Magazine Agrologistiek

Hoe is het hier gekomen?

AG

RO

LOG

ISTI

EKM

AGA

ZIN

E(AGRO)LOGISTIEK: MOTOR VAN ONZE ECONOMIE

WINST DOORcool bloemenvervoer

Bedrijventerrein Zuid-Groningen: 300.000 liter minder brandstof, 935 ton minder CO2-uitstoot.

Marco Duijneveld van Mijn Boer:

‘Duurzame logistiek is allereerst lekker en gezond’

Agrologistiek in de praktijk

Het NIEUWE ETEN van Restaurant As: ‘Alles

zoveel mogelijk uit de buurt’

…en waarkomt ditallemaal

vandaan?

Kijk voor meer inform

atie op www.agrologistiek.nl

AgroMag-XL-2-10.indd 4-1 03-06-09 15:29

Beeld spread 01

Staat uw kipfilet in de file?bloemkoolvarkenshamaardappelkabeljauwsuikermaïsvoederbietenslagroomverse roomkaasbessensapinktvisjonge kaascolasperzieboonelstar appelzilvervliesrijstboerenyoghurtpizzabieslookrettichperen op saprundervinkketchupoesterzwamschoolkoekrooibosthee7-granenbroodknoflookcervelaatstoommaaltijdkerstomaatgele kiwieco-roséverse lintmacaronihalfvolle melkgeitenkaasolijfoliekorianderrode kool

bloemkoolvarkenshamaardappelkabeljauwsuikermaïsvoederbietenslagroomMSC-visstickverse roomkaasbessensapinktvisjonge kaascolasperzieboonelstar appelzilvervliesrijstboerenyoghurtpizzabieslookrettichperen op saprundervinkketchupgesneden soepgroenteoesterzwamschoolkoekrooibosthee7-granenbroodknoflookcervelaatstoommaaltijdkerstomaatgele kiwieco-roséverse lintmacaronihalfvolle melkgeitenkaasolijfoliekorianderrode kooleerlijke koffiebeschuitmini-komkommerfilet-américainontbijtkoekvanille-kwarkgeschilde aspergevrije-uitloop-eibospaddestoelvoorgekookte bietjeswalnootsour crèmesaucijskipnuggetzalmfiletviervruchtenjamdillesausgepelde garnaalsla-croutons

bloemkoolvarkenshamaardappelkabeljauwsuikermaïsvoederbietenslagroomverse roomkaasbessensapinktvisjonge kaascolasperzieboonelstar appelzilvervliesrijstboerenyoghurtpizzabieslookrettichperen op saprundervinkketchupoesterzwamschoolkoekrooibosthee7-granenbroodknoflookcervelaatstoommaaltijdkerstomaatgele kiwieco-roséverse lintmacaronihalfvolle melkgeitenkaasolijfoliekorianderrode kool

AgroMag-XL-2-10.indd 2-3 03-06-09 15:29

8 Hightech-vet-verwerken dankzij

clustering300.000 liter minder brandstof,

935 ton minder CO2-uitstoot door clusteren, verbinden en regisseren op Bedrijvenpark Zuid Groningen.

26 Hoe is het hier gekomen?Wat is het belang van (agro)logistiek voor de Nederlandse economie en wat zijn de (internationale) ontwikkelingen?

42 ‘Bij ons komt niets meer uit een potje’Restaurant As biedt eten in zijn meest pure vorm.

22 Cradle-to-cradle biedt agrologistiek kansenHoe afvalstromen nieuwe grond-stoffen opleveren en geld genereren.

48 Binnenvaart prima alternatief voor wegvervoerDoor innovatieve logistiek in de projecten Agroship en Fresh Corridor kan veel meer via het water.

52 De vis wordt minder duur betaaldHoe bespaart Retailketen Makro met agrologistieke oplossingen op inkoop en distributie van vis?

56 Florilog: investeren in ICT noodzakelijkAlleen met innovatieve ICT blijven we voorlopers in het vervoer van bloemen en planten.

60 Agrologistiek in de praktijkInteressante agrologistieke initiatieven en samenwerkings-verbanden in vogelvlucht.

66 CLIENT vereenvoudigt logistieke processenStandaard in gegevens maakt administratie en logistiek (inter-)nationaal transparanter.

67 COLUMN Ons dagelijks bier Ons bier is niet zomaar hier. Over opnieuw hop telen in Nederland en bier leveren per boot.

68 De agenda voor morgenWie pakt welke actiepunten op? De A-teams zijn aan het werk.

70 Digiscan LogistiekDe snelste route naar transportbesparing.

76 Wachten op de omslag in de verpakkingsindustrieDe verpakkingsproducenten zijn er klaar voor, nu de consument nog.

80 De boer komt naar u toeVia Streekstations –winkels langs de snelweg– kunnen regionale producten slimmer regionaal worden afgezet.

72 Coole oplossingen voor bloemenvervoerFlowerwatch opent met koud transport van bloemen nieuwe, goedkopere wegen

38 Impuls voor economie, milieu en werkgelegenheidAgriport A7 clustert, verbindt en regis-seert in de groenten- en sierteelt

32 Mijn Boer: lekker gezonde

agrologistiekKleinschalige en duurzame logistieke

oplossingen zijn vooral lekker en gezond.

en verderin dit Agrologistiek Magazine

16 ‘Je moet er als de kippen bij zijn’A1 Eiwitcorridor verbindt slim bedrijven in de eiwitketen.

14 Buurtsuper of bioboer?Waar let de consument op bij het kopen van voedingsmiddelen.

4 Agrologistiek Magazine 2009 Winst uit Agrologistiek Agrologistiek Magazine 2009Winst uit Agrologistiek 5

AgroMag-XL-2-10.indd 4-5 03-06-09 15:29

Brood, eieren, kaas, ham, hagelslag, jam, thee, suiker, jus d’orange, melk, boter, koffie; alle grondstoffen en producten

hebben een kortere of langere weg afgelegd naar het ontbijtbord. Nederland is groot in logistiek. In het algemeen, maar zeker ook in logistiek van agrarische producten en levensmiddelen. Een paar cijfers. In 2004 was de toegevoegde waarde van de agrologistiek aan de Nederlandse economie 4,4% (19 miljard euro). In datzelfde jaar was 4,6% van de Nederlandse beroepsbe-volking werkzaam in de agrologistieke sector. En in 2007 bestond ruim 20% van het contai-nervervoer in Nederland uit agroproducten. Agrologistiek doet er dus toe in Nederland.

Om de sterke Nederlandse (agro)logistieke positie duurzaam en milieubewuster te maken is het essentieel stappen te zetten naar een innovatieve en efficiënte agrologistiek. Dat

doen we door te clusteren, te verbinden en te regisseren. Dus: bundelen van transport, bedrijven verbinden die elkaars afval- en bijproducten kunnen benutten en andere vormen van transport (gecombineerd) inzetten. Dat levert economisch én ecologisch winst op.

In toenemende mate is duurzaamheid geen vrijblijvende keuze meer. Daarom besteden we dit jaar extra aandacht aan agrologistiek, onder meer met dit magazine. Hierin staan ter inspi-ratie voorbeelden van succesvolle agrologistieke initiatieven en projecten. Daaruit blijkt dat duurzaam denken over agrologistiek geen geiten-wollensokkenverhaal is. Als duurzaam denken duurzaam doen wordt, wérkt het: minder trans-port, minder brandstof, minder CO2-uitstoot, minder afval, meer (milieu)winst. Ik hoop dat de verhalen u inspireren om ook (verder) na te denken over wat agrologistiek in uw bedrijf of sector kan doen. Ik wens u veel leesplezier.

Frans Tielrooij,voorzitter Platform Agrologistiek

Het Platform Agrologistiek

Het Platform Agrologistiek wil de ontwikkeling en uitvoering van

nieuwe, innovatieve agrologistieke concepten bevorderen. Met zijn

netwerkfunctie zorgt het platform voor spontane interactie tussen

mensen met een verschillende achtergrond en organisaties in de

agrologistieke keten.

Willem Baljeu, directeur Frugi Venta: “Agrologistiek is een onmisbare schakel voor just-in-time levering van verse groenten en fruit aan 450 miljoen Europese consumenten. Een wereldprestatie!”

Duurzame agrologistiek = duurzame (milieu)winst

Bij

een gemiddeld Hollands ontbijt komen zo’n 600 vrachtwagens kijken.

Ger Vos, directeur Innovatienetwerk: “Je kan fantastische producten maken, maar als die producten niet precies op het goede moment en in de juiste vorm en samenstelling bij de consument komen, dan heb je daar weinig aan. Dat geeft het belang aan van agrologistiek.”

Asje van Dijk, gedeputeerde Verkeer & Vervoer Provincie Zuid-Holland:

“Net als in de teelt zal ook de logistiek moeten innoveren. De Provincie ondersteunt daarom innovaties als de Fresh Corridor waarbij containers met groente en fruit via de binnenvaart worden vervoerd.”

Woody Maijers, directeur Stichting Agro Keten Kennis: “Een homo logisticus is nodig. De complexiteit en de impact op de business van de logistiek neemt toe. Winst uit agrologistiek halen is het slim verbinden van de mens met de techniek.”

Machiel van der Kuijl, directeur EVO: “Het Platform Agrologistiek heeft geleid tot een pracht van een productieve proeftuin voor agrologistieke verbeteringen. Ook niet-agrologistieke bedrijven kunnen hiervan leren. Dus: winst uit agrologistiek in het kwadraat.”

Voorzitter Frans Tielrooij

For FarmersJ. Markink (voorzitter Raad van Beheer)

Centraal Bureau Levens-middelenhandelM.J. Roos (directeur)

EVOM.J.H. van der Kuijl (directeur)

Frugi Venta (Groenten en Fruit Handels-platform Nederland)W. Baljeu (directeur)

Havenbedrijf Rotterdam N.V.S.C. Tolk (Business Manager Breakbulk)

Dutch Produce Association J. van Es (directeur)

Innovatienetwerk G. Vos (directeur)

Stichting Agro Keten KennisW. Maijers (directeur)

Productschap TuinbouwP. Ravensbergen (programmamanager Flowers en Food)

Nederland DistributielandD. ’t Hooft (directeur)

RabobankD. Duijzer (directeur Food and Agro)

Transport en Logistiek NederlandJ.S. Boonstra (manager Collectieve Belangen)

Unilever NVJ. van der Veer (Supply Director Nederland)

Secretaris Lucie Wassink

Flora HollandL.A.C. Buchwaldt, directeur Logistiek, Informatie en Auto-matisering

ZON Fruit & VegetablesG.F.M. van Dijck (Algemeen directeur)

Centraal Bureau voor de Rijn- en BinnenvaartA.N. Roos (directeur)

Koninklijk Neder-lands Vervoer

Provincie Zuid-HollandJ.W. Asje van Dijk (gedepu-teerde Verkeer & Vervoer)

Ministerie van Economische ZakenR. Zonneveld (plv. directeur Ondernemerschap)

Ministerie van VROMA. Bal (Directie Reali-satie en Ontwikkeling, Cluster manager Zuid, Oost en Noord)

Ministerie van Verkeer en WaterstaatJ.W. Floor (strategisch projectleider Impuls)

Ministerie van LNVR.P.J. Bol (directeur Industrie en Handel)

Ministerie van LNVH. K. Wierenga (directeur Regionale Zaken West)

ConnektM. Jurriaans (programmamanager Duurzame Logistiek)

AGRLOGISTIEK2009 WINST UIT

Agrologo-2009.indd 1 21-01-2009 13:43:33

Bron: TNO Foto: Berber Vos, www.kisskus.typepad.com


AgroMag-XL-2-10.indd 6-7 03-06-09 15:29

Hightech-vetverwerken dankzij clustering

Bedrijventerrein Zuid-Groningen boekt winst met agrologistieke maatregelen

Zuid-Groningen: dit is de plek waar industriële productie en ecologische waarden een opmerkelijke

coalitie aangaan. Op een hightech bedrijventerrein weet een internationaal gezelschap klinkende

munt te slaan uit clustering. Halvering van het stroomgebruik, 300.000 liter brandstof besparen en

een CO2-reductie van 935 ton zijn cijfers die om uitleg vragen. Hoe onder leiding van een Groningse

vetverwerker reststroom grondstof wordt en milieubelasting inkoopvoordeel.

Bedrijventerrein Zuid-Groningen kan met recht een gidsproject genoemd worden in agrologis-tiek. Hier nam Ten Kate Holding het initiatief voor een uniek, ecologisch productiecluster waarin het verwerkingsbedrijf zelf een centrale plaats inneemt. Ten Kate, –in 1920 begonnen met het leveren van boter, kaas en spek aan veenarbei-ders– groeide in enkele decennia uit tot specialist en exporteur van dierlijke vetten en proteïnes. Basis van het bedrijfsproces is het vermalen van het slachtrestant van slachthuizen tot een werk-bare substantie. Na verhitting en verdunning met water worden vetten en eiwitten in een centri-fuge omgezet in vaste bestanddelen. De bulk van het vet dat Ten Kate verwerkt –jaarlijks 150.000 ton– gaat als ingrediënt naar de veevoederindus-trie.

