Marcus van Aviano tc Antwerpen (1681)(,).

De Scheldestad genoot op Vrijdag 20n Juni 1681 het voorrecht P. Marcus van Aviano, den grooten wonderdoener, in haar midden te mogen ontvangen en hij bleef er tot den Maandag 23n (2). De toeloop van het volk was grooter nog dan in de overige steden van ons Va­derland.

Om te volledigen wat Kan. Rembry in zijn merkwaardige studie neerschrijft (3), geven wij hier eenige onuitgegeven teksten, die niet zonder belang blijken.

I. Bezoek te Antwerpen.

De eerste tekst is ontleend aan het archief van het oud Kapucij­nenklooster te Antwerpen (ACB. 1, 7270, pp. 113-115).

[p. 113]. De adventu Reverendi P a tris M arci ab Aviano in urbe Antverpiensi.

Die 20 Junii 1681, incidente in diem Veneris, hora circiter 12a m eridiana, Bruxellis navigio vectus appulit ad ripam Ant- verpiensis urbis, vulgo ’t B ierhoot (4) et inde rheda Dni Vice-- G ubernatoris castri H ispanorum , nomine D. Charo (a), mili­tibus arm atis ab utroque latere rhede incedentibus, inter ma­ximum confluxum populi ductus fuit ad conventum. Eodem die post meridiem bis benedictionem dedit in tem plo nostro et bis in locutorio.

(a) D. C. Baro ?

(1) SOMMAIRE : LE P. MARC D’AVIANO A ANVERS. I. An­cien texte latin à ce sujet ; II. Textes flamands relatant la guérison de Jean Gobbaerts III. Elisabeth Felbier, IV. Jeanne Lutbi et V. Cécile van Dyck. N. d. 1. R..

(2) Vgl. onze bijdrage Marcus van Aviano te Mechelen (1681), in Franc., DI. V. (1922), blz. 194-208. Van Antwerpen ging hij naar Mechelen, en kwam. daar dus toe op den 23n, gelijk wij schreven, t. z. p., blz. 196 en niet op den 24n, gelijk Rembry ten onrechte beweert.

(3) Le P. Mare d'Aviano .La délivrance de Vienne en 1683.Voyage de Marc d’Aviano dans les Pays-Bas en 1681 (Brux. 1884), pp. 39-40, 124-132 .

(4) ’t Bierhoot, volksuitspraak voor ’t Bierhoofd : welbekende aanlegplaats te Antwerpen.

1 0 3 0

I. ZIJN VERBLIJF TER STEDE. 121

Die Sabbathi sequenti, post misse secrificium peractum, per illius benedictionem in sacello Beati Felicis (5) aliqui ob­sessi a spiritibus immundis liberati fuerunt. Inde perrexit ad sugestum , e quo benedictionem impertivit existentibus in tem­plo, in quo erat maxima pressura populi. Post meridiem, hora 3a Rndus P ater dedit benedictionem in templo D. Virginis, quod, licet maximum, m agna ex parte populum capere non po­terat, sic ut plurim a pars foris manere cogeretur ; que causa fuit cur ab amplissimis et nobilibus Dnis M agistratus, qui antea benedictionem in Foro Maj ori dandam censebant, ordi­natum fuerit et tubis per totam urbem divulgatum (6), quod in loco ante castrum , vulgo Casteelpleyn, im pertiretur ; prout die Dnica, m ane hora decim a m atutina et hora 4a pom eridia- na, portis omnibus civitatis clausis, a Rndo Patre, stante in eminentiori loco castri seu turri, im pertita fuit, illic congrega­tis pluribus millibus hominum, sicut aliqui mane numerum ul­tra trig in ta millium, imo post meridiem u ltra quinquaginta mil­lium et amplius fuisse sentiant ; aliquoties autem, tum die sabbath i tum die Dnica, benedictionem dedit, tam in locutorio quam in tem plo nostro.

Die Lune mane, post celebratum sacrum, cui intererant precipui civitatis, dedit Rndus Pater benedictionem in templo nostro [p. 114 ] ; bis etiam nobilibus et amplissimis Dnis M agistratus, in corpore congregatis ipsum accedentibus, bene­dictionem impertivit et cum illis sermones habuit, admonens illos quod in omnibus sem per firmam in Deum fiduciam ha­berent, etc. Dnus vero Greynts, qui consul erat primarius, eleemosynam ducentorum florenorum conventui nostro Iibe- raliter concessit (7).

Die Lune ante discessum, cum adhuc semel a Dnis Ma­gistratus dare benedictionem rogaretur (quam in Foro Equino

(5) Kapel van den H. Felix van Cantalicië in de Kapucijnenkerk, opgericht 1650. Boven het altaar hing een schilderij van Backereel : De verschijning van O. L. V. aan den H. Felix (thans in het Konink­lijk Museüm te Brussel) (Annuarium Provinciae SS. Trinitatis, fase. H [Bruxellis, 1871], p. 78).

(6) REMBRY, Op. cit., pp. 124-125 .(7) REMBRY, Op. cit., p. 40,124.

