PERIODISERING

1 Continuïteit tov de middeleeuwen

2 Verschillen Noord en Zuid

3 Nieuwe cultuurhype en nieuw cultuurideaal

religieus  wereldbeeld  en  ME’se  habitus  verliezen  algemene  geldigheid

= grondige transformatie vd cultuur

4 Basis:

- Heropleving vh antieke cultuurideaal

- Opkomst nieuwe cultuurdragers, met nieuw waardepatroon

stedelijke aristocratie + stedelijke handelsburgerij

5 Gedeeltelijk parallel met de Late Middeleeuwen

6 Renaissance-literatuur afgesloten door opkomst twee nieuwe artistieke en literaire

stromingen: Maniërisme en Barok

2. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT

A HISTORISCHE VERANDERINGEN VANAF 13DE EEUW

onder impuls van historische ontwikkelingen

1. Politieke veranderingen

- politieke verdeeldheid van wereldlijke vorsten

- macht van steden groeit, in conflict met centrale gezag

2. Problemen op religieus vlak

- opkomst godsdienstige hervormingsbewegingen

- crisis in de kerk van Rome

- in intellectuele kringen: algemene geldigheid vd scholastieke theologie en wijsbegeerte

wordt in twijfel getrokken

3. Sociale problemen

sociale stratificatie verliest vanzelfsprekendheid

Page 20: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

19

- conflicten tss traditionele gezaghebbers en nieuwe stedelijke elites

- plattelandsbevolking + stedelijke arbeidersgroepen voortouw Noorditaliaanse steden

in culturele vernieuwing

4. Cultuursociologische rol vd Italiaanse steden

- culturele transformatieproces snelst in Z-EUR

- worden model voor nieuwe elan vd Renaissance en later ook barok en maniërisme

- redenen:

feodalisme en ridderideaal minder nadrukkelijk aanwezig

rationele geest

ontstaan vh bankwezen in de Italiaanse steden

B ONTSTAAN VE NIEUWE CULTURELE HABITUS

1. Cultuurideaal vd stedelijke elites

- Ontstaat uit twee vormen van ME’se  cultuur  (wisselwerking)

Burgerlijke cultuur: individualistisch, rationeel, aards

Aristocratische cultuur: idealistisch, verheven

- Twee ideaalbeelden

Ideaal vd volmaakte hoveling

veel aandacht aan het materiële voorkomen en sociale omgangsvormen

voornaamdheid,  concept  ‘zelfcontrole’

Ideaal vd kritische burger

hedonistische houding: profanisering vh wereldbeeld + rationeel

2. Herwaardering vd mentaliteit vd klassieken

- “Heidense”  (levens)filosofieën  weer  legitiem

toegenomen belangstelling voor epicurisme en profane schoonheidscultus

- Opnieuw aandacht voor materiële wereld

Aristoteles wordt gedoceerd aand universiteiten + nominalisme

- Platoonse filosofie populair

3. Burgerlijke vormen van religiositeit

- Sterke individualisering men probeert los te komen  van  theologische  dogma’s

- Kondigt antropocentrisme vd Renaissance aan

3. HET HUMANISME

Page 21: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

20

verspreiding vd habitus/ mentaliteit

A DE ROL VH HUMANISME IN DE RENAISSANCE 1. Voorbereiding

Francesco Petrarca (14de eeuw) = groot latinist + een vd wegbereiders vh humanisme

2. Kenmerken vh Renaissance-humanisme

- onafhankelijke groep

// nieuw statuut vd kunstenaar

humanistische  vernieuwing  =  ‘revolutie  met  het  woord’

- burgerlijke stadscultuur

kwamen uit alle lagen vd bevolking

- toegenomen scholingsgraad in stedelijke milieus

Latijnse scholen

B HUMANISTISCHE IDEALEN 1. Filologie

- ideaal = homo trilinguis (kennis van Hebreeuws, Latijn en Grieks)

- belangrijke verwezenlijking tekstedities van klassieke teksten (= grondslag filologie en

wetenschappelijk denken)

2. Taalzorg

- vulgarisering Latijns taalgebruik bestreden

- aandacht voor volkstaal: uitgezuiverd en gemodelleerd naar Latijns voorbeeld

3. Interdisciplinariteit

- pedagogisch ideaal = homo universalis

- stelt individuele mens centraal individualistische levensbeschouwing

4. Empirie

op wetenschappelijk gebied scheiding van filosofie, wetenschap en religie

5. Kosmopolitisme

- op basis van antieke cultuurideaal + Latijnse universele taal

- >< sterke nationalistische strekking: droom heropstanding Romeinse macht

C VERTEGENWOORDIGERS DESI DER IUS E R ASMUS ( 1 E HELF T 1 6DE EEUW )

1. Biografische elementen

- stedelijke elite

Page 22: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

21

- degelijke opleiding

- kosmopolitisme

- collegium trillingue: opvoedingsideaal humanisme

2. Werk: Laus Stultitae/ Lof der Zotheid (1511)

- formele structuur: redevoering in drie delen: declamatio (klassieke vorm, niet-religeuze

vorm)

- thematiek vd drie delen:

oorsprong vd zotheid in het leven

manifestaties der zotheid: satire op wereldlijke en geestelijke gezagsdragers

pleidooi voor evangelisch geloof

= loflied op het lachwekkende (on-redelijke)

3. Evaluatie

- invloed volkscultuur

- sterk humanistisch en renaissansistisch

klassieke: verwijzingen, vorm

anti-intellectualisme: zwaarwichtige scholastiek vs. Wijze Klassieken

noodzaak vh onredelijke

maatschappijkritisch: misbruik vd Kerk en samenleving aanklagen

immorele neveneffecten vh onredelijke

‘de  moderne  devotie’:  pleidooi  voor  authentieke  religieuze  beleving

TH OMAS MO RE (MO RUS ) ( 1E HEL FT 16 DE EEU W)

1. Biografische gegevens

- burgerlijke elite

- politieke activiteit

2. Werk: Utopia

- formeel: kaderverhaal

- thematisch:

kritiek: kritische schildering vd Engelse maatschappi

utopisch alternatief: beschrijving gelukzalig eilang, doel van poltiek is vrede

MICHEL DE M ON TA IGNE ( 1 6DE EEU W)

1. Biografische gegevens

- stedelijke elite (aristocratie)

- humanisme

Page 23: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

22

2. Werk : Essais (1580)

bestaat uit fragmenten die essais (probeersel, proefneming) worden genoemd

- formeel :  structuur  =  ‘open  werk’ ; taalgebruik = helder en accuraat, bron voor latere

Franse literatuur

- thematisch:

klassieken

moralistisch werk waarin de individuele mens centraal staat

scepticisme tov definitieve waarheden (kritische geest, no-nonsense mentaliteit)

individualisme

tolerante (soms agnostische), relativerende houding op metafysisch vlak

levenswijsheid van het epicurisme en van de stoa

Page 24: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

23

HOOFDSTUK 4: KENMERKEN VAN DE RENAISSANCELITERATUUR

1. KUNSTSOCIOLOGISCHE KENMERKEN

A STATUUT VD KUNSTEN AAR Mondelinge overlevering schriftelijke communicatie met teksten

Onafhankelijke groep van geletterden:

- Intellectueel treedt uit anonimiteit vd gilde, kiest eigen opdrachtgevers

statuut als autonoom schepper

- Milieu vd kunstenaar = stedelijke elite (voedingsbodem)

B ANTROPOCENTRISME - Kunstenaar ziet zichzelf als een volledig autonoom wezen

basis kunst ≠ religieus geïnspireerde idealen, maar persoonlijke problematiek

- Heropleving genie-begrip Oudheid

nadruk op (als uitzonderlijk ervaren) esthetische vermogens vd kunstenaar

- Cultus vd subjectieve creativiteit

basis = nieuw mens, nieuwe visie op religie

2. THEMATISCHE KENMERKEN

A SUBJECTIVISME: ZINTUIGLIJK EN AFFECT - Bovennatuurlijke symboliek ME bewuster uitbeelden vd zintuiglijk waarneembare wereld

- Onttrekking aan almacht vd kerkelijke en theologische autoriteiten

- Mentaliteit Oudheid herbevestigd

anti-ascetische opstelling + bevestigen aardse, wereldse gevoelens (= zintuiglijk)

- Affectief: aandacht voor liefdesmotief

liefde voor concrete, zintuiglijke vrouwfiguur (ontdaan van allegorische bijbetekenissen)

- Verval vd MEse eenheidscultuur: verfijnde gevoelscultuur

- Petrarca: Il canzoniere

Thematisch: cultus vd fysieke schoonheid + psychologische introspectie

Formeel: sonnet + MEse vormen

- La pléiade/ Ronsard

Page 25: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

24

Pleiadegroep  volgde  voorbeeld  van  Petrarca’s  liefdeslyriek

Belangrijkste lid = Ronsard: oden en sonetten, groot erotisch dichter

B GEBRUIK VAN THEMA’S  UIT  DE  OUDHE ID - Thematische constante = navolging van klassieke voorbeelden

- Gevolg: grotere verfijning in lyriek van Petrarca en Ronsard

C EXISTENTIËLE THEMATIEK RONS AR D

Dualiteit: sensueel, passioneel temperament + melancholische stemmen

- Invloed  epicurisme:  verheerlijken  aardse  schoonheid,  ‘carpe  diem’

- Vergankelijkheid, dood en verval

- Troost in de dichtkunst: door lyriek eeuwigheidswaarde (genie-cultus)

SHAKE SPEARE

- Existentiële problematiek

- Thematiek vh dichterschap: lyriek is troostend

- Personages = getormenteerd en noodlottige bestemming

D OPNEMEN VAN LAGE CULTUUR IN HOGE CULTUUR - Bevestigen van aardse, wereldlijke genoegens

- Invloed van Epikuros en stedelijke cultuur

- Voorbeelden te vinden in werken van Boccaccio, Shakespeare en Rabelais

3. STILISTISCHE KENMERKEN

A SCHOONHEIDSCULTUS - Vormbeheersing staat centraal

Virtuositeit

Harmonieuze vormen

- Sonnetvorm: in gereglementeerde en afgewogen structuur toont dichter virtuoze

vormbeheersing

Petrarca: basis vd sonnetvorm

Sidney + Shakespeare: Elizabethaanse sonnet

- Gevaar = formalisme en slaafse navolging (Petrarkisme)

Page 26: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

25

B REALISME Grotere aandacht voor het sociale en intellectuele milieu vd personages

Beschrijvingstechniek + milieustudies (≠ ideaalpersonages meer)

>< ME= geen dubbele bodems

C RESPECT VOOR DE VOLKSTAAL Volkstalen ontwikkelen zich tot gelijkwaardige literaire expressiemiddelen

Door literatoren uitgezuiverd:

- Petrarca: Tascaans

- La Pléiade: Frans

Page 27: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

26

HOOFDSTUK 5: HET RENAISSANCEDRAMA (16DE EEUW)

