Mededelingenblad van de afdeling Kennemerland€¦ · Daar vind je bijv. ook Hollandse resultaten...
24
Gens Propria Mededelingenblad van de afdeling Kennemerland Nr. 82 FEBRUARI 2016 -1 Nederlandse Genealogische Vereniging
Transcript of Mededelingenblad van de afdeling Kennemerland€¦ · Daar vind je bijv. ook Hollandse resultaten...
Gens Propria
Mededelingenblad van de afdeling Kennemerland
Nr. 82 FEBRUARI 2016 -1
Nederlandse Genealogische Vereniging
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
1
Gens Propria Februari 2016-1
Periodiek Nederlandse Genealogische Vereniging
Afdeling Kennemerland Nr. 82
Inhoud Programma voor 2016 ........................................................................................ 2
Voorouderspreek uur. ......................................................................................... 6
Mutatie ledenlijst ................................................................................................ 6
Jubilaris Jan Lange stelt zich voor ...................................................................... 8
Populatiegenealogie .......................................................................................... 12
Gens Propria ..................................................................................................... 16
Zwendel in Huwelijksadvertentie. .................................................................... 16
Mijn naam is Geesje (Gea) Martijn........................................... ........................18
Gaarne ontvangen wij uw kopij zo
spoedig mogelijk doch uiterlijk op
20 maart 2016
Het redactieadres van Gens Propria is
Kostverlorenstraat 109ª 2042PE Zandvoort.
E-mail: [email protected]
Afbeelding voorpagina
Overzicht van de studiezaal van het Noord-Hollands Archief in Haarlem tijdens
het voorouder spreek uur.
Foto: de beeldmarketeers / Hans Peter Föllmi
Gens Propria
2
Programma voor 2016
24-02-2016 Presentatie door Jos Kaldenbach over Duitsers gezocht.
Hoe en waar vind ik nog meer Duitsers in Nederland en
Duitsland?
30-03-2016 Presentatie door Adrie van Vliet, Hoofd afdeling
Publieksinformatie en Collecties van het Nederlands Instituut voor
Militaire Historie (NIMH). Hij komt ons vertellen waar en welke
genealogische gegevens en bronnen beschikbaar zijn voor
onderzoek naar militaire voorouders.
27-04-2016 Wordt later bekend gemaakt.
25-05-2016 Wordt later bekend gemaakt.
De bijeenkomsten vinden plaats in jeugdcentrum De Schakel, hoek Schoterweg/
Pijnboomstraat in Haarlem-Noord (de ingang is aan de Pijnboomstraat 17).
Het programma begint om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur.
Iedereen is van harte welkom. Dat geldt ook voor niet-leden.
Op het naastgelegen parkeerterrein kan vrij worden geparkeerd.
Mocht u overigens uw e-mailadres onlangs hebben gewijzigd, vergeet dan
vooral niet om uw profiel daarop aan te passen, zodat u in het vervolg via onze
eigen digitale nieuwsbrief over de meest actuele informatie op de hoogte wordt
gehouden.
Nieuwjaarsbijeenkomst 2016 Geheel volgens de traditie kwam de afdeling Kennemerland op de eerste
woensdag van het jaar bijeen om het begin van het nieuwe jaar te vieren.
De voorzitter wenste de verzamelde menigte (ik heb nog niet eerder zo'n grote
opkomst gezien) alle goeds en veel succes bij het genealogisch onderzoek.
Ook memoreerde hij dat er het afgelopen jaar weer verscheidene leden, n.l.
mevr. M. van Volkom, de heren E.Th.R. Unger, K. de Wit , J. Lange en C.H.
Lagendijk veertig jaar geleden lid zijn geworden van de NGV; zij zullen te
gelegener tijd een oorkonde ontvangen. Op dit moment was niemand van hen
aanwezig.
Daarna nodigde hij achtereenvolgens de heren K. de Wit en J. Lange uit naar
voren te komen.
Zij waren in 2014 al veertig jaar lid en vorig jaar niet in de gelegenheid geweest
de huldiging met de daarbij behorende overhandiging van de oorkonde te
ondergaan.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
3
De hierbij gebruikelijke fles Asti spumante werd niet vergeten.
De voorzitter herinnerde er nogmaals aan dat hij op het eind van dit jaar uit het
bestuur zal terugtreden en dat de vergadering dus snel op zoek moet gaan naar
een opvolger. Er werd een heildronk uitgebracht op het nieuwe jaar, maar toen
werd het toch tijd voor genealogische zaken.
Nieuwe website N-H A Sinds 26 november 2015 is de website van het N-H A vernieuwd.
Gens Propria
4
Robert van Vuuren, die verantwoordelijk is voor de inhoud en het onderhoud
van de site gaf een toelichting op de veranderingen.
De bezoekers kunnen de website bereiken via een computer, een tablet of een
smartphone. Het beeld dat getoond wordt past zich automatisch aan de
schermgrootte van het apparaat.
Aangezien 90% van de gebruikers op zoek is naar details over een specifiek
onderwerp verschijnt op de eerste pagina direct de vraag: "Waar bent u naar op
zoek?".
Naar de opgegeven zoekterm wordt gezocht in acht databases:
1. archieven: komt de term voor in de beschrijving van de stukken in het
archievenoverzicht;
2. databases: indexen op naam, o.a. van gevangenen of krijgsraden;
3. beeldbank: komt de term voor in de beschrijving;
4. kranten: deze zijn gedigitaliseerd. Er wordt dus gezocht naar de term in de
tekst. Het betreft lokale kranten, maar ook adresboeken en het tijdschrift
Ons Bloemendaal;
5. bibliotheek: er wordt gezocht in titels en beschrijvingen;
6. WieWasWie hiervoor word je direct doorverbonden met
www.wiewaswie.nl, waar ook de gedigitaliseerde genealogische gegevens
van het N-H A in opgenomen zijn;
7. audiovisuele collectie: deze is nog in opbouw.
