MMaannnneennkklloooosstteerr ooff bbeeddrriijjff?? WWeerrkkeenn aaaann ddee uunniivveerrssiitteeiitt

VVAAPPLL--wweerrkkggrrooeepp VVrroouuww && UUnniivveerrssiitteeiitt

KKaatthhoolliieekkee UUnniivveerrssiitteeiitt LLeeuuvveenn

16 december 2003, Leuven, Justus Lipsius-zaal Faculteit Letteren

• Welkomstwoord Prof. Hilde Heynen, coördinator Werkgroep Vrouw & Universiteit Hilde Heynen geeft toelichting bij het opzet en het doel van de studienamiddag. Een universiteit zoals de K.U.Leuven is historisch gegroeid als een gemeenschap van –mannelijke- wetenschappers. Die gemeenschap heeft veel weg van een ‘mannenklooster’: ijverige mannen wijdden er hun leven aan de wetenschap. Deze situatie is nu wel enigszins veranderd, het kloostermodel heeft intussen plaats gemaakt voor het bedrijfsmodel. Dit neemt niet weg dat vrouwen aan de universiteiten het ook nu nog niet zo gemakkelijk hebben. Welke plaats is er voor vrouwen aan de universiteiten? En wat met het glazen plafond? Tijdens de studienamiddag zullen twee facetten aan bod komen: het diversiteitsbeleid van een bedrijf, met name IBM, en de situatie van vrouwen aan de universiteiten.

• Diversiteit: een sleutelelement voor succes in de toekomst. Wat doet IBM? Mevr. Christel Verschaeren & mevr. Kathleen Van Houcke, IBM-Belgium Beide dames geven toelichting bij het diversiteitsbeleid van IBM. Sinds 1953 is ‘diversiteit’ een vaste waarde in de IBM-filosofie. In de hedendaagse bedrijfscultuur is er een belangrijke zakelijke reden waarom een IT-bedrijf als IBM de diversiteitskaart ten volle uitspeelt:

50% van de KMO’s wordt geleid door een vrouw: een belangrijke doelgroep Diversiteit weerspiegelt de maatschappij In de komende jaren zal er zich een tekort aan talent aandienen, daarom is

het belangrijk een zo groot mogelijk potentieel aan te boren. Vrouwelijke competenties verschillen en zijn vaak complementair aan die van

mannen. Cijfers: 40% van de actieve wereldbevolking is vrouw

25% van de bedrijven wordt geleid door een vrouw, waarvan 13% internationaal actief. Dit cijfer zal in de komende jaren nog stijgen. 24% van de IT-actieven is vrouw

De grote rol die vrouwen hier spelen, kan volgens IBM daarom niet zomaar genegeerd worden. Uit een studie, door IBM wereldwijd uitgevoerd bij een groot aantal top-executives, bleek dat zij over een aantal competenties beschikken, waaronder onder meer:

Creatief In staat tot het bouwen van een structuur Klantgericht Beslissingsvaardig Vaardigheid om te coachen Passie voor het vak Recht voor de raap Teamleadership Teamtalk

RoSa vzw. Verslag Mannenklooster of bedrijf? Werken aan de universiteit. Brussel, 2003.

Uit deze studie bleek ook dat vrouwelijke managers vooral sterk zijn op het gebied van beslissingsvaardigheid, coaching en het bouwen van structuren. Het zijn net deze drie aspecten die zeer belangrijk zijn in de moderne economie en in het moderne managementklimaat. Vrouwen blijken zeer goed geplaatst te zijn om het te maken aan de top van de bedrijfswereld, toch is er nog een lange weg af te leggen. Volgens Christel Verschaeren is dit te wijten aan een aantal factoren:

Het bestaan van stereotypen en vastgeroeste rolpatronen. Vooral bij vrouwen wordt dit gezien als een obstakel, mannen zijn zich veel minder bewust van het probleem.

Gebrek aan rolmodellen Gebrek aan management-ervaring (dit is natuurlijk een vicieuze cirkel) Familie en gezin Gebrek aan mentoring

In haar benadering van en aandacht voor diversiteit, legt IBM de nadruk op het creeëren van een flexibel werkklimaat. Elk individu wordt daarbij beoordeeld op het behalen van een vooraf vastgelegd aantal objectieven en niet op de gepresteerde arbeidstijd. Het doel hiervan is uiteraard opnieuw zakelijk: op die manier tracht IBM de klantentevredenheid te verhogen en de productiviteit van de werknemers te verhogen. Zowel voor managers als werknemers zijn hier volgens IBM een aantal voordelen aan verbonden: Management: ♦ Besparing aan infrastructuur / bureauruimte ♦ Er kan over het hele land gerecruteerd worden

♦ Mogelijkheden tot e-learning: leidt opnieuw tot besparing en een hogere efficiëntie ♦ Bijdrage tot oplossing mobiliteitsprobleem

Werknemers: ♦ Betere balans arbeid / privé ♦ Minder stress ♦ Efficiënter werk ♦ Verhoogde motivatie