1. CULTUURHISTORISCHE ACHTERGROND

1. Voedingsbodem: Engeland en Spanje

Theater bloeit in de (door koloniale handel) welvarende naties

= welvarendheid is nodig voor ontw. van nieuwe vormen van kunst

2. Wortels in de volkscultuur

- Populaire religieuze traditie (mysterie- en mirakelspelen) verder uitgewerkt

Auto sacramentales: stukken die plaatsvonden op Sacramentsdagen die de liturgie

opluisterden en een groot succes kende (ook bij lagere maatsch. groepen)

- Profane straattoneel volwaardig literair genre

In Engeland: Morality plays min of meer gereglementeerd genre

Lope de Vega (eind 16de, begin 17de eeuw): belangrijkste Spaanse

renaissancedramaturg

fladderde vd ene theatergroep naar de andere

invloed vh populaire, burgerlijke theater:

1 vermenging hoog en laag

2 invloed mantel- en degenstukken

3 nieuwer genre vd comedia*

3. Rol vd stedelijke en culturele instellingen

- Groeiend aantal toneelgroepen en toneelauteurs

- Verhoogde status vd acteur

- Mecenaat ter ondersteuning van theatergroepen

- Uitbouw vd theaterinfrastructuur

* Kenmerken vd comedia: - thematiseert de zeden vd upper middle class - plot draait rond liefde, eer en trouw - complexe veelheid aan handelingen, extreem complexe plotontwikkeling - psychologische tekening vd personages wordt tot een eenvoudig schema

herleid - happy end - tragische ontwikkelingen vermengd met komische elementen - element dat uit volkstheater wordt overgenomen = figuur vd dienstknecht

Page 28: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

27

2. WILLIAM SHAKESPEARE

A BIOGRAFISCHE ELEMENTEN - Stedelijke burgerij (= eenvoudige afkomst)

- Latijnse school van Stratford

zeer belezen + intellectuele stukken (ondanks afkomst)

B ARTISTIEKE ONTWIKKELING 1. Eerste fase (1588-1594)

- Epische gedichten (conform smaakconventies aristocratie)

- Gemodelleerd naar klassieke voorbeelden

2. Tweede fase (1595-1600)

- Eerste belangrijke sonetten

- Succesvol  theathermaker  (The  Globe,  met  de  Chamberlain’s  men)

- Stukken worden individueler

hangt niet langer af van smaakconventies aristocratie, invloed burgerlijke smaak wordt

steeds groter

Romeo en Juliet

Lichtvoetige en optimistische blijspelen (escapisme)

Koningsdrama’s*

Grote aandacht voor psychologische karakterisering

3. Derde fase (1600-1608)

- Pessimistischere werken

persoonlijke tegenslagen

politieke tegenslagen

- Tragedies

*  Koningsdrama’s: = eerste grote tragedies

- angst en onzekerheid: machtsbasis door meer individualisme >< koning zelf individualistisch

- bewust van existentiële vergankelijkheid twijfel ad macht van God, gevoel van verlatenheid

- probleem van orde en chaos veranderende tijdsgeest

Page 29: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

28

spanningsverhouding: grote vrijheid >< gebrek aan vastheid

thematiek baseert zich op psychologische gegevens

hoofdfiguren worden tragische helden

- Blijspelen met wrange ondertoon

4. Laatste fase (1609-1616)

- Toppunt populariteit

- Tragikomedies

C RENAISSANCISTISCHE KENMERKEN

Page 30: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

29

HOOFDSTUK 6: HET ONTSTAAN VD MODERNE ROMAN (ID 16DE

EEUWSE RENAISSANCE)

Ontstaan uit (1) novelle, (2) amadische, (3) pastorale en (4) piccareske roman

1. VOORGESCHIEDENIS VD ROMAN

A DE NOVELLE - In 15de en 16de eeuw succesvol genre (ook bij aristocratie)

- Genre werd legitiem

- Toch onderspit moeten delven tov het nieuwe populaire genre, de roman

B DE AMADISCHE ROMAN - Genoemd naar werk van Montalvo, Amadis de Gaula

- Thematische kenmerken:

Navolging Britse ridderroman

Keltisch wondergeloof

Buitengewone krachtinspanningen vd held, moed: altijd succes

Held streeft naar geestelijke volmaaktheid

Liefde centraal, minder christelijke idealen

C PASTORALE ROMAN OF HERDERSROMAN - Kenmerkend = arcadisch-idyllisch milieu (escapistische sfeer)

- Kern = liefdessentimenten van herders

D PICARESKE ROMAN OF SCHELMENROMAN - Spaans genre dat ontstond omstreeks 1550, bloeitijd 1600-1620

dringt door in rest van W-EUR in 2de helft 17de eeuw, vroege 18de eeuw

- Thematische kenmerken:

Picaro: schelm, jeugdige kwajongen

vlak karakter

belevenissen in verschillende maatsch situaties

- Bekendst voorbeeld: La vida de Lazarillo de Tormes

- Renaissancistisch:

Page 31: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

30

individueel (antropocentrisch) standpunt

kikkerperspectief

hedonisme vd held

realistische beschrijving van sociale achtergronden en sociale types

maatschappijkritische satire

respect voor lage stijl/ volkscultuur

2. CERVANTES (EIND 15DE EEUW)

A BIOGRAFISCHE GEGEVENS

B DON QUICHOTE (1605,0615) El ingenioso Hidalgo Don Quichote de la Mancha = beginpunt vd moderne romantraditie

1. Thematische kenmerken

- Satirische roman : parodie op Amadische roman en op de ME

- Belangrijk nieuw thema in de literatuur: paradoxale eenheid van verfijnde beschaving

en van volks pragmatisme bij morderne mens

- Don Quichote: idealistisch (aristocratische mentaliteit, cf. ME) >< Sancho Panza:

materialistisch (burgerlijke mentaliteit, cf. moderniteit)

-

2. Formele kenmerken

vermenging van hoge en lage stijlregisters

C RENAISSANCISTISCHE KENMERKEN - Breuk met MEse verhaalkunst

einde vd ridderroman

satire op MEse samenleving

- Realisme

maatschappijkritisch

scepticisme  tav  maatschappelijke  dogma’s  en  idealen

- Individualisme en existentiële thematiek (antropocentrisme)

karaktertrekken: idealisme en materialisme

existentiële vertwijfeling (DQ op einde)

Page 32: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

31

hoofdpersonages dynamische karakters (= zeer modern)

wijst op nieuwe mensbeeld

- vermenging hoge en lage stijl

3. RABELAIS (16DE EEUW)

A BIOGRAFISCHE GEGEVENS - Stedelijke elite

- Humanistische opleiding

- Kosmopolitisme

- Onafhankelijke, kritische intellectueel

- Rechterhand vd hoge geestelijken

B GARGANTUA ET PANTAGRUEL (1532,1534) 1. Deel 1: Horribles et épouvantables faits et prouesses du très renommé Pantagruel, roi des

Dipsodes, fils du grant géant Gargantua, composés nouvellement par maistre Alcofribas

Nasier (1532)

- Geschreven naar het model van een populair volksboek dat hij parodieerde en

uitbreidde

- Chronologisch na tweede boek

- Ontwikkelingsroman

- Overdrijving brengt essentiële aan bod

2. Deel 2: Gargantua (1534)

- Bildungsroman: leven vd held chronologisch verteld in drie hoofdepisodes:

buitensporige kinderjaren

ernstige jeugd (aan studie gewijd)

heldhaftige jaren vd volwassenheid

- Belangrijke filosofische boodschap: boek eindigt met beschrijving vd abdij van Thélème

plaats waar de jeugd gevormd moet worden (opvoedingsideaal)

C RENAISSANCISTISCHE KENMERKEN - Vermenging hoge en lage cultuur

spotternijen

epicuristische, vitalistische thematiek

Page 33: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

32

groteske verhaalvormen

- Realisme: maatschappelijk satire

- Invloed van de klassieke filosofie (scepticisme) en van het humanisme

- Individualisme/ antropocentrisme: bildungsroman

Page 34: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

33

D EEL 3 : M A NIËRIS M E – B A ROK &

C L A S S IC ISME

H7: MANIËRISME EN BAROK (16DE-17DE EEUW)

1. TERMINOLOGIE, SITUERING EN PERIODISERING

A TERMINOLOGIE 1. Maniërisme

- grootste en pronkerige smaak (Maniera Grande)

- pauselijke hofstijl = model

2. Barok

- afgeleid van perla barroca (Portugees voor een parel met onregelmatige vorm)

- depreciërende benaming voor overdadige en overdreven gekunstelde stijl

B PERIODISERING - Onstaan: gelijktijdig in 16de eeuw (1520)

- Dominantie: tweede helft 16de eeuw

- Bloei barok:

vanaf 17de eeuw: maniërisme verliest dominante positie ten voordele vd barok

17de eeuw: eerste vormen barokke architectuur en schilderkunst

18de eeuw: barokmuziek

- Barok krijgt in 17de eeuwse FRA concurrentie vh Classicisme (bouwt voort op maniërisme dus

staat dichter bij Renaissance)

C SITUERING TOV DE RENAISSANCE 1. Maniërisme :

- beschouwd als uitloper en variant MAAR hoogtepunt Renaissance

- neemt van barok vaak religieuze inspiratie over (>< toch Renaissancistisch vormideaal)

- Renaissance cultiveerde 2 cultuuridealen: kritische burger en verfijnde hoveling

maniërisme zet verfijnde hoveling voort (elitair, aristocratische hoofse stijl)

2. Barok:

Page 35: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

34

- wijkt op beslissende punten af vd renaissance

breder publiek

burgerlijke smaakpatronen worden getemperd

aanvullen met religieuze attitude

- religieuze inspiratie ≠ terugkeer naar MEse eenheidscultuur

geïndividualiseerd geloof

existentiëler, meer op geheel vd schepping gericht

2. CULTUURHISTORISCHE ACHTERGROND

A CULTURELE ONTREDDERING - definitief einde vd MEse eenheidscultuur

- reactie op onzekerheid:

Maniërisme: zelfbewuste, autocratische kunst

Barok: nieuwe (meer religieuze) levenshouding

B HISTORISCHE VERKLARING VH CULTUURPESSI MISME 1. Einde vd eenheid op politiek vlak

vorstelijk absolutisme

- voortdurend op voet van oorlog

- ‘staat’  uitgevonden, stelt zich id plaats van God

- paus is geen bindmiddel meer, mengt zich in pol conflicten

- godsdienstoorlogen

2. Intellectueel vlak

einde vd synthese tussen geloof-wetenschap-moraal

- nieuwe filosofische overtuigingen: heliocentrisme – copernicus, galilei

- kosmisch bewustzijn: mens is nietig en klein

- metafysische huivering

- individualisme krijgt religieuze invulling (Bruno)

