Uittreksel geschiedenis

0.1 Liberalisme

Thorbecke wilde samen met acht Kamerleden een nieuwe grondwet maken voor Nederland, mensen moesten meer inspraak krijgen en de koning moest een beetje macht afstaan. Het volk had weinig belangstelling voor de politiek en ook de meerderheid van de Kamerleden wilde geen veranderingen. Thorbecke was leider van een groep liberalen, zij kwamen op voor de vrijheid van de burgers en wilde dat de regering zich zo weinig mogelijk bemoeide.

Toch, dankzij alle revoluties die in Europa in 1848 plaatsvonden kregen de liberalen hun kans, Thorbecke kreeg de opdracht een nieuwe grondwet te maken.

- Iedereen kreeg dezelfde grondrechten, bijv. vrijheid van godsdienst, meningsuiting en onderwijs.

- Ministeriele verantwoordelijkheid, de ministers moesten verantwoording afleggen aan het parlement en niet meer aan de koning.

- De koning is onschendbaar.

- Mannen die een bepaald bedrag aan belasting betaalden, mochten direct de leden van de Tweede Kamer kiezen. Dat beperkte kiesrecht heet censuskiesrecht.

Vooral fabrikanten en ondernemers steunden de liberalen. Zij wilden vrijheid om te handelen en te produceren. Er was ook een groep liberalen die wel voor de vrijheid van het individu was, en tegelijkertijd ook voor bescherming van de zwakkeren. Zij organiseerde zich apart in de Liberale Unie.

- Liberalen: Zij komen op voor de vrijheid van burgers, en vinden daarom dat de regering zo weinig mogelijk regels moet maken.

0.2 Socialisme

De socialisten namen het op voor arbeiders, want volgens de liberalen was het niet de taak van de regering om de sociale kwestie op te lossen.

De Duitse denker Karl Marx beweerde dat de ongelijkheid tussen arbeiders en ondernemers de schuld was van het kapitalisme. In een socialistische maatschappij zou alles gemeenschappelijk bezit zijn, en zou iedereen gelijk aan elkaar zijn.

In Nederland werd de socialistische beweging geleid door Ferdinand Domela Nieuwenhuis samen met andere geschoolde socialisten. Zo richtte zij samen in 1881 de Sociaal-Democratische Bond (SDB) op. Domela was de eerste socialist in de Tweede Kamer.

De meeste socialisten in Nederland verwachtten meer van kiesrecht voor arbeiders, de arbeiders zouden waarschijnlijk op socialisten stemmen. Als de socialistische Kamerleden de meerderheid kregen konden ze voor sociale wetten zorgen. De groep die hierbij hoorde

(sociaal-democraten) richtte in 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op. Onder leiding van Pieter Jelles Troelstra, hij kreeg veel aanhang.

- Sociale kwestie: De arbeiders toen werkten lang en hard, verdienden weinig en woonden in krottenwijken.

- Socialisten: Zij komen op voor de gelijkheid in de samenleving, en streven bijv. naar betere leef- en werkomstandigheden voor armere groepen. De regering moet hiervoor zorgen.

- Communisten (0.4): Zij wilden net als socialisten gelijkheid in de samenleving, maar niet via de regering. De arbeiders moesten de macht krijgen, en dat de grond en de fabrieken eigendom werden van de staat.

- Liberalen (0.1): Zij komen op voor de vrijheid van burgers, en vinden daarom dat de regering zo weinig mogelijk regels moet maken.

0.3 Schoolstrijd

Er werden politieke verenigingen opgericht waaruit uiteindelijk politieke partijen ontstonden:

In 1878 werd de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) opgericht met als leider Abraham Kuyper.

In 1926 werd de Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP) opgericht met als leider de priester Herman Schaepman.

- Bijzondere scholen: Scholen waar aan godsdienst gedaan werd.

- Schoolstrijd: Strijd om wie de kosten voor bijzondere scholen moest betalen; de staat of de ouders? Katholieken & Protestanten stonden tegenover Socialisten & Liberalen.

- Confessionelen: Mensen die het geloof (confessie) belangrijk vinden bij het besturen van een land.

0.4 Communisme

De Nederlandse communisten wilden veranderingen zoals die in Rusland door de Russische Revolutie van 1917 plaatsvonden. Daarom richtten zij de Communistische Partij van Nederland (CPN) op. In juni 1991 werd de CPN opgeheven.

Het communisme stond tegenover het kapitalisme.

- Communisten: Zij wilden net als socialisten gelijkheid in de samenleving, maar niet via de regering. De arbeiders moesten de macht krijgen, en de grond en de fabrieken moesten eigendom worden van de staat.

0.5 Een eerlijk bestuur / Soorten kiesrecht

In 1896 hadden de volgende groepen kiesrecht: (Mannelijke inwoners vanaf 25 jaar.)

- belastingkiezers

- woningkiezers

- loonkiezers

- spaarkiezers

- examenkiezers

In 1848 was er in Nederland een parlementair regeringsstelsel gekomen. De macht lag bij het parlement (De Eerste en Tweede Kamer, samen ook wel de Staten-Generaal genoemd). Tussen 1850 en 1900 zaten er vooral liberalen in het parlement.

Een aantal kwesties werden met de pacificatie van 1917 opgelost. Er kwamen drie belangrijke veranderingen in de grondwet:

1. Het algemeen kiesrecht voor mannen. En passief kiesrecht voor vrouwen.

2. De gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs. De overheid betaalde voor het onderwijs voor beide scholen.

3. Vervanging van het districtenstelsel door de evenredige vertegenwoordiging.

- Emancipatie: Streven naar gelijke rechten, of het krijgen ervan.

- Verzuiling: De bevolking raakte verdeeld in groepen naar geloof of politieke overtuiging. Iedere zuil had in Nederland zijn eigen krant, radio-omroep en vakbond. In het begin waren er drie zuilen: een protestantse, katholieke en socialistische zuil.

- Pacificatie: Het sluiten van vrede.

- Algemeen kiesrecht: Kiesrecht voor iedereen. (In die tijd alleen nog voor mannen.)

- Passief kiesrecht: Het recht om gekozen te worden. (Dat gold toen voor vrouwen.)

- Actief kiesrecht: Het recht om te stemmen en om gekozen te worden.

- Census kiesrecht: Kiesrecht voor mensen met een bepaald inkomen.

- Evenredige vertegenwoordiging: Voor elke partij worden alle stemmen uit het hele land bij elkaar opgeteld. De Kamerzetels worden naar verhouding van het aantal stemmen verdeeld.

0.6 Vrouwen in de politiek?

In 1870 begon de eerste feministische golf, die duurde ongeveer tot 1919.

In 1889 richtte Wilhelmina Drucker de Vrije Vrouwen Vereeniging (VVV) op, de VVV kwam op voor gelijkheid tussen man en vrouw.

In 1894 richtte Wilhelmina Drucker samen met Aletta Jacobs de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op, zij voerden acties en hielden congressen.

Bij de grondwetswijziging in 1917 kregen vrouwen alleen passief kiesrecht (0.5). In 1919 nam het parlement een wetsvoorstel aan waarmee vrouwen ook actief kiesrecht kregen, toen was Nederland een echte parlementaire democratie. In 1922 mochten vrouwen voor het eerste naar de stembus.

0.7 Beslissingen nemen in Nederland

Om de vier jaar worden in Nederland verkiezingen gehouden voor de Tweede kamer, in de Tweede Kamer zitten volksvertegenwoordigers: mensen die gekozen zijn door het volk. De leden van de Eerste Kamer worden gekozen door het bestuur van de provincies.

Eerste Kamer + Tweede Kamer = Staten-Generaal = Parlement

Eerste Kamer:

- Kijkt of het wetsvoorstel niet in strijd is met de grondwet.

- Mag wetsvoorstellen goedkeuren of afkeuren.

Tweede Kamer:

- Mag voorstel doen voor een wet.

- Mag wetsvoorstellen goedkeuren, afkeuren of wijzigen.

- Wetgevende bevoegdheden: Leden van de Tweede Kamer en ministers mogen voorstellen voor wetten indienen.

- Controlerende bevoegdheden: De leden van de Eerste Kamer kijken een wetsvoorstel, dat is aangenomen door de Tweede Kamer, nog eens goed na.

