24

NRC Handelsblad Vrijdag 30 november 2012

Groen op vrijdag 0,6%

Max Niet ongeroosterd,maar bewerkt – zomoet de koffie uitEthiopië worden

geëxporteerd. Hetlevert de boeren 3miljard dollar op;bijna 400 procent

meer dan de exportvan groene bonen.

Max Havelaar

In de jaren tachtig van de vo-rige eeuw introduceerde stich-ting Max Havelaar het idee vaneerlijke handel zodat uitbuitingin ontwikkelingslanden tot hetverleden zou behoren. Eenteam – deels Afrikaanse – on-derzoeksjournalisten conclu-deert nu dat het goedbedoeldeprincipe niet werkt in Afrika. Deminimumprijs bereikt de boe-ren niet, zelfs niet nu de we-reldmarktprijs voor cacao al ja-ren een stuk hoger is. Ook depremies die de boerencoöpe-raties ontvangen, dragen wei-nig bij aan het verbeteren vande leefomstandigheden op hetplatteland. Het volledige rap-port is te lezen op fairrepor-ters.org: ‘Transnational Investi-gation: the FAIRTRADE rip-off’.Max Havelaar noemt de con-clusies „pertinent onjuist”.

Illustratie Pepijn Barnard en Fotodienst NRC

Door Mark Schalekamp

25

NRC Handelsblad Vrijdag 30 november 2012

In Jimma, een paar honderd ki-lometer ten zuiden van AddisAbaba, zit ik met een paar men-sen op wat krukjes rondom een

potje met gloeiend houtskool en wie-rook, een koekenpan en een dienbladvol kopjes. We wachten al een paaruur op een bakje koffie – in Neder-land ondenkbaar, in Ethiopië nor-maal: dat hoort bij het koffieritueel.Groene bonen worden geroosterd,dan gemalen, water wordt toege-voegd, nog een keer, en uiteindelijkwordt ingeschonken en gedronken –met veel suiker.

Ik ben in de geboortestreek vankoffie, in de Kaffa-regio, waar ookMoyee Coffee gemaakt wordt, eennieuw Nederlands-Ethiopisch merk.„We willen goede koffie maken”,zegt oprichter en directeur Guidovan Staveren van Dijk tijdens een stu-diereis van 40 Nyenrode New Busi-ness School-studenten: „l e k k e r,maar vooral met een grote sociale im-pact.” Moyee opereert volgens hetdoor henzelf bedachte Fair Chain-principe, wat verder gaat dan fair tra-de. Veel ketens, niet alleen van koffie,maar ook van cacao en katoen, zijnnu verre van eerlijk: het aandeel – endus ook de bijbehorende verdiensten– van de boeren is klein en wordtsteeds kleiner; het leeuwendeel vande waarde wordt namelijk toege-voegd buiten de producerende lan-den. De belangrijkste reden hiervooris dat bijna alle koffiebonen groen,dus ongeroosterd, het land van her-komst verlaten en de toegevoegdewaarde, die overige 85 procent, inEuropa en Amerika wordt gecreëerd.„Het bieden van een eerlijke prijs aanlokale boeren, wat fair trade doet, isprima”, stelt Van Dijk, „maar veelmeer zin heeft het als de bonen voort-aan lokaal worden geroosterd en ver-pakt, waarmee 40 procent van dewaarde van een pak koffie in Ethio-pië blijft. Om je een idee te geven vande impact: nu ontvangt het land on-geveer 800 miljoen dollar voor zijnbelangrijkste exportproduct, maarals die bonen niet groen maar geroos-terd de grens zouden overgaan, zoudat het land 3 miljard dollar opleve-ren – evenveel als de totale ontwikke-l i n g s h u l p. ” Dat die export zo onge-looflijk belangrijk is, heeft voor deinwoners een wrang bijeffect: voorhen resteren alleen de B-kwaliteit bo-nen; de koffie die zij voor hun ritueelgebruiken is alleen met heel veel sui-ker nog een beetje te drinken.