1031

dedisset, si omnem m ultitudinem populi capere potuisset), ideo rheda vectus e t circa medium none, aut circiter, in loco de Meir circa s ta tuam Crucifixi, e rheda, m axime populi multitudini, totum istum locum de Meir implenti, imo totam nec capere sufficiente, benedictionem dedit, parvam faciens adm onitiun- culam ; et inde, precedente am plissim o D no Decano C athedra- lis Ecclesie D. Virginis, D no Ibara (8), cum rheda, recta dis­cessit ad portam M ec[h]lin iensem , et sic M echliniam.

Incredibile est autem quantus ad conventum nostrum il­lis diebus fuerit confluxus populi et quan ta pressura, sic ut ne- cesse fuerit portas nostri conventus (tam anteriorem quam posteriorem horti) m unire m ilitibus, uti et om nes alias portas conventus, quia, licet femine non haberent ingressum , im pos­sibile e ra t viros excludere ; sic ut etiam Rndus P a ter e sacris- tia ad suum cubiculum, locutorium seu refectorium , sine militi­bus illum cingentibus, incedere non valeret, et adhuc m aximam pressuram sustineret.

M axim a illis diebus fuit devotio, sicut an tea tan ta num- quam , tem poribus jubilei aut festis Portiuncule, visa fuerit. In om nibus tem plis, tam regularium quam aliorum, sufficientes non e ran t confessarii, ad accurrentium in m axim a m ultitudine confessiones excipiendas ; omnes erum pebant in singultus, ge­mitus et lachrim as, et quasi institisset dies judicii, omnes ad peccatorum expiationem [‘pl 1 1 5 ] festinabant ; etiam obsti­natissim i peccatores, qui antea spacio decem, viginti, imo trig in ta annorum confessi non fuerant, au t saltem non ullam bonam confessionem fecerant, em olliebantur, et sine ulla di­latione ad confessionem properabant, sic ut vigesima secunda Junii, que e ra t dies Dnice, in tem plo D. Virginis trig in ta millia, vel ut alii, trig in ta duo millia com m unicasse dicuntur ; et am plissim us D nus Decanus, p reter confessarios quos habebat, in absentia Illustrissim i Dni Episcopi, ab urbe absentis, quin­que vel sex novos confessarios instituere deberet, nec adhuc sufficiebant.

Q uoad signa exteriora, plurimi claudi, fulcra relinquentes, fuerunt sanati, sic ut bene centum fulcra aut p lura relicta fue-

12 2 P- HILDEBRAND: MARCUS VAN AVIANO T E ANTW ERPEN.

(8) Franciscus Ortiz de Ybarra, deken van 0 . L. V., 1672-1705.

1 0 3 2

I. ZIJN VERBLIJF TER STEDE. 123

rint, uti etiam plura vincula, portata propter rupturas, et cal­cei altiores, portati propterea quod unus pes alium longitudine excederet. Insuper et paralytici sanati et alii variorum mor­borum generibus afflicti, prout videre licet ex testimoniis authenticis et ju ratis, a Dnis M agistratus collectis.

Hec autem omnia contigerunt eo tem pore quo conventum ut guardianus m oderabatur R. Pater Felicianus Haesbroecanus (9), qui Rndo P atri M arco, ubique et in omnibus que agebat, adesse debebat ; tam enim humilis et obediens ,imo et obe- dientissimus erat, sic ut omnia et nihil absque superioris licen­tia peragere vellet et totus a nutu illius penderet.

II. Genezing van Jan Gobbaerts.

Het volgende stuk ontleenen wij aan het archief der O.-L.-V.- Kerk te Antwerpen, Capsa rerum extraordinariarum , N° 440. Eigen­handig werd dit stuk door Jan Gobbaerts onderteekend en de getui­gen werden in het Bisschoppelijk Paleis te Antwerpen onderhoord.

N° 1. Genezing van Jan Gobbaerts, oud tusschen de 11 en 12 jaren . Zynen slinken voet was teenemael om gedraeyt, van zyne kindsheid af. Nooit beternis gehad, niettegenstaende diversche geneesm iddelen alhier en elders gebruikt. Sedert een jaer hadde hy de geneesheeren laeten vaeren, toen E. P . M ar­cus ab Aviano alhier aenkwam. Hy begaf zich naer de Capu-

(9) Deze verdienstelijke religieus (Laurentius van Straceele, zoon van Nicolaus en C atharina W yaert) werd geboren omstreeks 1624 en deed professie te Leuven den 21 Mei 1645 ; zijn eigenhandige profes- sieakte berust ABC. I. 8749, f. 31v. In 1657 werd hij goedgekeurd voor de Hollandsche missie (ABC. III. 1006, p. 565), maar waarschijn­lijk w as hij daar nimmer werkzaam. In 1663 werd hij discreet te Ter- vuren en ’t ja a r daarop te Meenen. D aarna vinden wij hem ais gar­diaan te St.-W inoksbergen (1664-1666), Duinkerke (1666-1668) en Aalst (1668-1669 en 1670-1672). In dit laatste klooster was hij daaren­boven novicenmeester (1668-1672) en werd er tot discreet verkozen in 1670. Verders vinden wij P. Felicianus nog als gardiaan en magister te Leuven (1672-1675), gardiaan te Brussel (1675-1677), discreet te Tervuren (1678), gardiaan te Brugge (1678-1680), te Antwerpen (1680-1683) en te Mechelen (1683-1684 en 1685-1687). Ook w as hij definitor 1675-1677, 1678-1680, 1681-1683 en 1684 tot aan zijn dood te Antwerpen op 25n Mei 1687.