Bruikbaar spulDe verwerkte vetten vinden hun weg naar een brede groep afnemers, van producenten van food en veevoeders tot en met de cosmetische industrie. “Dat is reguliere, goedlopende handel. Er blijft een reeks aan bijproducten over die moeilijker te slijten is”, weet Sjoerd-Jan ten Kate

van Ten Kate Holding. Met het restvocht bleef het verwerkingsbedrijf altijd zitten. Steeds strengere regels dreven bovendien de kosten voor zuive-ring op. “Zo zie je de winst op de bruikbare afzet deels verdampen. En daarvoor ben ik geen on-dernemer. Er zit bruikbaar spul in die reststroom; het is zonde om daar niets mee te doen. En de kosten om het af te voeren, nemen alleen maar toe. Dubbel zonde”, licht Ten Kate toe. Vandaar dat het bedrijf gebaat zou zijn bij afnemers van het complete spectrum aan stoffen dat bij de verwerking van slachtbijproducten wordt opge-leverd.

Duits-Amerikaanse alliantieEen geschikte partner lag binnen handbereik. Het Duitse bedrijf DGF Stoess AG nam jaarlijks al grote hoeveelheden zwoerd af voor de productie van gelatine. Ten Kate: “Ik bedacht dat je met ons eiwit- en vetrijke restvocht als grondstof ook gelatine kunt produceren, dus ik stelde voor dat te gebruiken en het zwoerd een andere be-stemming te geven.” Het Duitse bedrijf toonde interesse en samen met de bedenker werd een nieuwe techniek ontwikkeld. De resterende dun-ne stroom bleek daarnaast bruikbaar als grond-stof voor geur- en smaakstoffen. Een Amerikaans bedrijf kon deze oplossing in het eigen produc-tieproces goed gebruiken. Met deze Amerikaanse en Duitse afnemers voor de voormalige rest-

Jaarlijks verwerkt Ten Kate 150.000 ton vet afkomstig van slachtrestanten.

Zou het mogelijk zijn voor alle restproducten afnemers te vinden?

De korte lijnen van optimale

agrologistiek leveren op tal van punten voordeel op.

Sjoerd-Jan ten Kate van Ten Kate Holding:

‘Pak met agrologistieke instrumenten je voorsprong, dan ben je veel van je concurrenten een flinke stap voor’

Bedrijventerrein Zuid-Groningen is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 8-9 03-06-09 15:29

‘Samen op één terrein kan je de stroom direct per pijpleiding naar de afnemers sturen’

Succes in cijfersDe cijfers in dit succesvolle project tonen de voordelen die met agrologistieke maatregelen te behalen zijn. Het stroomgebruik is met ruim de helft teruggelopen, en de gezamenlijke energiereke-ning met 35 procent gedaald. De clusterbedrijven beleverden elkaar vroeger op afstand en reden daarvoor per jaar met vrachtwa-gens 500.000 kilometer heen en weer. Het leidingensysteem heeft dit transport tot nul teruggebracht. Met inbegrip van het extern vrachtwagentransport besparen de bedrijven samen zo’n 300.000 liter brandstof en het milieu wordt met 935 ton CO2 minder belast.

Ook winst boeken door clusteren, verbinden en regisseren?Kijk voor meer informatie op:

www.tenkate.nl

www.agrologistiek.eu

producten werd er optimaal omzet uit de totale productie verkregen. Zowel milieutoeslagen als verwijderingskosten konden worden geschrapt. Toch wilde Ten Kate een stap verder gaan.

Samen één pijpleidingVooral vanuit agrologistiek standpunt waren er nog verbeteringen denkbaar in de formule. Wat te denken van transport? In het productieproces werken verschillende afnemers nauw met Ten Kate samen. “Omdat het om extreem specifieke technieken gaat, zijn we meer partners dan afstandelijke klanten. En met partners overleg je hoe je de samenwerking kunt intensiveren, nog meer geld kunt besparen en nog meer winst kunt boeken.” In clustering zag Ten Kate een ideale methode om ook transportkilometers te kun-nen schrappen. “Samen op één terrein kun je de stromen direct per pijpleiding naar je deelne-mende afnemer sturen. Je kunt nauwer samen-werken, de productiestromen nog specifiekere eigenschappen meegeven en vooral samen meer voordeel behalen.”

Innovatiekracht in de regioHet plan voor een hightech bedrijvenpark werd door de gemeenten Vlagtwedde en Stadskanaal met gejuich ontvangen. Men was juist op zoek naar een groot bedrijf met een nog grotere in-novatiekracht. Een cluster van bedrijven zoals Ten Kate voorstelde, bood stabiliteit en economische zekerheid, en het internationale karakter van de samenwerking sprak ook aan. Bovendien: Ten Kate kwam voort uit de agrarische sector, en zou weleens de gewenste samenwerking met buurman en aardappelverwerker Avebe willen aangaan. “We hadden al snel gezien dat we de ruimschoots beschikbare stoom en stroom van dit bedrijf mooi konden benutten”, bevestigt Sjoerd-Jan ten Kate. “De plannen en de ruimte waren goed, de prijs klopte en de overheid werkte mee. Wat wil een vooruitstrevende ondernemer nog meer?” Naast het terrein van Avebe werd dan ook twintig hectare terrein, met toegang vanaf de N366 tussen Ter Apel en Veendam, bestemd voor het clusterbedrijf.

Transportkosten naar nulRegisseren, clusteren en verbinden zijn de pijlers onder een verantwoorde agrologistieke aanpak. Op het kersverse Bedrijventerrein Zuid-Groningen wordt de drie-eenheid ten volle in praktijk ge-bracht. Ten Kate vestigde zich er samen met een dependance van AFB en Gelita, een nieuw opge-richte dochter van DGF Stoess AG. De gedeelde investeringslasten zijn voor elke partij prima te behappen, en met gedeeltelijk ondergrondse ver-bindingen kreeg het project een technische kroon op het werk. De productie aan eiwit- en vetrijk water van Ten Kate gaat via pijpleidingen naar Gelita, dat hieruit de benodigde grondstoffen wint. De verdunde oplossing wordt teruggevoerd naar Ten Kate en na behandeling doorgeleverd aan AFB om als grondstof voor geur- en smaak-stoffen te dienen. Elke levering geschiedt zonder het terrein te verlaten, dus transportkosten nul, tijdverlies nul en een constante, goed controleer-bare kwaliteit. Bijkomend voordeel is dat van de energie: tijdens regulier transport in tankwagens koelt de grondstof voor gelatine sterk af, om vervolgens weer te worden verhit – maar op dit bedrijventerrein blijft de temperatuur in het leidingennet doorlopend hoog, wat veel energie bespaart. De korte lijnen van optimale agrologis-tiek leveren zo op tal van punten voordeel op.

Schoon genoegEr is ook een enkele tegenvaller. Het nieuwe pro-cedé om gelatine te produceren is op laboratori-umniveau ontwikkeld. Op industriële schaal blijkt het afvalwater niet schoon genoeg om het op het riool te mogen lozen. Maar opnieuw komt het voordeel van clustering prima uit de verf. Een probleem van één deelnemer op het terrein is het probleem van alle bedrijven. Avebe komt met de oplossing: hun afvalwaterzuiveringsinstallatie heeft overcapaciteit en kan ook het afvalwater van Bedrijventerrein Zuid-Groningen zuiveren. Probleem opgelost voor zowel Gelita als Ten Kate, en de zuiveringsinstallatie van Avebe rendeert beter. Inmiddels zit de groei er op het bedrijventer-rein goed in. Een nieuwe fabriek voor reuzelolie

draait op volle toeren. Die olie is geschikt voor het verven van leer en vervangt de ecologi-sche minder verantwoorde en dure visolie. Het procedé, ontwikkeld in samenwerking met twee machinefabrikanten, levert tevens harde stearine op, die vanwege het hogere smeltpunt zijn weg vindt naar Aziatische bakkerijproducenten.

Voorsprong door agrologistiek Behalve met de aansprekende resultaten, toont initiatiefnemer Sjoerd-Jan ten Kate zich vooral content met verbeterde concurrentiepositie en de prima vooruitzichten. “Lagere productiekos-ten geven je betere kaarten in handen bij de onderhandelingen”, stelt hij vast. “De strijd wordt harder en harder. Voor iedereen gaan de inkoop en de onkosten omhoog. Dus moet je de winst op lange termijn en met gedetailleerde verbeterin-gen veilig gaan stellen: energiebesparing, effici-ency, samenwerking, vooruitlopen op strengere milieueisen. Pak met agrologistieke instrumenten je voorsprong, dan ben je veel van je concurren-ten een flinke stap voor.”


AgroMag-XL-2-10.indd 10-11 03-06-09 15:29

Agrologistiek levert jaarlijks bijna 10 miljard euro aan toegevoegde waarde op

40

30

20

10

02002 20061995

miljard euro

5,5

8,8

8,6

9,4

8,6

12,3

10,4

9

9,4

13,9

10,4

10,2

Bron: LEI 2009, bewerking TNO

Distributie +71%Toeleverende industrie +58%Verwerkende industrie +21%Land- en tuinbouw +9%

Groei van 1995 tot 2006

Toelichting

➝ De primaire landen tuinbouw, de toeleverende en verwerkende industrieën én de handel en distributie van agroproducten, het zogenoemde ‘agrocomplex’, is in Nederland goed voor bijna € 44 miljard aan toegevoegde waarde van het Bruto Nationaal Product (BNP) in 2006. Dit was circa 9,3% van de totaal gecreëerde toegevoegde waarde binnen het Nederlandse BNP in dit jaar.

➝ De ‘pure’ agrologistiek, oftewel de distributie van agroproducten, is goed voor € 9,4 miljard aan toegevoegde waarde van het BNP in 2006. Dit is 2% van de jaarlijks in Nederland totale gegenereerde toegevoegde waarde.

➝ Binnen het Nederlandse agrocomplex is de distributiesector de afgelopen 10 jaar het hardst gegroeid. De distributie zorgde in 1995 nog voor € 5,5 miljard aan toegevoegde waarde, terwijl dit in 2006 al € 9,3 miljard was. De groei bedraagt dus 71% in 10 jaar voor de agrologistiek, terwijl dit voor de toeleverende industrie 58% was, voor de verwerkende industrie 21% en de landen tuinbouw zelf 9%.

Bron: De agrologistieke kracht van Nederland, 2009. Een onderzoek van TNO in opdracht van het Platform Agrologistiek. Zie www.agrologistiek.eu.

Bruto toegevoegde waarde agrocomplex in Nederland


AgroMag-XL-2-10.indd 12-13 03-06-09 15:30

We weten dat het eten van vlees het milieu belast en ook dat een scharrelkip niet per definitie veel ruimte heeft. Maar letten we daar ook op als we ons eten kopen? Al we kijken naar de vragen die bij het Voedingscentrum binnenkomen, heeft het geen prioriteit bij de Nederlandse consument. De 75.000 mensen die jaarlijks bellen en de acht miljoen gebruikers van de website, stellen vooral vragen over gezondheid en afvallen. Ineke Volkers, voedingsdeskundige en voorlichter bij het Voedingscentrum, vertelt: “Als mensen ongerust zijn, gaan ze bellen. We krijgen bijvoorbeeld veel vragen over het bewaren van voedsel en over gezond voedsel voor kinderen. We krijgen nauwelijks vragen over voeding en milieu. Of dat betekent dat mensen daarin niet geïnteresseerd zijn of dat ze op een andere manier aan informatie komen, weet ik eigenlijk niet.”

De prijs van voedsel lijkt een belangrijke overweging te zijn bij de aanschaf. Merel de Wit (31) herkent dat. Zij doet haar boodschappen dagelijks op de Amster-damse Albert Cuypmarkt. “Ik heb een bijstandsuitkering en moet drie kleine kinderen te eten geven. Dus ik probeer vooral zo goedkoop mogelijk in te kopen. Daarom ga ik iedere dag naar de markt. Vergeleken met de supermarkt kan ik hier gezond eten halen voor minder geld.”

‘Jij kan kiezen’De campagne ‘Jij kan kiezen’ van het Voedingscentrum moet de consument bewuster maken van milieuvriendelijk voedsel en eerlijke prijzen. Met dien verstande dat mensen zelf moeten kun-nen kiezen op basis van wat zij belangrijk vinden. Onderdeel van de campagne is een spiekbriefje dat consumenten kunnen uitprinten. Het wordt aangepast aan de keuze voor bijvoorbeeld milieuvriendelijke of eerlijke voeding. Op het briefje staat bijvoorbeeld bij welk keurmerk kip-pen de meeste ruimte hebben en welke runderen in de wei mogen grazen.

Marc Reesink (37): “Mijn vriendin en

De dilemma’s van de consument

ik eten het liefst gezond voedsel dat met respect voor de natuur wordt geprodu-ceerd. Daarom gaan we naar de natuur-winkel. Je betaalt er misschien wat meer, maar de mensen die hier werken kunnen je adviseren en je weet gewoon dat ze hier goede, gezonde producten hebben.

‘De wirwar aan keurmerken is soms verwarrend’

Dat zijn vaak streekproducten en dat scheelt natuurlijk in de belasting voor het milieu. Ik kom ook wel in de super-markt, maar dan ben ik uiteindelijk vaak veel tijd kwijt om te bepalen welke producten ik wel en niet wil kopen.”

Schijf van vijfAls je graag op milieu, dierenwelzijn én eerlijke handel wilt letten, valt dat niet altijd mee. Fair Trade producten moeten bijvoorbeeld uit verre landen worden ingevoerd en zijn dat is minder goed voor het milieu. Bovendien zijn ze niet altijd biologisch. Volkers erkent dat sommige ‘goede’ of ‘bewuste’ keuzes strijdig met elkaar kunnen zijn. Toch vindt ze dat geen groot probleem. “Transparant informeren over voeding is belangrijker. Wij willen dat de gemakkelijke keuze in ieder geval een keuze is voor gezonde voeding. En als je de ‘schijf van vijf’ hanteert, ben je ook goed bezig voor het milieu.”