8. Delpher: hiervoor word je ook direct doorverbonden met www.delpher.nl,
de krantensite van de Koninklijk Bibliotheek, hierin is o.a. de Oprechte
Haarlemsche Courant digitaal te vinden;
Per rubriek, met uitzondering van WieWasWie, wordt aangegeven hoeveel
maal de zoekterm is aangetroffen; van daar uit kun je verder zoeken.
ad 1. archieven.
Veel stukken zijn nog niet gedigitaliseerd.
Om ze te raadplegen moet je dus naar het archief komen, maar je kunt ook
verzoeken het stuk te laten scannen. Het duurt ongeveer 3 weken en is bij het
Noord-Hollands Archief gratis (sommige andere archiefdiensten brengen hier
wel kosten voor in rekening). Wanneer het klaar is krijg je een e-mail.
Deze scan is daarna door ieder ander te raadplegen. Wel wordt eerst bekeken of
het archiefstuk wel gescand kan worden, soms kan dat niet door de materiele
staat van het stuk of in verband met privacy-wetgeving.
ad 3. beeldbank.
Alle gevonden afbeeldingen in de gedigitaliseerde collectie worden getoond.
(Daarnaast zijn er ook afbeeldingen die niet zijn gedigitaliseerd.)
Je kunt daar doorheen bladeren en de gewenste afbeelding vooralsnog
kosteloos downloaden, mits dit toegestaan is qua auteursrechten.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
5
ad 5. bibliotheek.
De inhoud van de meeste boeken en tijdschriften is niet gedigitaliseerd.
Daarvoor zal je dus in persoon naar het archief moeten komen.
Vragenuurtje
Het was het plan om na de pauze met een drankje en een hapje, een
vragenuurtje te houden. Het onderwerp zou zijn: oude beroepsnamen waarvan
de betekenis niet bekend is.
Er was maar één vraag ingediend; Hans Bolland vroeg wat een
"Qwartiermeester met de schalen " zou zijn geweest.
Helaas had niemand hier een antwoord op.
Wim van Egmond had een voorvader in Amsterdam met het beroep
"boomsluiter". Hij vertelde dat deze 's nachts de havens met een drijvende
boom en een hangslot afsloot om te voorkomen dat schepen 's nachts, zonder
het havengeld te hebben betaald, de haven zouden verlaten.
Marianne Kwant vertelde over een voorvader die in het begin van de 19e eeuw
chirurgijn was geweest in Limmen.
Zijn naam was Maximilianus Ludovicus Nuijens en hij stamde uit een bekend
geslacht van chirurgijns en heelmeesters, dat in de 18e eeuw vanuit
Hoogstraten in België naar West-Nederland was getrokken. In zijn praktijk in
Limmen behandelde hij niet alleen botbreuken en wonden, maar fungeerde ook
als vroedmeester en als barbier.
Tot op hoge leeftijd beoefende hij dit beroep, maar zijn chirurgijnswinkel werd
tenslotte door de plaatselijke geneeskundige commissie afgekeurd wegens
wanorde.
Leendert de Jong vertelde tenslotte over het beroep "duinmeier".
Deze functionarissen werden vanaf 1441 door de graaf van Holland aangesteld
om in de duinen beplanting aan te brengen. Vanaf het jaar 1000 begint het zand
op de strandwallen die de kust van Holland vormen, erg te verstuiven.
Dit stuivende zand vormde nieuwe duinen en bedekte vaak akkers in en aan de
rand van het duingebied.
De taak van de duinmeier was de duinen te beplanten om het zand vast te
leggen.
Hij moest zich in leven houden met een eigen akker en door middel van de
konijnenjacht. Ook moest hij er voor zorgen dat de konijnenstand op peil bleef
voor de plezierjacht door de adel- en later de rijke landeigenaren.
Daar hoorde ook het bestrijden van de stroperij bij.
Dat bracht hem vaak in conflict met de plaatselijke bevolking.
Ook noemde hij het beroep "koorenverschieter".
Dit was een man die op de graanzolder van een jeneverstokerij het graan
regelmatig moest omgooien om te voorkomen dat er broei in zou optreden.
Gens Propria
6
Besluit
Alles bijeen een zeer afwisselende avond, die regelmatig werd onderbroken
voor het nuttigen van smakelijke koude en warme hapjes. Dus een goed begin
van het nieuwe jaar.
Johan Kuijlman
Voorouderspreek uur. De geplande dagen voor het voorouderspreekuur zijn;
zaterdag 20 februari,
dinsdag 1 maart, zaterdag 19 maart,
dinsdag 5 april, zaterdag 23 april,
dinsdag 3 mei, zaterdag 28 mei,
dinsdag 7 juni zaterdag 18 juni (onder
voorbehoud)
Het voorouderspreekuur vindt plaats in het Noord-
Hollands Archief, Jansstraat 40, Haarlem en wordt
georganiseerd samen met het Noord Hollands Archief.
Mutatie ledenlijst Aantal leden NGV totaal per 1 januari 2015: 7955 en 757 bijkomende leden,
en per 1 januari 2016: - 7410 en 709 bijkomende leden
Aantal leden afdeling Kennemerland per 1 januari 2015: 290 leden en 12
bijkomende leden, en per 1 januari 2016: 267 en 13 bijkomende leden.
Nieuwe leden
Dhr. R.A.F.G. Goosens Santpoort Zuid december
Opzeggingen
De maand december was een slechte maand maar liefst 19 Kennemerland leden
meenden het lidmaatschap van de Vereniging te moeten beëindigen.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
7
Jubilaris Jan Lange stelt zich voor Afgelopen woensdag 6 januari mocht ik de oorkonde 40 jaar lid NGV
ontvangen.