- Referendum: Via een referendum geeft de bevolking haar mening over een besluit van regering en parlement. Als de meerderheid tegenstemt, gaat dat besluit niet door.

0.9 Rechten en plichten

- Grondwet: Een document met de hoogste wetten: de grondrechten van alle burgers en de regels over het besturen van een land.

- Grondrechten: De basisrechten voor elke burger.

- Klassieke grondrechten: Grondrechten die in 1848 in de grondwet zijn vastgelegd. Ze zorgen dat de burgers in vrijheid en een democratie kunnen leven, en beschermen de burgers tegen een te machtige overheid.

- Sociale grondrechten: Deze grondrechten zijn er in 1983 bijgekomen. Ze beschrijven dat de overheid de plicht heeft om burgers te beschermen tegen slechte leefomstandigheden.

Dit zijn een paar beschrijvingen:

- Bestaanszekerheid: Als mensen zelf niet genoeg verdienen, moet de overheid hen helpen.

- onderwijs

- woonruimte

- werk

- Een bewoonbaar land, een schoon milieu is daarvoor belangrijk.

- Enz.

0.10 Rechtspraak in een rechtsstaat

Nederland is een rechtsstaat, een rechtsstaat heeft een aantal kenmerken:

- Alle burgers zijn voor de wet gelijk.

- Er zijn onafhankelijke rechters, de overheid mag zich niet bemoeien.

- Je kunt alleen straf krijgen voor iets wat volgens de wet strafbaar is, dus niet zomaar.

- Ook rechters en bestuurder moeten zich aan de wet houden.

- Rechtsstaat: Een staat waarin burgers zoveel mogelijk beschermd zijn tegen onrechtmatig optreden van de overheid.

- Wetboek van Strafrecht: Recht dat wordt toegepast als je iets strafbaars doet. Deze wetten staan in een wetboek.

- Rechtsbijstand: Mensen die niet veel verdienden kunnen rechtshulp krijgen. De overheid betaald dan bijv. een advocaat. Dit is ook een van de grondrechten in Nederland.

0.11 Bescherming tegen de overheid

Elke burger kan een klacht indienen bij de Nationale Ombudsman over ambtenaren of overheidsinstellingen. De ombudsman mag geen straf geven, vaak worden problemen opgelost als hij zich ermee bemoeit. Soms stelt de ombudsman ook een oplossing voor.

0.13 Europese samenwerking

In 1945 na de Tweede Wereldoorlog werd Europa opgesplitst in twee delen; Oost- en West-Europa.

In 1952 werd de Europese Gemeenschap Kolen en Staal (EGKS) opgericht. Hierbij werkten zes landen in West-Europa samen; Nederland, België, Luxemburg, Italië, Frankrijk en West-Duitsland. Dit was op het gebied van hun kolen- en staalindustrieën.

In 1957 werd de Europese Economische Gemeenschap (EEG) opgericht (later Europese Gemeenschap). Dit was zodat de landen zoveel mogelijk met elkaar gingen samenwerken op het gebied van handel en industrie.

In 1992 werd de Europese Unie (EU) opgericht. Burgers van lidstaten kunnen vrij binnen de EU reizen, wonen, studeren en werken.

Sinds 2002 is er een munteenheid: de euro. De landen met dezelfde munteenheid noem je een monetaire unie.

- Europese Commissie: Dat is het dagelijks bestuur van de EU, zij mogen als enige wetten voorstellen. Verder controleren zij of de gemaakte afspraken worden nageleefd.

- Europese Parlement: Dat is de volksvertegenwoordiging van de EU. Zij bekijken wetsvoorstellen van de Europese Commissie en kunnen veranderingen voorstellen. De Europese Commissie hoeft deze voorstellen niet aan te nemen.

- Raad van Ministers: Dat bestaat uit ministers van alle lidstaten en neemt beslissingen over voorstellen van de Europese Commissie. Als er bijv. iets besloten moet worden over landbouwzaken komen alle landbouwministers bij elkaar.

- Europese Hof van Justitie: Controleert of landen zich aan de afgesproken regels en wetten houden, zij maken ook wetten die voor de hele EU gelden.

0.14 Nederland

- Politieke Unie: Als landen samenwerken op het gebied van bestuur, vormen ze een politieke unie. Meer samenwerking betekent dat er meer gezamenlijke regels en wetten komen.

- Identiteit: Zaken die kenmerkend zijn voor een land. Bijv. taal, onderwijs, strafrecht en de sociale zekerheid.

De Nederlandse identiteit zal niet makkelijk verdwijnen. Het Nederlandse parlement beslist over deze en tal van andere zaken nog altijd zelf. (i.p.v. de EU)

1.1 Werken en leven

Door de industrialisatie was Nederland tussen 1860 en 1900 een ander soort samenleving geworden: een industriële samenleving. Vanaf 1890 ontstonden ook de eerste grootschalige bedrijven, zoals Phillips.

Stemrecht voor iedereen werd een van de grote actiepunten van vakbonden en arbeiderspartijen als de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP). Opgericht door Pieter Jelles Troelstra in 1894. (0.2)

1.2 Bestuur en cultuur

Zie 0.2, 0.3, 0.5 en 0.6

Overzicht hoofdstuk 0 & 1

Belangrijke personen

- Thorbecke: Hij was liberaal en kwam dus op voor de vrijheid van burgers. In 1848 kreeg hij de opdracht een nieuwe grondwet te maken.

- Abraham Kuyper: Hij richtte in 1878 de eerste echte politieke partij van Nederland op, de ARP. Zijn aanhangers waren vooral protestanten, en hij was van 1901 tot 1905 minister-president.

- Ferdinand Domela Nieuwenhuis: Hij was socialist en kwam dus op voor gelijkheid in de samenleving. Zo richtte hij samen met andere geschoolde socialisten in 1881 de Sociaal-Democratische Bond (SDB) op. Domela was de eerste socialist in de Tweede Kamer.

- Wilhelmina Drucker: Zij richtte in 1889 de Vrije Vrouwen Vereeniging (VVV) op, de VVV kwam op voor gelijkheid tussen man en vrouw.

- Aletta Jacobs: Zij richtte in 1894 samen met Wilhelmina Drucker de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op, zij voerden acties en hielden congressen. (0.6)

- Pieter Jelles Troelstra: Hij richtte in 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij op. Hij streed met zijn partij voor het algemeen kiesrecht in de hoop via het parlement de idealen van het socialisme te bereiken. Dus voor sociale wetten te kunnen zorgen.

2.1 Achtergronden en oorzaken

Oorzaken Eerste Wereldoorlog: De opkomst van het nationalisme en imperialisme. Er was rond 1900 vijandschap tussen Frankrijk en Duitsland. Dat was een gevolg van de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871. De Duitsers hadden deze oorlog gewonnen. Naast de problemen met Frankrijk kreeg Duitsland ook moeilijkheden met Groot-Brittannië, dat kwam doordat Duitsland dankzij het imperialisme op jacht ging naar koloniën. De Engelsen waren bang dat Duitsland een deel van de Engelse koloniën zou inpikken.

In 1879 vormde Duitsland samen met Oostenrijk-Hongarije een bondgenootschap. In 1882 kwam Italië daar ook bij. Deze drie landen samen werden ook wel de centralen genoemd. Rusland was een grote vijand van Oostenrijk-Hongarije. Rusland gaf steun aan Servië omdat de Russen via Servië en andere Balkanstaten een verbinding met de Middellandse Zee probeerde te krijgen. De Oostenrijkers wilden geen Russische invloed op de Balkan, want dat was nou eenmaal door hun in bezit genomen. Door het vijandschap tussen Rusland en Oostenrijk-Hongarije werden Duitsland en Rusland ook vijanden van elkaar; vanwege het bondgenootschap.

Omdat Frankrijk Elzas-Lotharingen terug wilde hebben maar niet een sterk genoeg leger had; sloten zij in 1894 met Rusland ook een bondgenootschap, in 1907 kwam Groot-Brittannië door ook bij. Zij werden de Triple Entente genoemd, ofwel de geallieerden.