Marcel Spijkers (48) doet zijn dage-lijkse boodschappen meestal in een

normale supermarkt. “Maar daar koop ik wel altijd biologische koffie en ik probeer als het even kan vis met een MSC-keurmerk te kopen, die dus op een milieuvriendelijke manier is gevangen.

‘Ons uitgangspunt is en blijft dat mensen zelf moeten kunnen kiezen’

Ik zondig wel eens, maar daar voel ik me thuis aan tafel ook niet schuldig over. Je kunt niet altijd alles goed doen. Bovendien is de wirwar van keurmerken soms best verwarrend. Dat zou wel wat overzichtelijker kunnen, bijvoorbeeld met een overkoepelend keurmerk waarin ook foodmiles zijn opgenomen.”

FoodmilesMet ‘foodmiles’ kan op een product worden aangegeven hoeveel kilometers de banaan, kipfilet of tomaat heeft afgelegd om in de winkel te komen. Volkers betwijfelt of de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie die informatie zal gaan verstrekken. Eerder hebben belangrijke spelers in de voedingsmiddelenmarkt zich daar kritisch over uitgelaten. Niet helemaal onterecht, want het blijft lastig om te bepalen wat beter is voor het milieu: boontjes uit Kenia waarvoor veel kilometers worden gemaakt, of boontjes uit de kas waarvoor ook veel energie nodig is. Volgens Volkers maakt een indicatie van de CO2-uitstoot meer kans, ook al bestaat daarover nog lang geen overeenstemming in de branche. “Zo’n indicatie moet haalbaar en effectief zijn. Je moet consumenten ook niet overvoeren met informatie. Maar er wordt wel over nagedacht, het is nog in ontwikkeling.”

Meer weten over voeding, keurmerken en consument?www.voedingscentrum.nl

www.goedevis.nl

www.msc.org

www.meer-weten-over-eten.nl

Keuze voor gezonde en

milieuvriendelijke voeding

kan nog best lastig zijn.

Consument lijkt prijs en

gezondheids aspecten belangrijker te vinden dan

milieuoverwegingen.

Transparante informatie

over voeding is belangrijk

voor goede keuze.

Buurtsuper of bioboer?

Milieu en eerlijke handel bepalen steeds meer wat voor voedsel we wel en niet kopen. Maar wat vindt de gemiddelde consument nu echt belangrijk?


AgroMag-XL-2-10.indd 14-15 03-06-09 15:30

‘Je moet er als de kippen bij zijn’

Het platform A1 Eiwitcorridor is in het leven geroepen door de provincies Gel-derland en Overijssel. Het netwerk is er primair op gericht nieuwe initiatieven te helpen opstarten, met oog voor mens, dier, milieu en landschap. Hoekman staat als senior projectmanager bij ontwik-kelingsmaatschappij Oost N.V. aan de wieg van vele agrologistieke initiatieven. “Als ontwikkelingsmaatschappij steken wij vooral veel energie in de voorfase: het bijeenbrengen van partijen. Wat komt eruit als je partijen met verschillende belangen rond de tafel krijgt? Wat voor ideeën, wat voor nog niet eerder vertoonde samenwerkingsverbanden? Uiteindelijk zijn het de ondernemers zelf die er de schouders onder zetten.” Hij licht drie bijzondere en succesvolle projecten toe.

Innovatieve krachten bundelenIn de eerste plaats het Dutch Poul-try Centre (DPC). Een netwerk dat vanuit Barneveld aan martkverken-ning en imagobeheer werkt. “Om de concurrentie uit Zuid-Amerika

Wie van Amersfoort naar Enschede rijdt, passeert de nodige eiwitproducenten:

pluimvee rond Barneveld, kalfsvlees op de Veluwe, varkensvlees in Twente

en zuivel langs de gehele corridor. Niet voor niets heet het platform voor

pluimvee-industrie dat de concurrentiepositie van de sector wil versterken, de

A1 Eiwitcorridor. “Onze kracht is dat we los van de bestaande structuren ‘gekke’

dingen doen”, zegt Jans Hoekman van het platform. “We brengen ondernemers,

overheden en onderzoekers bij elkaar in een ‘gistvat’ en wegen de ideeën die

daarin opborrelen tegen elkaar af. De beste krijgen de kans hun levensvatbaarheid

te bewijzen.” Inmiddels zijn onder de vlag van A1 Eiwitcorridor twaalf concrete

projecten ontwikkeld.

Innovatie over de eiwitsnelweg

voor activiteiten die aan de agroketen zijn gerelateerd. Zoals een agrobusiness-centrum, maar dan gecombineerd met ruimte voor de toeleverende industrie. “In de pluimveesector zijn dat vaak mondiale spelers. Als die in elkaars nabijheid zitten, is er nog veel meer synergie mogelijk. De organisatorische structuur van het DPC versterkt het fysieke bedrijvencluster, en andersom. Net als met de sierteelt hebben we met de pluimveesector in Nederland goud in handen. Maar we moeten er als de kippen bij zijn om die positie te behouden.”

‘Innovatie is meer dan nieuwe technieken toepassen. Het is ook: kijken naar innovatiekansen die de keten nu al biedt’

Nieuw procedé voor slachtafvalHet tweede succesvolle project dat Hoek-man toelicht is de valorisatie van slachtbij-producten. “Valorisatie betekent zoveel als: maatregelen treffen om de prijs van pro-ducten op een zeker peil terug te brengen en zo de productie weer lonend te maken.” Dat is nodig, want sinds de BSE-crisis mag diermeel niet meer gebruikt worden als eiwitbron in diervoeder. Bijproducten die voorheen geld opbrachten moeten nu tegen hoge kosten worden vernietigd en over grote afstanden getransporteerd. Het project ‘Valorisatie Slachtbijproducten’ heeft de mogelijkheden onderzocht voor nieuwe verwerking en toepassingen van slachtafval. Uit dit project zijn verschil-lende bruikbare technieken voortgeko-men. Sommige oplossingen waren voor individuele bedrijven onbereikbaar.

Door samenwerking zou wel voldoende schaalgrootte bereikt worden, maar daarvoor moesten concurrenten de handen ineenslaan om aan een oplossing te werken die voor alle betrokkenen profijtelijk

A1 Eiwitcorridor is gericht

op nieuwe initiatieven met

oog voor mens, dier, milieu en

landschap.

Dat levert winst op, zoals het

samenwerkingsverband om

slachtafval nuttig te gebruiken.

Verder is besparing mogelijk

door minder transportkosten.

Dit levert ook minder CO2-

uitstoot op zodat het milieu er

beter van wordt.

en het zuidoosten van Azië het hoofd te kunnen bieden, moet je individuele ondernemers zover krijgen dat ze gaan samenwerken om de innovatieve krachten te bundelen”, zegt Hoekman. “Dat doet het DPC.“ Zo organiseert het platform regelmatig congressen, marktcafés en bedrijfsbezoeken bij de aangesloten organisaties. “Een mooi voorbeeld van gezamenlijk optrekken van bedrijven is de promotiemissie naar de Vakbeurs Intensieve Veehouderij in Moskou.”

Sterke positie behoudenHet DPC steekt veel energie in de ver-betering van de kennispositie van het pluimveebedrijfsleven. Een werkgroep verzamelt daartoe kennis en stelt die via de website van het DPC beschikbaar. Ook brengt het DPC samen met Food Valley, een stichting die innovatie in de agri-foodsector stimuleert, partijen samen om perspectiefvolle innovaties te realiseren. Daarnaast vervult het DPC een overkoe-pelende rol. Een voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van een bedrijventerrein

Hoekman, Ontwikkelingsmaatschappij Oost N.V., staat aan de wieg van vele agrologistieke initiatieven.

A1 Eiwitcorridor is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 16-17 03-06-09 15:30

‘Regisseren is een belangrijke pijler onder het agrologistieke denken en beleid’

is. Dat lukte: vijf pluimveeslachterijen gingen samen aan de slag gegaan om de slachtbijproducten te vergisten. Zonder toevoeging van andere stoffen, dus een volkomen nieuw procedé. Aanvankelijk was een aantal deskundigen hierover sceptisch gestemd. Maar na een succes-volle laboratoriumopstelling en een pilot gaan nu toch zeven bedrijven gezamenlijk investeren in een nieuw op te zetten bedrijf in Zwolle. Hoekman: "Dit project is een perfect voorbeeld van duurzaam ondernemen. De deelnemende slachterijen renderen beter, de energiebesparing is goed voor het milieu en de transportbe-sparing is ook maatschappelijk relevant.”

Gebruikmaken van goedkope importZoals de biologische kipnugget al bewijst, is innovatie meer dan nieuwe technieken toe-passen. Het is ook: kijken naar innovatie-kansen die de keten nu al biedt. “Een goed voorbeeld daarvan is het logistieke concept van Harthoorn Diepvries”, zegt Hoekman, die daarmee het derde succesvolle project aansnijdt. “De Nederlandse markt voor pluimveevlees wordt geconfronteerd met goedkope import uit landen als Thailand en

Brazilië. Dat kippenvlees voor Europa, dus ook voor Nederland, kwam voorverpakt binnen in voornamelijk Duitse havens. Die goedkope import schaadt de eigen produc-tie, maar is niet tegen te houden. Waarom zou je er dan geen gebruik van maken? We zijn erin geslaagd om een deel van deze stroom via de haven van Rotterdam te laten lopen. Maar dan wel in bulkverpak-king.” Het Barneveldse opslag- en koelbe-drijf Harthoorn Diepvries sprong daarop in door het bulkproduct op te splitsen in elke door de klant gewenste maat en verpak-king. Eventueel gemarineerd of gecombi-neerd met andere maaltijdcomponenten.

De voordelen van bulkEn dat heeft veel opgeleverd: “‘Just in time’-productie voor retail en foodservice zorgt voor flexibiliteit en dat vertegen-woordigt waarde. Want je hoeft nooit meer producten om te pakken. Daarnaast valt bulk onder een gunstiger import-tarief dan eindproducten en vervoeren de schepen en vrachtwagens minder lucht, dus boek je besparing op de transport-kosten. Ook wordt het milieu er beter van, omdat er minder CO2-uitstoot is.”

Enkele voorbeelden van

projecten die dankzij

de A1 Eiwitcorridor op

de kaart zijn gezet:

• GezinsbedrijfPlus

Het clusteren van vier of vijf familie-bedrijven op een locatie.

• RuraalPark/Mijnboer.nl

Marktprijsconforme ketens voor versproducten, die consument en producent bij elkaar brengen.

• DutchPoultryCentre

Ontwikkeling van concepten voor het pluimveecluster rond Barneveld

op het gebied van marketing, verpakking, logistiek en onderzoek.

• Valorisatieslachtbijproducten

Vergisting van slachtafval voor de winning van energie.

• Agroketens

Versterking van de concurren-tiepositie van vervoerders

en verladers in Oost-Nederland.

• Keratine

Onderzoek naar gebruik van keratine uit kippenveren als

grondstof voor bioplastic.

• Optimalisatiemengvoerstromen

Transportbesparing door samen -werking van mengvoederbedrijven.

• VitoMega-project

Productie en het vermarkten van hoogwaardig varkensvlees met

speciale vetzuurketens.

• Easyslurry

Opwekken van groene stroom uit bioafval.

• Vleeskalverhouderijcluster

Benutten van mogelijkheden binnen het vleeskalverencluster in de Veluwe-regio.

• Kenniscirculatie/

KennisnetwerkOost

De biologische kipnugget

Het DPC helpt bij het realiseren van innovatieve ideeën. Soms is dat fundamenteel onderzoek, soms ligt de innovatie juist in een andere vorm van samenwerking in een keten. De biologische kipnug-get is daar een goed voorbeeld van. Hoekman: “Een biologische legkip brengt aan het einde van zijn productieve periode commercieel gezien net zo veel op als een kip uit de legbatterij. Van beide is de eindbestemming soepkip. Terwijl de eerste toch een prettiger bestaan heeft gehad en zijn dagelijkse kost bestond uit gecertificeerd EKO-voer. De opgave is: kun je met dit vlees meer doen dan er soep van maken? Na ettelijke proefnemingen en een reeks smaaktesten zijn we eruit. De biologische kipnugget, -burger en -schnitzel voldoen aan alle kwali-teitseisen. Nu we het technische probleem hebben getackeld, zijn we in de fase van marktontwikkeling beland.” Inmiddels heeft DekaMarkt aangegeven de producten in zijn assortiment te willen opnemen.

Behalve de keuring vinden formaliteiten zoals de fiscaalvertegenwoordiging niet in Rotterdam plaats, maar zo veel mogelijk in Barneveld. Ook op die manier zijn veel kosten te besparen en houdt de klant zijn liquiditeiten langer in huis. “Deze aanpak heeft ons twintig extra arbeidsplaatsen bij Harthoorn Diepvries opgeleverd. Toch leuk dat we met dit logistieke concept werkgelegenheid in eigen land hebben weten te behouden.”

‘Regisserenbiedtonge-kende mogelijkheden’“We praten in het agrologistieke circuit heel veel over co-modaliteit. De afstem-ming van vervoer over de weg, over water en door de lucht. Prima. Maar ik vind dat we informatietransport daar als extra modaliteit aan moeten toevoegen. Het gaat erom dat je het goede product op het afgesproken tijdstip en tegen de juiste prijs op de goede plaats krijgt. De pijler ‘regisseren’ biedt nog ongekende mogelijk-heden.” Volgens Hoekman is er veel meer mogelijk met breedband (glasvezelnet) in combinatie met de zich razendsnel ontwikkelende sensortechnologie.