1033

124P- HILDEBRAND : MARCUS VAN AVIANO TE ANTW ERPEN.

cienen, ruste in het spreekhuis to tdat den P a ter van O .-L .- V .-kerk terugkom ende de benedictie heeft gegeven over alle tegenw oordige en nederknielende. Zoo ditto P a ter al sprak, zoo heeft gevoelt d a t ditto slinken voet allengskens als met bettjens is om gedraeyt. De benedictie geëynd zynde, zoo ver- klaert opgestaen te zyn en bevonden dat zyn slinken voet recht w as, en sedert recht is gebleven. 18July 1681.

Op dezelfde genezing van Jan Gobbaerts moet de volgende tekst insgelijks betrekking hebben. Het is een getuigenis van Markgraaf A. délia Faille, ontleend aan het document waarover onder § IV (verder, blz. 126).

[ƒ. 10r.]... E indelyck verclaert hy Hr D eponent alnoch, d a t ten selven tyde, voor het geven van de voorss. benedictie, seker kindt, d a t ganselyck creupel w as, ende op crucken gingh, hem deponent onbekent, door syn toedoen geraeckt is in het voors. spreeckhuys, ende d a t hy, Heer Deponent, corts naer het geven van de voorss. benedictie, oock gesien heeft da t het voorgem elt kint alleen ginck sonder crucken, to t blytschap ende verbaestheyt van allen het volk ; ende heeft hy, Sr De­ponent, van de m oeder hooren seggen dat het voorss. kint [ƒ. lOv.) van syn geboorte aff altyt creupel ende ellendich hadde geweest. E t hab ita lectura, perstitit et signavit. Ende w as onderteeckent : A. DELLA FAILLE, m arcgrave d ’An­vers.

m. Genezing van Elisabeth Felbier.

Ook dit verhaal is ontleend aan ’t archief der O.-L.-V.-kerk, zelfde afdeeling. ’t Is een afschrift der origineele minuut, waarover E. Rem- bry spreekt (Op cit., p. 131, n. 1 ).

N° 2. W ettige inform atiën ofte depositiën onderhoort op eerste en volgende dagen van A ugusti 1681, w egens de ziekte en genezing van E lisabeth Felbier, Jans dochter, daer moeder af w as Lucia Schouw m ans, ten tyde da t M arcus d ’Aviano, pre- d icant van d ’order der Capucienen, de benedictie g a f van op den oxaele der C athedrale kerk onzer stad Antwerpen, op den 21 Juny 1681. Zy w as alsdan oud 49 jaeren, w oonende op de Laguytsche brug, in het hoekhuys, genaem pt de Fonteyne. Oud

1034

III. GENEZING VAN ELISABETH FELBIER. 125

zynde 20 jaeren w ierd zy ziek, op den feestdag van Ste Lau­rentius en begon plat te bedde te liggen op Lichtmis, zonder dat men haer roeren kon geduerende de volgende 28 jaeren. Haer bedde wierd slechts gem aekt op de 14 dagen ende dal veroorzaekte haer de uiterste pyn en benouwtheid ,zoodat zy van haer zelven viel. Op den dag dat F. M arcus d ’Aviano al­hier aenkwam, zoo vroeg haeren biechtvader. P. Adrianus, Predikheer ende lector, of zy je n dien H. Man wilde gerecom- m andeert worden. Hy ging zelf den H. Man vinden en deze verzekerde voor haer te bidden en haer te appliceeren de be­nedictie, die hy geven moest ’s nam iddags om 3 uren. Zoo ge­beurde het da t zy na noen zeer benouwt w ierd en den biecht­vader verzekerde haer dit een teeken te wezen van genezing. Doch zy zwymelde zachtjes in en toen zy ontwaekte vroeg zy haere kleederen en stond op, zonder de hulp van iemand, zeg­gende : « Ik zal opstaen in den naem van Jesus ! » ende op zynde riep zy geduerig : « Jesu, ik ben genezen ! ».

Dit gebeurde ten tyde dat P. M arcus d ’Aviano de bene­dictie gaf in de C athedraele van den oxaele ,op de 21 Juny ontrent den vier uren naer den noen. Dan bleef zy dien dag gaende geduerig in den huyse tot ’s avonds ÏO ^ uren, om te voldoen de persoonen die haer kwame bezoeken,om overtuiging te hebben van haere genezing.

Des andendags ging zy op het Kasteele-Pleyn de bene­dictie van den H. P a te r nog eens ontvangen ende w as en bleef altyd gezond.

Extrait de la copie de la minute, écrite in folio 122 pages d’écriture, contenantes les déclaration[s] des médecins et des témoins.