3. Economisch: nieuw stadium kapitalisme

ten gevolge van kolonisatie overzeese gebieden

- 16de eeuwse steden: eerste vormen kapitalistische economie

- kunstenaars onafhankelijker

4. Sociale onrust

- economische  ontw  =  rampzalig  voor  volksmassa’s  (prijsstijgingen,  werkeloosheid…,)

Page 36: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

35

- polariteit tss verschillende bevolkingsgroepen (boerenopstanden)

- dictatoriale regimes (Machiavellisme)

C ROL VD KATHOLIEKE KERK - Contrareformatie: baseert zich op een nieuwe ascese en op grote strijdbaarheid (inquisitie,

censuur, jezuïetenorde)

- barrokkunst = propagandisch wapen >< ketterse leerstellingen + uitdrukking macht vd

Roomse Kerk

3. KENMERKEN VAN MANIËRISME EN BAROK

A KUNSTSOCIOLOGISCHE SITUATIE onafhankelijk vd kunstenaar = groter (door groei vd kunstmarkt)

MAAR: tegelijk invloed Kerk en aristocratie

B THEMATISCHE KENMERKEN - Vaak religieus

nieuwe vorm van individualisme: religieuze invulling

verinnerlijking vd religie (zie: Vondel en Milton)

- Bloei pessimistische  thema’s door geestelijke ontreddering na:

failliet MEse eenheidscultuur

nieuwe religieuze opvattingen

- Ijdelheidsmotief: vergankelijkheid vd aardse bestaan

al het aardse is ijdel (vanitas vanitatum)

Calderon: leven is in zijn toneelwerk een schijnvoorstelling of een droom

- Antithese van realiteit en illusie

achter menselijke pretentie en schone schijn: sterfelijk, klein wezen verborgen

- Benadrukking vergankelijkheid door motieven (rad van fortuin, de dood  als  dubbelganger…,)

- Vitalistische motieven: hedonistisch geniet vd beperkte tijd in dit leven

sensualistisch: zintuiglijke ervaringen kleurrijk beschreven

grote rol vd verbeelding

C STILISTISCHE KENME RKEN - Maniërisme en barok: Stilus ornaticus

Page 37: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

36

= versierde, ornamentele stijl

wijkt af vd renaissance (harmonie en regelmaat)

willen triomfantelijke kunst zijn die macht bepaalde groepen willen uitdrukken

- Retoriek : bombastische effecten

stijlfiguren  als  metafoor,  oxymoron,  antithese…,

4. VERSCHILLEN TUSSEN MANIËRISME EN BAROK

A VERSCHILLENDE DOELGROEP EN SMAAKPATRONEN 1. Maniërisme, stijl vd aristocratie:

- Internationaal

- Franse maniëristische stroming La Préciosité (eerder een cultuurverschijnsel)

belichaamd  id  ‘saloncultuur’

literair salon: voordragen van literair werk + uitwisselen van bon mots

kunstkritiek en onderhouden vd smaakconventies = gemonopoliseerd

- Intellectualistisch smaakpatroon

2. Barok, cultuurvorm Kerk en burgerij:

- Kerk: charme-offensief door kunst te steunen die groot publiek aansprak

- doelgroep = burgerij

B VERSCHILLENDE GENREVOORKEUREN 1. Maniërisme: kleinere epiek, gnomische genres en lyriek (verfijnde smaak aristocratie)

2. Barok: epos en drama (burgerlijke genres)

C NUANCEVERSCHIL IN SMAAKVORM

1. Maniërisme: intellectualisme

2. Barok: gevoelsgericht, voor ruimer publiek

D VERSCHILLENDE OPST ELLING TOV DE KLASSI EKEN

Page 38: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

37

5. VERTEGENWOORDIGERS

A MANIËRISTISCHE POËZIE

1. Gongora (1561-1627) en Marino (1569-1625)

- intellectualistische poëzie

- beïnvloed door Latijnse lyriek en humanisme

- beeldspraak geïnspireerd door antieke mythologie

- vormvirtuositeit

2. Navolgers: Marinisme en Gongorisme

pejoratieve benaming

- overdrijven

- intellectualistische gekunsteldheid

- bluffen met eruditie

- formalistisch

3. Metaphysical Poets: John Donne (1573-1631)

- term  ‘metafysisch’  =  misleidend

kregen dit epitheton door intellectualisme en persoonlijke reflectie

- wereldse, vitalistische inslag

- dubbelheid van vitalisme en pessimisme: vergankelijkheid en versplintering vd wereld

B GNOMISCHE VORMEN, BRIEVEN, MANIËRISTISCHE ROMAN 1. Maximes

La Rochefoucauld: “Les  Maximes”  (1664)

- spanningsverhouding tss (uiterlijke) schijn en (ideëel) wezen

- pessimisme over menselijke aard (vb: eigenbelang = essentiële menselijke drijfveer)

2. Briefliteratuur

Madame de Sévigné (1626-1696)

- verzameling society-brieven

- tonen aan dat geestelijke ontreddering belangrijk motief is geworden (vb : cultiveren vd

zelfmoordgedachte)

3. Maniëristische roman

Madame de La Fayette: “La  Princesse  de  Clèves” (1678)

- eerste psychologische roman

- liefdesgeschiedenis

- nadruk op karakterontleding: innerlijke conflicten tss menselijke drijfveren

Page 39: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

38

- moralistisch: religieuze ingesteldheid

C HET BAROKEPOS 1. John Milton (1608-1674)

“Paradise  Lost”  (1667)

- 12-delig religieus epos

- herneemt zondeval en schepping uit het boek Genesis

- typische barokke thematiek:

zondeval vd eerste mens

karakters (bv. Adam, Eva, Satan) = menselijke figuren met tragische lotsbestemming

2. Torquato Taso (1544-1595)

“La  Gerusalemme  liberata”  (1575)

D BAROKDRAMA 1. Calderon de la Barca (1600-1681)

- centraal idee = vaak zeer religieus (verheerlijking Rooms-Katholieke Kerk in

godsdienstig-historische stukken)

- filosofisch motief: vooral ijdelheidsmotief

- aandacht voor psychologie id comedia’s

2. Vondel (1587-1679)

“Lucifer”  (1654), “Adam  in  ballingschap” (1664)

- meester vd antithese

- stukken in dienst vh Rooms-Katholieke geloof

Page 40: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

39

H8: CLASSICISME (17DE EEUW)

1. INLEIDING

A PERIODISERING EN VERSPREIDING - Barok in FRA marginaal: classicisme eind 16de eeuw dominante stijlstroming

- 2de helft 17de eeuw ook Engeland en Spanje classicisme

- Vruchtbare voedingsbodem = aristocratisch kunstleven Londen

B CULTUURHISTORISCHE CONTEXT 1. Politieke situatie: absolutisme vd Bourbons

2. Cultuursociologische situatie:

- Doen en laten aristocratie onder Louis XIV strak georganiseerd

leden hofadel satellieten cirkelend rond le roi soleil

- Cultuurpatroon inspirireert zich op Renaissancistisch voorbeeld (Castiglione)

actualisering vh ideaal vd verfijnde hoveling

radicalisering tot gedragscode vd gentilhomme

- Levensstijl vd hofadel = maatsch ideaal voor alle maatsch groepen

- Kloof tss elite en volk

bewuste elitaire politiek op vlak van cultuur

3. Kunstsociologische situatie:

Cultuurimperialisme

- Organisatie vh artistieke leven in handen vd académies

= centralistische instituties die de verschillende kunstdisciplines reglementeren

zich houden ad elitaire smaak

- Getrouw navolgen vd klassieke werken uit de Oudheid: verplicht afgedwongen

Académie Française:  strikte  toepassing  tradtionele  vormwetten  (‘academisme’)

klassieke regelesthetica

- Staatsmecenaat: kunstenaar zwaar gesubsidieerd (zowel vrijheid als beperking want

inmenging op vlak van inhoud kunstwerk)

2. KENMERKEN

A LA QUERELLE DES ANCIENTS ET DES MODERNES

Page 41: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

40

- Afwijking vd vernieuwingstendens in Renaissance en barok

- Schilderkunst: niet-officiële kunst (Rubenisten) >< officiële kunst (Poussinisten)

- Literatuur: les anciens (La Fontaine) >< les modernes (Perrault)

B LITERAIRE KENMERKEN 1. Rationaliteit, discipline

streven naar orde en evenwicht = voornaamste kenmerk

- Formeel: afgemeten, juiste verhoudingen

strikte compositiewetten

imiteren Oudheid: dogma vd imitatio

- Thematisch: psychologisch conflict verstand en affect

verstandelijke controle over affecten

plichtsbesef en verantwoordelijkheidszin

2. Regelpoëtica

= normatieve kunstleer, een systeem van esthetische normen dat regels vastlegt waaraan

het  ‘goede’  kunstwerk  dient  te  beantwoorden

Art poétique (1674) van Nicolas Boileau = invloedrijkste verwoording vd classicistische

regelpoëtica

- Vraisemblance: eis van geloofwaardigheid of waarschijnlijkheid wet vd drie eenheden

(Aristoteles)

- Bienséance: geheel van morele voorschriften en beleefdheidsconventies bevestigen

van morele en sociale ordening

3. VERTEGENWOORDIGERS

!  Grote  drama’s:  orde  scheppen  in  chaos,  drang naar rationaliteit

Classicisme = theaterauteurs

Andere genres:

- functionele (ad absolutistische idealen onderschikte) literatuurproductie

redevoeringen en welsprekendheidsliteratuur

- didactische roman: Fénelon, Télémaque (1699)

Page 42: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

41

- Lyriek van Malherbe (1555-1628)

Belangrijke classicistische auteurs: Corneille, Racine en Molière

Page 43: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

42

D EEL 4 : A C H TTIEND E - EE UW S E

L I T ERA T U U RS TRO MI N GEN

H9: PARADOXEN VD 18DE-EEUWSE LITERATUUR

1. OVERZICHT VD VOORNAAMSTE TENDENSEN ID 18DE EEUW

A ERFENIS VD 17DE EE UW dh

- dogmatische kunstleer vh classicisme verstarring

- pseudo-classicisme: steeds meer id invloedssfeer vd burgerlijke smaak

- burgerlijke rococo

= expliciet protest >< autoritaire kunst onder het classicisme (en haar pseudo-classicistische

opvolger)

- neo-classicisme binnen bepaalde fracties vd burgerij (ascetische en puriteinse idealen)

= reactie op rococo

B VERNIEUWING ID 18DE EEUW dh

tegelijkertijd verlichting en preromantiek (burgerlijk smaakpatroon dominant)

2. CULTUURSOCIOLOGISCHE SITUATIE ID 18DE EEUW

A CRISIS VH CENTRALE GEZAG EN VERVAL VD CLASSICISTISCHE HOFCULTUUR - classicisme vooral te danken aan absolutisme vd Bourbons nu crisis op pol en econ vlak

gevolg: hofcultuur vd Bourbons geleidelijk afgebouwd

- maatschappelijk belang vd aristocratie neemt af

B OPKOMST BURGERLIJKE CULTUUR 1. Burgerij als nieuwe cultuurdraagster

- introduceert  enerzijds  ‘lage’  smaakpatronen  (amoreel hedonisme, prikkelcultuur),

anderzijds soort kritisch pragmatisme

- versmelting levensstijlen vd culturele elitegroepen (rijke adel en hoge burgerij)

Page 44: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

43

2. Stad als centrum vh cultuurleven

3. Smaakverschillen: klassieke >< burgerlijke smaak

- de Querelle des anciens et des modernes

cultuurpessimisten, rationalisme, plichtsbesef

><

cultuuroptimisten, emotionaliteit, individuele expressie

- architectuur en plastische kunsten

van majestisch naar frivool (accentueert genotscultuur)

van normatieve poëtica naar innige, speelse stijl

3. ROL EN SOCIALE BASIS VD BURGERLIJKE IDEEËN

Burgerlijke mentaliteit toont zich niet enkel in smaakvormen waarin de lage cultuur wordt

gerahibiliteerd, maar ook in de nieuwe ideeën die onder haar impuls worden geïntroduceerd.