Mijn roots liggen in St. Hubert/Mill (N.O. Brabant).
Tussen waar ik geboren ben (1953) en waar mijn bewezen stamvader Peter Jans
Lange (1660-1728) woonde ligt hemelsbreed 2 km. !
Reden: het boerenbestaan. Dat geeft vastigheid, de grond. Zo gauw je daarvan
los raakt, gaat er een wereld voor je open. Het zal 1968 geweest zijn, dat de
kruisheer pater Van den Elsen, leraar Engels aan het College in Uden bij mij
het genealogievirus wakker maakte.
Vele tochten volgden naar toen nog het Rijksarchief Den Bosch, later de
Citadel (BHIC) en nog later, toen we in Nieuw - Vennep kwamen te wonen,
ook het Nationaal Archief in Den Haag.
In 2008 verscheen mijn levenswerk, “Lange(n) in dun Krommendiek”, een
Parenteel met 5 generaties van alle nakomelingen van de stamvader/moeder en
vanaf gen. 6 een weergave van alleen de strikte naamdragers Lange. Totaal
kwamen zo 1250 nakomelingen in beeld.
Van alle aangetrouwde nakomelingen (143) in de eerste 5 generaties heb ik ook
een kwartierstaat gemaakt, wat ik de bijnaam “de Millse Bijbel” meegaf.
In Deel II van het boek kon ik veel oude, vaak unieke foto’s van familieleden
toevoegen.
Daarnaast verdiepte ik me ook in de familie van mijn moeder Van der Poel uit
Gens Propria
8
Cuijk en die van mijn vrouw (Kamp-Van Dongen-Pijnenborg-Buijs) in Midden
Brabant/Langstraat.
Op de fora van het BHIC en de genealogische Yahoo-website van het Land van
Cuijk ben ik vaak te vinden.
Kortom, ik ben nog volop actief. De digitalisering van het onderzoek is een
reuze steun in de rug. Zonder dat had ik bijv. nooit mijn boek kunnen maken !
Mooi, dat in het Hollandse dat ook tot ontwikkeling komt, zoals woensdag 6
januari getoond werd !
Ik heb sinds kort een website www.genealogie-lange.nl
Daar vind je bijv. ook Hollandse resultaten m.b.t. de RK pioniers rond 1850 in
Nieuw - Vennep en omtrent de naamgeving van de Vennepse nieuwbouwwijk
Getsewoud. Dat alles mocht ik in mijn hollandse tijd vanaf 1992 combineren
met mijn pastoorschap in De Vennep en Abbenes/Kaag. Nu werk ik al 8 jaar als
pastor in de Gevangenis van Alphen a/d Rijn.
De genealogie is zo een mooie afleiding voor mijn werk.
En ook voor het nageslacht is gezorgd: samen met mijn vrouw Jeannette kregen
wij 4 zonen: Bram, Coos, Dirk en Willem.
Ik hoop nog veel te vinden samen met andere speurders.
Jan Lange
Een boek maken in Word Inleiding
Velen van ons, genealogen, spelen wel eens met de gedachte de resultaten van
ons onderzoek in boekvorm te publiceren voor familie, kennissen of
bibliotheken. Zo'n project bestaat uit twee verschillende onderdelen.
Eerst het samenstellen van een samenhangende en geordende tekst van de
genealogische gegevens met bijzonderheden en familieverhalen, zo mogelijk
voorzien van illustraties. Dan het maken van een titelpagina, een colofon en een
inleiding.
Daarna volgt het indelen in hoofdstukken, het kiezen van de opmaak zoals
bladspiegel, lettertype en het invoegen van de illustraties. Tenslotte het
invoegen van de index en de inhoudsopgave. Om hiervan een echt boek te
maken, moeten we vervolgens de hulp inroepen van een drukker en een
boekbinder
Ons bestuur had mevrouw Mira Benes bereid gevonden ons op 28 oktober het
een en ander te vertellen over het druk gereed maken met behulp van het
tekstverwerkingsprogramma Word van Microsoft. Mira Benes is een
vertegenwoordiger van het bedrijf Pro-book in Zwolle.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
9
Deze organisatie is voortgekomen uit een boekbindersbedrijf. Zij kunnen
boeken maken in zeer kleine oplagen; zelfs een oplage van één exemplaar is
mogelijk, omdat elk boek afzonderlijk geprint wordt.
Anatomie van een boek
Een gebonden boek bestaat uit de volgende onderdelen:
• het binnenwerk,
• aan voor- en achterzijde een schutblad,
• daar omheen de omslag.
Het binnenwerk bestaat uit katernen die aan elkaar worden vastgenaaid, of
minder stevig, met elkaar worden verlijmd. Aan weerszijden komt een
schutblad dat verlijmd wordt met het binnenwerk en de omslag.
Er zijn harde en zachte omslagen. Een harde omslag is bekleed met laminaat of
met kunstleer, dat eventueel bestempeld kan worden. De omslag of band
bestaat uit een voor- en een achterzijde en daartussen de rug met aan
weerszijden een kneep.
Opmaak van de tekst
De tekst van het boek, d.w.z. het binnenwerk, eventueel de tekst op de
schutbladen en het ontwerp van de omslag moeten druklaar worden geleverd
als PDF-bestand.
Gens Propria
10
Om deze bestanden te maken kan de tekstverwerker Word van Windows
worden gebruikt. Mira Benes deelde een handleiding uit en demonstreerde hoe
met dit programma de opmaak kan worden gerealiseerd en aan welke
technische eisen de marges moeten voldoen.