Moyee Coffee is opgezetvolgens het shared va-lues-principe, bedachtdoor Harvard-profes-

sor Michael Porter, wat wil zeggendat het bedrijf economische en socia-le belangen hand in hand laat gaan.Moyee Coffee zal een ruime opslagbetalen op de lokale prijs voor bonenen lokaal roosteren, in een joint ven-ture met lokale partijen die de opslaginvesteren in verbetering van land-bouw en leefomstandigheden. Envan de winst wil het bedrijf, heel klas-siek, het grootste deel ten goede la-ten komen van maatschappelijkeprojecten die het Fair Chain-principeversterken. Van Dijk: „Eigenlijk isMoyee Max Havelaar 2.0.”

Van Dijk (42) mag je een serial entre-peneur noemen: eerder was hij actiefmet de online autoverkoopsite Tra-ding Cars en zat hij in het hout in Slo-wakije. Dat hij zich nu ineens ont-popt als maatschappelijk onderne-mer is tamelijk verrassend. „Een vanmijn fabrieken verloor ik door eenbrand. Het kostte veel geld en gedoe,maar deed me ook inzien dat ik mijnenergie eigenlijk liever wilde beste-den aan werk dat leuk en nuttig is.”

Een belangrijke rol speelde RenzoMartens. Na diens Enjoy Poverty, dedocumentaire die schrijnend laatzien hoe velen – van ontwikkelings-werkers tot journalisten – profiterenvan armoede, wilde Martens eenkunstenaarskolonie opzetten inAfrika. Van Dijk kende hij als spon-sor en aan hem vroeg hij hulp bij hetvinden van financiering van dit pro-ject, duurzaam en niet afhankelijkvan overheidssubsidies. „Ik zochtnaar lokale producten die goed ver-handeld zouden kunnen worden enstuitte op koffie. Het heeft een enor-me markt, kent een trend om betersmaak en duurzaamheid te waarde-ren en, belangrijker nog, een sterkverhaal. Maar toen ik me ging verdie-pen in die markt, ontdekte ik dat deketen erg oneerlijk in elkaar zit.”Daarin schuilde meteen ook de kans:door de koffie niet groen maar in pakte exporteren kon er geld verdiendworden in Afrika. De research resul-teerde nog niet in een geldmachinevoor Martens’ kunstenaarskolonie,maar wel in een nieuw project voorVan Dijk, want in de zomer 2011 zeg-de hij het hout vaarwel om Moyee opte zetten. Niet geremd door al te veelkennis overigens, maar de leercurvewas steil na bezoek aan de gouver-neur van Kaffa, contact met de uni-versiteit van Jimma en het samen-stellen van een team met daarinEthiopiërs, een MVO-deskundige eneen koffie-expert. Cruciaal was hetvinden van een lokale boer, niet tegroot en niet te klein, die zijn topbo-nen zou leveren. Dat werd Nezif Aba-biya. Hij is blij: „Doordat ik een bete-re prijs krijg, kan ik me concentrerenop hogere kwaliteit. Ik verwacht ookdat de Nederlanders met hun land-bouwkennis kunnen helpen mijnopbrengst per meter te verhogen.”

Hoogtepunt van de stu-diereis was een bezoekaan Ababiya’s plantage.Koffiegoeroe Paul Ver-

bunt geeft een masterclass: „We zijnlang bezig geweest met het vindenvan de juiste smaak. Moyee is zoge-naamde single estate koffie, dus metbonen van één plantage en van éénoogst – vergelijk het met wijn van ééngaard. Zeer hoge kwaliteit. Da’s ookeen verschil met Max Havelaar: dat iseen keurmerk voor eerlijke produc-tie, maar het zegt niets over de kwali-teit van de koffie zelf. Voor Moyee ge-bruiken we een Arabica-soort, maarzeer pittig. Het is echt koffie met bal-len, niet iedereen houdt daar meteenvan. We moeten weer kwaliteit lerenherkennen. In de testpanels waaraanwij het voorlegden vond de eerstekeer maar de helft het lekker – maardan ook écht lekker. Anderen begon-nen het te waarderen na een aantalkopjes. Kijk, de koffie die wij hier ge-wend zijn is wat toegankelijker, mil-der, ontwikkeld door multinationalsom de grote gemene smaak te bedie-nen. In dat melange zit meestal ookwat Braziliaans, zoals Yellow Bour-bon, of uit Ecuador. Wij melangerenniet, maar we kunnen de smaak welbeïnvloeden tijden het branden.”