Onder impuls vd burgerlijke kringen nieuw  maatsch  klimaat:  ‘vrije  meningsuiting’

A VERENIGINGEN bieden forum aan nieuwe burgerlijke ideeën

- Academies

- Salons (burgerlijk of gemengd): aanvankelijk vrij artistiek gericht, maar id 18de eeuw zeer

vaak ook politieke fora

- Leesgezelschappen

groeiende alfabetisering

boeken en tijdschriften gelezen

stedelijk café en eerste types van boekhandel

- Vrijmetselaarsloges: ideologische en religieuze verschillen opzij zetten en discussieforum

oprichten

B NIEUWE MEDIA : verspreiding burgerlijk gedachtegoed

- Afgestemd op breed publiek

bloei boekbedrijf

afname censuur

- Zedenkundige tijdschriften

verspreiden burgerlijke moraal

kritiek op politieke zeden vh Ancien Régime

Page 45: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

44

informeren  over  ‘goede  smaak’

- Spectatoriale tijdschriften

vernoemd naar beroemde voorbeeld The Spectator (1710-1724)

gevarieerde vorm

gevarieerde stijl

gevarieerde thematiek

C DE ROL VD BURGERVROUW ID 18DE EEUW - nieuw publiek van burgervrouwen

- taakverdeling man-vrouw

- alternatief: literatuur

Page 46: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

45

H10: PSEUDOCALISSICISME EN ROCOCO

1. ZEDENKOMEDIES VH PSEUDOCLASSICISME

A KENMERKEN

- Stereotiep stramien

- Uitgewerkte psychologische ontleding

- Liefde als centraal motief

B THE RESTORATION COMEDY (COMEDY OF MANNERS)

- blijspelvorm

- thematisch: schijnmoraal w bekritiseerd, lachen met domheden vd wereld

Congreve: Love for love (1695)

Gay: The  Beggar’s  Opera (1728)

C COMÉDIE LARMOYANTE

- burgerlijke sfeer (aankondiginb rococokunst)

- aandacht voor de rijkdom vh gevoelsleven (idyllische tafereeltjes, cf. schilder Watteau)

Marivaux: Le  jeu  de  l’amour  et  du  hasard (1730)

Beaumarchais : Le Barbier de Séville (1775)

2. ROCOCOLITERATUUR (2DE HELFT 18DE EEUW)

A TERMINOLOGIE

- Rocaille-sculptuur (weelderige ornamentvorm) + barococo (Italiaans voor barok) rococo

- Tov. maniërisme en barok:

= : beklemtonen vh sierlijke en het virtuoze

>< : afstand vh plechtige en het vertoon van uiterlijke pracht + richt zich op waarden

vd burgerij

B LITERAIRE KENMERKEN EN VERTEGENWOORDIGERS

1. Thematisch:

- Hedonisme: het barokke Welttheater wordt een profane Theaterwelt

Barok: theaterwereld versterkt dramatische inspanning in alledaagse wereld

Page 47: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

46

Rococo: theater is kunstmatig paradijs, geen wereldtheater maar prettige

theaterwereld

- Technieken om profane theaterwereld te scheppen:

proloog (in toneelstuken)

sentimentele setting (in proza) verwant met fêtes galantes uit de schilderkunst

Vb: Bellman: Epistels van Fredman (1770)

anakreontische poëzie: eveneens verwant met fêtes galantes

men meent terug te grijpen naar Griekse dichter Anakreoon: stereotiep pastoraal

kader mythologisch ingekleed, luchtige stijl, erotische toespelingen

Vb: Pope: Pastorals (1709)

- Melancholie: grote onzekerheid tav de vergankelijke wereld

geïdealiseerde fantasiewereld = schijnoptimisme: amoreel hedonisme niet te

verwarren met oppervlakkigheid

aangename vd wereld tonen + moeilijkheid vd instandhouding hiervan

Vb: Wieland: Die Gedichte des Agathons (1767)

- Bildungsroman: opvoeding, ontwikkeling, geestelijk rijpingsproces

2. Generisch

- Kleinere  genres  (idylle,  sprookje,  novelle…,)  ><  barok:  grote  drama’s

- Voorliefde voor melodrama (geeft uiting aan meer ludieke levenshouding)

- Voorkeur voor het genre mêlé (vermenging lyriek en proza, plastische kunst en literatuur

vb)

Vb: Pope: The Rape of the Lock(1712-14)

3. Formeel

Inventiviteit is belangrijker dan imitation (>< daarvoor: imitatie klassieke

compositiewetten)

- versieringen

- complexe compositie

- stijlfiguren zorgen voor speels effect

- open vorm

- multiperspectivisme

Page 48: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

47

H11: DE VERLICHTING

Verlichting en preromantiek = burgerlijke mentaliteit

- pragmatisme,  sceptisisme,  rationalisme:  l’homme  cultivé  vd  verlichting

- sentimentalisme, subjectivisme (preromantiek)

1. INLEIDING

A ONTSTAAN EN BETEKENIS VD VERLICHTING

- Theoretisch-filosofische stroming

adhv literatuur maken intellectuelen dat de ideeën bij groot publiek komen

- Radicale ideeën van burgerlijke origine

democratische ideeën

rationalisme

scepticisme

radicale verdraagzaamheid

pragmatisme

- Ideaalbeeld = kritische, pragmatische burger (cf. Renaissanca: l’homme  cultivé vs. le

gentilhomme)

- Ontstaan: Engelse burgerij (≠ FRA want een cultuur ontw binnen absolutistisch regime)

politiek: ENG verloor laatste resten vd feodale maatschappijstructuur, burgerij werd

drijvende kracht vh maatsch gebeuren

verspreiding: Siècle des lumiéres (fra) en Aufklärung (dui)

B INTELLECTUELE PIJLERS VD VERLICHTING

1. Filosofie:

filosofisch denken: andere functie – niet alleen maar theorie aanbieden, maar van nut als

Praktische Rede, als Gezond Verstand

- Descartes en Spinoza: rationele verklaring

- Kant: Verlichting = “bevrijding  uit  de  onmondigheid  waaraan  we  zelf  schuld  hebben”

- Belangrijk in 18de eeuw:

wordt basisdiscipline ad universiteiten (theologie)

verovert de salons

filosofische publicaties verdubbelen in aantal

Page 49: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

48

2. Religie

traditioneel theïsme verliest aan invloed DUS pogingen religieuze denken een rationeel

fundament te verlenen

- ontstaan vh deïsme

= schepper is verantwoordelijk voor het ontstaan vd kosmische orde, maar grijpt niet

persoonlijk in in zijn schepping: mens is verantwoordelijk voor zijn daden en moet

vertrouwens op zijn rationele vermogens

- freethinkers

= wijzen elke vorm van religiositeit af, vermits geloofsact onverzoenbaar is met de

redelijkheid

3. Ethiek

zelfde tendens tot filosofische, rationele fundering

David Hume: ethische principes niet universeel, noch boventijdelijk – beoordelen van

menselijk gedrag door mensen, geen door God gegeven waarheid

4. Popularisering filosofie, deïsme en ethiek

encyclopedieën en andere filosofische geschriften

- Diderot  en  Alembert:  L’encyclopédie  (1751-1771, 33dln.)

= synthese vd toenmalige kennis + lezer overtuigen vd waarde vd Verlichtingsideeën

- Voltaire (1694-1778)

=  zeer  gevarieerde  publicaties  (pamfletten,  satires,  filosofische  ‘open  brieven’…,)

2. VERTEGENWOORDIGERS VH VERLICHTINGSDENKEN

- veleer beschouwende genres: brief, essay, conte philosophique en journalistieke artikels

- dramatiek: groot publiek bereiken

- opgang vh romangenre

A FILOSOFISCH GEÏSPIREERDE LITERATUUR

LESSING (1729-1781)

Nathan der Weise

- pleidooi voor religieuze tolerantie

- verlichtingsethiek: stelt dat de vraag naar de enige en ware godsdienst zinloos is

DIDEROT (1713-1784)

Page 50: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

49

Jacques le fataliste et son maître

- anticlericaal

- scepticisme, determinisme

- bewonderde Engelse burgerlijke literatuur (cf. Richardson): aandacht voor het alledaagse,

gewone gevoelens en de mogelijkheid tot empathie

VOLTAIRE (1694-1778): CONTES PHILOSOPHIQUE

Candide  ou  l’optimisme  

- satire

- pleidooi voor burgerlijk pragmatisme

- anti-metafysisch en anticlericaal

POPE (1688-1788)

An essay on Criticism

Essay on Man

- beïnvloed door vormvirtuositeit en het speelse vd rococo

- evolueert naar een beschouwende, verstandelijke lyriek die uitdrukking geeft ad

verlichtingsmentaliteit

B DE BURGERLIJKE ZEDENROMAN IN ENGELAND

= 18de eeuwse realistische roman

1 alledaagse problemen zoekende/ twijfelend held

2 alledaagse sentimenten

3 waarden  en  zeden  uit  “ware  leven”

4 alledaagse taal

DEFOE (1660-1731) DH

Robinson Crusoe (1719)

- lofzang op burgerlijke deugden

- exotisch kader vd roman sluit aan bij de koloniale expansie van Engeland (gedragen door

burgerij)

- = schipbreukeling die op eigen kracht de weerbarstige natuur aan zich onderwerpt en een

nieuwe wereld weet op te bouwen

SWIFT (1667-1745)

Gulliver’s  Travels  (1726)

= ridiculiseert nieuwe burgerlijke klasse en de nieuwe wereld die zij opbouwden; confrontatie

ve problematische held met een problematische SL (voorbode 19de eeuws realisme)

Page 51: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

50

- hekelt vooruitgangsoptimisme

- toont aan dat de menselijke/ burgerlijke ambitie tot een onmenselijke machtsstrijd leidt

FIELDING (1707-1754)

The History of Tom Jones, a Foundling (1749)

= gesch ve vondeling die zich na een onstuimige jeugd ontpopt tot een voorbeeldig

echtgenoot;  wordt  symbol  vd  ‘aanvaardbare  middelmaat’

- grote mensenkennis

- eerste  die  erin  slaagt  ‘menselijke  komedie’  id  vorm  ve  verhaal  gestalte  te  geven

C DE SENTIMENTELE ZEDENROMAN

RICHARDSON (1689-1761)

Pamela or Virtue Rewarded (1740-41,4dln.)