Centralen GeallieerdenDuitsland Frankrijk Oostenrijk-Hongarije RuslandItalië Groot-Brittannië

De grootste oorzaak van de Eerste Wereldoorlog gebeurde op 28 juni 1914, toen de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand en zijn vrouw werden doodgeschoten in Sarajevo, Bosnië. De daders waren van Servische afkomst, dit gaf Oostenrijk-Hongarije een goede reden om Servië aan te vallen. De Duitse keizer Wilhelm II was het hier ook mee eens, dat kwam natuurlijk ook doordat ze een bondgenootschap waren.

Rusland wilde Servië helpen en ging over tot mobilisatie, waarna Duitsland de oorlog verklaarde aan Rusland en haar bondgenoot Frankrijk.

Op 4 augustus 1914 vielen de Duitsers aan. De Eerste Wereldoorlog was begonnen. Duitsland trok via België naar Frankrijk, de aanval op België was voor Groot-Brittannië een reden om Duitsland de oorlog te verklaren.

- Nationalisme: Een grote voorliefde voor het eigen land of volk.

- Imperialisme: Een periode waarin Europese landen grote gebieden in Afrika en Azië veroverden en tot kolonies maakte. En de wil om dit te doen.

- Mobilisatie: Het leger klaarmaken voor de strijd, alle soldaten paraat houden.

2.2 Het verloop van de Eerste Wereldoorlog

Voor Duitsland was het een tweefronten oorlog: aan het Westfront tegen Frankrijk en GB en aan het Oostfront tegen Rusland. Daarnaast werd ook op de Balkan en op de grens van Italië en Oostenrijk-Hongarije gevochten. Italië was in 1914 overgestapt van de centralen naar de geallieerden. De Eerste Wereldoorlog was een totale oorlog.

- Totale oorlog: Een oorlog waarbij de gehele bevolking en alle economische middelen worden ingezet.

- Propaganda: Via bijv. kranten of films werd de vaderlandsliefde versterkt, deze propaganda was ook bedoeld om de schuld van de oorlog naar de vijand te schuiven.

- Censuur: De overheid doet controle op de pers.

Het einde van de Eerste Wereldoorlog

De Britse vloot vormde een blokkade voor de Duitse kust, deze handelsbelemmering zorgde voor tekorten in Duitsland. In 1917 werd dit een steeds groter probleem voor Duitsland.

1917 was ook het keerpunt van de oorlog, de VS besloot mee te doen en Rusland trok zich terug uit de strijd (Waarna Rusland in 1918 een aparte vrede met Duitsland sloot). Alleen Duitse duikboten glipten onder de blokkade door, zij torpedeerden schepen van de geallieerden, maar ook van neutrale landen zoals Nederland en de VS. Hierdoor waren een aantal Amerikaanse schepen tot zinken gebracht. In april 1917 verklaarde de VS Duitsland de oorlog.

Russische Revolutie

- In februari 1917 moest de Russische tsaar aftreden.

- In oktober 1917 grepen de communisten de macht, hun leider Lenin had besloten de strijd tegen de centralen te stoppen.

In november 1918 moest Duitsland de strijd opgeven, op 11 november 1918 werd de wapenstilstand gesloten.

2.5 De Sovjetunie

In maart 1917 braken er rellen uit in de hoofdstad Sint-Petersburg, ook het leger keerde zich tegen de tsaar; de tsaar begreep dat hij geen steun meer had en trad af. Dat was de eerste fase van de Russische Revolutie.

Er kwam een nieuwe regering die een nieuwe grondwet moest opstellen en het land voorlopig zou besturen. Onder druk van de Russische bondgenoten GB en Frankrijk besloot de nieuwe regering door te vechten tegen de Duitsers. Dat was de fout waarop de bolsjewieken hadden zitten wachten. Hun leider Lenin, begin zich onmiddellijk voor te bereiden op een machtsgreep. Na nog meer nederlagen voor Rusland was het op 24

november 1917 zover. De bolsjewieken bezetten een aantal belangrijke gebouwen in Sint-Petersburg en de voorlopige regering werd afgezet; de Russische communisten (bolsjewieken) hadden de macht.

De bolsjewieken waren aanhanger van de ideeën van Karl Marx. Hij meende dat er alleen een einde kon komen aan alle ellende als de arbeiders in opstand kwamen en er een revolutie kwam. Ook beschreef hij dat het de schuld was van het kapitalisme, een kleine groep mensen werd steeds rijker en de rest werd steeds armer. In een communistische samenleving zou er geen verschil meer zijn tussen arm en rijk want er is geen privébezit meer, alles zou voortaan van de staat zijn.

Er werd een vredesverdrag met de Duitsers gesloten, de vrede van Brest-Litowsk, en de geldeconomie werd afgeschaft. Niet iedereen was enthousiast over deze maatregelen, vandaar brak er ook een burgeroorlog uit tussen de roden (de bolsjewieken) en de witten (tegenstanders van het communisme). Ondanks de steun van West-Europa en de VS konden de witten het rode leger niet verslaan. Het was het begin van een terreur, en de Sovjetunie groeide uit tot een voorbeeld van extreem linkse dictatuur.

Toen Lenin in 1924 stierf werd hij opgevolgd door Stalin. Stalin was voortvarend in de opbouw van het communisme in de Sovjetunie. Om het kapitalisme te verslaan moest Rusland een modern industrieland worden.

Vanaf 1928 kreeg Rusland een planeconomie.

Stalin was bezig met de opbouw van een totalitaire staat. Kritiek op zijn beleid was niet mogelijk. Er was scherpe censuur en propaganda (2.2) met enorme persoonsverheerlijking van Stalin en Lenin.

Na 1938 werd de terreur minder. Stalin kreeg in de gaten dat er in het buitenland een groot gevaar dreigde: Hitler. Stalin heeft eerst nog met Hitler samengewerkt om een deel van Polen in te pikken. Maar in 1941 viel Duitsland de Sovjetunie aan.

- Russische Revolutie: Begon in februari 1917 met een opstand die ertoe leidde dat de tsaar moest aftreden en werd in oktober gevolgd door de machtsovername van de bolsjewieken onder leiding van Lenin.

- Bolsjewieken: Russische communisten.

- Terreur: Gebruik van geweld of intimidatie door personen of de regering. De rechten van de mens gelden niet meer.

- Dictatuur: Manier van regeren waarbij een kleine groep of één persoon alle macht heeft.

- Planeconomie: Economisch stelsel waarin de regering bepaalt wat en hoeveel er geproduceerd wordt. De fabrieken moeten zich houden aan bijvoorbeeld de vijfjarenplannen van de regering.

- Totalitaire staat: Een staat die het leven van de inwoners totaal wil beheersen en controleren.

- Censuur: De overheid doet controle op de pers.

- Propaganda: Via bijv. kranten of films werd de vaderlandsliefde versterkt, deze propaganda was ook bedoeld om de schuld van de oorlog naar de vijand te schuiven.

Belangrijke personen

- Vladimir Lenin: Hij was de stichter en eerste leider van de Sovjetunie.

- Jozef Stalin: Hij was de opvolger van Lenin en dictator die met harde hand de Sovjetunie regeerde. Zijn industrialisatiepolitiek, collectivisering van de landbouw, zuiveringen en terreur kostten miljoenen mensen in de Sovjetunie het leven.

3.1 Vrede van Versailles

In 1919 besloten Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië en de VS als winnaars van de Eerste Wereldoorlog Duitsland zwaar te straffen. Dit deden ze door Duitsland een verdrag op te leggen waarin Duitsland zelf niet mocht meebeslissen.

De voornaamste strafbepalingen van de Vrede van Versailles waren:

- Duitsland moest een flink geldbedrag betalen.

- Duitsland moest gebieden afstaan.

- Duitsland moest al zijn koloniën afgeven.

- Het Duitse leger mocht niet groter zijn dan 100.000 man.

- Duitsland kreeg de schuld van de oorlog.

- Er mochten geen Duitse soldaten worden gelegerd in het Rijnland.

In 1918 probeerden Duitse communisten de macht te grijpen. Een voorlopige regering kon de revolutiepoging neerslaan. Amerika wilde van Duitsland een democratisch land maken met een gekozen regering en volksvertegenwoordiging. Op 19 januari 1919 werden in Duitsland vrije verkiezingen gehouden. Duitsland werd een parlementaire democratie. De Socialistische Partij Duitsland (SDP) had de meeste stemmen en werd de grootste partij. Samen met twee andere partijen vormden zij een regering: de Republiek van Weimar.