Allereerst moet je de bladafmeting kiezen. Dat behoeft niet beslist een
standaardmaat te zijn zoals A4 of A5. Wel moet daaronder en boven en links en
rechts 3 mm worden opgeteld om goed op maat te kunnen snijden (zie
handleiding p.6). Dan marges, lettertype en lettergrootte kiezen (pag.7).
Niet alleen voor de hoofdtekst, maar ook voor koppen, kaders en
onderschriften. Pas op om niet teveel verschillende lettertypes te kiezen!
Gebruik kop-opmaak-profielen.
Wanneer de pagina's tweezijdig bedrukt moeten worden, moeten wit-marges
gespiegeld worden van even naar oneven pagina's. Automatische pagina-
nummering aanzetten.
Deze nummers wil je wellicht niet zien op de titelpagina en andere bladzijden
vóór het eerste hoofdstuk. Je kunt ze onzichtbaar maken door er een blanco
tekstvakje overheen te "plakken" (p.8 e.v.). De "delete-knop" kun je niet
gebruiken omdat daarmee de functie automatische pagina-nummering wordt
uitgeschakeld.
Illustraties
Een prettig leesbaar genealogisch verhaal is voorzien van illustraties.
In de tekst moeten dus afbeeldingen worden ingevoegd en die moeten voorzien
worden van een bijschrift (p.13 e.v.).
Om de tekst om de foto heen te laten lopen, kies daarvoor "contour" in de
werkbalk "hulpmiddelen voor afbeeldingen". Daarin kun je ook de vorm van de
foto aangeven. b.v. rechthoekig of ovaal.
Wanneer je een bijschrift invoegt worden alle afbeeldingen automatisch
doorlopend genummerd. Indien dat niet gewenst wordt, moet je deze nummers
met de hand verwijderen.
Een pagina die in kleur wordt afgedrukt kost driemaal zo veel als een pagina in
zwart-wit.
Om de kosten wat te beperken, kun je de kleurenafbeeldingen concentreren op
een beperkt aantal pagina's of kleurenfoto's omzetten in grijstinten (p.16).
Wanneer een foto in sepia (=paars-bruin) wordt afgedrukt geldt dit als een
kleuren afdruk.
Index en inhoudsopgave
Mira Benes ging aan het maken van een index of register helemaal voorbij.
Toch is dit een belangrijk onderdeel van een genealogisch verslag. Daarom wil
ik hier kort op ingaan.
Wanneer de tekst gegenereerd wordt door een genealogisch programma, kan
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
11
daarin aangegeven worden welke rubrieken van de database als trefwoorden
moeten worden gemarkeerd voor opneming in het register.
Bij voorbeeld achternaam, voorletters, geboortejaar en beroep. De tekst moet
vervolgens in zijn geheel uit de database worden gegenereerd, dan vormen de
markeringen of veldcodes één samenhangend geheel. Daarna kan de titelpagina
en de inleiding worden toegevoegd, de tekst in hoofdstukken worden verdeeld,
opgemaakt en van illustraties worden voorzien. Wanneer de tekst helemaal
gereed is, kun je met Word de index genereren.
Vaak moet je hierin nog wat correcties aanbrengen.
Wanneer je de hoofdstuktitels met behulp van kopopmaak profielen hebt
gemaakt, kun je nu de inhoudsopgave met behulp van Word genereren (p.18).
Wanneer je hierna nog correcties in de tekst aanbrengt, en de tekst dan over de
pagina's verschuift, moet er een nieuwe index en een nieuwe inhoudsopgave
worden gemaakt.
Conversie naar PDF
Eindelijk is de tekst en de opmaak helemaal naar genoegen. Dan moet het
geheel worden geconverteerd tot een PDF-bestand. Dan ligt de opmaak
helemaal vast. Controleer wel of de in Word gebruikte lettertypen ook in het
PDF-bestand zijn ingesloten (p.20 e.v.).
Ontwerp van de omslag
Wij nemen aan dat de schutbladen onbedrukt blijven. Dan volgt nu het
ontwerpen van de omslag (p.23). Een hard omslag is aan alle zijden 15 mm
groter dan het binnenwerk. De breedte van de rug hangt af van het aantal
pagina's en de te gebruiken papiersoort. Op de website van Pro-book vind je de
omslagcalculator voor deze berekening. Voor de kneep aan weerszijden van de
rug moet tweemaal 8 mm worden opgeteld.
Nadat de juiste bladafmetingen zijn ingesteld, wordt een raster opgeroepen.
Op de voor- en achterzijde en op de rug, als deze niet te smal is, worden teksten
eventueel beeldvakken geplaatst. Het is ook mogelijk een achtergrondkleur aan
te geven of een afbeelding als achtergrond te gebruiken. Tenslotte wordt ook dit
ontwerp tot een PDF-bestand geconverteerd.
Besluit
Het opmaken van een boek en dat ook nog in de juiste volgorde doen, is een
flinke klus. Pro-book wil wel adviezen geven, maar het werk moet je zelf doen.
Op de drukkerij kijkt met alleen naar de technische karakteristieken.
Het is dan ook verstandig eerst één proefexemplaar te laten maken, voordat je
een grotere serie bestelt.
De prijs van een boek hangt natuurlijk van veel factoren af: papiersoort, aantal
pagina's, aantal bladen in kleur, bindwijze en oplage. Hoewel de prijs per boek
bij een grotere oplage wel wat lager uitvalt dan de prijs van één enkel
Gens Propria
12
exemplaar, is dat verschil toch niet erg groot. Dat ligt bij een offsetdrukkerij
heel anders. Dit komt omdat elk boek afzonderlijk geprint wordt. Eén enkel
boek laten drukken kost grof geschat enkele tientjes.
De voordracht werd door de 27 aanwezigen met grote aandacht gevolgd. Ik ben
benieuwd hoeveel leden de uitdaging aannemen om een echt boek het licht te
laten zien.