‘We hebben met de pluimveesector goud in handen. Maar we moeten er als de kippen bij zijn om die positie te behouden’

Zowel bij de primaire productie als bij schakels verderop in de keten. Bijvoor-beeld om schaalvergroting te realiseren zonder de fysieke omgeving aan te tasten. En waar ligt het comparatieve voordeel van de Nederlandse agrosector? “In belangrijke mate in de planning en logistiek”, aldus Hoekman. “Het plan-nen zit in de genen van de Nederlandse ondernemers. Daar zijn ze goed in, en dat vermogen moeten we nog meer benutten.”

Meer informatiewww.a1eiwitcorridor.nl

www.dutchpoultrycentre.nl


AgroMag-XL-2-10.indd 18-19 03-06-09 15:30

Beeld spread 02

28%VAN HET WEGTRANSPORT IN NEDERLAND BETREFT AGRO-PRODUCTEN

Bron: De agrologistieke kracht van Nederland, 2009. Een onderzoek van TNO in opdracht van het Platform Agrologistiek. Zie www.agrologistiek.eu. 20 Agrologistiek Magazine 2009 Winst uit Agrologistiek Agrologistiek Magazine 2009 21

AgroMag-XL-2-10.indd 20-21 03-06-09 15:30

Een andere kijk: afval zo veel mogelijk in grondstoffen omzetten.

Daarvoor is een mentaliteits-verandering nodig.

Een integrale ketenaanpak is nodig om het cradle-to-cradle-

concept in de praktijk te

brengen.

In opdracht van Platform Agrologistiek onderzocht Wageningen Universiteit en Research centrum initiatieven in Neder-land op het gebied van agrologistiek en cradle-to-cradle, een concept dat binnen een gesloten kringloop afval gebruikt als grondstof voor nieuwe producten. En zo bijdraagt aan een beter milieu.

Anders denken Het cradle-to-cradle-concept staat door het hernieuwde milieubewustzijn en de kli-maatverandering behoorlijk in de belang-stelling. Het houdt in dat alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Sommige bestaande projecten passen al binnen het gedachtegoed van cradle-to-cradle, zoals het hergebruik van petflessen en het verpakken van voedsel in biologisch afbreekbare verpakkingen. Gelijksoortige initiatieven zijn al in ver-regaande vorm van voorbereiding. Door duurzame productontwikkeling en een nieuwe kijk op afval moet afval zoveel mogelijk in grondstof worden omgezet. Op het gebied van technische innovatie en

samenwerking tussen ketenpartners is er op dit terrein nog veel winst te behalen.

ZichtbaarWil het gedachtegoed van cradle-to-cradle voet aan de grond krijgen in de agrologistiek, dan moeten er succesvolle voorbeelden op de markt komen. Volgens de onderzoekers zijn naast het voorkomen van voedselverspilling en het ontwik-kelen van bio-energie, het nascheiden van plastic afval en het terugwinnen van mineralen de meest kansrijke projecten. Het nascheiden van plastic is daarbij de belangrijkste ambassadeur om het draagvlak in de samenleving te vergroten.

‘Het voordeel zit niet alleen in de beperking van milieuvervuiling; het biedt ook aanzienlijke kansen om kosten te besparen’

Het verbeteren van milieuprestaties binnen de agrologistiek

is geen sinecure. De milieubelasting is aanzienlijk: de afstand

tussen plaats van productie en consumptie van voedsel is

immers vaak groot. Het cradle-to-cradle-concept biedt kansen

om binnen de agrosector milieuvervuiling tegen te gaan en

kosten te besparen. De agrosector staat voor een geweldige

uitdaging: alleen met goed afgestemde retourlogistiek is winst

te boeken voor milieu en portemonnee.

Goed afgestemde retourlogistiek kan agrologistieke keten sluitenCradle-to-cradle

biedt agrologistiek

kansen

<< Artisjok baseert al haar ontwerpen op de C2C filosofie. Het eerste

product is van een zuivere, gerecyclede kunststof die na gebruik, door

artisjok, opnieuw wordt ingezet voor nieuwe producten. Eind 2009

presenteert Artisjok een biobased en biodegradeerbare kunststof tafel

die na gebruik dient als voeding voor de natuur. www.artisjok.net


AgroMag-XL-2-10.indd 22-23 03-06-09 15:30

“Het is veel lastiger om de burger te overtuigen van het nut van het sluiten van kringlopen die minder zichtbaar zijn, zoals het beperken van voedsel-verspilling en het terugwinnen van mineralen”, aldus Wilie van den Broek.

Nascheiden plastic De techniek om plastic bij de afvalver-werkingsfabrieken te zuiveren en op een

hoogwaardige manier opnieuw te gebrui-ken, is al vergevorderd. Deze nascheiding van plasticafval is beter voor het milieu dan de huidige vorm van verwerking. Dat is zinvol voor de agro-sector. Maar liefst 65 procent van al het verpakkingsmateriaal in Nederland wordt gebruikt voor voedsel. Een aanzienlijk deel daarvan bestaat nog steeds uit plastic dat in verbrandingsovens belandt. Zolang de biologisch afbreekbare plastics nog geen topkwaliteit kunnen bieden, zien de onderzoekers kansen voor het hergebruik van conventioneel plastic in nieuw verpakkingsmateriaal.

‘Er zijn succesverhalen nodig die het draagvlak verhogen voor cradle-to-cradle’

Terugwinnen mineralen Minder zichtbaar, maar zeker niet minder succesvol in het licht van cradle-to-cradle is het terugwinnen van mineralen. In Nederland is een aantal initiatieven in ontwikkeling, zoals de fosfateringsin-stallatie bij Beilen waarmee fosfaten uit afvalwater gehaald kunnen worden. En in Tiel waar een experiment loopt met de winning van fosfaten uit menselijke urine. Het kan financieel interessant zijn en duurzaam tegelijk om fosfaten terug te winnen. Fosfaaterts vormt namelijk een onmisbaar bestanddeel van kunstmest, maar de aanwezigheid ervan op aarde is beperkt. Landbouwkundige Bert Smit schrijft in Trouw dat de kringloop is verdwenen. “Van de mijnen in Afrika gaat fosfaat naar de sojaplantages in Brazilië, het komt als veevoeder in Nederland, waar het als varkensmest wordt uitgereden. Dan hoopt het zich in de bodem om daarna weg te spoelen richting zee. Jaarlijks verdwijnen wereldwijd zo tientallen miljoenen ton fosfaat in de oceanen.”

Sluit de kringloopOm cradle-to-cradle in de agroketen toe te passen is het sluiten van de kringlopen essentieel. De complicerende factor is dat toenemend cradle-to-cradle-bewustzijn onherroepelijk zal leiden tot een toename van vervoer. Dat heeft een negatief effect op het milieu zolang duurzame energie geen

gemeengoed is. In het geval van mineralen: die kunnen worden teruggewonnen en dan opnieuw worden gebruikt, maar dan moeten ze ook weer teruggebracht worden naar het land van herkomst, omdat ze daar nodig zijn voor de landbouw. Ook bij het nascheiden van het pastic komt er een aparte inzameling bij de consument op gang. Volgens Van den Broek valt er in de logistieke organisatie nog veel winst te behalen, omdat nog veel schepen leeg terugkeren naar het land van herkomst nadat ze hun vracht hebben gelost.

Afval als grondstofCradle-to-cradle vereist een andere manier van denken. Van den Broek: “Het naschei-den van plastic is mogelijk, maar afvalver-werkers zien zich nog niet als producenten van grondstoffen.” Ook Kees Verweij, consultant bij TNO, herkent dit. “Bedrijven zijn zich nog onvoldoende bewust van de marktkansen die ze hebben wanneer ze de kringlopen sluiten. Het Zweedse meubel-bedrijf IKEA heeft bijvoorbeeld al duizend producten in de catalogus staan die hernieuwbaar en separeerbaar zijn. Een prachtige stap, maar de inzamelingsstruc-tuur ontbreekt, waardoor IKEA niet vol-gens het Cradle-to-cradle-concept werkt.”

Inzamelingstructuur Naast het zoveel mogelijk beperken van het vervoer en het werken aan een menta-liteitsverandering is een goed afgestemde inzamelingstructuur essentieel voor toepassing van het cradle-to-cradle-concept in de agrosector. Verweij: “De logistieke vraag bij IKEA is hoe deze producten na gebruik ingezameld en tot nieuwe producten of grondstoffen verwerkt kunnen worden. Hieruit kunnen logistieke eisen voortkomen voor het cradle-to-cradle-productieproces: zijn de producten stapelbaar of samen te persen, en welke mate van vermenging is mogelijk? Wat nodig is, is dat er marktpartijen opstaan om producten te gaan inzamelen. Het kan commercieel interessant zijn om met een soort statiegeld te werken of met een contract, waarin vastgelegd wordt dat producten weer opgehaald worden als ze door de gebruikers worden afgedankt.”

Een logistieke uitdagingOm de retourlogistiek een impuls te geven is volgens Verweij integrale ketenaanpak nodig waarbij alle partijen het gehele

Cradle-to-cradleMichael Braungart en William McDonough ontwikkelden een revolutionaire visie op duurzaam ontwerpen, produceren en hergebruik. Het is een nieuw economisch model en businessconcept. Cradle-to-cradle daagt decisionmakers, industrie, politiek, en innovators uit om een eind te maken aan de uitputting en vervuiling van onze planeet. Hun boek ‘Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things’ verscheen in 2002.

Het cradle-to-cradle–concept (van wieg tot wieg) gaat uit van gesloten kringlopen. Binnen dit concept zijn afgedankte producten geen afval meer, maar grondstoffen voor nieuwe producten. Cradle-to-cradle gaat dus een essentiële stap verder dan recycling dat ‘slechts’ uitgaat van levensduurverlenging van een afgedankt product. Het verschil met conventioneel hergebruik is dat er in het geval van cradle-to-cradle geen kwaliteit verloren gaat en er geen restproducten zijn die moeten worden verwerkt. Vandaar dat het motto van cradle-to-cradle luidt: ‘Afval is voedsel’. Een belangrijk verschil met recycling is bovendien dat bij het ontwerp van een product al rekening wordt gehouden met het gebruik van elementen in nieuwe producten.

‘Bedrijven zijn zich nog onvoldoende bewust van de marktkansen die ze met het sluiten van kringlopen kunnen bereiken’

proces van productie tot consumptie en retourlogistiek opnieuw definiëren. Dit moet hand in hand gaan met de ontwik-keling van duurzaam vervoer en slimme ICT-toepasingen. Een flinke logistieke uitdaging. Van den Broek: “Het hergebrui-ken van een product door verschillende onderdelen in verschillende kringlopen op te nemen, leidt opnieuw tot ingewik-kelde logistieke processen. Dat geldt ook voor mineralen: hoe weet je wat je waar en op welk moment precies nodig hebt?” De belangrijkste voorwaarde is de betrokkenheid van de burger. Van den Broek: “Zonder die betrokkenheid komt het afval dat opnieuw gebruikt moet worden alsnog niet terug.”

MBDCIn 1995 werd McDonough Braungart Design Chemistry (MBDC) opgericht, een onderneming die producten en syste-men ontwikkelt om de opdrachtgevende bedrijven te helpen bij het implementeren van hun cradle-to-cradle-protocol voor duurzaam ontwerpen. De website van MBDC is te vinden op www.mbdc.com.

Het cradle-to-cradle-concept in uw bedrijf?

www.cradletocradle.nl

www.bebeneficial.nl


AgroMag-XL-2-10.indd 24-25 03-06-09 15:30

Hoe is het hier gekomen?

De hagelslag, het fruit in de fruitmand, het brood en de salami in de koelkast: we vinden het heel

gewoon dat het er allemaal is. Daarachter schuilt de wereld van de logistiek: de keten van het vervoer

van grondstoffen en producten, de opslag, het koelen, distribueren en verpakken. Sinds jaar en dag heeft

Nederland een eersteklas reputatie op dit gebied. Simpel gezegd: de motor van onze economie loopt op

logistiek. Het is dus belangrijk om onze positie te houden en verder te versterken. Dat kan alleen door

innovatie. In kwaliteit, kostenbeheersing en slimme (agro)logistieke oplossingen.

Logistiek als motor van de Nederlandse economie


AgroMag-XL-2-10.indd 26-27 03-06-09 15:30

Simpel gezegd is logistiek: ervoor zorgen dat de juiste spullen op het juiste moment op de juiste plaats zijn. Dat vinden we zo normaal dat we er doorgaans niet bij stilstaan. De computer die via internet is besteld, de betaalbare SUV uit Japan, de designkoffiekan uit Italië en de ochtend-krant bij het ontbijt, overal komt logistiek bij kijken. Ook bij de ingrediënten voor een gewone ‘Hollandse’ maaltijd: het haasje van een Brabants varken, aardappelen uit Groningen, asperges uit Limburg en een zuiveltoetje uit Friesland. Maar ook de haricots verts uit Kenia en het verse exoti-sche fruit dat van overal ter wereld gewoon bij de groenteboer om de hoek ligt. Al die producten moeten niet alleen worden gekweekt en gemaakt, maar ook geoogst en vervoerd, opgeslagen, gekoeld en gedistribueerd, verpakt en geassembleerd.

Uitstekende reputatieDe uitstekende reputatie op logistiek gebied dankt Nederland onder meer aan de unieke geografische ligging, de wereld-havens Rotterdam en Amsterdam en de verbindingen met het achterland. Dat maakt Nederland de ‘gateway to Europe’. Ook doordat we veel aanvullende diensten bieden, zoals distributie, value-added logistics (VAL) en supplychainmanage-ment. Dat levert werkgelegenheid op en maakt ons land een aantrekkelijke vesti-gingsplaats voor buitenlandse bedrijven.