IV. Genezing van Joanna Lutbi.

Gelijk Kan. Rembry het laat opmerken ( 10), lieten de burgemees­ter en schepenen van Antwerpen een wettelijk onderzoek instellen no­pens de genezing van Joanna Lutbi .De zaak werd toevertrouwd aan Nie. Joseph van Halmale, burgemeester, en Philippus Frans van Va- rick, m arkgraaf van Brussel en oud burgemeester, thans schepen te

(10) E. REMBRY, Op. cit., p. 132 ,

1035

126P- HILDEBRAND : MARCUS VAN AVIANO T E ANTW ERPEN.

Antwerpen, die alles zouden onderzoeken, bijgestaan door den secre­taris der Stad. Waarschijnlijk wilde men aldus den Protestanten den mond sluiten, daar dezen immervoort openlijk beweerden aan geen mirakels te gelooven en er nooit geen gezien te hebben ( 1 1 ).

Wij geven hier het bijzonderste stuk van dat officieel onderzoek. De tekst bevindt zich in het Aartsbisschoppelijk archief te Mechelen(12). Hij beslaat 41 bladen 316X210 mm. plus één blad wit papier ; f° 41 v. staat de geparafeerde handteekening van P. Ooos en het «Sigil­lum Civitatis Antverpiensis ad Causas ». Het stuk is dus een authen­tiek afschrift. Overal vertoont het dezelfde goed leesbare hand en en­kel de titel op f* lr. is mettertijd wat verbleekt.

Het scheen ons overbodig gansch den tekst in extenso over te druk­ken. We geven dus enkel het getuigenis der genezene zelf, Joanna Lutbi, met eenige verdere aanduidingen in de voetnoten

Weinig weten we over Joanna’s persoonlijkheid. De tekst zegt enkel dat ze onderwijzeres was en ongehuwd. Met eene harer zusters woonde ze in de Arenbergstraat, rechtover het Voetbogenhoff (f. 36r.). Zij was geboren omstreeks 1649 en hare ouders hieten Rutsaert Lutbi en Catharina Backele. De tekst maakt gewag van drie harer zusters :

1) Marie Anne, 28 jaar, die bij haar inwoonde .Haar getuigenis nopens de genezing staat ff. 23r.-26r.

(2) Anna, te Antwerpen geboren omstreeks 1645, gehuwd met Frans Gillis, diamantsnijder in de Begijnenstraat.

(3) Een derde zuster wier naam ontbreekt, was gehuwd met den Heer Jan Geens .adjudant van Santvliet ; deze laatste verschijnt hier als Joanna’s « swager >.

Nu volgt onze tekst .

[f. l r . ) . W E T T IG H E IN FO RM A TIEN ende depositiën genomen op den derden julii 1681 ende naervolgende dagen, ten overstaen van Joncker Nicolaes Joseph van Halm ale, die­nende Borgem eester, ende Joncker Philips Franc, van Varick, viconte de Bruxelles, oudt Borgem eester, beyde dienende schepenen der s tad t Antwerpen, en my Secretaris, deze on- derteeckent hebbende,als Com issarissen vanw egens myne Hee- ren Borgem eesteren ende Schepenen gecom m itteert to t infor­matie wegens de sieckte van Joanna Lutbi ende de genesinge daeroppe gevolght, ten tyde da t den Eerw. P a te r MARCUS D ’AVIANO, predicant der E erw . P a ters Capucienen de bene-

(11) Ibid., p. 131.(12) Hij maakt er deel uit van het Franciscaansch archief, III, C.

In ’t begin en op ’t einde draagt hij het stempel in blauwen inkt : Ex archivo archiepiscopatus Mechliniensre.

1036

IV. GENEZING VAN JOANNA LUTBI. |2 7

dictie gaff in het spreekhuys van tCapucienen-Clooster alhier op den 21n Junii 1681,

Com pareerden Joanna Lutbi, Rutsaerts wettige dochter, daer m oeder aff w as Catharina Backele, jongedochter, oudt I/. 7 v.J twee en dertich jaeren, sigh geneirende met breynaeit- schoole te houden, woonachtigh in de H arenborghstraete al­hier, wettellyck gedaeght synde, om haer verclaeren der w aer- heyt te geven, seght ende verclaert onder solemnelen eede, ge- daen in handen van ons comissarissen, dese onderteeckent hebbende, da t sy deponente op verlooren m aendaghe, wesende den 13n Januarii van desen loopende jare 1681, geaffligeert is geweest met tcolick gravelleus, ende gevoelt heeft eenige dom pen van de moeder opw aerts climmen, ende dat sy daer- dore uutterlyck benouwt wirt, w aerop sy op haere pJetse is gegaen ,m et hope van eenige verlichtinge te becomen; doch ter contrariën syn de voorschreven quaelen soodanichlyck ver­m eerdert, da t sy daervan tseffens ter aerde viel op haere rechte syde, ende in onm acht van haer selven te roeren, veel min op te connen rechten, synde ten voorss. tyde gebeurt, gelyck sy

' deponente corts daernaer heeft hooren seggen, dat zekeren witwercker, met naeme Jan Biddeloo, woonachtigh [ƒ. 2r.J in de Schuttershoffstraet (13) ende alsdan casuelyck thaeren huy- se.. synde, op staende voet uuytgeloopen is, ende wesen haelen Mr Santes, Chirurgynsm eesterkneght van synen stiele, woon­achtigh in de Schuttershoffstraete, niet verre van haer depo­nente huyse (14), welcke tsarnen wedercomende, haer in soo sobre gesteltenisse gevonden, da t den voors. Mr Santes ver- baest w as, ende aenstonts to t assistentie haelde menheer Bors- se!aer,docktoor alhier(15),die haer deponente op syne compste

(13) Jan Biddeloo, geboren te Antwerpen, was alsdan 41 jaar °ud. Zie zijn getuigenis ff. 33r-34r. en dat zijner vrouw Anna Ma/ia Moelaerts, ff. 34r.-35v.