= briefroman waarin dienstmeisje Pamela symbool staat voor deugdzaamheid, die

deugdzaamheid wordt door haar omgeving op de proef gesteld maar uiteindelijk overwint de

deugd en Pamela wordt beloond (prototype wensdroomliteratuur)

Clarissa Harlowe (1747-1748, 7dln.)

- fungeert op eenzelfde intrige

- stelt huiselijke kader en kleine, alledaagse problemen centraal

- aandacht voor de morele problemen = bevestiging puriteinse zedelijkheidsidealen

- getuigt van toegenomen belang vh emotionele id romanliteratuur

STERNE (1713-1768)

The Life and Opinions of Tistram Shandy, Gentleman (1760-1767)

- vertelt levensverhaal

- niet mbv een chronologisch schema: uitgangspunten beschaouwen veeleer algemene

beschouwingen  vh  “Leven”

- haast  ‘plotloze’ roman, collage v aan elkaar geschakelde opmerkingen en reflecties over de

levenshouding vd mens

- experimenteel

PREVOST (1697-1763)

Manon Lescaut (1761)

- vermenging van moralisme (zedenroman) en emotionaliteit (sentimenteel) (cf. Richardson)

- onmogelijke liefde tss twee jonge mensen die hen beiden fataal worden

Page 52: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

51

H12: PREROMANTIEK

1. INLEIDING

A SITUERING VD PREROMANTIEK Preromantiek = vernieuwende visie op het schone + nieuwe motieven

- Schoonheid vanuit het perspectief vh subject (burger streeft naar intimiteit)

- Subjectieve emotie

tov nuchterheid vd burgerlijke maatschappij

tov classicistische strengheid

- Niet-klassieke motieven

- Ook aanwezig bij de realistische romanciers uit de verlichtingsbeweging

- Geleidelijke opgang in de 18de eeuw

B FILOSOFISCHE ACHTERGROND VD PRERO MANTIEK - Rousseau (1712-1778): belangrijk verlichtingsdenker + ideoloog vd preromantiek

Discours sur les sciences et les arts (1750)

intellectuele vooruitgang in de gesch = zedelijke achteruitgang

pleit voor terugkeer naar menselijke natuurtoestand

Discours  sur  l’origine  et  les  fondaments  de  l’inégalité  parmi  les  hommes  (1755)

oorspronkelijke natuurtoestand (le bon sauvage) geperverteerd door :

1 ontstaan van privé-eigendom

2 ontstaan van autoritaire gezagsvormen

3 ontaarding van macht in willekeur

- Ideeën in die werken ontwikkeld = basis latere publicaties

Du contrat social, ou Principes du droit politique (1762)

volk is de drager vd souvereine staat

Emile,  ou  l’Education (1762)

ongereptheid vh kind vrijwaren

- Rousseau is laatste exponent vd Verlichting, en tegelijk de scherpste criticus ervan

2. KENMERKEN VD PREROMANTISCHE ESTHETISCA

A ORIGINALITEIT VD L ITERAIRE VORMGEVING

Page 53: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

52

- Afwijken vd klassieke en de classicistische vorm

- Shakespeare-cultus

gepassioneerde toon, originaliteit + feit dat hij van regels afwijkt

- Originaliteit (creatio vs. imitatio)

B THEMATISCHE KENMERKEN 1. Subjectieve emoties

liefde, het verdriet en het liefdesverdriet

Briefromans in Richardsoniaanse traditie:

- Rousseau: Julie ou La nouvelle Héloïse (1761)

= liefdesgeschiedenis die door maatsch conventie onmogelijk gemaakt wordt,

vernieuwing wegens contrast met rationalistische uitgangpunten vd 18de eeuw

- Sturm und Drang-beweging: Goethe, Lijden vd jonge Werther (1774)

2. Escapistische motieven

- Natuurmotief

Religieuze bewondering voor de natuur, vb James Thomson: The Seasons (1730-

Spontane creaties vd natuur worden verheerlijkt (vb overwoekerende ruïnes)

Oerkracht, spontaan

Keert terug in laat-18de-eeuwse tuinarchitectuur (>< classicisme)

- Het bovennatuurlijke en het angstaanjagende

Graf-en maanpoëzie, motief vd dood en de nacht

Gray: Elegy written in a Country Churchyard (1751)

Gothic Novel

Angstaanjagend décor

Personages: gevaarlijke en mysterieuze antagonist en onschuldige,

ongerepte heldin

Plot: geweld en bovennatuurlijke gebeurtenissen

Motieven:  seksueel  verlangen,  bezitsdrang…,

Belangrijkste auteurs:

Walpole: The Castle of Otranto (1764)

Radcliffe: The mysteries of Udolpho (1794)

- Cultus vh ongerepte

Page 54: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

53

Het ongerepte verleden: herontdekking vd Keltische en Oudgermaanse cultuurpoëzie

(= Ossianisme)

De volksziel: volk treedt ih volkslied op als collectief scheppend geheel

preromantiek bewondert zulke oerpoëzie vooral voor haar spontaneïteit en haar

regelloosheid

Het kinderlijke en het onschuldige (Rousseau: Emile)

- Nostalgie naar het verleden

Keltische en Oudgermaanse wereld: waarom?

patriottische gevoelens

heldhaftige daden van voorouders

sentimentele, geëxalteerde liefde (vaak melancholisch weergegeven)

ongerepte natuur en oerkracht

- Terug naar de religie

Page 55: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

54

L ITERA I R E O N T W I K K E L I NGEN I D 1 9 D E

EEUW

INLEIDING: LITERAIRE ONTW. ID 19DE EEUW

1. CONTINUÏTEIT TOV DE 18DE EEUW

Preromantiek (het emotionele) romantiek en symboliek

Verlichting (kritische rede) realisme en naturalisme

NUANCE: realisme in romantiek en symboliek + romantisme in realisme

2. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT

A DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE - Economisch: Engeland (omstreeks 1800) wereldmacht, industriële massaproductie,

kapitalisme

- Sociologisch: polariteit tss kapitaal en arbeid; niet langer statusgroepen, maar groepen die

ontstaan zijn door hun economische positie beheersen het soc leven

- Econ. en soc. verschuivingen gevoel van voortdurende dynamiek

B CULTURELE GEVOLGEN ZIE SLIDE

3. KUNSTSOCIOLOGISCHE SITUATIE: AUTONOMIE VD KUNSTENAAR

- Autonomie vd kunstenaar

Individualistisch tov wereld + ook op materieel vlak autonoom

literatuur ontdoet zich van externe dwang

Nieuwe levenshouding: stedelijke bohèmekringen

Sociale rol: dandy, snob, flaneur

- Gevolg: kunst als oppositie

Page 56: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

55

Realistische literatuur: kritische oppositie tov de geïndustrialiseerde en

verburgerlijkte SL

Esthetische oppositie: romantici en symbolisten verzet tg moderne cultuur

- Radicaalste uitdrukking: L’art  pour  l’art-beweging binnen het symbolisme

Theoretische basis: Gautier (1835) + navolgers

In de schilderkunst: primauteit van esthetische kwaliteiten; alleen eigen esthetische

visie is van belang

Page 57: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

56

H14: ROMANTIEK

1. LITERAIRE KENMERKEN

A KUNSTSOCIOLOGISCHE KENMERKEN Grote afkeer van algemene normensystemen

1. Persoonlijke poëticale reflectie

= literaire richtlijnen worden geformuleerd in individuele manifesten

2. Creatio

= doorbreking van bestaande literaire normen wordt het uitgangspunt (creatio vs. imitatio)

Wordsworth en Coleridge: Lyrical Ballads (1800), beschrijven de bron van lyrische

creativiteit  als  “Emotion  recollected  in  tranquility”

Poëzie is maw zowel spontaan als beheerst

3. Genie-cultus

= nadruk op de esthetische vermogens vd kunstenaar

Poeta faber (kunstenaar is geen vakman) >< Poeta vates (een bezield, geïnspireerd

dichter met profetische allures, bemiddelt tss het alledaagse en een bijzondere,

bovenpersoonlijke waarheid)

4. Byronic Hero

= het romantische persoonlijkheidsideaal (gestalte aan gegeven dankzij Lord Byron)

- Weerstand tg elke dwang uit de buitenwereld

- Immoreel cynisch zelfbeeld

- Mal du siècle-gevoel

- Cultuurmoeheid en levensverveling worden koket spel met leven en dood

B FORMELE KENMERKEN - Originaliteit

cf. preromantische Shakespearecultus

originele vormgeving = authentieke verbeeldingswereld + subjectieve esthetische

ervaring

Variatie

Zo groot mogelijke vrijheid (losser ritme, nieuwe versvormen)

Vaak voert dit echter tot hyper-individualistische, pathetisch aandoende

kunstwerken

Page 58: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

57

- Stilistische eenvoud

Coleridge: toon en ritme vd conversatie om aan gedichten een eenheid te geven

Heine: nadruk op verstaanbaarheid

C INDIVIDUALISTISCHE THEMATIEK 1. Het geniale individu >< de maatschappij

- Bewondering voor grote persoonlijkheden

- Geëxalteerde verheerlijking vd vrijheidsstrijd

- Karaktereigenschappen zoals trouw, vrijheidsdrang, existentiële authenticiteit en

moedig zelfbewustzijn staan centraal

cf. Byronic Hero

Schiller (1759-1805) & Goethe (1749-1832)

2. Esthetische genie >< banale wereld

- Sterk doorgedreven individualism

- Kunstenaar is een individu dat zich onderscheidt door zijn vermogen schoonheid te

scheppen

Wordsworth:  ‘kunstenaar  communiceert  met  een  gelijke,  maar  staat  er  niettemin  

boven’  (grotere  sensibiliteit,  kennis  en  betere  mensenkennis)

- Shelley (1792-1822): schoonheidscultus

- Keats (1795-1821):  ‘A  beauty  is  a  joy  for  ever’