IBM ziet diversiteit als een wezenlijk deel van het dagelijks beleid. Via flexibele werktijden, een uitwisselingsforum (European Women Leadership Council), individuele werktijdaanpassingen, job sharing possibilities en diversiteitslunches probeert IBM duidelijk te maken dat in IT-bedrijven niet enkel plaats is voor mannen. Het vrouwelijke talent is aanwezig, het is aan IBM om het op te sporen en een kans te geven. http://www.ibm.com/be/nl

• De wetenschappelijke arena. De invloed van formele en informele netwerken op de positie van vrouwen in de universiteit. Dr. Barbara van Balen, auteur van het boek De universiteit als modern mannenklooster. Barbara van Balen onderzocht de positie van vrouwen aan de universiteit van Amsterdam en vergeleek die met de situatie in Noorwegen en de Verenigde Staten. Daarvoor verzamelde ze in de periode 1997-1999 een heleboel gegevens inzake vrouwen aan de universiteit. De situatie daar was veel slechter dan in andere takken van de Nederlandse maatschappij zoals de politiek of de juridische wereld. Bovendien scoorde Nederland ook op internationaal heel zwak: bij een internationaal onderzoek in 1994 bleek Nederlands nauwelijks beter te doen dan Botswana voor wat betreft vrouwen in wetenschappelijke functies. Factoren voor de zwakke vertegenwoordiging van vrouwen aan de universiteit van Amsterdam:

RoSa vzw. Verslag Mannenklooster of bedrijf? Werken aan de universiteit. Brussel, 2003.

Algehele arbeidsparticipatie in Nederland: de vrouwelijke arbeidsparticipatie ligt over het algemeen vrij laag, wat resulteert in minder voorzieningen voor werkende vrouwen.

Prestige van het beroep van hoogleraar. In Nederland ligt dit prestige zeer hoog, hoger dan in Noorwegen of de Verenigde Staten. Dit heeft tot gevolg dat de groep zo select mogelijk wordt gehouden en vrouwen worden geweerd.

De stijging van studenten in de jaren ’70 en ’80 heeft niet geleid tot een stijging van het wetenschappelijk personeel als gevolg van besparingen. Deze situatie had een nefaste invloed op de doorstroming van vrouwen naar de schaarse vrijgekomen functies.

Loopbaansysteem: bij elke nieuwe stap moet er opnieuw gesolliciteerd worden, waarbij er steeds een groot aantal kandidaten zich aandienen. In landen als Noorwegen en de Verenigde Staten gebeurt de selectie veel meer op basis van vastgestelde eigen competenties.

Selectieprocedures zijn gesloten en verlopen niet zelden heel subjectief. Vriendjespolitiek is nooit ver weg. Netwerken zijn heel belangrijk.

De cultuur aan de universiteit van Amsterdam is heel mannelijk, staat bol van oude tradities, rituelen en ceremonies.

De besluitvorming is niet echt gebonden aan strikte regels en procedures: de lage niveaus genieten een grote autonomie.

Volgens Barbara van Balen zijn twee van deze factoren bijzonder belangrijk: het beroepsprestige verbonden aan de positie van hoogleraar en de rol van netwerken. In het licht van dit laatste punt onderzocht van Balen in welke mate vrouwen deel uitmaken van netwerken. Ze ondervroeg daarvoor de medewerksters van de faculteit Sociale Wetenschappen. Daaruit bleek dat vrouwen in gelijke mate als hun mannelijke collega’s tot een netwerk behoren maar dat vrouwen vooral binnen vrouwelijke kringen blijven, en mannen een mannelijk gezelschap opzoeken. Uiteindelijk is er dus sprake van zowel insluiting als uitsluiting, en dit zowel bij mannen als bij vrouwen. Netwerkvorming in de wetenschappelijke wereld loopt blijkbaar langs genderlijnen. Enkele mogelijke oplossingen zijn:

Creatie van meer hoogleraarfuncties Plaatsen reserveren voor vrouwen

Meer info in de RoSa-bibliotheek:

Van Balen, Barbara (red.), Fischer, Agneta De universiteit als modern mannenklooster

Amsterdam: Het Spinhuis, 1998. - 110 p.: ill. ISBN 90-5589-119-3

Trefwoorden: Universiteiten / betawetenschappen / wetenschappelijke beroepen / loopbaan / Nederland /

cijfermateriaal Exemplaarnr.: EII g/0264

• Panelgesprek

Moderator: dr. Anke Gilleir Panelleden: dr. Barbara van Balen, mevr. Christel Verschaeren, prof. dr. Koenraad Debackere, prof. dr. Nicolas Standaert, prof. dr. Reinhilde Veugelers. Tijdens het panelgesprek worden enkele bedenkingen geplaatst bij de lezingen en is er plaats voor vragen vanuit het publiek.

http://www2.asro.kuleuven.ac.be/vrouw Verslag: Annemie Vanthienen, RoSa-medewerker

RoSa vzw. Verslag Mannenklooster of bedrijf? Werken aan de universiteit. Brussel, 2003.