(14) Santes Rango, 30 jaar oud, bewoonde het huis van Bar­bara Vinck, weduwe van Frans Massaert, « wiens winckel hy ia op­houdende >. Zie zijn getuigenis, ff. 14r-15v.

(J5) Waar die geneesheer zelf gedaagd wordt (ff° 13r.-l4r.), wordt hij genoemd : « Mynheer Petrus Borsselaer, geboren van der Go.es, oudt ontrent de 29 jaeren, licentiaet in de medecynen, doctor van ’t gasthuys ende prelecteur van de chirurgie ende anatomie opi de Chirurgyns-camere alhier, woonachtigh in de Oude Lombaerdtstraete.»

1037

m etter haeste dede laeten, prescriberende voorders lavem enten ende medecynen ; m iddelertyt comende sy deponente een wey- nigh tô t haerselven, heeft haer soo debiel gevonden, d a t sy op haren stoel gedurich m oeste ondersteunt w orden ende da t den voors. m enhr B osselaer aen haer déponents dom esticquen w as recom m anderende, da t sy wel haer souden gadeslaen, ver- m idts sy ten uuttersten cranck w as.

V oorders verclaert sy deponente dat tsedert den voors. verloren m aendagh [/. 2 v .] to t op den 21 n Junii naervolgende, w esende den dagh van hare subiete genesinge, sy alty t heeft moeten blyven liggen p la t te bedde, met eene uuytterlycke py­ne ende lam m igheyt in haer rechte syde, sonder dat sy m idler- tyt oynt haer recht been, handt of vinger heeft connen roeren, veel min gaen ofte achter huys stippen [s/c], m aer da t sy nauwelycx heeft connen verbet (16) w orden, als met hulpe van verscheyde persoonen, hebbende tsedert altydt gew aergew or- den eene ingetrockentheyt, als eenen diepen put in haer voors. syde (17) sonderdat sy deponente van de voors. quaelen heeft connen genesen w orden door de menichvuldige remediën, ba­sem enten,feronen etc.,, die .sy geduerichlyck gebruyckt heeft,ter ordonnantie van den voors. M enhr Bosselaer, oft van den Hr Biel (18), die haer gedurende haere sieckte m eest hebben gevi- siteert ; allen welcken niettegenstaende sy deponente to t op den voorschreven 21 n Ju n ü 'a lty t gebleven is halff lam ende m iserabel.

[/. 3 r.] V erclarende voorders w aerachtigh te wesen, dat noch op V rydaeghe sm orgens den 20en der voorleden m aendt

(16) Verbet = Van bed veranderd.(17) Volgens Doktoor Biel was de zieke « met eene hemiplegie

geslagen ; ende haer naerder gevisiteert hebbende, seght bevonden te hebben dat haer reght heupenbeen oft diebeen uyt het noth was ver­schoten, in der voegen dat daerdore eenen grooten put gesoncken was in de voorss. syde » (f. llr .) .

(18) Ff. 10v.-13r. : Getuigenis van « Jor Martin Biel, oudt 64 ja­ren, capitain gereformeert ten dienste van Syne Majesteit, ende com­mandeur van Cassel, liefhebbere in de medecynen, ende professie maeckende van de selve gratis te exerceren in tgemeyne, ter lieffde van Godt, onder synen evennaesten ; woonachtigh in de Oude Lom- baertstraet alhier. >

128P- HILDEBRAND : MARCUS VAN AVIANO T E ANTW ERPEN.

1038

IV. GENEZING VAN JOANNA LUTBI. 129

(synde tenselven daghe als den Eerw. Pater D ’Aviano smid- daghs arriveerde) by haer deponente gecomen is Jouff* M aria Boreye, haere nichte (19), dewelcke haer alsdan medegebrocht heeft een versch affgetrocken schaepenvel, om hetzelve vol­gens de ordonnantie van den voors. Jor Biel op haere lamme syde tappliceren. Alswanneer sy deponente het voorschreven schaepsvel aensiende, seer weemoedigh geworden is, hen te kennen gevende, da t sy hetselve niet en dorste appliceren, ver­mits sy deponente tsedert snachts gewaergew orden w as, dat sy haere ordinarissche ontlastinge oft vrouwequaele ghecre- gen hadde, die sy verclaert dat oock, niettegenstaende haere sieckte, altyt naer gewoonte gecomen waeren, claegende sy, deponente, voorders over haere miseriën ende het gebruyckt [s/c] van soo menichvuldige remediën, sonder eenige appa- rentie van beternisse, seggende dat sy nu wel sagh dat men haer wel voorseyt hadde, dat [ƒ. 3v.] da t [s/c] het haer wey- nich te staede soude comen, schoon sy een huys vol gelts ex- pendeerde ; over welcke doleantiën haere nicht uuyt compas­sie medeweende, het schaepsvel daer liet, seggende : « Nicht, schept moet ! N em pt uwen toevlucht tot G odt ! Den goeden P ater Capucien, te weten D’Aviano, w ordt hier vandaegh oft morgen verw acht ! »