De Volkenbond

De Amerikaanse president Wilson wilde na de Eerste Wereldoorlog een Volkenbond oprichten. De Volkenbond was volgens hem nodig om de vrede te bewaren. Een groot aantal landen werden lid. De Amerikaanse volksvertegenwoordiging wilde niets te maken hebben met de problemen in Europa. Daarom werd de VS geen lid, Wilson was daar natuurlijk niet blij mee. Het ontbreken van de VS verzwakte de Volkenbond behoorlijk. De Volkenbond heeft wel wat goede dingen gedaan, maar was verder niet erg succesvol. In 1946 werd de Volkenbond opgeheven. De Volkenbond was eigenlijk een soort voorloper van de Verenigde Naties.

- Vrede van Versailles: Vrede gesloten na de Eerste Wereldoorlog op 28 juni 1919.

- Parlementaire democratie: Bestuursvorm waarbij de bevolking mag meebeslissen via een volksvertegenwoordiging.’

- Volkenbond: In 1918 opgerichte internationale organisatie die de oorlogsdreiging tussen landen door onderhandelingen probeerde te verminderen.

3.2 Economische crisis

Op donderdag 24 oktober 1929, Black Thursday, ging het in Amerika mis. De aandelen kelderden en veel arbeiders werden daardoor ontslagen.

Al het geld wat Duitsland na de Vrede van Versailles verdiende, verdween naar het buitenland. In 1923 kon Duitsland de herstelbetalingen niet langer betalen. De regering begon daardoor geld bij te drukken, waardoor er inflatie ontstond.

In 1929 ontstond de beurskrach op Wallstreet: de beurskoersen stortten volledig in. Dit was het begin van een wereldwijde economische crisis. Dat kwam doordat de VS een belangrijk handelsland was.

De instorting van de Amerikaanse beurs had ook voor Duitsland grote gevolgen. Duitsland had ooit veel geld van Amerika geleend, maar dat wilden de Amerikanen nu terug hebben. In 1933 bereikte de crisis een dieptepunt. In Duitsland was een derde van de totale beroepsbevolking werkloos. Mensen zochten naar partijen met sterke standpunten voor een beetje houvast. Overal kregen extreem rechts en extreem links veel stemmen. In Duitsland kreeg de regering steeds minder steun. De ideeën van de nationaalsocialisten (afgekort nazi’s) sloegen wel aan bij veel mensen. De nazi’s vonden dat de democratische partijen en de Joden schuldig waren aan alle ellende. Een sterke leider kon volgens hen alle problemen oplossen. Vanaf 1930 groeide de aanhang van de nazi’s.

Economische crisis voor Nederland

De Nederlandse regering voerde een aanpassingspolitiek en hielp alleen wanneer de nood erg hoog was. De regering onder leiding van president Colijn, dacht dat de crisis vanzelf wel weer zou overgaan. Het belangrijkste punt van aandacht in deze periode voor de regering was niet de economische crisis. De regering wilde vooral de Nederlandse neutraliteit behouden voor als er weer een oorlog zou komen. Extreme politieke partijen kregen in Nederland niet veel invloed. Nederland bleef een democratie.

- Inflatie: Het minder waard worden van geld.

- Nationaalsocialisten: De leer van Hitler: de democratie moet plaatsmaken voor één leider, de Führer; het Duitse volk moet levensruimte hebben, Joden zijn minderwaardig en moeten gedood worden.

- Aanpassingspolitiek: Alleen maar reageren op ontstane situaties, zonder een structurele oplossing te bieden.

3.3 Opkomst van het nationaalsocialisme

In Duitsland kwam de NSDAP in 1933 aan de macht. Hun belangrijkste ideeën waren:

- Het volk moest sterk zijn en iedereen moest hetzelfde denken. Alle mensen moesten achter de leider staan en hem gehoorzamen.

- Het volk had levensruimte nodig, andere landen zouden niet vrijwillig grondgebied aan Duitsland afstaan. Herbewapening was nodig om Duitsland weer mee te laten tellen in Europa.

- Joden moesten uit de samenleving verwijderd worden. Er bestond al langer antisemitisme in Duitsland en ander Europese landen. Het antisemitisme (Jodenhaat) van de nazi’s ging verder, zij vonden dat alle Joden uitgeroeid moesten worden. De fascisten in Italië hadden ongeveer dezelfde ideeën als de nazi’s, alleen het belangrijke verschil was dat bij de fascisten Jodenhaat en rassenleer geen belangrijke rol speelde.

In de nieuwe regering werd Hitler eerste minister. Hitler zorgde ervoor dat de Duitse Tweede Kamer een wet aannam, waarbij alleen de NSDAP nog als politieke partij mocht bestaan. Hiermee werd de democratie in Duitsland afgeschaft.

Duitsland werd een extreemrechtse dictatuur en er was propaganda, censuur en terreur.

Nationaalsocialisme in Nederland

In 1931 werd in Nederland een nieuwe partij opgericht. Deze partij de Nationaal Socialistische Beweging (NSB), werd geleid door Anton Mussert. De partij was het met veel ideeën van de NSDAP uit Duitsland eens. Mussert wilde een einde maken aan de economische crisis in Nederland. Hij zag de oplossing in het afschaffen van de democratie en wilde dat één leider het land bestuurde. De NSB was niet antisemitisch en verschilde daarin met de Duitse NDSAP. In de verkiezingen van 1935 haalde de NSB maar 4 zetels; geen meerderheid dus.

- Herbewapening: Opbouw van het Duitse leger in de jaren dertig tegen het Verdrag van Versailles in.

- Antisemitisme: Haat tegen joden.

- Fascisten: Politieke beweging, ontstaan in Italië. Met dezelfde ideeën als de nationaalsocialisten alleen dan zonder het antisemitisme en rassenleer.

3.4 Nazi-Duitsland

Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen, begonnen zij met de opbouw van een totalitaire staat. Kenmerken van een totalitaire staat zijn:

- De staat beheerst het leven van de burgers. Iedereen moet op één lijn worden gebracht; op dezelfde manier worden opgeleid tot een goede nationaalsocialistische burger. Dat heet gelijkschakeling.

- Eén partij en één almachtige leider zijn de baas in een totalitaire staat.

- Er is indoctrinatie. Het volk moet de ideeën van de leiders overnemen en hoeft zelf niet na te denken over de toekomst.

- Er is geheime politie; in dit geval de SA en de SS, die mag ingrijpen in het persoonlijk leven van de burgers als dat voor de staat nodig is. De rechten van de mens tellen niet meer.

- Opvoeding, kunst, wetenschap, sport, godsdienst en pers staan onder toezicht van de staat.

Voor mensen die het niet met de nazi’s eens waren, was het leven moeilijk in Duitsland. De Gestapo (Geheime Staatspolitie) had als taak politieke tegenstanders op te sporen die zich verzetten tegen de nazipolitiek. Die mensen werden beschuldigd van hoogverraad en belandden als politieke gevangenen in concentratiekampen.

In 1935 werden de Neurenbergse rassenwetten opgeteld. De wetten waren:

- Huwelijken tussen Joden en burgers van Duits en aanverwant bloed zijn verboden.

- Buitenechtelijke seksuele relaties tussen Joden en burgers van Duits of aanverwant bloed zijn verboden.

- Het is niet toegestaan om vrouwelijke burgers van Duits of aanverwant bloed in dienst te hebben.

Het bleef hier niet bij, in 1938 werden tijdens de Kristallnacht Joodse mensen hun bezittingen aangevallen en ook de Joden zelf werden mishandeld of vermoord.

- Totalitaire staat: Een staat die het leven van de inwoners totaal wil beheersen en controleren.

- Indoctrinatie: Het ongemerkt opdringen van een mening of idee door eenzijdige informatie te geven.

- Gestapo: Duitse Geheime Staatspolitie.

- Neurenbergse rassenwetten: In 1935 in het Duitse Neurenberg gemaakte wetten, waarin Joden het Duitse staatsburgerschap werd afgenomen.

- Kristallnacht: Jodenvervolging die in de nacht van 9 op 10 november 1938 werd gehouden.