Johan Kuijlman
Populatiegenealogie Op 26 november 2015 vertelde Toon van Gestel uit Tilburg ons over zijn
genealogisch onderzoek naar de bevolking van enkele gemeenten ten zuiden
van Eindhoven. Zo'n twintig jaar geleden werd het mogelijk om op een
personal computer de genealogische gegevens, waaronder ouder-kindrelaties én
partnerrelaties, van een groot aantal personen met behulp van een
genealogieprogramma op een geordende manier vast te leggen.
Toon van Gestel, geneticus en genealoog, is geïnteresseerd in de onderlinge
verwantschap binnen een bevolkingsgroep of populatie.
Hij begon de Burgerlijke Stand en het Bevolkingsregister van de voormalige
gemeente Borkel en Schaft in te brengen met het programma HAZA-Data,
daarna volgden aanliggende gemeenten. Aan de huidige gemeenten
Valkenswaard, Bergeijk en Waalre 1 wordt nog gewerkt. Van een 6-tal
voormalige gemeenten zijn alle gegevens verwerkt. Deze gegevens omvatten
grofweg de negentiende eeuw. Het bestand betreft 7 tot 9 generaties personen
levend in dit gebied tussen ongeveer 1730 en 1940. Hij heeft inmiddels
gegevens van bijna 80.000 personen verwerkt tot een z.g. populatiebestand.
Een bijkans niet te ontwarren vlechtwerk van personen en relaties is het
resultaat.
Toon van Gestel heeft zich ten doel gesteld de onderlinge verwantschap van
deze mensen te onderzoeken en te kijken hoe hij dit kan ordenen met zijn
daartoe ontworpen methode.
Ordening in parentelen bracht vele parenteeloverlappingen aan het licht.
Iedere persoon heeft een vader en een moeder en past dus in twee parentelen,
n.l. die van beide ouders. Om het geheel te vereenvoudigen en overzichtelijker
te maken voerde Toon daarom de regel in dat elke persoon in slechts één
parenteel wordt opgenomen van hetzij de vader, hetzij de moeder en wel in de
1 De huidige gemeente Valkenswaard is in 1934 ontstaan door samenvoeging van de toenmalige
gemeenten Valkenswaard, Dommelen en Borkel en Schaft. De huidige gemeente Bergeijk, ten westen van Valkenswaard gelegen, is in 1997 ontstaan na herindeling van de toenmalige gemeenten
Bergeyk, Luyksgestel, Riethoven en Westerhoven. De gemeente Waalre, ten noorden van
Valkenswaard, is in 1923 ontstaan door samenvoeging van de gemeenten Waalre en Aalst. Bron: Wikipedia.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
13
grootste.
Hij begon met de grootste parenteel te isoleren uit het totale bestand door de
partnerrelaties "door te knippen". Dat was die van Lucas van der Vloet uit
Westerhoven met ruim 1000 nakomelingen, dus zowel langs de mannelijke als
de vrouwelijke lijn. Deze werd uit het werkbestand verwijderd.
Daarna de één na grootste en zo verder. Zo heeft hij ieder bij één
populatieparenteel1 ingedeeld. Zijn werkwijze heeft hij beschreven in Gens
Nostra 2013 pag. 245-261. Dit resulteerde in meer dan honderd grotere en
kleinere parentelen; daarvan zijn de meeste met elkaar verbonden door
huwelijken. Daarnaast een groep enkelingen.
We kunnen drie categorieën onderscheiden:
1. De grote parentelen. 56.000 personen = 70%
Van de personen in het bestand is 70% onderling verbonden in een
verknoopt vlechtwerk: de plaatselijke populatie. Van de grote parentelen
vind je het nageslacht vooral, maar niet uitsluitend, in het eigen dorp.
In (bijna) elk ander dorp is het ook vertegenwoordigd. Zij zijn geworteld in
de streek. Met de 11 grootste zit je in 7 (van de 11) (voormalige)
gemeenten. Het zijn alle rooms-katholieke, aanvankelijk vooral agrarische
families, maar in aanmerkelijke mate komt ook het beroep van arbeider,
sigarenmaker, wever, schoenmaker, timmerman, particulier(e), koopman,
bierbrouwer, schoenfabrikant en sigarenfabrikant voor. De plaatselijke
bovenlaag is in de grootste parentelen goed vertegenwoordigd.
Verdere uitsplitsing naar woonplaats van bruid en bruidegom toont aan dat
deze groep veelal trouwt met een partner uit het eigen dorp. Een kleiner
aantal vindt de partner in een naburig dorp op loopafstand. Een minderheid
vindt de partner nog verder weg. De actieradius van trouwlustigen wordt na
1900 aantoonbaar groter doordat de fiets algemeen goed wordt.
De 11 grootste bestrijken tenminste 8 generaties. Doordat de huwelijken
vooral in het eigen dorp plaats vinden, is kwartierherhaling een normaal
verschijnsel. Dat betekent dat eenzelfde persoon twee maal in dezelfde
parenteel voorkomt. Doch dat is in strijd met het uitgangspunt, dat een
persoon slechts éénmaal in het bestand mag voorkomen. Toon deelt daarom
de parentelen op in jong en oud en hoofd- en zijtakken, op zo'n wijze dat in
een fragment geen kwartierherhaling optreedt. Hij formuleert dat als een
‘verbod op kwartierherhaling binnen één fragment’. De persoon wordt dan
opgenomen in het fragment van zijn vader of in dat van zijn moeder.
2. De kleine parentelen. 19.000 personen = 24 %
De 2 grootste hiervan (elk 86 personen) bestaan uit resp. protestantse
1 Ik, JPK, voer hier de term populatieparenteel in om onderscheid te maken met de term parenteel
die alle afstammelingen van een bepaald ouderpaar omvat.