Tenselven dage naer noen is de voorss. Jouffrouwe Bou- reye wedergecom en, gheaccom pagnieert met haere suster Franchoise, huysvrouwe van Sr Bertels, drogist alhier (20), en­de hebben haer deponente met vlyt gheseyt dat den voorss. P ater al ghearriveert was, ende vervolgens den tydt gecomen om couragie te maecken ende te vertrouwen op Godt, met ho­pe dat den Heere door intercessie van P ater D’Aviano, hen wel verhooren soude, ende haer herstellen in vorige gesontheyt ; op welcke discourssen, gelyck sy deponente begon moet te scheppen ende te vertrouwen, soo hebben sy tsam en beginnen

(19) Juffrouw Maria Boreye, geestelijke dochter 49 jaar oud, woonde in de « Silversmitsstraete, int Lammeken. > Getuigenis ,ff. 26v.-29r.

(20) Wybrandt Bertels, geboren te Antwerpen, 45 jaar oud, 'woont met zijn vrouw Francisca Boureye, 49 jaar, in dezelfde c Sil— Versmidtsstraet ». Beide echtgenooten komen hier getuigen, ff. 29r.-32v.

1039

te raem en hoe [/. 4r.] sy haer deponente by den voorss. P a­ter souden crygen. Tenselven avont is by haer deponente oock ontboden ende ghecomen den Eerw. P a te r Vincent, die sy hoort lector te syn van de heylige Theologie (21), met synen com paignon, beyde Discalces ; ende heeft, midts d ’absentie van P a te r Gillis a Sto Brunone (22), ordinarissche bichtvader van haer deponente,haer bicht gehoort, ende deselve versterckt in haer godtvertrouw en, soodanichlyck sy deponente geheel den volgenden nacht niet slaepen en conde, m aer continuelyck w as snaeckende om vroegh genoech op te geraecken ende ten tyde te comen by den voorss. P a te r Capucien.

sAnderen daeghs, wesende ontrent den vier ueren sm or- gens, soo syn thaeren déponents huyse gecomen een huer- coetse van Zeger van Dael, w oonachtigh op de Meire (23), item Franchois Gillis, d iam antsnyder van synen stiel, woon­achtigh in de [f. 4v. J B egynestraet alhier (24), met Anna Lutbi, syne huysvrouw e, synde haer déponents suster ende sw ager respective (25), om haer deponente te haelen, ende hebben haer onder de ockselen ende knieden [s/c J opgenom en, ende met hulpe van den coetsier ghecregen in de voorss. carosse, ende alsoo gebrach t to t op de Peerdenm erckt, vóór het clooster van de Eerw . P aters Capucienen ; alw aer sy haer deponente uyt de carosse gedragen ende geste lt hebben op eenen stoel, by hen ontleent ten huyse van Sr Leydecker, coopm an van diam anten, w oonachtigh op den hoeck, tegenover het voorss. clooster, en­de hebben haer deponente op den voorss. stoel m et hulpe van

1 3 0 P- HILDEBRAND : MARCUS VAN AVIANO TE ANTW ERPEN.

(21) P. Vincentius a S. Petro komt getuigen ff. 8r.-9r.(22) Deze pater werd ook gedaagd ; zie ff. 6v. en 7v. De tekst

boekt nog de getuigenissen van Jacobus Goyaerts, pastoor van S.-Jo- risparochie (f. 6rv.) en van den koster Melchior Wyns (f. 41 rv.) Aile veertien dagen droegen dezen aan de zieke Joanna de H. Communie.

(23) De koetsier was Jan van der Biest, 38 jaar, bediende bij Zeger van Dael, Meirplaats, « In de Guide Croone », zooals blijkt uit het getuigenis door eerstgenoemden afgelegd ff. 35v.-37r.

(24) Getuigenis, ff. 21v.-23r.(25) Het breedvoerig verhaal van Anna Lutbi staat geboekt ff.

15v.-20v. Maar dewijl ze terloops gesproken had van een familielid, oojt genezen door P. Marcus, werd ze een tweede maal geroepen otn den naam van die persoon op te geven. Bedoeld was Caecilia van Dyck (f. 37r.) Zie verder, § V.