Overzicht hoofdstuk 3

Belangrijke personen

- Adolf Hitler: Hij werd leider van de NSDAP en in 1933 werd hij benoemd tot rijkskanselier.

- Hendrik Colijn: Colijn was minister-president van Nederland van 1933 tot 1939. Tijdens de crisis van de jaren dertig voerde hij een strakke bezuinigingspolitiek.

4.1 Het verloop van de Tweede Wereldoorlog

In 1938 tekenden Duitsland en Rusland een verdrag. Zij beloofden elkaar niet aan te vallen en Polen samen te delen. Met dit verdrag kon Hitler een oorlog op twee fronten voorkomen.

Op 1 september 1939 begon het sterke Duitse leger met de aanval op Polen. De andere Europese landen lieten Hitler niet opnieuw ongestraft zijn gang gaan. Op 3 september verklaarden Engeland en Frankrijk de oorlog aan Duitsland. Het zwakke leger van Polen hield het maar een maand vol.

Na 20 jaar vrede was er opnieuw oorlog in Europa. Duitsland sloot een bondgenootschap met Italië. Duitsland en Italië werden de asmogendheden genoemd. Hun tegenstanders noemden we de geallieerden.

Er waren te weinig grondstoffen in Japan om de bevolking te geven wat zij nodig had. Daarom wilde Japan het grondgebied uitbreiden, dat betekende oorlog. Op 7 december 1941 brak de oorlog in Azië uit. Japan bombardeerde de Amerikaanse haven Pearl Harbor. Hierdoor werd de VS in de oorlog betrokken. President Roosevelt verklaarde de oorlog aan Japen en aan de bondgenoten van Japan; Duitsland en Italië.

In begin 1940 veroverden de nazi’s Denemarken en Noorwegen. In mei werden Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk bezet. Het volgende doel van Hitler was GB. De Engelse premier Churchill besloot door te vechten; in een grote luchtslag wisten de Engelsen de Duitse luchtmacht te verslaan. De invasie van Hitler op GB ging niet door.

In 1941 viel Hitler de Sovjetunie aan, ondanks het niet-aanvalsverdrag. De verschillen tussen het nationaalsocialistische Duitsland en de communistische Sovjetunie waren te groot. In korte tijd werden grote delen van Rusland veroverd. De Duitsers behaalden tot eind 1941 veel overwinningen. In de winter van 1941-1942 ging het mis. De Duitsers leden een grote nederlaag in de Slag bij Stalingrad. Het Russische leger behaalde daarna de ene na de andere overwinning. De geallieerden voerden bombardementen uit op Duitse industriesteden, daardoor kwamen honderdduizenden Duitse burgers om het leven.

Op 6 juni 1944 landden de geallieerden op de kust van Frankrijk. Deze dag staat bekend als D-day. Hitler werd gedwongen tot een tweefrontenoorlog. De geallieerden drongen de Duitsers langzaam terug.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

Toen het steeds slechter ging met Duitsland, riep minister Goebbels de totale oorlog uit. De propaganda werd nog verder opgevoerd en door censuur werden alleen nog goede berichten over de oorlog onder de bevolking verspreid.

De Duitse inspanningen waren niet meer voldoende om de nederlaag tegen te houden. De Russen waren vlakbij Berlijn gekomen en de legers van de andere geallieerde landen waren diep in Duitsland doorgedrongen. In april 1945 pleegde Hitler zelfmoord, in mei 1945 gaven de Duitsers zich over.

In Azië verloren de Japanners ook steeds meer terrein. De Japanners vochten heel fel en de oorlog kostte aan geallieerde zijde veel slachtoffers. Om snel een einde aan de oorlog te maken, liet de Amerikaanse president Truman, de opvolger van Roosevelt, op 6 augustus 1945 een atoombom op Hiroshima gooien. Er volgde nog een tweede atoombom op Nagasaki op 9 augustus. Tegen zoveel geweld kon Japan niet op. Japan gaf zich op 2 september 1945 over.

- Asmogendheden: Bondgenootschap tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen Duitsland, Italië en Japan.

- D-day: Op 6 juni 1944 landden de westelijke geallieerden op de kust van Frankrijk (Normandië).

- Totale oorlog: Een oorlog waarbij de gehele bevolking en alle economische middelen worden ingezet.

4.2 Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Al in augustus 1939 moesten Nederlandse mannen naar de kazernes. Deze mobilisatie was nodig, omdat er oorlog dreigde. De Nederlandse regering dacht dat Nederland ook bij deze oorlog wel neutraal zou kunnen blijven. Deze neutraliteit bleek op 10 mei 1940 niets waard. Op drie plaatsen trokken de Duitse legers de Nederlandse grens over. Hitler dacht dat het Nederlandse leger wel in één dag verslagen zou zijn. Maar de Nederlandse soldaten verdedigden zich hardnekkig. Na vier dagen waren grote delen van Nederland nog steeds niet veroverd, toen grepen de Duitsers naar een middel dat ze ook al in Polen hadden gebruikt. Op 14 mei werd het centrum van Rotterdam gebombardeerd. Toen de Duitser dreigden ook andere steden te bombarderen, moest het Nederlandse leger zich opgeven. Wilhelmina, de koninklijke familie en de regering waren ondertussen naar Engeland gevlucht. De Duitse bezetting was begonnen.

Toen Nederland eenmaal bezet was werden politieke partijen verboden. Alleen de NSB mocht blijven bestaan. Er kwam gelijkschakeling en iedereen moest voortaan een persoonsbewijs bij zich dragen. Bij razzia’s werden straten afgezet en iedereen die geen persoonsbewijs bij zich had, werd meegenomen. Ook Joden werden zo opgepakt.

Op 14 september 1944 kwam Maastricht als eerste Nederlandse stad in handen van de geallieerden. Het zuiden werd in de maanden daarna bevrijd. Het noorden bleef in Duitse handen, het lukte de geallieerden niet om over de rivier de Rijn te komen.

Hongerwinter van 1944-1945.

In april 1945 werd Oost-Nederland bevrijd. Voor de mensen in het westen van Nederland kwam de bevrijding pas bij het einde van de oorlog op 5 mei 1945.

Nu word er jaarlijks op 5 mei de Dag van de Vrijheid gevierd.

Hoe reageerden Nederlanders op de Duitse bezetting?

Sommige Nederlanders werkten samen met de Duitsers, samenwerken met de vijand heet collaboratie. In de eerste oorlogsjaren was er nog weinig verzet. Wel was er in februari 1941 in Amsterdam een staking tegen de razzia’s, de staking sloeg over naar andere steden. De Duitser waren woedend en maakten met geweld een einde aan deze Februaristaking.

- Duitse bezetting: Periode van 1940 tot 1945, toen er in Nederland Duitse soldaten waren en Duitsers het bestuur controleerden.

- Gelijkschakeling: Alle mensen en organisaties nationaalsocialistisch maken.

- Razzia’s: Door in de Duitsers bezette gebieden gehouden acties om Joden en tegenstanders te arresteren.

- Hongerwinter: Strenge winter in 1944-1945, die door gebrek aan voedsel en steenkool vooral in Noord-Nederland voor hongersnoden zorgde.

- Bevrijding: Dat is wanneer de bezetter van een land verdreven wordt.

- Dag van de Vrijheid: Nationale feestdag op 5 mei waarop we vieren dat Nederland in 1945 van de Duitse en Japanse bezetter werd bevrijd.

4.3 De Jodenvervolging

In 1942 begonnen de Duitsers met de holocaust; het vervolgen en vermoorden van de Joden.

Vanuit Nederland zijn er in vergelijking met andere Europese landen veel Joden weggevoerd. Dat komt waarschijnlijk grotendeels door het uitgebreide bevolkingsregister van Nederland.

4.5 Indonesië wordt onafhankelijk

De voorspelling van de Javaanse vorst Djojobojo werd in 1943 op Java erg populair. De komst van een rechtvaardige heerser werd ook voorspelt, in Soekarno, de leider van de nationalisten, zagen de Javanen hun rechtvaardige heerser.

De Indonesische nationalisten wilden onafhankelijkheid voor Indonesië. De Nederlandse regering was hier niet blij mee en nam een aantal nationalistische leiders gevangen.