Gens Propria
14
notabelen en fabrikanten uit Stratum . Vervolgens vooral uit protestanten en
bewoners van Stratum1 (deze plaats is nog volop in bewerking). En een
groep joden uit Bergeijk. De personen in deze groepen trouwen binnen de
eigen religieuze of sociale groep: dus protestants met protestants, joods met
joods, notabel met notabel. Dat betekent dus dat de huwelijkspartners in het
algemeen buiten eigen dorp en streek (moeten) worden gezocht.
3. Enkelingen 5000 = 6%
Deze eenlingen (commies, dienstmeid, knecht) van elders, komen en gaan
(passanten). Of het zijn nieuwkomers die pas kort geleden zijn gekomen en
soms weer snel vertrekken.
Er is maar één relatie nodig om een losse groep te verbinden met de plaatselijke
populatie. Dit gebeurt regelmatig. De populatie vormt dan ook een bijzonder
rafelig verknoopt vlechtwerk. Bij het losknippen van de parentelen uit het
vlechtwerk laten die rafels weer los en herkennen we de voormalige losse
groep. Zo b.v. een grote groep van protestantse landbouwers uit de streek, die
met één relatie vast zit aan de plaatselijke populatie. Kennelijk een gemengd
huwelijk. Daarnaast b.v. nieuwkomers uit de buurt (Soerendonk en Arendonk)
of van verder weg (Groesbeek en Bergh, protestanten uit ‘s-Gravenmoer).
Toon maakt kleine rafels weer vast, zodat een parenteel niet alleen
nakomelingen van de ‘aartsouders’ bevat, maar ook aanverwanten. Zie Gens
Nostra 2013, pag.251.
De losse groepen en de tientallen ‘rafels’ zitten vooral door aanverwantschap
aan elkaar: het verband is horizontaal. Een parenteel ordent naar
bloedverwantschap: het verband is verticaal.
Op basis van de hierboven vermelde databestanden heeft Toon berekend welk
percentage huwelijkspartners uit het eigen dorp of uit nabuurdorpen of van
buiten de streek afkomstig was. Het gaat dan over de periode tot ongeveer
1930. Met taartdiagrammen maakte hij dit aanschouwelijk. Hij ontdekte twee
patronen: een echt plattelandsdorp, waar meer dan de helft van de huwelijken
met een partner van het eigen dorp worden gesloten en minder dan een kwart
van de huwelijken met een partner van buiten de streek, als voorbeeld
Riethoven en een meer stedelijk patroon met ongeveer een kwart van de
huwelijken met een partner uit het eigen dorp en meer dan de helft met een
partner van buiten de streek, als voorbeeld Stratum.
1 De gemeente Stratum werd in 1920 als zuidelijk deel in de gemeente Eindhoven opgenomen. Bron: Wikipedia
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
15
De cijfers betekenen:
1 Aalst
2 Bergeijk
3 Borkel en Schaft
4 Dommelen
5 Eindhoven
6 Luiksgestel
7 Riethoven
8 Stratum
9 Valkenswaard
10 Waalre
11 Westerhoven
12 van elders
Bergeyk, Luyksgestel, Riethoven en Westerhoven liggen ten westen van
Valkenswaard en vormen sinds 1997 samen de gemeente Bergeijk.
Zij vertonen allen hetzelfde beeld: minder dan ¼ van de huwelijkspartners
komt van buiten de streek (het minst in Westerhoven). Ruim de helft komt uit
het eigen dorp (het meest bij Bergeijk). Als centrumdorp is Bergeijk ook in de
andere gemeenten goed vertegenwoordigd. Het verhaal, dat die van Riethoven
en Westerhoven (op loopafstand van elkaar gelegen) nauwelijks mengen wordt
bevestigd. De tijd na de fusie is in deze grafieken niet vertegenwoordigd. De cijfers betekenen: zie Riethoven
De gemeente Stratum werd in 1920 als zuidelijk deel in de gemeente
Eindhoven opgenomen. De gegevens dateren dus van voor die tijd.
Veel mensen van buiten, even als in Eindhoven. Beide huwelijksmarkten
vertegenwoordigen dus het ‘stadse’ type. Aardig is dat Stratum in Eindhoven
goed is vertegenwoordigd en Eindhoven in Stratum. Je zou beide gemeenten
dus als één huwelijksmarkt kunnen zien.
Gens Propria
16
Conclusie
In het onderzochte gebied en binnen de onderzochte periode, kan het merendeel
van de bevolking worden ingedeeld in 11 populatieparentelen.
Met andere woorden: ieder binnen zo'n parenteel heeft minstens één
gemeenschappelijke voorouder binnen 8 à 9 generaties. Ik vermoed dat,
wanneer het onderzoek naar voorouders verder naar het verleden wordt
uitgebreid, het aantal gemeenschappelijke voorouders van de plaatselijke
populatie zal afnemen. Bijna iedereen binnen de streekpopulatie is dus een
verre bloedverwant, al wordt dat niet meer als zodanig ervaren.
Daarnaast wonen er in de streek kleine populaties die zich om diverse redenen
(religie, sociale status) niet mengen met de streekpopulatie, omdat zij in eigen
kring trouwen.
Toon ging niet diep in op welke wijze hij het vlechtwerk van personen en
relaties wist te ontwarren, zie daarvoor Gens Nostra 2013 pag. 245 e.v., maar
het inbrengen van alle genealogische gegevens en het daarna weer opsplitsen in
parentelen is een monnikenwerk geweest dat nog lang niet ten einde is.