1040

IV. GENEZING VAN JOANNA LUTÖI. 131

haeren voomoemden swager, van syn vrouwe ende van sekeren Jan Baptista Sittaert, diamantsnyder (26), samen gebrocht in het spreeckhuys van de Eerw. Paters Capucienen, syndè sy aldaer gebleven, met een vaste hope ende vertrouwen, tot on­trent ten halff ure negen naervolgende, [ƒ. 5r.J alswanneer den Eerw. Pater d ’Aviano gecomen is in het voormelt spreeck- huys, stortende aidaer publicquelyck syn gebedt, met de han­den tsamen ende met het aensicht opwaerts gekeert naer den Hemel ; daernaer verweckende alle de menschen, waervan het geheel spreeckhuys ende plaetse overdrongen vol was, tot af- standt ende berouw van henne sonden, tot beternis van hen le­ven, aenweckende hen meteenen tot een levendigh gelooff en­de vast betrouwen op Godt ; eyndelyck hen al tsamen, op het aenroepen van den naem JESUS MARIA, gevende de bene­dictie.

Op welck geven van benedictie sy deponente verdaèrt soo gealtereert geworden te syn, dat sy als overdoodt ia beswyme- Iinge viel, ende weynigh tyts wat tot haer selven com ende,. heeft sy deponente een vrouw, die by haer stont, met de dee- deren gepackt, [ƒ. Jy.J haer selven optreckende ende seggende oft peynsende : « In den naem des Heeren staen ick op (27),* waer over aile de omstaenders opentlyck, oock ter presentie van den heere Marckgrave, die dâer ontrent stont, eenpaere- lyck riepen : « Hier is noch een die gaet ! Hier is noch een ! » Ende gingh sy deponente effectivelyck voorts, dogh midts de verbaestheyt, die sy hadde over haere subite genesinge, soo bleeff sy noch een weynich tydts rusten op eenen anderen stoel, die sy daer omtrent rescontreerde, van waer sy deponente met een weynigh wyn gelaeft synde (28), weder opghestaen is, en­de, geaccompaigneert synde van een oft twee Paters Capucie-

(26) Verslag van Sittard (werkman bij Frans Gillis) ff. 20v.-21v.(27) Vgl. den kreet der andere genezene, Elisabeth Felbier : « Ik

*al opstaen in den naem van Jesus ! » hooger, blz. 125.(28) Getuigenis van Anna Lutbi, f. 19v. : « Tenselven tyde seght

sy, deponente, dat daer eenen Pater quam, die haer voors. suster een potteken met wyn gaff om haer wat te verstercken, welck potteken sy eerst in de slincke handt nam, ende daernaer ten versoecke van haer deponente nam in haer recgte handt... »

1041

132P- HILDEBRAND: MARCUS VAN AVIANO T E ANTW ERPEN.

nen, die onder de foele vant volck plaets m aeckten, soo is sy deponente uuyt het spreeckhuys ende over de plaetse ge- gaen tô t aen de voorschreven carosse, w aerm ede sy naart huys van S r B ertels is gereden, ende des anderen daeghs [ƒ. 6r.] sm orgens is sy deponente haere devotie w esen houden in de kercke van de paters O iscalceaten alhier,ende is van daer te voet voorts naer het casteelpleyn gaen haelen de benedictie van den voorss. Eerw . P a te r d 'Aviano.

Synde tsed ert genesen gew eest ende to t noch toe gesont gewesen, gaende, staende, haer rechte hand t roerende ende ge- bruyckende, to t verbaestheyt van ieder die haer sieck hebben gesien, gelyck w y com m issarissen oock ondervonden hebben, verclaerende sy deponente ons voorders dà t sy niet m eer en voelt eenige pyne, lam m igheyt, nochte den voorgem elden put in de syde. E t hab ita lectura, perstitit, ju rav it et signavit. Ende w as onderteeckent : JOANNA LU TBI.

Hier eindigt het verhaal. Onnoodig het relaas over te drukken der talrijke getuigen, die officieel kwamen bevestigen hoe erg de ziekte van Joanna was, en hoe radikaal en oogenblikkelijk ze werd genezen.

Sommige ooggetuigen zouden wellicht verdienen hier meer in aan­merking te komen, al ware ’t maar om den hoogen rang dien ze in de maatschappij bekleedden. Onder dit getal noemen we vooreerst den Heer Alexander délia Faille, markgraaf van Antwerpen (ff. 9r.-10v.), zjjn edele gade Vrouw Isabella Anna van de Werve (ff .39v.-40v.) en liun dochter Jf. Maria Anna délia Faille (ff. 40v.-41r.). De markgraaf had zijn hellebaardiers aan den ingang van het klooster geplaatst om er de orde te handhaven (29). Zijn getuigenis is des te kostbaarder daar hij persoonlijk ter plaats gekomen was.

Even merkwaardig zijn de verslagen der geneesheeren, die niet aarzelen het gebeurde een echt wonder te noemen (30).

(29) Ff. 9v. ; REMBRY, Op. cit., p. 124 .(30) Ziehier de verklaring van Santes Rango (f. 15v.) : c...wel-

cke genesinge hy deponent seght niet te connen geschieden op soo corten tydt volgens den cours van de nature, gelyck hy siet dat deselve geëffectueert is. » Biel spreekt niet minder duidelijk (f. 12v.) : ....« Verclaerende hy deponent dat, geconsidereert de sieckte van de voorss. persoone, beneffens de menichvuldige remediën vruchteloos geappliceert, endè de subite genesinge daeroppe gevolght, hy volgens syne kennisse ende wetenschap met lanckdurige experientie becomen, niet anders ingeven en can ofte de voorss. genesinge is geschiet boven natuer ende miraculeuselyck. >

1042

V. GENEZING VAN CÆCILIA VAN DYCK. 133V. Genezing van Cæcilia van Dyck.

In noot 25, op bladzijde 130, hebben we melding gemaakt van de genezing eener zekere Caecilia van Dyck, nicht van Joanna Lutbi. Ze woonde op het « Facons-Pleyn », naast de groote poort van het klooster. Ziehier hoe zij zelf haar genezing ver­haalt, genezing die echter, gelijk de getuige zelf bevestigt, niet gansch volkomen was (31).