Op 7 december 1941 viel Japan de Amerikaanse haven Pearl Harbor aan. Met een luchtaanval werd een groot deel van de Amerikaanse vloot in de Grote Oceaan uitgeschakeld. Deze verassingaanval was het begin van de Tweede Oorlog in Zuidoost-Azië. Een dag later verklaarde de Nederlandse regering de oorlog aan Japan, de geallieerden en de Verenigde Staten volgden.

Op 10 januari 1942 was het zover: Het Japanse leger en vlooteenheden zetten een massale aanval in op Nederlands-Indië. Het was vanaf begin af aan hopeloos; de overmacht van het

Japanse leger was te groot. Het Japanse leger was beter getraind en had betere wapens dan het Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL). Op 8 maart 1942 gaf het KNIL zich over en werd geheel Nederlands-Indië door Japanse troepen bezet.

Tot 1944 wilden de Japanners niets weten van de nationalistische ideeën van Indonesiërs. Toen zij midden 1944 zagen dat zij de oorlog gingen verliezen, wilde zij Indonesië wel onafhankelijkheid geven. Door de atoombommen gaf het Japanse keizerrijk zich onverwacht snel over. De nationalistische leiders Soekarno en Hatta verklaarden Indonesië onafhankelijk. Op 17 augustus 1945 werd de Republik Indonesia (RI) uitgeroepen.

Hoe verliep het conflict tussen Nederland en Indonesië?

De nationalisten wilden, aangespoord door de Japanse propaganda, volledige onafhankelijkheid. De Nederlandse regering en de meeste Nederlanders bleven ervan overtuigd dat Indonesië nog lang niet zelfstandig kon worden. Bovendien wilde Nederland niet met Soekarno onderhandelen. Nederland zag hem als een verrader; hij had met de Japanners samengewerkt. Bij terugkomst van het Nederlandse bestuur na de nederlaag van de Japanners begonnen onderhandelingen tussen Nederland en de Republiek. In november 1946 erkende Nederland het gezag van de Republiek Indonesië. Samen met Nederland zouden zij de Nederlands-Indische Unie vormen, met de koningin als staatshoofd. Het bestuur van de Unie zou gaan over buitenlandse zaken, defensie en financiën. Zo kon de republiek blijven bestaan, maar zou de band met Nederland niet verdwijnen.

Nederland had ondertussen veel militairen naar Indonesië gestuurd. Nederland wilde de Indonesische vrijheidsstrijders aanpakken. Dit leidde tot een politionele actie.

De actie was een succes en grote delen van Java en Sumatra kwamen weer onder Nederlands gezag. Toch slaagde Nederland er niet in om de vrijheidsstrijders definitief te verslaan en Indonesisch-Nederlands conflict op te lossen. Er kwam ook steeds meer protest vanuit de Verenigde Staten en de Verenigde Naties tegen het Nederlandse optreden. De VS dreigden met het stopzetten van economische hulp aan Nederland. Deze hulp had Nederland hard nodig voor het herstel na de Tweede Wereldoorlog.

In 1949 leidde de druk van de VS en VN tot een conferentie in Den Haag. Dit dwong de Nederlandse regering opnieuw te onderhandelen. In Den Haag overlegden Nederlanders en Indonesiërs over de soevereiniteitsoverdracht. Op 27 december 1949 verloor Nederland officieel het hoogste staatsgezag, Indonesië werd een vrij en onafhankelijk land.

- Politionele actie: Nederlandse gewapende actie in juli 1974 en december 1948 om Nederlands-Indië als kolonie te behouden.

- Indonesisch-Nederlands conflict: Meningsverschil over de onafhankelijkheid van Indonesië.

- Soevereiniteitsoverdracht: Overdracht van het hoogste staatsgezag over een land of gebied.

Overzicht hoofdstuk 4

Belangrijke personen

- Winston Churchill: Hij was minister-president van GB tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mede door zijn optreden tijdens de oorlog wist het Engelse volk de oorlog tegen Duitsland vol te houden en uiteindelijk te winnen. Hij had naast Roosevelt en Stalin een belangrijke rol in de verdeling van Europa na de oorlog.

- Franklin Roosevelt: Hij van 1933 tot 1945 president van de VS. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij samen met de geallieerde leiders.

5.1 De Koude oorlog

De SU en de VS waren de nieuwe supermachten. Nu oorlog was afgelopen was de grote vraag wat er met Duitsland en Europa moest gebeuren. De SU en de VS hadden daarover heel verschillende ideeën. De SU wilde nog een aanval voorkomen en wilde dus een soort buffer van bevriende landen tussen de SU en West-Europa. Bevriend betekende in de ogen van de SU dat die landen communistisch moesten worden en de leiding van de SU moesten accepteren. De Amerikanen vonden dat ieder land zelf moest kunnen beslissen over de manier waarop het bestuurd werd.

De dieperliggende oorzaak van de tegenstelling tussen de SU en de VS lag in de totaal verschillende samenlevingen. De Amerikanen waren van het kapitalisme en de democratie. De Sovjets hadden een communistisch systeem. In de SU was ook alleen maar de communistische partij toegestaan. Het was daar dus een dictatuur.

De Fransen, Engelsen, Amerikanen en Russen besloten om Duitsland en de hoofdstad Berlijn op te delen in vier bezettingszones. Elk land zou een deel van het land en de hoofdstad besturen. De rest van Europa werd verdeeld in twee invloedssferen. In Oost-Europa, het Oostblok, maakt de SU de dienst uit. De landen van West-Europa, het Westblok zouden onder invloed van de VS een vrij democratisch bestuur krijgen.

Hoe kwamen de blokken steeds scherper tegenover elkaar te staan?

Na de Tweede Wereldoorlog liepen de spanningen tussen de VS en de SU zo hoog op dat het conflict tussen beide wereldmachten de naam de Koude Oorlog kreeg. Al snel waren Oost- en West-Europa van elkaar gescheiden door een lage prikkeldraadversperring met zwaar bewapende soldaten die de wacht hielden; het IJzeren Gordijn. Het IJzeren Gordijn liep dwars door Duitsland er Berlijn. Toen Stalin besloot alle toegangswegen naar de stad af te sluiten, ontstond in 1948-1949 een conflict om Berlijn. In 1949 hief Stalin de blokkade op. Dat maakte echter geen einde aan de spanning - integendeel. De situatie werd nog dreigender toen in april 1949 de NAVO werd opgericht en toen in augustus 1949 er een geslaagde proef met een Russische atoombom plaatsvond. De NAVO was een militair bondgenootschap tussen de VS, Canada en een groot aantal West-Europese landen. De bondgenoten beloofden elkaar te helpen als een van hen werd aangevallen door een ander land. In 1955 reageerde de SU met zo’n zelfde bondgenootschap voor landen in Oost-Europa: het Warschaupact.

Beide landen begrepen dat een rechtstreekse oorlog in een vernietiging van alle partijen zou eindigen. Dat betekende niet dat er geen conflicten meer waren. Na de Tweede Wereldoorlog zagen de Amerikanen het communisme niet alleen in Oost-Europa maar ook in China en Noord-Korea. De Amerikanen besloten overal ter wereld het communisme tegen te houden en noemden dat containmentpolitiek.

Welke conflicten waren er en hoe kwam er een einde aan de Koude Oorlog?

Tussen beide blokken ontstond er een bewapeningswedloop. Al dat wapentuig dreigde gebruikt te worden in 1961. In augustus 1931 begon de regering van Oost-Duitsland opeens met de bouw van de Berlijnse Muur. De Muur sloot Oost-Berlijn af van West-Berlijn, het laatste gat in het IJzeren Gordijn was gesloten.

Een jaar later besloot Chroesjtsjov, de nieuwe leider van de SU kernraketten op Cuba te plaatsen. Cuba was kort daarvoor communistisch geworden en had de hulp van de SU gevraagd. De Amerikaanse president Kennedy besloot een blokkade voor het eiland te maken en eiste terugtrekking van alle Russische raketten. Uiteindelijk gaven de Sovjets toe. De hele Cubacrisis duurde maar kort, maar nog nooit was de wereld zo dichtbij een kernoorlog geweest.