Lokaal branden heeft gevolgen:om de koffie vers bij de consument inNederland te krijgen, zal Moyeestraks per vliegtuig worden ver-voerd: duur en milieu-onvriendelijk.Zodra de volumes groter worden dande 25.000 kilo die Moyee het eerstejaar denkt te produceren, zal de kof-fie alsnog per boot worden ver-scheept – wat volgens Van Dijk deversheid niet raakt: koffie kan tegen-woordig goed worden verpakt.

Dat branden vindt overigens nietvanaf dag één plaats in Ethiopië: dekoffie die besteld kan worden via dewebsite of te drinken is in horeca,wordt voorlopig nog gewoon in Ne-derland gebrand. „Dat was een lastigdilemma”, zegt Van Dijk. „Ik wildeniet overkomen als weer een handigekoffieverkoper die een story nodigheeft en 5 procent van z’n netto winstaan een goed doel schenkt. Zuiver-heid vind ik belangrijk, trouw blij-ven aan het uitgangspunt: brandenin Afrika. Die zuiverheid en transpa-rantie is ook wat de vrijwilligers diezich aan Moyee verbinden verwach-ten, hetzelfde geldt voor onze klan-ten. Maar het lukt niet meteen. Daar-om beginnen we hier – en trainen wehier de Ethiopische branders, zodatdie binnen een jaar in staat zijn tebranden op onze smaak. We noemendat de Tony Chocolonely-manier: zo-als die zijn best doet, maar niet met-een 100 procent slaafvrij is, gaan wijvan start met koffie die niet 100 pro-cent in Ethiopië gemaakt is.”

The Race To Kaffa heet het program-ma om sympathisanten te vindenvoor het merk: ze moeten vanaf janu-ari een steentje bijdragen aan de Cof-fee Revolution door het woord te ver-spreiden, maar vooral dragen ze doorhet kopen van de ‘Nederlandse’ Moy-ee koffie er toe bij dat de Ethiopischebranderij snel gerealiseerd wordt.Goedkoop is het niet: zes euro vooreen pak van 250 gram, inclusief be-zorging. Maar dan heb je ook wat.„We moeten het hebben van koffie-liefhebbers die de premium single esta-te koffie herkent en waardeert; en vanbelievers, mensen die inzien dat zedoor het veranderen van consump-tiepatronen kunnen bijdragen aanhet verduurzamen van de economie.Nu wordt slechts 0,6 procent van debonen geroosterd en verpakt in hetland van herkomst. Stel je voor datdat 10 procent wordt – wat een im-pact zou dat hebben?”

Als koper altijdom vragen

Het energielabel is al járenverplicht. Er zit alleen geensanctie op als je het niet

hebt, dus vandaar dat niemand dieverplichting echt voelt.

Heel dom om er als koper nietom te vragen. U heeft er recht op;het geeft extra informatie over dekwaliteit van de woning. Bij eenlaag label heeft u veel hogere ener-giekosten en dat tikt rechtstreeksdoor in de maandlasten. Waaromberekent u wel de hypotheeklastenper maand en niet de bijkomendevaste lasten zoals energie? En als ueen woning met een laag labelkoopt, kunt u een aantal energie-besparende maatregelen meteen inuw hypotheek meefinancieren.Daar hebben banken zelfs speciale

regelingen voor.En u investeert in een fijner

huis, lagere energiekosten en eenbeter milieu. Een woning met eengoed groen label is ook beter ver-koopbaar. Daarom staat bijvoor-beeld in Frankrijk het energielabelprominent op de raam-ad-vertenties van de makelaar.We lopen weer eens dik ach-ter…

VRAAG AAN HET GROENE PANEL

De Tweede Kamer heeft een streep gehaald door hetvoorstel om bij de verkoop van huizen eenenergielabel verplicht te stellen. Daarin staat hoeenergiezuinig het huis is. Een gemiste kans:energiebesparing is de makkelijkste én meestrendabele manier om energie te besparen.