Johan Kuijlman
Gens Propria Nadat U ingelogd bent op de website van www.ngv.nl en gekozen heeft voor de
afdeling Kennemerland, zijn nu onder de link “afdelingsbladen” zijn ook de
oudere Gens Propria jaargangen van 1991 t/m 1995 te vinden.
Zwendel in Huwelijksadvertentie. Op Facebook werd de vraag gesteld, of iemand de huwelijksakte kon
achterhalen van onderstaande advertentie.
In Amsterdam was in elk geval niets te vinden. De advertentie heeft gestaan in
“Het Nieuws van de Dag”. Uit informatie uit het archief van Amsterdam blijkt
dat er informatie uit Beverwijk en/of Wijk aan Zee te vinden moet zijn.
In de BR Beverwijk (4-58 nr.2) :
Jacob Knegjes, geb. 1822
Zoon Jacob Knegjes, kleinzoon uit 1858
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
17
Van Alida van den Broek (wed. Knegjes)
Zoon vertrekt op 7-5-1883 naar Wijk aan Zee en Duin
Kleinzoon op 7-8-1882 naar Velsen
In de BR Wijk aan Zee (2-61) :
Jacob Knegjes staat op de kaart met Maria Jes. In potlood is achter haar naam
bijgeschreven “Bijwijf”.
Zij is op 2-6-1883 uit Bussum gekomen en hij op 21-6-1883 uit Beverwijk.
Zij blijken dus helemaal niet getrouwd te zijn meer samen te wonen.
Dat verklaart het feit dat hij in november 1863 in Leeuwarden tot 6 jaar
gevangenisstraf is veroordeeld vanwege “valschheid in onderhandsch
geschrift”.
Jacob Knegjes overlijd op 30-8-1897 in Wijk aan Zee.
Maria Jes gaat op 31-8-1896 naar Velsen, komt op 6-1-1897 terug en overlijd
op 19-10-1897 in Wijk aan Zee.
Henk Timmers
Gens Propria
18
Mijn naam is Geesje (Gea) Martijn, dochter van Albert Martijn en Johanna Borcheld.
Daar ik zelf in Gasselternijveen in het
mooie Drenthe geboren ben, ga ik
regelmatig samen met mijn partner Peter
Perger op vakantie daar naar toe.
Onze vakanties in Drenthe worden voor
een deel besteed aan stamboom
onderzoek, het bezoeken van archieven,
begraafplaatsen en familieleden.
Tijdens één van deze speurtochten zien
wij in Gasselte een standbeeld staan van
Wemetje Kruit en op de begraafplaats in Gasselte komen wij erachter dat
Wemeltje gehuwd is geweest met Kornelis Borcheld.
Kornelis blijkt familie te zijn van moeders kant.
Kornelis BORCHELD, van beroep huisschilder, geboren op vrijdag
8 januari 1892 om 03.00 uur te Nieuw Buinen
(Borger), overleden op woensdag 8 april 1953
om 04.00 uur te Assen op 61 jarige leeftijd.
Begraven op zaterdag 11 april 1953 te Gasselte
om 12.30 uur.
Zoon van Dieterd BORCHELD, van beroep
arbeider/koopman en Doetje ten CATE, van
beroep arbeidster.
Gehuwd op 34 jarige leeftijd op zaterdag 18
december 1926 te Gasselte met Wemeltje
KRUIT, 39 jaar oud, van beroep koopvrouw
(marskraamster), geboren op donderdag 1
september 1887 om 08.00 uur te Gasselte in
een arm arbeidersgezin overleden op vrijdag 27
september 1963 te Assen, Wilhelmina
Ziekenhuis op 76 jarige leeftijd, begraven op
woensdag 2 oktober 1963 te Gasselte om 13.30 uur. In haar jeugdjaren werkte
ze bij boeren op het land en in de huishouding.
Dochter van Jan KRUIT, van beroep arbeider, en Geesje SMEEMAN, zonder
beroep.
Kornelis Borcheld en Wemeltje Kruit zijn in 1927 vanuit Onstwedde naar
Gasselte verhuisd. In Gasselte betrokken zij een woonwagen op het terrein
waar nu de ijsbaan is, rechts achter in de hoek.
Ze kregen een zoon Douwinus Gesinus (Douwe) Borcheld.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
19
Haar man, Kornelis Borcheld, die een zwakke geestelijke gezondheid had, werd
af en toe verpleegd in een inrichting, waardoor hun zoon niet thuis kon blijven
wonen en door een zuster van Wemeltje werd opgevoed.
Wemeltje voorzag in haar eigen levensonderhoud, ze wilde geen financiële
steun, door als koopvrouw (marskraamster) in de gemeenten Gasselte, Gieten
en Borger haar waren uit te venten. Een grote bagagedrager voor op de fiets,
een houten koffer daarop, waar van alles in zat.
Ook leverde ze in veel gezinnen jaarlijks een scheurkalender of Enkhuizer
Almanak. Of je het nu nodig had of niet, er werd van haar gekocht.
En werd er een cent teveel gegeven, Wemeltje kwam die later terug brengen,
want ze noteerde alles precies. Ze had haar zaakjes goed in orde.
Haar bezoek in een plaats kondigde ze aan door op zondagmorgen in de kerk
ter plaatse te gaan zitten, waardoor de bewoners wisten dat zij die week langs
zou komen.
Toen haar woonwagen in een slechte staat verkeerde, stelde de gemeente een
woning beschikbaar naast camping de Hoefslag in Gasselte. Wemeltje heeft
zich daar nooit thuis gevoeld.
Na haar overlijden werd de woning als vakantiewoning met de naam Wemeltje
verhuurd door camping de Hoefslag.
Huisje toen Wemeltje Kruit er woonde Huisje zoals in gebruik door camping De Hoefslag
Tot op hoge leeftijd was ze nog in weer en wind met haar handeltje langs de
weg.