Na deze crisis begonnen de blokken voorzichtig met elkaar te onderhandelen. Belangrijke personen daarbij waren Reagan, de president van de VS van 1981 tot 1989, en Gorbatsjov de leider van de SU van 1985 tot 1991. Toen Gorbatsjov leider van de SU werd, besloot dat hij er niets anders opzat dan te onderhandelen met de VS over ontwapening. Tegelijkertijd probeerde hij zijn eigen land te veranderen door de economie te hervormen. Hij riep op tot glasnost: voortaan mochten mensen vrij hun mening geven. De bevolking van andere landen in het Oostblok reageerde met massale demonstraties en protesten tegen het communisme. Tienduizenden Oost-Duitsers maakten van de gelegenheid gebruik om naar het Westen te vluchten. Onder druk van de protesten kwamen er in verschillende landen vrije verkiezingen. Het resultaat was dat de communistische partijen macht verloren. Op 9 november 1989 was de dag van de Val van de Berlijnse Muur. Na de verkiezingen werd Oost-Duitsland weer één met West-Duitsland. In 1991 kwam er ook een einde aan het communisme in de SU. De ineenstorting van het Oostblok was daarmee compleet.

- Invloedssferen: Verdeling van de wereld in bondgenoten van de VS en bondgenoten van de SU.

- IJzeren Gordijn: Grens dwars door Europa, die van 1945 tot 1989 het Oostblok scheidde van het Westblok

- NAVO: Noord-Atlantische VerdragsOrganisatie, opgericht in 1949; een militair bondgenootschap tussen de VS, Canada, en een aantal Europese landen.

- Warschaupact: Militaire samenwerking tussen de Sovjetunie en haar bondgenoten, opgericht in 1955.

- Containmentpolitiek: Politiek van de VS om de uitbreiding van het communisme tegen te houden.

- Cubacrisis: Conflict in 1962 tussen de VS en SU over de plaatsing van Russische kernraketten op Cuba.

- Glasnost: Oproep van de leider van de Sovjetunie Gorbatsjov tot meer openheid.

5.2 Internationale organisaties

In 1950 stuurde de Verenigde Naties een leger naar Korea, dit leger moest ingrijpen bij een conflict tussen het communistische Noord-Korea en het kapitalistische Zuid-Korea. Het was de eerste keer dat de VN met een legermacht ingreep.

Op 26 juni 1945, nog tijdens de Tweede Wereldoorlog, kwamen de Verenigde Naties voor het eerst bij elkaar. De VN was de opvolger van de Volkenbond, die met hetzelfde doel na de Eerste Wereldoorlog was opgericht. De Volkenbond was echter om een aantal redenen mislukt:

- Het was in het begin een organisatie waarvan alleen de winnaar van de Eerste Wereldoorlog en neutrale landen lid mochten worden.

- De VS, de bedenker van de Volkenbond wilde uiteindelijk zelf geen lid worden van de organisatie.

- De Volkenbond had geen eigen leger, dus ze konden niets doen als er echt een conflict uitbrak.

In de loop van de jaren mochten bijna alle landen van de wereld lid van de VN worden. Op dit moment telt de Algemene Vergadering 192 lidstaten. De Algemene Vergadering is ook wel het `parlement’ van de VN. Een van de belangrijkste besluiten die de Algemene vergadering heeft genomen, was de opstelling van een Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948.

Om te voorkomen dat de VN even machteloos zou worden als haar voorganger is er een Veiligheidsraad ingesteld. De veiligheidsraad is het hoogste bestuur van de VN. De raad bestaat uit 5 permanente leden en tien niet-permanente leden. De niet-permanente leden worden voor een periode van twee jaar gekozen. Permanente leden zijn de VS, China, Rusland, GB en Frankrijk. Deze landen hebben het vetorecht: ieder permanent lid kan een besluit tegenhouden door een veto uit te spreken.

De Veiligheidsraad houdt toezicht op de internationale vrede en veiligheid. Zij kan een leger sturen om in te grijpen tijdens een conflict de soldaten uit dit leger worden vaak de `blauwhelmen’ genoemd.

Een ander onderdeel van de VN is het Internationale Hof van Justitie. Deze rechtbank bestaat uit 15 rechters uit 15 verschillende landen. Zo heeft de VN nog veel andere organisaties onder zich.

: De organisatie van de Verenigde Naties.

Europese samenwerking

Zie nog een keer 0.13.

- Verenigde Naties (VN): Internationale organisatie waarvan bijna alle landen van de wereld lid zijn; belangrijkste taak is toezien op vrede en veiligheid in de wereld.

- Veiligheidsraad: Onderdeel van de VN dat moet waken over de vrede en veiligheid; bestaat uit 15 landen, waarvan 5 permanente leden met vetorecht en tien landen die steeds wisselen.

- Vetorecht: De 5 permanente leden van de Veiligheidsraad van de VN kunnen een besluit tegenhouden door een veto uit te spreken.

5.3 Nederland na de Tweede Wereldoorlog

Vanaf 1947 ontving Nederland, net als veel andere westerse landen Marshallhulp van de VS. De hulp kwam goed van pas om de groei van de industrie te stimuleren. Langzamerhand kwam de economie op gang en rond 1950 was er weer sprake van economische groei.

De Nederlandse regering begon onder leiding van de socialist Willem Drees met de opbouw van de verzorgingsstaat.

Tijdens de wederopbouw hadden de Nederlanders te eten, maar door de lage lonen was er geen geld voor luxeartikelen. Het geld dat de mensen overhielden, werd gespaard. Dat werd anders in de jaren 60, er was volop werk maar er waren te weinig werknemers. Hoewel het tegen de afspraken was, betaalden sommige werkgevers hierdoor hogere of zwarte lonen. In 1963 besloot de regering dat er hogere lonen mochten worden betaald. Bij veel mensen bleef er nu geld over voor luxeartikelen. Nederland werd een consumptiemaatschappij.

De groei leek eindeloos, tot in 1973 de oliecrisis uitbrak en daaropvolgend een economische crisis. De lonen in Nederland waren in vergelijking met omliggende landen hoog. Daardoor kon Nederland slecht concurreren, het gevolg was een oplopende werkloosheid die tot ver in de jaren 80 voortduurde.

Rond 1960 begon in Nederland de amerikanisering.

Er ontstond in Nederland vanaf de jaren 60 ook een eigen jongerencultuur, ontkerkelijking / ontzuiling en er kwam een tweede feministische golf. Groepen als Dolle mina en Man Vrouw Maatschappij gingen voorop in de strijd voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen en mannen.

5.5 Israël en het Midden-Oosten 1900-1979

De Joden leefden rond het begin van de christelijke jaartelling al meer dan duizend jaar in de streek waar tegenwoordig Israël, Libanon en Jordanië liggen. Na een opstand tegen de Romeinen, die het gebied veroverd hadden, moesten de Joden vertrekken. Dit was het begin van de Joodse diaspora (verspreiding). Rond 1900 kwam er een beweging op, het zionisme (Zion = Jeruzalem), die streefde naar een eigen land voor het Joodse volk.

Toen in de Eerste Wereldoorlog Turkije de kant van Duitsland koos, roken de zionisten hun kans. In ruil voor financiële steun deed de Engelse minister Balfour in 1917 de belofte aan de zionisten dat zij in Palestina een nationaal tehuis mochten stichten na de nederlaag van de Turken. Dat was niet slim van Balfour want zijn regering had in 1915 aan Arabische Nationalisten ook beloofd om de stichting van een onafhankelijke Arabische staat te steunen. De Engelsen mochten het probleem zelf oplossen, want zij gingen het gebied besturen namens de Volkenbond.

Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog gingen de Joden en Arabieren (Palestijnen) vreedzaam met elkaar om. Maar door de belofte die de Engelsen gedaan hadden trokken er na 1918 grote aantallen Joodse pioniers naar Palestina. Zij kochten land van Arabische grootgrondbezitters, waardoor de kleine Arabische pachters hun land kwijtraakten. Het was het begin van een groeiend vijandschap tussen Joodse kolonisten en de Palestijnen. Het probleem werd erger na de machtsovername van Hitler, een steeds grotere groep Joden vertrok naar Palestina. Engeland probeerde tevergeefs tussenbeide te komen, maar voor hun doemde er al een heel ander probleem op; de Tweede Wereldoorlog.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vielen er miljoenen Joodse slachtoffers. Het was voor de zionisten nu helemaal duidelijk dat alleen een eigen staat het Joodse volk bescherming kon geven.