Nederland heeft een uitstekende reputatie op logistiek gebied en een sterke positie in het internationale economische verkeer.

Alle transportvormen hebben elkaar hard nodig om deze internationale concurrentiepositie te behouden.

De veeleisender markt en consument vragen meer, beter getimed, slimmer, veelzijdiger en

compacter vervoer en dus: innovatieve (agro)

logistieke oplossingen.

Supplychainactiviteiten zijn daarbij een must. Die zijn onontbeerlijk voor succes in andere sectoren, zoals de maakindustrie en de agrarische industrie. De toegevoegde waarde van supplychainactiviteiten is 25 miljard euro per jaar. Ongeveer tien procent van de arbeidsplaatsen in Neder-land is gerelateerd aan supplychains in de brede zin, en zonder deze inspanning zou de Nederlandse economie niet kunnen functioneren. Direct en indirect biedt de

sector werk aan 700.000 tot 900.000 men-sen. Logistieke activiteiten zijn daarmee de motor van de Nederlandse economie en zorgen voor onze sterke positie in het internationale economische verkeer.

Internationale handelsstromenDe internationale handelsstromen lopen grotendeels tussen Noord-Amerika, de Europese Unie en Azië. Met name China geldt al langere tijd als ‘werkplaats’ van de wereld. Vele mondiaal opererende bedrijven hebben er de afgelopen jaren hun productie deels of zelfs geheel onder-gebracht. Ook het toenemende vervoer in containers geeft een belangrijke stimulans aan de goederenstromen die vanuit China richting de VS en de EU lopen. Dit stelt nieuwe eisen aan alle spelers in de logis-tieke keten, dus ook aan Nederland. Vooral als het gaat om het zo efficiënt mogelijk vervoeren vanuit de zeehavens van Rotter-dam en Amsterdam naar het achterland. De Nederlandse uitvoer concentreert zich sterk op een paar landen. De grootste exportstromen gaan naar onze handels-partners Duitsland en België (respectie-velijk 82 miljard euro en 41 miljard euro). Hierna volgen het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten.

Logistieke stromen veranderenAls gevolg van de globalisering en de uitbreiding van de Europese Unie is de

geografische herkomst van onze belang-rijkste handelsstromen de afgelopen tien jaar drastisch veranderd. Zo is het door het wegvallen van handelsbarrières en de toe-genomen mogelijkheden voor internationa-le communicatie eenvoudiger geworden om goederen op wereldwijde basis te (laten) produceren en te verhandelen. Daarnaast komen uit Azië, in het bijzonder China, niet alleen meer basiscomponenten en generie-ke producten, maar ook steeds vaker com-plexe eindproducten voor de wereldmarkt. En Oost-Europa is de laatste jaren steeds meer in beeld gekomen voor specifieke productie, assemblage en eindbewerking.

Winst uit schoner en duurzamerJuist omdat logistiek in Nederland een drijvende economische kracht is, is het essentieel om goed in te spelen op de veranderende logistieke stromen. Maar ook het toenemende belang van duurzaam-heid en milieubewustheid stelt eisen aan de logistieke sector. Dat heeft overigens ook een economisch belang: schonere en veiligere logistiek zorgt voor een schoner (duurzamer) imago en grotere acceptatie. Een blijvend sterke logistieke sector is nodig om breed kunnen investeren in een goede balans tussen economie en milieu, in schonere brandstofsoorten en stillere transportmiddelen, en in andere vormen van innovatie. Daarom zoeken logistieke dienstverleners naar innovatieve concep-

ten om de congestie op de weg te ontwijken en de milieudruk te verminderen. Daar-naast zal het goederenvervoer toenemen. Uit prognoses blijkt dat alle transport-vormen elkaar hard nodig zullen hebben om de groei van het goederenvervoer te kunnen afhandelen en onze internatio-nale concurrentiepositie te behouden.

Innovatie in agrologistiekMomenteel heeft circa 28 procent van het totale wegvervoer betrekking op producten die gerelateerd zijn aan agrologistiek. Steeds meer soorten goederen kunnen ech-ter per (koel)container worden vervoerd. Ook tijdkritische en bederfelijke goederen, zoals bloemen, fruit en groente. Voor de toenemende import uit verre landen wordt hiervoor gebruikgemaakt van reefercon-tainers en de Coolboxx. Hierin kunnen pro-ducten optimaal geconditioneerd blijven tijdens het transport, ook bij langdurige transporten over zee (zo’n twintig dagen). Door de langere houdbaarheid van dit soort producten wordt vervoer over water en per spoor steeds meer voor de hand liggend. Op dat gebied zijn dan ook al diverse initiatieven ontwikkeld. Partijen binnen de agrologistiek verwachten dat door de koeltechnologie zeventig procent van de aanvoer van bloemen zal verschuiven van luchtvracht naar vervoer over zee. Dit kan een aanzienlijke besparing van vijftig procent op de vervoerskosten opleveren.

Het toenemende versvervoer per container biedt ook mogelijkheden om het vervoer vanaf de mainports goed te organiseren. De zeecontainers kunnen worden overgesla-gen op binnenvaart of spoor, waardoor er een betrouwbare verbinding ontstaat met just-in-time-logistiek. Congestie op de weg kan worden vermeden en de belasting voor het milieu en de omgeving is minimaal. Binnen de sector wordt daarom nagedacht over multimodale fresh-corridors, waarbij de binnenvaart een grote rol speelt.

Duurzaamheid en leefbaarheidBij alle veranderingen blijft de logistieke sector een belangrijke bijdrage leveren aan onze werkgelegenheid, economie en internationale concurrentiepositie. We kunnen niet zonder. De moderne (westerse) consument wil alles kunnen krijgen, op ieder gewenst moment, tegen de laagst mogelijke prijs. Daarvoor is zeker niet alleen méér vervoer nodig, maar goed getimed, slimmer, veelzijdiger en compacter vervoer. Dat onderstreept het belang van innovatieve (agro)logistieke oplossingen. En omdat we willen wonen en werken in een schone en veilige omgeving, is de balans tussen economie en milieu en een vermindering van de milieubelasting per eenheid vervoer van levensbelang. Dát is de winst uit (agro)logistiek.

www.nea.nl

Intermodaal en multimodaal transportIntermodaal transport is goederenvervoer dat zich van verschillende modaliteiten (vervoerswijzen) en van een en dezelfde laa-deenheid bedient. Binnen een vervoersketen worden in een dergelijke situatie combinaties van weg, water en spoor gemaakt, die gebruikmaken van containers, wissellaadbak-ken of trailers als ladingdrager. Het voor- en natransport komt meestal voor rekening van het wegtransport en het hoofdtransport wordt uitgevoerd door spoor, binnenvaart of shortsea (binnen Europa en Middellandse Zeegebied). Bij multimodaal vervoer gaat de lading zelf over van de ene modaliteit op de andere. Denk bijvoorbeeld aan graan dat wordt aangevoerd in goederenwagons en gestort in een binnenvaartschip om bij de eindbestemming afgeleverd te worden.


AgroMag-XL-2-10.indd 28-29 03-06-09 15:30

2x sliptong tafel 9

’s Ochtends zwemmend in de Noordzee. ’s Avonds

in de roomboter. De complexe organisatie van onze

dagelijkse maaltijd is een uitgelezen klus voor de

logistieke specialisten van Nederland. In een van

de dichtstbevolkte landen van de wereld is slim

organiseren tot een kunst verheven. Begonnen uit

noodzaak profi teren we nu van een internationale

voorsprong. Dat maakt Nederland de beste plek om

het vak te leren. Hier kun je echt groeien, tot ver over

de grenzen. En mag je vaak al meteen in het diepe.

w w w . n e d e r l a n d i s l o g i s t i e k . n l

143888 Adv. A4.indd 4 08-04-2009 16:48:31

16.30 uur hoofdact podium 4

Drie dagen lang 55.000 mensen op een drassig

weiland in de Flevopolder. De complexe organisatie

van Lowlands is een uitgelezen klus voor de logistieke

specialisten van Nederland. In een van de dichtst-

bevolkte landen van de wereld is slim organiseren tot

een kunst verheven. Begonnen uit noodzaak profi teren

we nu van een internationale voorsprong. Dat maakt

Nederland de beste plek om het vak te leren. Hier kun

je echt groeien, tot ver over de grenzen. En sta je soms

nog gewoon met de voeten in de modder.

w w w . n e d e r l a n d i s l o g i s t i e k . n l

143888 Adv. A4.indd 1 08-04-2009 16:39:35

Logistiek is een van de motoren van onze economie. Zowel binnen Nederland als ver daarbuiten werken logistieke professionals aan

innovatieve en toonaangevende projecten. In de ‘Stichting Nederland is Logistiek’ werkt een aantal brancheorganisaties samen met de

overheid en het bedrijfsleven om de dynamiek, meerwaarde en innovatieve kracht van logistiek over het voetlicht te brengen. Om de

uitstraling van de sector, het werkveld en het vakgebied meer in overeenstemming te brengen met de werkelijkheid: logistiek als ‘de kunst

van het slim organiseren’. In een brede campagne laten we zien dat het bij logistiek draait om ‘slim organiseren’ en laten we (toekomstige)

hogeropgeleiden zien dat logistiek een aantrekkelijk vakgebied en werkveld is.

Slim organiseren

30 Agrologistiek Magazine 2009 Agrologistiek Magazine 2009 31

AgroMag-XL-2-10.indd 30-31 03-06-09 15:31

“Vanuit de grootschalige markt wordt steeds meer druk uitgeoefend op de producent om lagere prijzen te rekenen en dus lagere kosten te maken. Efficiency en houdbaarheidseisen staan bovenaan het verlanglijstje van de grote retailinkopers. Met kunst en vliegwerk krijgen de producten een smakelijk aanzien, maar ze

gaan er niet beter van smaken. Wij doen daaraan niet mee.” Aan het woord is Marco Duijneveld van Mijn Boer. Een Noord-Hollands initiatief dat één ding centraal stelt:

de smaak van verse producten.

Mijn Boer

lekker gezonde agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 32-33 03-06-09 15:31

Binnen de discussie rond agrologistiek is het telkens weer de vraag in hoeverre grootschaligheid de logistieke problema-tiek doet toenemen. En of kleinschaligheid de agrologistiek per definitie optima-liseert. Duijneveld: “Grootschaligheid vraagt om ander transport, vergt een langer tijdsbestek en daardoor vaak intensieve conservering en langduriger houdbare opslag. Dat zijn precies de nadelen die wij met Mijn Boer willen kortsluiten. We willen de intrinsieke kwaliteit van het product en van de keten als geheel weer als vertrekpunt nemen. Lekkere verse producten die binnen de kortste tijd van de boer op de eettafel belanden. En liefst biologisch of zo dicht mogelijk bij een verantwoorde en gezonde teeltmethodiek. Het resultaat: blijere boe-ren, een enthousiaste tussenhandel en een groeiend aantal tevreden consumenten.”

Werken aan een topproductHet platteland is volgens Duijneveld één grote versmarkt waar goede producten voor weinig geld te koop zijn. De markt is echter wel wat groot voor de consument die zijn dagelijkse boodschappen wil doen. En dus moeten agrarische ondernemers contact zoeken met de afnemers. “Dan kun je concurreren met de supers en toch een veel betere verskwaliteit bieden.”

‘De weg van boer naar winkel, restaurant of kantine is ultrakort’

Duijneveld begon zelf in de regio Amsterdam met de levering van verse groenten, fruit, zuivel en vlees direct van het land aan de keukens van res-taurants, cateraars en kantines. Met de recente verhuizing naar een groter pand in Purmerend is de klein-schalige keten een feit. Mijn Boer levert met veel succes aan een aantal zelfstan-

Initiatief Mijn Boer zorgt voor kortste weg van boer naar eettafel.

Daarvoor is een volledige verandering van productionele en logistieke keten nodig.

Smaak- en product-beleving staan bij Mijn Boer op de eerste plaats.

de ketendeelnemers. In wezen zijn het alle-maal agrologistiek gerelateerde waarden die we op een andere manier invullen.”

Consument dichter bij boerBij Mijn Boer staat productbeleving op de eerste plaats. Duijneveld: “Als je in voed-sel handelt moet je meer bieden. Dan ben je met het leven zelf bezig.” en dus weten de verkopers van bijvoorbeeld Marqt in Amsterdam veel van de producten af. Ook organiseert Mijn Boer oogstfeesten waar consumenten zelf appels mogen pluk-ken en nodigen boeren consumenten uit om op de boerderij te komen koken. Het is de bedoeling dat de consument door dit soort activiteiten dichter bij de boer komt. “Juist bij zo’n keten moet je veel inzet leveren op het gebied van voorlichting en events. Daarmee houd je de binding tussen consu-ment en producent intact. Belangrijk, want je moet er wel wat voor doen om van de pro-ducten van Mijn Boer te kunnen genieten. We presenteren ons assortiment niet op elke hoek van de straat en er zijn veel meer

Van winstbejag naar eerlijke smaak

‘Lekker is bij ons niet het laatste maar het allereerste argument’

dige retailers en heeft met Marqt, Vitam Catering, Rungis en La Place een nog steviger fundament onder het initiatief gelegd. Deze afnemers stellen vooral de sortering en de smaakbeleving op prijs.