*[f. 3 7 v .] Jouffrouwe Cecilia van Dyck, jongedochter.oudt

om trent de 49 jaeren, geboren van Antwerpen, woonachtigh neffens de groote poorte van het Facons-C looster alhier,getuy- ge gedaeght, geëedt ende gevraeght hare kennelyckheyt als voren :

T uyght ende verclaert dat sy, exponente, ontrent de twee jaren geleden, is sieck geworden ; dat sy met de voorss. sieck- te eerst eenige weken lanck is blyven gaen ende staen, tot­dat sy eyndelyck op alderheyligendagh van den jaere 1679, weynige dagen vroeger oft laeter, begonst heeft plat sieck te bedde liggen, blyvende tsedert altyt soo onm achtigh ende de­biel, da t sy noy meer heeft connen gaen, staen oft alleen uuyt liaer bedde comen, besonderlyck dat sy deponente, ten tyde dat sy haer het alderbeste gevoelden, altemets geproeft heeft °m w at alleen te gaen, gelyck sy presum eerde, doch segt haer altydt soo slap gevoelt te hebben, oock noch [f. 38r.] wey- nich tyts eer den Eerw. P a ter D’Aviano hier quam, dat sy noyt meer gaen en conde dan vyff a sèsse stappen, ende dat altydt met groote bevinge, pyne ende peryckel van vallen, waervan sy altem ets seght soo vermoeyt geweest te syn, dat sy ette- lycke dagen daernaer eerst tot haer selven quam, sonder dat sy deponente tot den lesten dagh van haere subite genesinge °ynt eenige apparentie oft hope van beternisse heeft bevon­den.

Eyndelyck op den 20en jun ii lestleden, gehoort hebbende van de compste ende wondere daden van den Eerw. P ater D’Aviano, soo heeft sy deponente dess anderen daeghs, we- sende Saterdaeghs, heel vroegh, haer doen cleeden, opnemen,

(31) Tekst ontleend aan hetzelfde document als de vorige.

1043

ende in de carosse dragen door M aria Schuyl ende Anneken... (a), beyde w oonachtigh met haer deponente ten selven huyse, ende met hun tsam en tot aen de Capucienen gereden synde, soo is sy door deselve vrouw persoonen uyt de carosse opge- nomen, ende gedragen to t voor het [ƒ. 38v.] spreeckhuys, al- w aer sy door de confusie vant volck eerst niet ingeraecken conde, eyndelyck van sekeren stercken m anspersoon op den arm geset synde, soo is sy ten lesten binnen het voors. spreeck­huys geb rach t ende geste lt op eene bancke, alw aer sy depo­nente recht voor haer onder m enighte andere crancke ende siécke m enschen heeft sien sitten Joanna Lutbi, synde lam en­de m iserabèl in geheel hare syde, gelyck sy deponente voor date oock dickm aels hadde hooren vertellen van haere vrin­den.

V oorders verclaert sy deponente d a t sy in het voors. spreckhuys sittende ende steunende op de siecke menschen die by haer w aeren, allenskens gevoelt heeft m et verbaestheyt ende verw onderinge da t hare voorige crachtén w ederquaem en, ende da t m et soo goeden succes, da t sy deponente op de com pste van den voorss. Eerw . P a te r int spreeckhuys voor­noem t van haer p laetse opstond t,da t sy nederknielden [ƒ. 39r.\ ende haer w eder opregte, hetgene sy gedurende den tyd t van ontrent de 19 a 20 m aenden noyt en hadde connen doen... (b).

G evraeght oft sy depiónente teenem ael genesen is ofte niet ?

Seght dâ t neen, verm idts sy noch is voelende groote py- neti ; dan [ƒ. 30v .] w aerachtigh te wesen, da t sy in het spreeckhuys van de P a ters Capucienen als voors. is, sooda- nichlyck haer crachten heeft w ederghecregen, d a t sy tsedert dien voorss. ty d t haer selven wel behelpen can ; da t sy alleen can opstaen, haer selven cleeden, ende te voet uytgaen naer de kerck ende elders, daer het haer gelieft.

E t hab ita lectura, perstitit, ju rav it et nesciens scribere signavit hoc signo consueto. Ende int m idden van dese leste Worden ston t hét m erckteecken van een cruysken.

Iseghem. p . HILD EBRAND .

(a) De naam ontbreekt.(b) Hïer vólgt een uitweiding over de genezing van Joanna Lutbi.

134 P. HILDEBRAtfD : MARCUS VAN AVIANO T E ANTW ERPEN.

1044