Engeland droeg het gebied over aan de Verenigde Naties (VN). De VN stelde voor om Palestina te verdelen tussen de Joden en Palestijnen. De Palestijnen wezen het plan af. Toen de Engelse soldaten in 1948 geheel vertrokken waren, riep de Joodse leider Ben Goerion de staat Israël uit. De Arabische buurlanden reageerden onmiddellijk met een aanval, maar wisten niet te winnen. Integendeel, Israël bezette een groter deel van Palestina dan de bedoeling was volgens het plan van de VN. Na een wapenstilstand in 1949 kwam de staat Israël tot stand.

De stichting van Israël was een ramp voor de Palestijnen. In 1948 vluchtte een groot aantal weg uit hun woongebieden en kwamen terug in vluchtelingenkampen van Arabische buurlanden. Degene die wel gebleven waren voelden zich voortaan tweederangsburgers in eigen land. In deze situatie ontstond in 1964 de terreurorganisatie PLO, de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie, onder leiding van Yasser Arafat.

Na 1973 maakten de Arabieren gebruik van een erg effectief wapen: olie. Het Midden-Oosten is de grootse olieproducent ter wereld. Als de Arabieren de oliekraan dichtdraaien, betekend dat een catastrofe voor Europa en Amerika. De landen die getroffen werden door de olieboycot steunden volgens de Arabieren Israël teveel. Sinds die tijd is er meer aandacht voor de problemen van de Palestijnen er andere Arabische landen. Onder druk van de Amerikaanse president Carter vonden onderhandelingen plaats tussen de Egyptische president Sadat en Israëlische premier Begin. Dat leidde in 1978 tot het Camp David-vredesakkoord tussen Israël en Egypte. Egypte kreeg de door Israël bezette landen terug en erkende in ruil daarvoor de staat Israël.

Sadat werd later vermoord en de problemen van de Palestijnen werden alleen maar groter, inmiddels zijn er nog veel meer conflicten in het Midden-Oosten uitgebroken.

Overzicht hoofdstuk 5

Belangrijke personen

Nikita Chroesjtsjov: Hij volgde Stalin op en was leider van de Sovjetunie van 1953 tot 1964.

John F. Kennedy: Hij was president van de VS van 1961 tot 1963. Hij werd op 22 november 1963 in Dallas vermoord.

Willem Drees: Hij was minister-president van Nederland tussen 1948 en 1958.

6.1 Het einde van de Koude Oorlog

In 1985 werd Gorbatsjov de leider van de Sovjetunie. De andere landen in het Oostblok waren natuurlijk ook communistisch, maar stonden niet in de heerschappij van de Sovjetunie. Gorbatsjov wilde het communisme verbeteren. Dat noemde hij perestrojka (verandering) en glasnost (openheid). De hervormingen waren volgens hem nodig, anders zou de Russische economie instorten. Gorbatsjov sprak met de Amerikaanse president Reagen en zijn opvolger Bush over ontwapening. De SU en de VS besloten om het aantal kernwapens te verminderen en om troepen uit Europa terug te trekken. Met deze verdragen kwam er een einde aan de Koude Oorlog.

Door de veranderingen van Gorbatsjov konden de andere landen in het Oostblok niet meer rekenen op steun van de Sovjetunie. In 1989 werden de communistische dictaturen vervangen door een niet-communistisch en democratisch gekozen bestuur. Ook in het DDR (Oost-Duitsland) eisten burgers een democratisch bestuur en de vrijheid om naar het Westen te reizen.

Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur. In oktober 1990 vond de Duitse eenwording plaats.

De nieuwe vrijheid onder Gorbatsjov leidde uiteindelijk tot het uiteenvallen van de Sovjetunie. Deze bestond eerst uit een Unie van 15 Socialistische Sovjet Republieken (USSR). De republieken voelden zich overheerst door Moskou en verklaarden zich in 1991 onafhankelijk. Gorbatsjov trad af als president van de Sovjetunie. De Sovjetunie werd officieel opgeheven.

Welke rol gingen de Verenigde Staten spelen in de wereld?

Vanaf de jaren 80 werd terrorisme een grote bedreiging. Zoals de schokkende zelfmoordaanslag op 11 september 2001.

De NAVO was door de beëindiging van de Koude Oorlog niet meer zo hard nodig. En het Warschaupact was helemaal verdwenen. West-Europa en de VS hoefden zich niet langer te beschermen tegen het gevaar uit het Oostblok. De lidstaten van de NAVO gaven hun militaire bondgenootschap een andere taak. Op eerste plaats kwam nu ondersteuning van vredesoperaties van de VN en de bestrijding van het terrorisme. De voormalige Sovjetsatellieten (onafhankelijke republieken) voegden zich bij de NAVO. De uitbreiding met nieuwe landen maakte Europa veiliger en hield in dat de NAVO haar taken beter kon uitvoeren. Voormalige vijanden werden elkaar bondgenoten. De NAVO werd groter door de nieuwe lidstaten.

- Duitse eenwording: De vereniging van West-Duitsland (BRD) en Oost-Duitsland (DDR) in 1990.

- Terrorisme: Het plegen van of dreigen met geweld tegen mensen, met als doel om maatschappelijke veranderingen te bereiken of politieke besluiten te beïnvloeden.

6.2 De wereld wordt kleiner

Zes West-Europese landen wilden samenwerken op het gebied van handel en industrie. Zij begonnen in 1957 de EEG. Sinds die tijd zijn er steeds meer landen bijgekomen. De naam Europese Economische Gemeenschap werd in 1992 veranderd in Europese Unie.

In 2002 kwam de invoering van de euro. Bijna alle landen schaften hun eigen betaalmiddelen af en kozen voor een gemeenschappelijke munt, de euro.

- Europese Commissie: Dat is het dagelijks bestuur van de EU, zij mogen als enige wetten voorstellen. Verder controleren zij of de gemaakte afspraken worden nageleefd.

- Europese Parlement: Dat is de volksvertegenwoordiging van de EU. Zij bekijken wetsvoorstellen van de Europese Commissie en kunnen veranderingen voorstellen. De Europese Commissie hoeft deze voorstellen niet aan te nemen.

- Raad van Ministers: Dat bestaat uit ministers van alle lidstaten en neemt beslissingen over voorstellen van de Europese Commissie. Als er bijv. iets besloten moet worden over landbouwzaken komen alle landbouwministers bij elkaar.

- Democratische controle: De taak van de leden van het Europees Parlement om het bestuur te controleren.

- Europese grondwet: Een verdrag waarin de lidstaten van de EU afspraken maken over hoe het besluiten tot stand komt en wie die besluiten mag nemen.

- Globalisering: De groeiende verbondenheid van de wereldeconomie: stromen van goederen, informatie, geld en mensen laten zich niet meer door grenzen tegenhouden. Dat begon ongeveer in 1990.

Zie verder 0.13.

6.3 Nederland op weg naar de eenentwintigste eeuw

In de jaren dertig van de vorige eeuw waren veel mensen werkloos. Armoede en ellende waren het gevolg, want de uitkeringen waren erg laag. Na de Tweede Wereldoorlog wilde de regering maatregelen om te voorkomen dat zoiets opnieuw zou gebeuren. Regering en parlement voerden wetten in, waardoor Nederland een verzorgingsstaat werd.

De overlegeconomie tussen werkgevers, vakbonden en de overheid is bekend geworden als het poldermodel.

- Verzorgingsstaat: Staat waarin de overheid een uitkering geeft aan mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen.

- Poldermodel: De overlegeconomie tussen werkgevers, vakbonden en de overheid met onder meer als doel te komen tot loonmatiging en lastenverlichting.

Overzicht hoofdstuk 6

Belangrijke personen

Prinses Beatrix: Beatrix volgde in 1980 haar moeder Juliana op als koningin der Nederlanden. Ze is inmiddels in 2013 afgetreden.

Ronald Reagan: Hij was president van de VS van 1981 tot 1989.

Michail Gorbatsjov: Hij was leider van de Sovjetunie van 1985 tot 1991.