D IRRATIONELE MOTIEVEN 1. Ongeremde, passionele emotie

- Tegenstelling tss gewoon-buitengewoon

- Liefdesmotief (geïdealiseerde liefdesbeleving en grenzeloze passie): zoektocht naar

absolute liefde

Goethe (1749-1832) & De Musset (1810-1857) confrontatie met machteloosheid en

depressie, sterke emoties

- Het romantisch verlangen: Sehnsucht

= melancholisch verlangen naar het onbereikbare en principieel onvindbare, uiteindelijk

ook verlangen naar de dood

Novalis (1772-1801) alleen, nacht, natuur en het sprookje zijn waardevolle

werkelijkheid

Leopardi

Page 59: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

58

2. Escapistische motieven

- Natuur

Onbestemd en onbepaald verlangen drijft de dichter naar de natuur, het ideale

toevluchtsoord

Natuur fungeert als spiegel van stemmingen en gevoelens (cf. preromantiek)

Wordsworth (1770-1850) Niet zomaar beschrijvende natuurpoëzie, maar zijn

hoogstpersoonlijke waarnemingen, reflecties en emoties

- Fascinatie voor het duistere en bovennatuurlijke

cf. preromantiek

verschil horror/ terror

Verdere evolutie vd Gothic Novel

Mary Shelley Frankenstein (1818)

Edgar Allan Poe The Tell-Tale Heart (1843)

Stevenson Dr. Jeckyll and Mr. Hyde (1886)

Stoker Dracula (1897)

- Het kinderlijke en het ongerepte

Wordsworth Lucy-Poems (1799) & Blake Songs of Innocence (1789)

- Historische thematiek: ontvlucht de werkelijkheid in geïdealiseerd verleden

Scott Ivanhoe (1819)

- Exotisme: niet alleen nostalgie naar het historisch verre, maar ook het geografisch

verwijderde

Oriëntalisme

Wijde westen

Chateaubriand (1768-1848) Atala (1801), René (1802)

3. Religieuze motieven

- Mystieke eenwording met het sacrale (= irrationele religiositeit)

- Veeleer pantheïstisch of deïstisch dan dogmatisch-theïstisch: centraal staat immers de

religieuze eenwording van mens en natuur

Blake & Colleridge & Goethe

3. REALISME IN HET KADER VD ROMANTIEK

Page 60: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

59

- Originaliteitsstreven nieuwe verhaalstof: (schijnbaar) onesthetisch ervaringsmateriaal

=  voorheen  verboden  thema’s

- Sociale  thema’s:

Verbodenheid met de arbeidersklasse

Strijd tegen onderdrukking, maatschappelijke emancipatie

Sue: fueiletonverhaal Les mystères de Paris (1843)

Georges Sand (1804-1876) : protofeministische romans

Victor Hugo (1802-1885) : Les misérables (1862)

- Gevoel en maatschappij : tragisch conflict

Strendhal (1783-1842) : Le rouge et le noir (1830)

Balzac (1799-1850) : La Comédie Humaine (cyclus)  vooral  jaren  ‘30

Authenticiteit  (gevoel,  plichtsbesef,  trouw…,)  ><  druk  vd  moderne  SL  (geld,  ambitie,  

macht…,)

Page 61: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

60

H15: REALISME

1. INLEIDING

Tweede helft 18de eeuw, wetenschappelijk optimisme (geest vd Verlichting)

Varianten vh realisme:

1 Realisme id novelle

2 Realisme id renaissanceroman

3 Realisme id 18de eeuwse burgerlijke roman

4 Kritisch realisme in Rusland, Frankrijk (15de eeuw  ,  vanaf  jaren  ’40)

- Psychologische analyse

- Sociale analyse

5 Naturalisme  (vanaf  jaren  ’70)

idem, maar deterministisch

6 Impressionistisch  realisme  (vanaf  jaren  ’70)

idem, maar aandacht voor esthetische bedrijving

7 Psychologisch realisme

sociale analyse op de achtergrond

2. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT

A FASCINATIE VOOR WETENSCHAP EN OBJECTIVITEIT - Wetenschappelijk socialisme van Karl Marx (1818-1883)

- Economisch georiënteerd utopisme

- Positivisme van August Comte (1789-1857) op het vlak vd sociologie

- Atheïsme

gebaseerd op wetenschappelijk bijbelonderzoek

ondermijnt de verklaringskracht van religie en metafysica op zeer radicale wijze

B DETERMINISTISCH MENSBEELD mens is ingebed in een netwerk van materiële factoren dat hem grondig bepaald

- Biologische determinanten: evolutieleer van Charles Darwin (1809-1882)

Page 62: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

61

- Culturele en biologische determinanten: Hippolyte Taine (1828-1893) “race,  milieu  et  

moment”

C ‘MAAKBAARHEID’  VD  WERELD geloof in de veranderbaarheid van de mens en van de samenleving

3. KENMERKEN VAN DE REALISTISCHE ESTHETICA

A KENMERKEN VAN DE REALISTISCHE ROMAN - De roman als kunstvorm:

‘Lage  stijl’:  beschrijving  van  de  alledaagse  werkelijkheid  +  volgens  de  regels  vh  

komische of didactische genre

‘Hoge  stijl’:  vanaf  18de eeuw zo beschouwd

- Aandacht voor maatsch. en psych. context

Analyse

Inleiding op Germinie Laceteux (Gebroeders De Concourt) – 1865

geen  liefdesverhaal,  maar  ‘De  kliniek  vd  liefde’

nieuwe artistieke houding propaganderen

- Realistische technieken

Streven naar objectieve observatie

auteur blijft op de achtergrond

impartialité (onpartijdigheid) + impassibilité (onbewogenheid)

Doorbreken van het lineaire, chronologische verhaalverloop

in media res (ex abrupto-begin: zonder overgang id feitenwereld ingeleid)

retrospectieve techniek

Naturalisme: causale verbanden belichten

sociale en psychologische erfelijkheid

Impressionisme: zintuiglijke prikkels adequaat weergeven in een nauwkeurige en

smaakvolle stijl

B KENMERKEN VAN HET REALISTISCH EN NATURALISTISCH DRAMA (THEATER) - Essentieel element = de dialoog

- Menselijk aspect (voorstellen van katakters en van tragische conflicten) is ondergeschikt aan

de tijdsgebonden strekking (inspelen op actualiteit om emancipatorische redenen)

Page 63: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

62

determinering van sociale en psychologische context vervangt het noodlot uit de klassieke

roman

- Om realiteit adequaat weer te geven:

aandacht voor het sociale leven

nieuwe visie op constructie van personages (determinering van de mens door oa

historische werkelijkheid)

alledaagse spreektaal

voorstellen van alledaagse (kleinburgerlijke of volkse) figuren

4. VERTEGENWOORDIGERS VD REALISTISCHE ROMANKUNST

A DE FRANSE REALISTI SCHE ROMAN GUSTAVE FLAUBERT (1821-1880)

Madame Bovary (1857)

- Principes van de impassibilité en de impartiabilité

- Provocerend en normdoorbrenkend

- Groteske contrasten

L’éducation  sentimentale  (1874)

- Een van de grote Bildungsromans vd 19de eeuw

- Grote invloed op latere psychologisch-realistische roman

EMILE ZOLA (1840-1902)

= Theoreticus vh Franse naturalisme

Le roman expérimentale (1880)

- Poogt alle aspecten vh moderne leven te catalogiseren in één romancyclus

- Uitgangspunten van naturalisme worden verklaard

- Verzamelen van documenten

- Soc. promlematiek: donkere zijde vd maatschappij en individu

schrijven als geëngageerd intellectueel

- Deterministische theorieën

= erfelijkheid (sociale milieu-psychologische factoren)

vergelijkt activiteit vd romancier met die vd medicus: diagnosteren vd symptomen

omtrent maatschappelijke situatie

Page 64: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

63

B DE ENGELSE REALIST ISCHE ROMAN Victoriaanse periode (1837-1901)

= gematigd realisme

- niet dezelfde sociale bewogenheid als bv het Franse realisme

- optimistisch  geloof  in  de  ‘mensheid’

DICKENS (1812-1870)

- Deel autobiografisch, daardoor sociale dimensie

Zelfkant vd samenleving

Oliver Twist (1828)

Klassejustitie

Bleak House (1853)

Onrechtvaardige verdeling van de rijkdom/ onderdrukking

Hard times (1854) en Great Expectations (1865)

- Conform de Victoriaanse moraal: kritiek op sociale toestanden geneutraliseerd door

sentimentalisme en moralisme

- Uitgesproken realistische kenmerken

THACKERAY (1811-1863)

- Victoriaanse moraal heeft minder impact op Thackeray

- Scherpe ironische en satirische houding

- Vanity Fair (1847): kritiseert het feit dat sociale schijn vaak meer wordt gewaardeerd dan de

maatschappelijke realiteit

DE GEZUSTERS BRONTË (1816-1855 – 1818-1848)

- Jane Eyre (1847): analyseert de individuele, romantische hartstocht zonder in weekheid of

sentimentalisme te vervallen

- Wuthering Heights (1847):  vgl.  ‘realistische  romantiek’  (conflict  emotie-SL)

demonische verbeelding (gothic) en hartstocht-en liefdesthematiek

sterke psychologische uitwerking vd karakters

ELIOT (1819-1880)

C DE RUSSISCHE REALI STISCHE ROMAN

Page 65: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

64

Reflecteert op de Russische samenleving die niet modern is (tsaristische dictatuur, censuur,

religieuze  dogma’s,  dominantie  vd  aristocratie)

Realistische roman in die situatie: rol van propagandist vd waarden vd Verlichting + sterk gericht

op analyse vd menselijke psyche

TOERGENJEV (1818-1883)

- Zorgde voor doorbraak vd Russische literatuur in W-Eur

- Vaders en zonen (1862): intellegentsia >< tsaristische dictatuur

Oudere generatie idealistisch en romantisch georiënteerd

Jongere generatie nihilistisch en kritisch dankzij Verlichting (= hoop)

DOSTOJEVSKI (1821-1881)

- Zeer belangrijk voor verdere ontwikkeling vd Westerse roman

- Oppervlaktestructuur: spannend en spectaculair handelingsverloop

- Dieptestructuur: groot psychologisch realisme + doorgedreven ideële organisatie

- Slavofilie >< tsaristisch regime

benadrukt nationale eigenheid en waarde vd godsdienstige tradities

TOLSTOJ (1828-1910)

- Novelles: opvallende stijl en morele problematiek

- Sociaal-realistische frescoromans: passionele geschiedenis maar ook panoramisch beeld vd

Russische maatschappij

5. VERTEGENWOORDIGERS VH REALISTISCHE EN NATURALISTISCHE DRAMA

IBSEN (1828-1906)

- Neemt burgerlijke maatschappij op de korrel

Huichelarij vd zgn. Steunpilaren vd maatschappij (1877)

Ondergeschikte positie vd vrouw

Dubbelmoraal in het burgerlijk huwelijk

- Heeft zich een retrospectieve techniek eigen gemaakt die brak met de zuivere intrige-

techniek (grote invloed op evolutie vh drama!)