Variëteit in plaats van bulkVolgens Duijneveld is de productionele en logistieke keten compleet gewijzigd. “De echte slager, bakker en groenteboer zijn naar de achtergrond verdreven. Er wordt alleen nog maar gelet op kostenbeheersing en minimalisering van de kwaliteitsrisi-co's. Echt lekkere kwaliteit, de beleving en die door steeds meer mensen gewaardeerde band tussen de consument en de boer zijn aan louter efficiency en winstbejag opgeof-ferd. Boeren moeten in steeds grotere hoeveelheden produceren. Geen variëtei-ten meer, maar bulk. Wij van Mijn Boer bepalen zelf - in overleg met de afnemer - wat we willen leveren en bij de consument op tafel willen zetten. Lekker is daarbij niet het laatste argument maar het allereerste. We nemen de tijd om te proeven en te

selecteren, maken de smaakbeleving extra intens door de juiste soorten te kiezen en komen met producten op het juiste moment in het seizoen. Opslag? De voorraad loopt in de wei, zit in de grond of hangt aan de boom. Conserveringsmethodieken zijn overbodig want onze producten krijgen de tijd niet om hun versheid te verliezen.

‘De band tussen de consument en de boer is aan efficiency en winstbejag opgeofferd’

De weg van boer naar winkel, restaurant of kantine is ultrakort. De consument proeft daardoor weer eerlijke producten en hele keten werkt met meer plezier aan een topproduct. In de wetenschap dat niet de aandeelhouders er met de winst vandoor gaan, maar dat het geld ten goede komt aan

restaurants en kantines dichtbij die pro-ducten uit andere ketens serveren. Bewust proeven en eten is niet gemakkelijk.”

Terug naar ambachtelijk boerenMaar is deze unieke smaakbeleving wel betaalbaar? “Ja, want daar zorgt onze agrologistieke organisatie voor. Minder opslag, geen kosten voor conservering, korte aanvoerlijnen met veel minder transportkilometers en minder partijen in de keten die een prijsaandeel opeisen. Dat brengt ons product op een normaal prijsniveau. En zelfs dan hoeft de boer niet te worden uitgeknepen, hij wordt voor zijn extra inzet zelfs behoorlijk beloond. Terecht, want van die partij vraag je een flinke dosis extra aandacht voor een kwalitatief topproduct. Waarmee je hen

overigens ook weer de waardering geeft voor hun vakmanschap en liefde voor het eerlijke product.” Volgens Duijneveld is de markt daar rijp voor. “De consument is zich bewust van begrippen als transport-kilometers en de daaruit volgende CO2-uitstoot en wil het anders. Wel in de buurt, wel consumentvriendelijk aangeboden tegen een redelijke prijs, maar zonder de problematiek die het reguliere ketenmodel met zich meebrengt. En daar wil hij een duidelijk en betrouwbaar verhaal over horen. Dat is een uitdaging voor Mijn Boer en een opwaardering van regionaal, verantwoord en ambachtelijk boeren. En dus van lekker, smaakvol en gezond eten.”

Meedoen met Mijn Boer?

www.mijnboer.nl

Mijn Boer is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 34-35 03-06-09 15:31

Van hot naar her… …van heinde en verre

…


AgroMag-XL-2-10.indd 36-37 03-06-09 15:31

Impuls voor economie, milieu en werkgelegenheid

Samen sta je sterker. Dat was mogelijk de gedachte van initiatiefnemer Anton Hiemstra toen hij de eerste plannen maakte voor het mega glastuin-bouwgebied Agriport A7 in de kop van Noord-Holland, nabij Medemblik. Inmiddels is Agriport A7 door het Platform Agrologistiek uitgeroepen tot voorbeeldproject. De combinatie van grootschalige groenten- en sierteelt, centrale verwerking in het gebied en de clustering van logistieke bewegingen zorgen voor een belangrijk concurrentievoordeel.

Agriport A7 clustert en verbindt onder strakke regie

Anton Hiemstra zag de bui al hangen toen zijn bedrijf Hiemstra BV almaar groter groeide en hij producten begon te leveren aan supermarkten in heel Europa. De vele transportkilometers, de wirwar van talloze transportstromen en de organi-satorisch ingewikkelde logistiek in de toekomst zouden de concurrentiekracht aantasten. Daarom besloot hij partners te zoeken voor het verwerken, verpak-ken en transporteren van de agrarische productie. Hiemstra: “Door te clusteren kunnen we veel efficiënter werken. Het dure gesleep met lege dozen, kratten en verpakkingsmateriaal wordt sterk vermin-derd. Door gezamenlijk gebruik te maken van aanvullende faciliteiten worden deze economischer benut. We zagen het belang

‘Met Agriport A7 zetten we een grote

stap voorwaarts op het gebied

van milieu en energie’ Anton Hiemstra

Agriport A7 is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek

Project van glastuinbouw

en agribusiness direct aan

de snelweg A7 en dertig

minuten van Schiphol.

Door clusteren veel minder gesleep met lege dozen, kratten en

verpakkingsmateriaal.

Er wordt ook onderzoek

gedaan naar de toepassing

van steeds meer duurzame

energie.


AgroMag-XL-2-10.indd 38-39 03-06-09 15:31

locatie voor grootschalige glastuinbouw en een bedrijventerrein voor agribusiness en logistiek. Agriport A7 omvat zo’n 450 hectare grondoppervlak. De grootschalige glastuinbouw vormt het centrum, en daaromheen liggen de locaties voor faci-literende agribusiness en logistiek. Hier richten de ondernemers zich op het verwer-ken, verpakken en transporteren van de agrarische productie. Daarnaast zijn ondersteunende diensten aangeschoven, zoals keuringsdiensten, agrarische mecha-nisatie- en automatiseringsbedrijven en andere toeleveranciers. Deze combinatie van grootschalige glastuinbouw en de ver-werking op het agribusiness terrein creëert voldoende afzetvolume om de producten direct op supermarktniveau uit te leveren.

Stap voorwaarts“Met Agriport A7 zetten we een grote stap voorwaarts op het gebied van milieu

en energie”, zegt Hiemstra. “Er wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de toepassingen van duurzame energie.” Als voorbeeld noemt hij het hergebruiken van afvalstromen uit het gebied en het verwerken tot bruikbare energie (warmte, elektriciteit en CO2). Ook wordt het regenwater van het complete complex opgevangen, opgeslagen in bassins en als gietwater toegepast. In de toekomst komen daar nog veel initiatieven bij, zoals biomas-savergisting en een windmolenlijn. Op de lange termijn zal door de ontwikkeling van gesloten kassystemen en energiezui-nige verlichting de totale energievraag drastisch afnemen. Hiemstra: “En met dat vooruitzicht zijn alle betrokkenen uiterst tevreden en trotse partner van het project.”

Leren van de ervaringen van Agriport A7?www.agriportA7.nl

van goede verbindingen om de gezamen-lijke productie snel en economisch ver-antwoord naar onze afnemers in Europa te kunnen distribueren. Dat alles moest in samenwerking met de overheden en onder een goede, sturende regie worden georgani-seerd. Ziedaar het plan voor Agriport A7.”

Extra impulsHet project is centraal gelegen, direct aan de rijksweg A7 en dertig minuten rijden vanaf Schiphol. Andere belangrijke distributie- en exportstations binnen de Randstad liggen op één tot twee uur rijden. Daarnaast biedt de regio ook natuurlijke voordelen. Het land tussen Noordzee en IJsselmeer is de ideale omgeving om groen-ten te telen. Het zeeklimaat garandeert zowel betrekkelijk koele zomers als zachte winters. Bovendien is in Noord-Holland de lichtintensiteit 8,8 procent hoger dan in de rest van Nederland. Een productief landbouwgebied met goede verbindingen betekent prima kansen. “De overheid zag de grote regionale impuls die het wat ver-geten gebied zou krijgen en wilde graag een steentje bijdragen”, vertelt Hiemstra. “Wel-iswaar kent de regio een traditioneel sterke landbouwsector, maar de werkgelegenheid was aan een extra impuls toe. De plannen voor Agriport A7 sloten daarom direct aan bij de wensen van de lokale economie.”

ProjectlocatieDe provincie legde in haar ontwikkelings-beeld Noord-Holland Noord (streekplan) de locatie planologisch vast als een project-

‘De plannen voor Agriport A7 sloten direct aan bij de wensen van de lokale economie’

‘Het dure gesleep met lege dozen, kratten en verpakkingsmateriaal wordt sterk verminderd’


AgroMag-XL-2-10.indd 40-41 03-06-09 15:31

Het is een druilerige herfstdag in Amsterdam. Op het eerste gezicht valt er weinig moois te beleven in de chique en moderne Zuidas.

Pas in het historische Beatrixkwartier breekt een waterig zonnetje door. Dit is het buurtje van Restaurant As, gevestigd in de oude en indrukwekkende Sint-Nicolaas-kapel. Als nieuwkomer gevraagd door het in hetzelfde pand gevestigde kunstenaars-collectief Platform 21, maar inmiddels uitgegroeid tot één van de meest populaire restaurants van de stad. Restaurant As valt op door het gebruik van biologische, regionale en seizoensgebonden producten in de keuken. Sander Overeinder, chef-kok en mede-initiatiefnemer van As, speelt hiermee in op een trend die steeds meer voet aan de grond krijgt. “Mensen worden bewuster en willen meedoen aan iets dat goed voelt”, aldus Overeinder.

Passie voor puurOvereinder, eind dertig met een open en vrolijk gezicht, zit al meer dan twintig jaar in het vak. Hij werkte in zijn jonge jaren in befaamde restaurants als Hotel de l’Europe, de Kersentuin en Vermeer.

In België en Amerika deed Overeinder ervaring op met wat hij noemt ‘eerlijk eten’. “Dat dat later mijn grote passie zou worden wist ik toen, begin jaren negentig, nog niet”, vertelt Overeinder. “Vooral hoe de koks omgingen met groente, de passie voor puur eten en het er zo min mogelijk mee doen, sprak me ontzettend aan. Ik heb verschillende stages gelopen in sterrenrestaurants en daar verdwijnt zo verschrikkelijk veel eten in de vuilnisbak. Gewoon omdat alles getourneerd moet worden, of rond moet zijn, terwijl dat niets met smaak of kwaliteit te maken heeft.”

Smaak staat centraalDat Overeinder alleen werkt met seizoen-sproducten uit de buurt, is geen beperking. Integendeel. “Juist omdat je alleen kunt werken met wat er beschikbaar is, ga je creatief nadenken”, legt de chef-kok uit. “Bovendien komen mensen niet twee keer per week eten.” Groenten spelen bij Restaurant As een prominente rol in de gerechten. Volgens Overeinder brengen ze diepgang in een gerecht. Biologisch en voorzien van EKO-keurmerk heeft

Restaurant As: passie voor puur en eerlijk eten

‘Bij ons komt niets

uit een potje’

Eten dat van ver komt, is niet per definitie lekkerder. Dat bewijst chef-kok Sander Overeinder van Restaurant As in Amsterdam. Hier eet je wat de pot schaft en wat je eet komt nooit van heel ver. Dat is wel zo duurzaam. En lekker.

‘Juist omdat je alleen kunt werken met wat er beschikbaar is, ga je creatief nadenken.’

Werken met seizoens-producten uit de buurt is

geen beperking.

Smaak is wat chef-kok Sander Overeinder drijft.

Twee varkentjes bij het

restaurant zorgen dat per dag maar één dag afval de deur uitgaat.


AgroMag-XL-2-10.indd 42-43 03-06-09 15:31

zijn voorkeur, maar als er een keertje gespoten is, omdat het nodig is, haakt de chef-kok echt niet af. Overeinder: “Zolang een boer niet preventief spuit, vind ik het geen probleem. Smaak is wat mij drijft. En niet per se de onstuitbare drang om duurzaam te ondernemen. Ik ben hiermee begonnen omdat ik door de jaren heen zo veel troep heb gezien. Vlees dat slecht behandeld is, slecht gefokt, slecht weggehangen, slecht schoongemaakt. Ik vind dat zo erg. Zo’n beest lijdt voor niets, en eindigt totaal smakeloos op een bord. Hetzelfde geldt voor vis. Het ging me tegenstaan. En om die reden heb ik ook geen kaart. Ik bel de visboer en vraag wat er voorradig is. Dan bestel ik soms zes kilo vis. Altijd van nachtboten, en zo veel mogelijk vanuit de Noordzee.”

Vrijheid om te kiezenRestaurant As wordt niet gesponsord door bijvoorbeeld een koffie- of biermerk. Een hele bewuste keuze volgens Over-einder. “Vooral als je net begint, kan zo’n back-up financieel handig zijn. Maar

daar staat tegenover dat je niet vrij bent in bijvoorbeeld de keuze van je wijnen, koffie en andere dranken. Ik was dat zat en wilde er niet langer aan meedoen. Ik vind het belangrijk dat onze leveranciers hart voor hun producten hebben. Dat ze weten waar hun producten vandaan komen. Daarom schenk ik ook geen cola, sinas of andere frisdranken. Wel heb ik vruchtensappen van de boer van twintig kilometer verderop.

‘Ik vind het belangrijk dat onze leveranciers hart voor hun producten hebben.’ Wat eten betreft houd ik het zo veel mogelijk Noord-Hollands. We hebben dagelijks leveranciers aan de deur. De een komt één keer per week, de ander drie keer en sommigen komen elke dag producten leveren. Ik werk met vier groenteleveranciers, twee vis-

Zin in eenavondje

(h)eerlijk eten?

Speciaal voor lezers van dit blad heeft

Restaurant As een lekkere aanbieding*.

Op vertoon van

dit blad krijgt u een viergangenmenu

voor de prijs van een driegangenmenu.

*De aanbieding is geldig voor maximaal 4 personen,

t/m 30 september 2009, exclusief wijnen en dranken.