Ze overleed op 27 september 1963 in het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen
Ze was toen bijna 76 jaar oud. Een zeer bekend dorpsfiguur was heengegaan.
Een eerlijke, vriendelijke vrouw met een groot plichtsgevoel.
Een vrouw, die op een voetstuk geplaatst mag worden.
Gens Propria
20
20.000 gulden voor Wemeltje
In 1994 heeft mevrouw S.J. Kroezenga het initiatief genomen om een
standbeeld te laten maken voor Wemeltje. Mevrouw Kroezenga was de adjunct
van prins Koenraad, van de carnavalsvereniging "Het Meul'ndobbegie”.
Eens per jaar streeft de carnavalsvereniging een goed doel te bereiken.
Er is in het dorp veel gelachen, toen dat bekend werd. Maar toen het geen grap
bleek, werd er gul geofferd. Ook door tal van oud-Gasselters. Zelfs de
gemeente deed royaal mee.
In totaal moest er 20.000 gulden bij elkaar gebracht worden.
De gemeenteraad stelde in 1993 10.000 gulden beschikbaar onder voorwaarde
dat de bevolking hetzelfde bedrag op tafel zou leggen.
De Gasselters namen de uitdaging aan en het bedrag kwam er.
In haar beste jaren zou Wemeltje deze omzet waarschijnlijk nooit hebben
gehaald.
Het beeld is gegoten uit brons en is anderhalve meter hoog en gemaakt door de
kunstenaar Bert Kiewit uit Mantinge.
Na twee jaar actie was het dan zo ver. Haar zoon Douwinus Borcheld heeft op
19-06-1995 vol trots het beeld van zijn moeder onthuld. Gewone mensen
krijgen geen standbeelden.
Het weer was die dag niet al te best, maar daaraan stoorde Wemeltje zich nooit.
De dansmariekes, de harmonie en de Raad van Elf waren bij de onthulling van
het beeld aanwezig.
Het beeld staat op "de oude dorpsbrink" te Gasselte op een mooi toeristisch
punt tegenover de befaamde pannenkoeken boerderij ’t Moatie,
Tijdens de onthulling was er veel volk op de been.
De maker van het beeld Bert Kiewiet kreeg veel applaus.
De mensen gaven aan “Dat is ze Sprekend”.
Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND
21
Er is inmiddels een stichting Wemeltje
opgericht die het beeld zal onderhouden,
De plaatselijke bakker Timmer uit
Gasselte lanceerde speciaal Wemeltje-
gebak.
Dichter Gerard Nijenhuis heeft een
gedicht aan haar gewijd, dat hij tijdens de
onthulling van het beeld heeft
voorgedragen: "Zij was 't die vrij was as
'n vogel in zien vlucht...."
Gerard Nijenhuis schrijft zowel in het
Nederlands als in het Drents.
In juni 2008 werd hij aangesteld als de
eerste gemeentedichter van Borger.
In 2010 schreef hij een boek - De dag dat
vader verdween - naar aanleiding van de arrestatie van zijn vader door de
Duitsers in de Tweede Wereldoorlog.
In 2012 ontving hij de erespeld van het Huus van de Taol.
Gea Martijn
Douwinus Borcheld bij het beeld
van zijn moeder Wemeltje
Gens Propria
22
Bestuur afdeling Kennemerland
Voorzitter: Leendert de Jong
afgevaardigde Kostverlorenstraat 109a
redacteur 2042 PE Zandvoort
023 - 5713113
Secretaris.: Pim van Rhoon
Norholm 62
2133 HL Hoofddorp
023 - 5572232
Penningmeester: Henk Timmers
Van den Vondellaan 7
1985 BA Driehuis
0255 - 769026
Lid Marianne Kwant– van der Pieterman
Westbroekerweg 67
1991 LX Velserbroek
Telefoon 06-44156618
Lid: Gea Martijn
Wijk aan Zeeërweg 184
1972 NW IJmuiden
Telefoon 0255-514614
Lid: Vacature
Helpdesk computergebruik
Kennemerland
Onderstaand treft u de namen aan van de-genen die
bereid zijn u, voor zover mogelijk, de helpende hand
te bieden. Als u met een van deze leden telefonisch
contact opneemt, verzoeken wij u vriendelijk dit
tussen 19.00 en 21.00 uur te doen, omdat de meesten
van hen een gezin en/of een werkkring hebben.
GensData Pro
www.gensdatapro.nl
ProGen
Kees Heemskerk 023 - 5274742
Aldfaer
Kees Heemskerk 023 - 527 47 42
HazaData
www.hazagebruikers.nl
Computerproblemen
Kees Heemskerk 023 - 52747 42
Willem van Warmerdam 023 - 53819 97
Gens Propria
Redactie: Leendert de Jong
Johan Kuijlman
Peter Perger
Marianne Kwant
Redactieadres: Leendert de Jong
Kostverlorenstraat 109a
2042 PE Zandvoort
De redactie stelt zich niet verantwoordelijk voor de
inhoud van ondertekende bijdragen.
Overname van de gepubliceerde artikelen is
toegestaan mits dit geschiedt onder volledige
bronvermelding.
Website
Webmaster: Kees Heemskerk
Adres: http://kennemerland.ngv.nl
Mutaties lidmaatschap
Postadres: NGV
Postbus 26
1380 AA Weesp
Website www.ngv.nl
Door aanlevering van kopij verleent de auteur automatisch toestemming voor (her)publicatie – al dan niet in
digitale vorm – van het aangeboden artikel door de redactie van Gens Propria. De auteur doet daarbij tevens
afstand van elke mogelijke auteursrechtelijke vergoeding met betrekking tot de ingezonden kopij.
NGV afdeling Kennemerland
Kostverlorenstraat 109a
2042 PE Zandvoort