STRINDBERG (1849-1912)

Page 66: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

65

- Verhouding man-vrouw: als strijd op leven en dood tss twee fundamenteel verschillende

wezens

- Oefende veel invloed uit op Frans naturalistisch toneel

- Oefende veel meer invloed uit op moderne toneel (via Duits expressionisme)

HEIJERMANS (1864-1924)

- Vertegenwoordiger vh Nederlandse naturalisme

- Zinvolle literatuur volgens hem: bewustmakende functie door verwijzingen naar maatsch.

context

- Nadruk op levensechtheid van personages

- Uitbeelding van situatie in een milieu staat centraal (niet ontwikkeling en afsluiting vd

handeling zoals in een klassiek toneel)

- Kantte zich tegen de l’art  pour  l’art-doctrine vd Tachtigers (cf. symbolisme)

Page 67: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

66

H16: SYMBOLISME (19 DE EN VROEGE 20STE EEUW)

1. KENMERKEN

A FORMELE KENMERKEN - Impressionistische stijl

hoogstpersoonlijk en suggestief

plastische en muzikale taaleffecten om impressies gestalte te geven

- Centraal plaatsen van symbolen

realiteit achter of boven de zintuiglijke wereld uitdrukken

zintuiglijke fenomenen refereren aan psychologie

B THEMATISCHE KENMERKEN Correspondentie tussen symbool en psychische werkelijkheid/ macrokosmos en microkosmos

- Ik-cultus: introspectie

- Liefdesmotief: liefde vervult rol vd bemiddelaar, bewerkt harmonie tss het subject en de

objectieve wereld

- Paranormale en metafysische: sterk spiritualistische anti-materialistische levensvisie

- Esthetisme: uit de gewone werkelijkheid wordt het buitengewone gepuurd/ alchemie

“Wanneer  hij,  als  een  dichter,  soms  de  stad  ingaat,

Veredelt hij het lot van zelfs de laagste staat,

Hij meldt zich aan als een vorst, maar stil, zonder lakeien,

In  ziekenhuizen,  evenzeer  als  in  paleizen.”

(Baudelaire,  ‘De  Zon’)

- Decadentisme: innerlijke verscheurdheid (cf. poète maudità + Spleen-gevoel

- Moderne wereld is geen taboe meer: moderniteit esthetiseren/ creatie ve kunstmatig

paradijs (cf. Les paradis artificiels)

2. VOORLOPERS VH SYMBOLISME

CHARLES BAUDELAIRE (1821-1867)

Formele kenmerken:

- Stijl bouwt voort op en breekt met de romantiek

- Veelvuldig gebruik van synthesie de wereld verbergt geheimzinnige overeenkomsten

Page 68: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

67

- Neiging tot vormcultus

Thematische kenmerken:

- Ambivalentie vh banale en het schone

- Correspondentieleer: zintuiglijke wereld wordt geconcipieerd als een geheel van

geheimzinnige relaites tussen de dingen en tussen het ik en de wereld

kan men een religieuze verbinding noemen (religare)

- Thema’s  zijn  uitgesproken  modern  

- Schoonheidscultus: les paradis artificiels

- Ambivalentie vh decadentisme: tegelijk aangetrokken door het zuivere en het schone en

door het kwade, perverse en onesthetische

VERLAINE (1844-1896)

Thematisch verwant met de speelse rococopoëzie, TOCH vernieuwing: muzikaliteit vd gedichten

MALLARMÉ (1842-1898)

- Dichtkunst moet suggereren en onbewust op de lezer inwerken

- Poëtisch taalgebruik (la parole essentiel >< alledaagse taalgebruik la parole immédiate) werkt

op de lezer in met klanken, associaties en symbolen opdat de innerlijke werkelijkheid het

best zou benaderd worden

3. DE SYMBOLISTEN

A DE SYMBOLISTISCHE BEWEGING Onstaat in de jaren tachtig in Frankrijk

B SYMBOLISCHE DICHTERS = laat-symbolisme: het werk van enkele van de belangrijkste symbolisme situeert zich in de 20ste

eeuw, terwijl de bloeiperiode in het laatste kwart vd 19de eeuw was

VALÉRY (1871-1945) FRA

- Sterk door Mallarmé beïnvloed, vooral door diens intellectualisme

- Poëzie is toverspel met taal

zijn gedichten zijn vaka opgebouwd mbv mathematische combinaties

Page 69: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

68

RILKE (1875-1926) DUI

- Aanvankelijk esthetisme: stijl is impressionistisch + geraffineerde en vaak gemaniëreerde

vorm + lyrisch proza

- Geleidelijk geëvolueerd naar modernistische stijl: eenvoudige dictie en een sterke

symbolische lading

YEATS (1865-1939) ENG

- Tot 1900: poëzie dromerig en romantisch, vol nostalgie, geïnspireerd op het Ierse

natuurschoon, met een zangerig-evocatieve woordenschat en traag ritme

- Vanaf Responsibilities (1914): beeldspraak helderder, woordenschat benadert natuurlijke

spreektaal en gedichten krijgen satirische inslag

C SYMBOLISCH THEATER MAETERLINCK (1862-1949)

- Ontwikkelt het idee vh drame esthetique

= theatervorm waarin de dramatische handelingslijn alle spanning wordt ontnomen

Catastrofe vormt niet de ontknoping maar fungeert als uitgangspunt

Stukken worden volledig gedragen door de symboliek

Dramatische scènes fungeren als decor om gevoelens en stemmingen te

symboliseren

Mythisch-symbolisch decor

- Motief = blindheid

menselijk existensie wordt vergeleken met een toestand van permanente blindheid

- Centrale motieven = dood, het noodlot en de liefde

TSJECHOV (1860-1904)

- Toneel zonder actie en zonder heldhaftige daden

- De Kersentuin (1903): kersentuin staat symbool voor de maatschappij – individuen die

vruchteloos de samenleving pogen te redden

D HYPER-ESTHETICISME IN HET SYMBOLISCH PROZA

Sleutelwerken:

- A Rebours (1883) van Huysman (1848-1907)

kunstmatige wereld, afgeschermd van de gewone gang der dingen

Page 70: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

69

vergelijkbaar met Jugendstil/ Art Nouveay

- The Picture of Dorian Gray (1891) van Oscar Wilde (1854-1900)

- Bruges-la-morte (1892) van Georges Rodenbach

- D’Annunzio  (1863-1938)

- Proust (cf. hoofdstuk 18)

Page 71: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

70

D EEL 6 : L ITERA IR E O N TW I KKEL I NGEN I D

1 6 D E EEU W

H17: DE HISTORISCHE AVANT-GARDE BEWEGING (CA.1910-CA.1930)

1. CULTUURHISTORISCHE CONTEXT EN PERIODISERING

A CULTUURHISTORISCHE CONTEXT 1. Religieus en moreel besef versplintert (oiv nieuwe filosofische en cultuurtheoretische

inzichten)

- Les maîtres de soupçon

denkers vh wantrouwen: Nietzsche, Freud en Marx

Mens is niet altijd meester over handelen en denken

Impliceert existentiële crisis: mens is een vreemdeling id wereld

- Conservatief cultuurpessimisme

Spengler (1880-1936): De ondergang vh Westen

2. Alternatief: nieuwe visie op de mens

- God is dood (Nietzsche): het bevrijde individu

- Technologisch en wetenschappelijk denken: relativisme

- Cultus vd moderniteit

B TERMINOLOGIE - Begrip avant-garde als stilistische categorie

- Historische avant-gardebewegingen (typisch 20ste-eeuws verschijnsel, vanaf ca. 1910)

C PERIODISERING - 1905-1920: futurisme, kubisme, expressionisme, imaginisme, dadaïsme

- Na WOI: constructivisme, surrealisme

- 1930-1960: reactie neo-stijlen en modernisme

Neo-realisme, laatsymbolisme, neo-romantiek

Socialistisch realisme in Rusland, fascisme (tijdens interbellum)

Page 72: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

71

Neo-realistische, existentialistische literatuurstromingen na WOII

- Na 1960: neo-avant-gardebewegingen

Neo-dadaïsme, neo-surrealisme, neo-expressionisme

Pop-art

Nouveau-roman, concrete poëzie

= structuralistisch type van avant-gardeliteratuur

2. KENMERKEN

A KUNSTSOCIOLOGISCHE KENMERKEN - Artistieke subculturen

tijdschriften, cafés, cabarets

- ‘Voorhoede’  vormen  tegen  bestaande  orde

Afkeer tov het establishment, de maantschappelijke elite

Anti-eletisme (artistiek)

Politieke en artistieke actie

B ARTISTIEKE KENMERKEN radicale vernieuwingsdrang; consequent anti-traditionalisme

1. Verwerping van de conventionele communicatie

- Rationeel >< affectief

het creatieve proces moet zich laten leiden door het onbewuste associatievermogen

vd menselijke psyche

Futurisme: parole in libertà

Expressionisme: Reihungsstil

Surrealisme: écriture automatique

- Het zuiverlijke, kinderlijke

2. Nadruk op originaliteit vd communicatie

Aandacht voor sonoriteit, voor typografie

3. Kunst als spel

- Anti-kunst (>< schoonheidsideaal vd renaissance)

- Stimuleren vd creativiteit

Montage- en collagetechniek

Zulke formele innovaties verplichten publiek tot participatie

Page 73: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

72

4. Doel = vermengen kunst en leven

democratiseren vh esthetische

- Aspecten vh leven in kunstwerk opnemen

- Artistieke activiteit sluit aan op alledaagse leefwereld

3. FUTURISME

A THEMATISCHE KENMERKEN - Cultus van energie en dynamiek

- Verheerlijking van de daad

creativiteit in het alledaagse

- Wereld van morgen opbouwen

B FORMELE KENMERKEN Dynamisch en vrij taalgebruik: afwijkende visie op literaire communicatie

- Parole in libertà

- Russisch Futurisme ontwikkelt transmentale Zaumtaal, met nieuwe woorden die een nieuwe

wereld zou scheppen

MARINETTI (1876-1944)

MAJKOVSKI (1893-1930)

4. EXPRESSIONISME

= sterk antiburgerlijke literatuurstroming: sociaal-politieke + existentiële problemen

A ONTSTAAN - Berlijn, ca. 1910 (voor WOI)

- Verspreiding via tijdschriften (Der Sturm en Die Aktion)

- Pinthus – Menschheitsdämmerung = bundeling eerste expressies vd expressionisten

B FORMELE KENMERKEN Men will een revolutie van taal

- Gebruik vh vrije vers

- Onderschikking vh metrum aan ritme

Page 74: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

73

- Reihungsstil (= simultaneïteitstechniek)

Hoddis - Weltende (1911)

rijgt sprongsgewijs beelden aan elkaar en suggereert op die manier angstgevoelens