Meer informatie

Restaurant As is geopend van dinsdag tot en met zondag van 11.00 tot 23.00 uur. Adres: Prinses Irenestraat 19, 1077 WT, Amsterdam.Telefoon: 020 - 644 01 00.

Parkeren: er is voldoende parkeergelegen-heid in de nabijheid van het restaurant.Betaald parkeren: € 1,20 per uur, tot 19.00 uur. Zaterdag, zondag en na 19.00 uur gratis.Tram: lijn 5 tot halte Prinses Irenestraat.Metro 51: Station Zuid / WTC.

• 3 eetlepels olijfolie

• 5 sjalotten gesnipperd

• 2 teen knoflook gehakt

• 300 gram carnaroli of arborio rijst

• 500 gram bieten gekookt en gesneden

in grove stukken (liefst verschillende

soorten)

• 1 liter bietensap (natuurwinkel)

• ½ liter goede volle rode wijn

• 1 blad laurier

• 5 peper korrels

• 1 kruidnagel

• 30 gram parmezaan

• 80 gram ricotta

• 30 gram boter

• Klein bosje waterkers

• Walnoot voor garnering ( liefst vers

gekraakt)

boeren, heb iemand die zuivel brengt en drie vleesleveranciers. Daarnaast doe ik zaken met Mijn Boer, een coöperatie die producten van lokale boeren naar een centraal punt brengt, en vervolgens verspreidt naar de horeca.”

‘Smaak is wat mij drijft. En niet per sede onstuitbare drang om duurzaam te ondernemen.’

Gevoel zoals thuisOndanks het industriële, strakke design ademt het restaurant een huiselijke sfeer. Gasten kun-nen aanschuiven aan lange houten tafels en er staat een grote houtgestookte oven. Overeinder:

“Ik wilde een huiselijk gevoel creëren. Dat zon-dagse gevoel zoals thuis bij pa en ma. Mooi ser-vies op tafel, de hele familie schuift aan en dan is het gewoon gezellig. Het is uiteindelijk allemaal wat luxer geworden dan ik voor ogen had; ik had het graag wat boerser gehouden.” De twee

varkentjes die bij het restaurant rond scharrelen en een deel van het afval opeten passen wat dat betreft helemaal in dat beeld. Deze slimme veelvraten zorgen ervoor dat het restaurant maar eens per dag een zak afval de deur uit doet.

Uit een potje“We maken veel zelf, en wat we niet kun-nen maken, hebben we dus ook niet”, zegt Overeinder. “We maken onze eigen augurken en olijven in, we maken worsten, patés, spek, gezouten vis. Dat spreekt de gasten die hier komen aan. Brood maken we ook zelf, met onze eigen gist. Bij ons komt niets uit een potje.” Dat dit het werk bijzonderarbeidsintensief maakt, deert de chef-kok niet. “Ik ben van elf tot elf aan het werk, maar zou niet anders willen. Als de borden leeg zijn en de tent vol, ben ik pas echt tevreden. Soms komen mensen spontaan de keuken in lopen om te vertellen dat ze zo goed hebben gegeten. Dat is geluk voor mij, puur en eerlijk.

Meer informatie over restaurant As en chef-kok

Sander Overeinder: www.restaurantas.nl

Kook de wijn samen met de bieten sap in tot

2/3 met de laurier, kruidnagel en peper.

Verhit de helft van de boter met de olie in een

platte brede pan, voeg de sjalot, knoflook tot ze

zacht worden ( niet kleuren) voeg dan de rijst

toe, blijf dit verwarmen op lage tempratuur voor

zo’n 8 minuten onder constant roeren met een

houten spatel ook niet kleuren.

Voeg dan constant de hete biet/wijn bouillon toe

in stappen en onder constant roeren (lepel voor

lepel) vocht steeds weer in laten dampen en

weer toevoegen.

Dit proces duurt circa 15 minuten tot de rijst nog

beet heeft en NIET gaar is.

Voeg dan de bieten toe voor 1 minuut.

Dan pan van het vuur en de resterende boter,

Parmezaanse kaas toevoegen en dor roeren (het

geheel moet een binden de rijsten brij zijn).

Schep de rijst na het op smaak maken met Z+P

in een bord of schaal en maak af met klontjes

ricotta, waterkers en walnoot .

Nog 1 keer de grove pepermolen erover en een

lik groene olijfolie.

Risotto van oerbieten , ricotta en walnoot

Foto

grafi

e: E

ric

van

Lokv

en


AgroMag-XL-2-10.indd 44-45 03-06-09 15:31

Het bedrijf Transporeon ontwikkelde een e-logisticsplatform. Dit is een flexibel en intel-ligent ICT-instrument dat directe, realtime digitale communicatie tussen verladers en vervoerders mogelijk maakt. Dit leidt tot meer efficiëntie en kostenbesparing in het transport.

Om bedrijven kennis te laten maken met de voordelen van een e-logisticsplatform wordt er een praktijkpilot in de agrosector georganiseerd. De maximaal acht agrobedrijven die aan deze pilot deelnemen, krijgen de mogelijkheid te werken met een innovatief ICT-instrument in de vorm van zo’n platform. Zo werkt men gezamenlijk aan verbetering en kostenreductie.

De doelstellingen van dit pilotproject:· strategische samenwerking in transport · reductie aantal ‘lege’ kilometers· optimalisatie bundeling transport· vermindering administratieve handelingen· productiviteitsverbetering transport· kostenreductie· vermindering transportgerelateerde CO2-uitstoot

Doelgroep en voorwaarden: · verladers/opdrachtgevers van vervoer uit de agrosector · minimaal twintig vervoersopdrachten per dag (volle wagenladingen/beperkt aantal deelladingen)· interesse in optimalisatie en dus kostenreductie en duurzamer transport· bereidheid om bestaande vervoerders te laten deelnemen aan e-logisticsplatform

Geïnteresseerden kunnen zich melden bij:TransporeonMichel [email protected]

Doe mee aan de pilot

‘E-LOGISTICSPLATFORM IN DE AGROSECTOR’


AgroMag-XL-2-10.indd 46-47 03-06-09 15:31

Beide projecten benadrukken de kansen die met name de binnenvaart biedt. En de ontwikkelingen die van water een steeds beter alternatief maken. In het internationale vervoer van verse groenten en fruit speelt transport over water al een belangrijke rol. Dat is steeds beter mogelijk dankzij de opmars van gekoelde containers. En er zijn meer ontwikkelingen die aanzetten tot veranderingen in het transport van verswaren. Zo zijn er plan-nen voor een hypermoderne groente- en fruitterminal in het Rotterdamse haven-gebied. Daarnaast groeit de afzet naar het Europese achterland en de ontwikkeling van greenports (tuinbouwclusters).

Op tijd is snel genoegToch wordt transport van verse groenten en fruit nog steeds automatisch geas-

socieerd met snel transport. Maar op tijd is snel genoeg, zoals ook de praktijk is met producten die vanuit andere werelddelen worden aangevoerd. Het ligt dan ook voor de hand dat vervoer via het water niet alleen internationaal, maar ook verder landinwaarts en langs de kust naar andere Europese landen een stevige rol krijgt. “Met de opmars van het (gekoelde) contai-nertransport en de plannen voor de nieuwe terminal, zijn de eerste stappen daarvoor gezet”, zegt Willem Baljeu, directeur van groente- en fruithandelsplatform Frugi Venta. “Maar je moet er dan wel rekening mee houden dat –als je met een container-schip met duizend containers de haven binnenvaart– je je eigen file creëert op de weg. Er zal dus een flink deel van het vrachtvervoer vanuit de haven van de weg gehaald moeten worden, wil je serieus aan de slag met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat biedt gunstige kansen voor de binnenvaart.” Een en ander is ech-ter niet van vandaag op morgen geregeld. Er zullen diverse logistieke maatregelen voor genomen moeten worden. Hiervoor zijn de voorbereidingen in volle gang. Fresh Corridor speelt hierin een belangrijke rol.

Eén loket voor alle controlesGoede transporten opslagfaciliteiten alleen zijn niet voldoende om optimaal te kunnen presteren. Er moet ook elders winst behaald worden. “Van alle con-tainers op koelschepen of reefers die

Voor verse groenten en fruit is op tijd snel genoeg

en dat kan ook over spoor

of water.

Dit is mogelijk door de opmars van gekoelde containers.

Multimodaal vervoer levert

naast financiële voordelen

ook minder CO2-emissie op.

Veel van onze bananen, mango’s en kiwi’s arriveren per schip in Rotterdam. Niemand kijkt er

gek van op dat die verse producten vervolgens over de weg naar onze supermarkten worden

gebracht. Maar gezien de files, de noodzaak om de CO2-uitstoot van vrachtverkeer terug te

dringen en de steeds hogere eisen van retailers, is dat helemaal niet zo vanzelfsprekend. Fresh

Corridor en Agroship zijn twee projecten die zich –onafhankelijk van elkaar– inzetten voor alter-

natieven voor het wegvervoer.

Binnenvaart prima alternatief voor wegvervoer

Fresh Corridor en Agroship zien toekomst in het water

‘Wil je serieus met MVO aan de slag, dan moet een flink deel van het vrachtvervoer van de weg af’

Willem Baljeu:

Fresh Corridor is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 48-49 03-06-09 15:31

Nederland binnenvaren, wordt negentig procent tussentijds geopend”, zegt Baljeu. “Voor de verzekering van de lading en het herschikken van partijen voor doorvoer bijvoorbeeld. Daarnaast bestaan er nu vele controlerende diensten. We zijn in gesprek om al deze diensten op één locatie samen te voegen. Er moet één loket komen voor bijvoorbeeld kwaliteitscontrole, douanediensten en veiligheid in de plaats van de vele tientallen controleurs die daarvoor nu in de haven werkzaam zijn.”

Fresh CorridorHet project Fresh Corridor is opgezet om vervoer over de weg te verminderen en om de alternatieven, zoals vervoer per spoor en over water, in beweging te krijgen. Het initiatief wil daarvoor de

concurrentiekracht van de greenports versterken zo en de verslogistiek op bin-nenvaartverbindingen tussen Rotterdam, het Westland, Venlo, Fruitpact Betuwe, Antwerpen en Vlissingen versterken. Hiervoor worden investeringen voorbereid in het Rotterdamse havengebied en elders in het netwerk. Fresh Corridor ontwik-kelt systemen voor planning en control en voor controlerende en certificerende instanties. De activiteiten passen in het Rotterdam Climate Initiative, dat tot doel heeft de emissie en vervoersdruk in het havengebied te beperken.

AgroshipAgroship is een samenwerkingsver-band van verschillende Nederlandse en Vlaamse organisaties. Zij willen de

agrosector bewust maken van de logis-tieke voordelen van binnenvaart voor het vervoer van agroproducten. Met als uitgangspunt dat de mogelijkheden die het uitgebreide waterwegennetwerk in het Benelux-Middengebied (Vlaanderen en Zuid-Nederland) biedt, nog niet voldoende bekend zijn. Agroship ondersteunt diverse pilots om te bewijzen dat de agrosector wel degelijk baat heeft bij transport over het water. Bovendien gaat het naast kostenvoordelen voor de gebruikers ook om een positieve weerslag op het gebied van milieu en verkeersopstoppingen.

Mars Food en multimodaal vervoerEen van de pilots van Agroship is het transport van rijst van enkele grote leveranciers uit Noord-Italië naar Mars

Food in het Belgische Olen. Johan Alers is verantwoordelijk voor de bevoorrading bij Mars Food. “Het transport van de rijst is in handen van Ewals Cargo Care en loopt op rolletjes. Wij kunnen ons daar-door volledig op de productie richten.”

Alers is enthousiast, maar heeft ook oog voor de schaduwkanten van multimodaal vervoer. Zoals de beperkte beschikbaar-heid van binnenschepen en schippers en de stijging van de vervoerstarieven daardoor. Ook is de hygiëne van de schepen nog een aandachtspunt en wordt er soms te veel of te weinig rijst aangevoerd voor de inge-huurde binnenschepen. Maar uiteindelijk wegen volgens Alers de nadelen geenszins op tegen de voordelen van multimodaal vervoer. Mars Food zou dan ook graag het

Italiaanse concept kopiëren voor het trans-port van basisgrondstoffen uit Spanje.

Duizenden vrachtwagens minderDe slagkracht van Fresh Corridor is voor een belangrijk deel te danken aan de samenwerking met bedrijven uit de sector. Zo heeft Fresh Corridor samen met Seabrex gezorgd voor een aanzienlijke afname van de druk op de A15. Sinds het voorjaar van 2008 varen wekelijks binnen-vaartschepen van de Maasvlakte en andere containerterminals naar Fruitport aan de Merwedehaven. Het gaat om honderden containers met fruit per maand. Hierdoor vermindert de druk op de A15 met duizen-den vrachtwagentransporten per jaar.

Meer informatieMeer informatie vindt u op www.frugiventa.nl en

www.agroship.eu. U kunt ook contact opnemen met

de projectverantwoordelijke van Waterwegen en

Zeekanaal NV, Willy Robijns: [email protected].

Het proces verloopt als volgt:

• MarsFoodplaatsteenbestelling.• Ewalsvoorzietdeleveran-

ciers van lege containers.• Degevuldecontainerswordennaar

het Ewals-depot op het station van Novara gebracht. Daar worden ze gebufferd tot aan de afroep.

• OpeentekenvanEwalsinGenkworden de gewenste containers op de trein gezet naar België. Wekelijks zet Ewals tien van deze bloktreinen in. Het bedrijf vervoert naast rijst voor Mars Food ook producten voor andere klanten.

• BijaankomstinGenkwordendecontainers opgeslagen tot aan over-lading op binnenschepen die (onder meer) naar de fabriek in Olen varen.