Vera Dalm is directeur van MilieuCentraal.

Niet het meesteffectief

Energiebesparing is inder-daad de meest rendabelemanier van verduurzamen.

Het energielabel is daarbij niet di-rect het meest effectieve instru-ment, zeker niet nu de huizenver-koop op een historisch laag niveauligt. Effectiever is het om deze wij-ze van verduurzaming direct via deenergierekening te laten lopen, ze-ker voor eigenaar-bewoners. Demogelijkheden daartoe zijn om-vangrijk en de plannen daarvoorliggen klaar via het NationaalFonds Energie Besparing (NFEB).Aandachtspunt bij energiebespa-ring in de sociale woningbouw, viawoningbouwcorporaties en in deprofessionele onroerend goed sec-tor, is het financieringsvraagstuken het oplossen van de split-incenti-ve-problematiek. Dat is het pro-

bleem dat de eigenaar moet inves-teren, maar de gebruiker de batenheeft via de lagere energiereke-ning. Wat de financiering betreftkan de oprichting van een publiek-private Groene InvesteringsMaat-schappij deze hobbel wegnemen.Ten slotte zijn er ook op het gebiedvan de Verenigingen van Eigena-ren (VvE’s) wetswijzigingendenkbaar die de mogelijkhe-den voor besluitvorming enfinanciering verbeteren.

Robin Fransman is adjunct-direc-teur van Holland Financial Centre.

Dommeobstructie

Een domme obstructievemove van de VVD-fractie.Het verplichte energielabel

vloeit voort uit een Europese richt-lijn, dus tegenstemmen is slechtsuitstel van executie – dat ook nog90 miljoen euro per jaar aan boetekost. Een goed ingeburgerd ener-gielabel biedt economische voor-delen waar een partij als de VVDjuist zijn vingers bij af zou moetenlikken. Ten eerste kost het de over-heid niets. Er hoeft geen cent sub-sidie bij; het enige dat de overheiddoet is handhaven. Ten tweedekost het huiseigenaren niets, ter-wijl het wel geld kan opleveren.Heb je geen zin om verbeteringenaan te brengen? Prima, dan reute-len de antieke CV en de gasmeterverder en gaat het huis met ener-gielabel F de verkoop in.

Investeer je wel in energiebespa-ring dan verlaag je niet alleen je

energiekosten, je verhoogt ook deverkoopwaarde van je woning.

Zo wees eerder onderzoek vanRotterdam School of Managementuit dat huizen met een zuinigenergielabel nu al voor 3,5 procenttot 5 procent meer verkocht wor-den. Met een verplicht energiela-bel kan de waarde van energiebe-sparing alleen nog maar be-ter in de verkoopprijs tot ui-ting komen. Hoort u eenhuiseigenaar klagen?

Jacco Kroon is partner bij advies-bureau Green April.

Heeft u ook een vraag? Mail naar g ro e n @ n rc . n l of twitter @ G ro e n N R C .Foto’s Thomas Bokeloh

Op dit moment wordt 0,6 procent vande koffiebonen geroosterd en verpakt inhet land van herkomst.

Max Havelaar 2.0

De eerste koffie ter wereldwerd in Kaffa gedronken

De koffiemarkt

De koffiemarkt wordt beheerstdoor drie grote traders en zo’nzes grote kopers: Nestlé, SaraLee, Starbucks, Douwe Eg-berts en Kraft – samen 70 pro-cent van de markt – die deonbewerkte bonen branden,verwerken en verpakken in Eu-ropa en Amerika. De koffie-markt werd redelijk in toom ge-houden door de InternationaleKoffieovereenkomst, maar hetuiteenvallen hiervan in 1989,zorgde voor overproductie ensterk dalende prijzen. Voor dekoffieproducerende landendaalde de opbrengsten van 40naar 15 procent. Slechts eenfractie hiervan, 2 procent, be-staat uit toegevoegde waarde,de rest uit de prijs voor hetruwe onbewerkte product.

Rode Z

ee

ETHIOPIË

KENIA

JEMEN

SOMALIË

Addis Abeba

Golf van

Aden

NRC 301112 / StS500 km

Awasa

JimmaNazareth

AKaffa-regio