- Variant in het proza: montagetechniek

C THEMATISCHE KENMERKEN 1. Existentïele motieven

- Existentiële crisis: wanhoop, angst en vereenzaming

- Geloof in redding

Via een Nietzscheaanse Unwertung aller Werte

Via spiritualisme

2. Sociale motieven: wereldondergang en regeneratie

- Ondergang vd burgerlijke maatschappij: Menschheitdämerung

Evocatie van chaotische impressies en apocalyptische motieven

Heym – Umbra Vitae (1912)

grootstadsmotief

Metaforen betreffende verval, ziekte en dood

Benn – Morgue (1912)

- Herstel= apocalyptische motieven gaan gepaard met positieve noot (Nietzscheaanse)

mens kondigt zich opnieuw aan (= Morgenrot)

Paul van Ostaijen – Music-Hall (1916), Het Sienjaal (1918)

5. DADAÏSME

= meest radicale en meest internationale avant-gardebeweging; sterk nihilistisch en anarchistisch

A ONTSTAAN - Gegroeid uit het expressionisme

- Eerste dadaïstische groep: immigranten tijdens WOI die naar Zürich trokken uit protest tegen

de  ‘waanzin  van  de  tijd’   Cabaret Voltaire

- Centrale figuur = tristan Tzara

= auteur van menig Dadaïstisch Manifest

- Na oorlog: verspreiding naar verschillende Europese hoofdsteden

Page 75: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

74

B KENMERKEN - Volledige vrijheid en spontaneïteit

klankgedichten,  geruisconcerten,  fotomontages…,

- Onvrede met de bestaande burgerlijke cultuur + hypocriete beschaving die de WO niet

konden vermijden

- Anti-kunstmentaliteit

Provoceren burgerlijke smaaknormen

Stellen dat enkel primitieve naïviteit waardevol is; de rest is pretentie

Wijzen alle wetten van taal en verstaanbaarheid af

Combinatie van klanken, woorden zonder betekenisverband

6. SURREALISME

A ONTSTAAN - Gegroeid uit dadaïsme

- Uitgangspunten:

Rimbaud (1854-1891):  zintuigen  ‘ontregelen’  en  creatieve vermogens afstemmen op

de magie vh woord (l’alchemie  du  verbe)

Lautréamont (1846-1870) – Les chants de Maldoror: bizarre en groteske visioenen,

verheerlijking vh kwade

Jarry (1873-1907) - Ubu roi: wilde fantasie, karikaturale voorstellingen en zwarte

humor

Apollinaire (1880-1918):  typografische  gedichten  en  ‘visuele  lyriek’

- Les Chams Magnetiques (1920): hierbij wordt het surrealisme geboren

= eerste écriture automatique-tekst van Breton en Soupault

- Premier manifest du surrealisme (1924) : door breton , verwoording programma vh

surrealisme

B KENMERKEN - Alledaagse waarnemingen treden in symbiose met boven-werkelijke (sur-reële)

waarnemingen

Model  =  de  droom  (roes,  hallucinatie,  erotische  situaties…,)

Le merveilleux (het wonderbaarlijke) = combinatie van droom en werkelijkheid, het

begin van alle creativiteit

Page 76: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

75

Contact met het wonderbaarlijke le  point  suprême:  individue  wordt  “Nieuwe  

mens”

- Lezer krijgt instrumenten aangereikt om: (1) te ontsnappen aan de alledaagse (burgerlijke)

rationaliteit en (2) contact te krijgen met het wonderbaarlijke

De techniek vd écriture automatique brengt wonderbaarlijke ervaring op de

voorgrond

Motieven = groteske en fantastische droombeelden, toestanden van zinsverbijstering

en het abnormale psychische leven

Breton - Nadja (1928)

Combinatie visueel materiaal en literatuur/ journalistiek en lyriek (verschillende

media en disciplines)

Aragon – Le Paysan de Paris (1926)

Erotische krachten

Eluard – Capitale de la douleur (1926)

Page 77: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

76

H18 : ONTWIKKELINGSTENDENSEN IN DE 20STE-EEUWSE ROMAN

- Model: realistische of naturalistische roman vh einde vd 19de eeuw

lang verhaal, in hoofdstukken ingedeeld, vrij ingewikkelde intrige, personages in bepaald

milieu uitvoerig psychologisch ontleed en beschreven

- Vernieuwing: formeel + thematisch

- Twee groepen:

1 Modernisme en postmodernisme

2 Neo-romantisch en neo-realistisch

1. NEO-REALISME IN DE 20STE EEUWSE ROMAN: PSYCHOLOGISCH REALISME

Psychologische roman

= literaire vorm die zich afzette tov het deterministische naturalisme en die vooral geïnspireerd werd

door de psychologische problematiek van Russische realisten als Dostojevski, maar tegelijk ook door

de symbolische aandacht voor psychische correspondenties

- Nadruk: psychologische nuances en ideeën van specifieke personages

(niet langer op wisselwerking context en personage)

- Pioniers:

Esthetische auteurs Huysman

Realisten Flaubert

Russische roman (psychologische diepgang) Le roman Russe

- Henry James = inspiratie voor heel wat auteurs

2. DE MODERNISTISCHE ROMAN

= combinatie van:

1 Realisme, symbolisme

2 Psychologisch realisme

3 Avant-garde literatuur

voortzetten van analyse, psychologisering en normdoorbreking

A THEMATISCHE VERNIEUWING - Kritische analyse van de condition humaine

Page 78: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

77

Taalfilosofie, kennisleer en psychologie

observatie centraal, maar vanuit individueel perspectief

Existentiële scharniermomenten

eindigheid van de mens

Kritisch onderzoeken vd gevestigde waarden

><  dogma’s  en  ideologieën

- Wereld en haar personages

Onzekerheid,  voorlopig,  ‘onaf’,  essayistisch

Reden: kritische attitude tav mens en wereld

- Toch: globale visie op de wereld

Niet langer rechtstreeks; seismograaf, klankbord vd SL

Zag zichzelf veeleer als een reporter, daartoe geïnspireerd door Verlichtingsfilosofie

en romantische visie op schrijverschap (dichter als profeet)

B ILLUSTRATIES ELLIOT (1888-1965)

The Waste Land (1922)

- Modernistisch dichter

- Centraal: failliet vd modern wereld + vervreemding waaraan modern mens is overgeleverd

JAMES JOYCE (1882-1941)

= alle versies van modernisme

Ulysses (1922)

- Beschrijft een dag uit het leven van Leopold Bloom

- Projectie  van  Homeros’  Ilias naar het alledaagse Ierland

- Symbolische zwerftocht doorheen de cultuur

Finnigan’s  Wake  (1939)

- Soevereine en persoonlijke behandeling

- Herschepping en wijziging van cultureel materiaal

1. Psychologisch getinte sociale romans

FAULKNER (1897-1962)

The sound and the fury (1929)

Page 79: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

78

2. Existentialistische probleemroman

KAFKA (1883-1924)

Der Prozess (1925)

SARTRE (1905-1980)

La naussée (1938)

CAMUS (1913-1960)

L’Etranger (1942)

3. Cultuurfilosofisch getinte probleemroman

MANN (1875-1955)

Der Zauberberg (1924)

MUSIL (1880-1942)

Der Mann ohne Eigenschaften (1930-33)

4. Symbolistische/ impressionistische esthetica

PROUST (1871-1922)

WOOLF (1882-1941)

C FORMELE EXPERIMENTEN - Gedetailleerd weergeven vd gedachtenwereld vd personages

- Plotcompositie: juxtapositie en montage

Alfred Döblin – Berlin AlexanderPlatz (1929)

Dos Passos – Manhattan Transfer (1925)

Page 80: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

79

H19: ONTWIKKELINGSTENDENSEN IN HET 20STE-EEUWSE THEATER

- Bouwt voort op realistische en naturalistische traditie

- Dramatische visie van Ibsen wordt voortgezet

- Vernieuwing

1. REALISTISCH-NATURALISTISCH THEATER

VERNIEUWENDE IBSENIANEN SHAW (1856-1950)

- Socialistische sympathieën verklaren voorkeur voor het sociale probleemdrama á la Ibsen

- Afwijkend = komische noot

ANGRY YOUNG MEN

O’NEILL  (1888-1953)

- Het onderbewuste

- Strange Interlude (1929)

- Revolutionair door gebruik van monologen die de bewustzijnsstroom vd personages

weergeven

MILLER (1915-…)

- Death of a Salesman (1949)

- Experimenteert met dramavorm, maar blijft (oiv Ibsen) sociaal realist

ALBEE (1928-…)

- Scherp criticus vd hedendaagse Amerikaanse SL

- The American Dream (1960)

2. AVANT-GARDETHEATER

Bouwt verder op de ideeën vd historische avant-gardebewegingen

Sluit zich aan bij problematiek vd modernistische roman

A EXPRESSIONISTISCH THEATER reageert expliciet tegen naturalisme: centraal = pathetische en extatische expressie ve subjectief

levensgevoel (ipv maatschappij-analyse)

- Theatertekst niet meer centraal: actie op voorgrond

- Voorstelling is een geïntegreerd kunstwerk

- Naast actie-elementen ook symbolische elementen

Page 81: Inleiding tot de voornaamste moderne literaturen · Overzicht vd voornaamste tendensen id 18de eeuw ... - Ilias vd Germaanse volkeren: verenigt mythes en legendes over historische

80

- Revolutioneerde de dramatiek

PISCATOR (1893-1966)

KAISER (1878-1945)

TOLLER (1893-1939)

BERTHOLD BRECHT (1898-1956)

- Expressionistisch

- Politiek karakter (oiv politieke polarisering in Berlijn vh interbellum + werk van Piscator)

- Fascisme drijft Brecht in ballingschap antifascistische stukken

- Na 1940: Lehrstücken, didactisch-politieke bedoeling en gaat uit van universele problematiek

- Episch theater: doorbreken van esthetische illusie mbv vervreemdingseffect:

Open vorm

Elitair karakter ontnemen door populaire cultuurvormen te integreren id voorstelling

>< Aristotelische eis van identificatie

B SURREALISTISCH THEATER ARTAUD (1896-1948)

- Antiburgerlijk karakter, liefde voor karikatuur en zwarte humor

- Wou toneel opnieuw sacraal karakter geven

- Moest wreedheden vh bestaan ongedwongen weergeven (théâtre de la cruauté) woord <

fysieke taal

DE GHELDERODE (1898-1962)

- Benadrukt eveneens het sacrale

- Le ballade du grand macrabe (1935): surrealistische visioenen vol barokke fantasie,

doodsobsessie en tragi-komische effecten

GARCIÀ LORCA (1898-1936)

C MODERNISTISCH (EXI STENTIALISTISCH GEÏNSPIREERD) THEATER LUIGI PIRANDELLO (1867-1936)

SAMUEL BECKETT (1906-1989)

JEAN-PAUL SARTRE (1905-1980)

Huis Clos (1944)