‘We moeten oppassen dat we niet onze eigen file creëren’


AgroMag-XL-2-10.indd 50-51 03-06-09 15:31

Groothandel Makro is voor het aanbod van versproducten afhankelijk van een uitgekiend netwerk. Alleen zo kunnen

de zeventien vestigingen in Nederland binnen 24 uur worden bevoorraad. Intelligent inkopen én aanvoeren is

het devies om verse waar daadwerkelijk vers in het schap te krijgen. Dat geldt zeker voor vis. Makro hanteert dan

ook strikte voorwaarden, zowel voor de zelfstandige vis-inkoop als de distributie via toeleveranciers. “We moeten doorlopend zorgen voor efficiënte, economische aanvoer.

Halflege vrachtwagens accepteren wij niet.”

ning houden: volle vrachtwagens om het transport rendabel te maken, transport-schema’s om files te ontwijken, en daar komt de zorg voor gegarandeerd vers en absolute topkwaliteit nog eens bovenop.

Andere tijden“Agrologistiek begint prioriteit te krijgen”, merkt Smeets op. “Het is een marketing-gerelateerd instrument dat in de toekomst een steeds belangrijkere plaats zal inne-men om succesvol te zijn.” Een concreet voorbeeld? “Er zijn bijvoorbeeld goede afspraken gemaakt om altijd economisch verantwoord transport bij ons distributie-centrum te laten uitladen. Wij accepteren geen halfgevulde vrachtwagens meer”, zegt Smeets. “Iedereen werkt daaraan mee, zelfs de onderling concurrerende toeleve-ranciers. De tijden zijn op dat gebied toch wel veranderd. We weten nu dat we meer van elkaar afhankelijk zijn geworden en de toekomst zal ons nog verder tot elkaar brengen. Regie wordt belangrijk, niet alleen voor de Makro zelf maar voor de hele agribusiness. Afspraken maken is nodig om het samen op het gebied van agrologistiek beter te doen. Het vergt een hechtere vorm

Harald Smeets is bij Makro verantwoor-delijk voor de inkoop van vis. “Vis uit de Noordzee kopen we aan via de diverse visafslagen, de overige vis wordt geïm-porteerd. Belangrijk is de trend in onze filialen dat zij steeds meer adviserend werken. De klant verlangt een culinaire handleiding, variërende tips. We komen daaraan tegemoet door expertpanels, horeca-adviseurs en koks in te zetten. Dat betekent dat de kwaliteit van het product ook voor de professional perfect moet zijn”, benadrukt Smeet. Snelheid en kwaliteitsbewust handelen zijn dus geboden bij de inkoop en de distributie.

van samenwerking, die moet je afdwin-gen. Dat scheelt concurrenten nu samen geld. Even wennen, maar het is wel zo.”

Goede vangstInkoop van vis kent een heel eigen dynamiek. Zodra schepen de haven binnenlopen melden zij hoeveel en welke vis aan boord is. Smeets: “Daar kunnen de inkopers van de met Makro samen-werkende handelaren op inspelen.

‘We moeten doorlopend zorgen voor efficiënte, economische aanvoer’

Ze weten welk assortiment onze groothan-dels willen bieden en welke variaties daar-op te maken zijn. Tot pal voor de bieding op de veiling houden de inkopers contact met de andere nationale en internationale veilingen om te zien welke aanvoer er

Uitgekiende inkoop en aanvoer van retailketen Makro

elders is en wat de prijzen daar doen. Het internet heeft het lokale karakter van de handel in het laatste decennium volledig mondiaal gemaakt. Soms besluiten inko-pers zelfs om op prijsgunstigere partijen op andere veilingen te bieden en de vangst die ze in beeld hebben te laten schieten.”

Compleet en gespecialiseerdTechnisch is er niets meer onmogelijk. Internet staat gelijk aan de ultieme snel-heid van handelen. Dus kan Makro in ‘no time’ aan de afnemers laten weten dat er een bepaalde visaanvoer onderweg is. Op dit punt liggen nog kansen om de agro-logistiek te verbeteren. Harald Smeets: “Een goede inkoop op de veiling wordt onmiddellijk op horeca-versmail gezet en aangeboden aan de reguliere afnemers. Wij hebben zulke producten graag in onze vestigingen. Specialiteiten en kwaliteiten verhogen de sales binnen het totale assor-timent. Je moet dus zowel compleet als zeer gespecialiseerd te werk gaan en alle aspecten van de inkoop in de gaten houden: variëteit, compleetheid en logistiek.”

www.makro.nl

Makro levert een enorm

assortiment vis van heinde

en verre.

Efficiënte en economische

aanvoer is in toenemende

mate belangrijk, halfgevulde vrachtwagens

worden niet meer geaccepteerd

Agrologistiek wordt door Makro ingezet als

marketinginstrument

De vis wordt minder

duur betaald

Meer dan op tijdVia de leveranciers ontvangt Makro van heinde en verre een enorm assortiment verse vis: verse zalm uit Noorwegen, zalm-forel en forel uit Denemarken, zeebaars en harder uit Griekenland en de grotere garnalen uit Azië. “We behouden afnemers door een hoge kwaliteit en een enorme variëteit verse vis elke dag weer in die zeventien groothandels te brengen”, legt Smeets uit. “Dus moet je doorlopend zorgen voor efficiënte, economische aanvoer. De moderne agrologistiek vraagt dan meer dan alleen dat dit precies op tijd gebeurt. Je moet met alle factoren reke-


AgroMag-XL-2-10.indd 52-53 03-06-09 15:31

Er zijn twee glazen brandstof nodig om één glas jus d’orange op tafel te krijgen*

Maar Amerikaanse onderzoekers hebben een techniek ontwikkeld om uit sinaasappelpulp bio-ethanol te verkrijgen. En daar kunnen weer auto’s op rijden.**

* Bron: www.carboncounted.co.uk, een site over voedselkilometers

en de CO2-voetafdruk.

** Bron: www.oneworld.nl, een Nederlandstalig platform over

internationale samenwerking en duurzaamheidsvraagstukken.


AgroMag-XL-2-10.indd 54-55 03-06-09 15:31

01001010101010101010010101010101010

010101010010010101010101010100

0100

10101010101010

100101010101010100101010100100101010101

010

0101

0101010101010

010101010101010010101010010010101010101010

0100101010101

01010100101010101010100101010100

100101010

01001010101010101010010101010101010

0

1010

1010010010101010101010100101010101010100101010100100101010101010101001

010101010

1010

01

010

0101

01010101010100101010101010100101010100100101010

010010101010

1010

101001010101010101001010101001001010

010

01010101010101010

01010101010101001010101001001010101010101010010101010101010010101010

010

010

101

010

0101

0101

0101

0101

0010101010101010010

10101001001010101010101010010101010101010010

010

0101

01010101010100101010

10

1010100101010100100101010101010101001010101010101001010101001001010101010101010010101 Stichting Florilog werkt aan de modernise-

ring van de logistiek in de sierteeltsector. In Florilog zijn veilingen, groothandelaren en vervoerders vertegenwoordigd om meer grip te krijgen op internationale stromen en de keten transparanter te maken. Met projecten als Florilog Regie en Florilog Ketentransparantie moet de inhaalslag gemaakt worden.

InhaalslagVolgens Johan Star, adviseur Ketenlogis-tiek bij FloraHolland en secretaris van Flo-rilog is de oprichting in 2006 een unicum. “Voor het eerst is er een stichting waarin de hele sector aan tafel zit om gezamenlijk concrete logistieke kwesties aan te pakken. Van kwekers en transporteurs, via veilin-gen en kopers, naar exporteurs en retailers.

Het initiatief wordt breed gedragen. Het is een krachtige voortzetting van eerdere initiatieven waar structuur ontbrak. Het is de hoogste tijd voor een inhaalslag en het besef dat er iets moest gebeuren, is er bij alle partijen.” Florilog neemt bij het stroomlijnen van de logistiek altijd de praktijk als uitgangspunt. “We richten ons op degenen die als eerste knelpunten ervaren en signaleren. Als we de koplopers helpen, helpen we de rest ook. Een belang-rijke voorwaarde is dat de oplossing moet werken voor de hele keten”, aldus Star.

RegiemodelHet project Florilog Regie is opgezet zodat de partners meer inzicht krijgen in de internationale goederenstromen. Eigenlijk een zoektocht naar succesvolle commerciële en logistieke vormen om grip op de internationale situatie te vergroten.

‘Als we de koplopers helpen, helpen we de rest ook’

Het project is toegespitst op de Europese markt voor potplanten. Star: “We brengen in kaart waar de consumptie de komende

Florilog: investeren in ICT noodzakelijk

Snel en efficiënt bloemen en planten vervoeren is altijd de grote kracht van de Nederlandse sierteeltsector geweest. Maar deze voorsprong neemt af. Door de internationalisering gaat een steeds groter deel van de wereldhandel in deze producten buiten Nederland om. Stichting Florilog spant zich in om de voorsprong, met behulp van ICT-innovaties binnen de logistiek, te behouden én uit te bouwen.

Met Florilog zit voor het

eerst een hele sector om de

tafel voor concrete logistieke

kwesties.

Onder meer transparantie in

de keten, berichtenverkeer

en één ICT-netwerkstandaard staan op

de agenda

Florilog is één van de 16 pilot-projecten van het Platform Agrologistiek


AgroMag-XL-2-10.indd 56-57 03-06-09 15:32

01001010101010101010010101010101010

010101010010010101010101010

100

010

01010

101010101010

0101010101010100101010100100101010101

0

1001

010101010101010

010101010101010010101010010010101010101010

010010101010

101010100101010101010100101010100100101010

0100101010101010101001010101010

10

10010101010010010101010101010100101010101010100101010100100101010101010101001

010101010

1010

0

1

0

1001

01010101010

10100101010101010100101010100100101010

01001010101010

101010

01010101010101001010101001001010

0100

101010101010101

001010101010101001010101001001010101010101010010101010

1010

10010

1010

10010

010

101

0100

1010

1010

1010

1010010101010101010010

10101001001010101010101010010101010101010010

010

0101

01010

1010101001010101010

10100101010100100101010101010101001010101010101001010101001001010101010101010010101

jaren toeneemt en welke effecten dat op de logistiek heeft. Dit levert waardevolle informatie op voor alle ketenpartners. Zo hopen we de concurrentiepositie van Nederland te verbeteren.” In eer-ste instantie is er van de Nederlandse potplantensector een sterkte-zwakte analyse gemaakt. De uitkomsten zijn geformuleerd in acht uitdagingen voor ondernemers in deze sector. Het is de bedoeling dat hieruit een duurzame strategie voor internationale regie komt, die de basis vormt van een effectief regie-model van de internationale stromen.

KetentransparantieDaarnaast richt Florilog zich op het transparant maken van de keten. Met het project Ketentransparantie hoopt de stichting een bijdrage te leveren aan het versterken van de verkooppositie van het Nederlandse sierteeltcluster. Standaar-disering is het sleutelwoord in de aanpak en daarom wordt er nauw samengewerkt met Florecom, hét standaardisatie insti-tuut in de sierteeltsector. Toekomstige Nederlandse standaarden kunnen aan

de basis staan van nog te ontwikkelen internationale standaarden op dit gebied. Ketentransparantie concentreert zich op het standaardiseren van de num-mering (producten, zendingen, orders en locaties), het berichtenverkeer, de ‘tags’ (de ladingdragers), en het ICT-netwerk.

NummersystematiekFlorilog trekt hard aan het standaardi-seren van nummering. Star: “Op de grote veilingterreinen zitten gemiddeld zo’n vijfhonderd verschillende docks op één

postcode. Orders geven als afleveradres vaak alleen een postbusnummer of post-code. Dan moet de transporteur maar uitzoeken waar hij heen moet om zijn goederen af te leveren. Kwekers die tijdelijk tuinen of kassen huren zorgen voor veel mutaties in de ophaal- en afleveradres-sen waardoor het voor transporteurs onduidelijk is.” Zo worden nu duizenden bedrijfslocaties gedigitaliseerd. Met die gegevens kan een locatieadresboek met GPS-coördinaten gemaakt worden. Uitgebreide gegevens van elk afzonderlijk

Website van KISSit (Keten Informatie

Systeem Sierteelt Transport)

afleverpunt en elke gebruiker zou ideaal bestaan uit een unieke barcode, die bij laden en lossen kan worden gescand.

‘Het was de hoogste tijd voor een inhaalslag’

Berichtenverkeer Ook het berichtenverkeer heeft de aan-dacht van Florilog. Nog steeds komen transportopdrachten verschillend binnen bij de transporteur: per telefoon of per fax. Er zijn bovendien nog maar weinig elektronische transportopdrachten. De oplossing is eenvoudig. Met één extra vinkje in de EAB-software (Elektronische AanvoerBrief voor de veiling) wordt een transportopdracht automatisch aange-maakt. Wel moet deze voorzien zijn van een unieke fysieke locatie. Een simpele aanpas-sing in het pakket van de kweker waardoor transporteurs in staat zijn zich verder te digitaliseren. En dat zorgt weer voor efficiëntie in de gehele sector”, aldus Star.

Standaard Tag Florilog buigt zich ook over de vraag hoe het Tracking & Tracing kan worden gestandaardiseerd. Al enige tijd ‘mer-ken’ kwekers hun potplanten met een RFID-chip waardoor producten met deze radiofrequentie-identificatie door de hele keten worden gevolgd. Ondernemers

kunnen zich registreren op de site van Keten Informatie Systeem Sierteelt Transport (KISSit) om te zien waar hun lading zich op dat moment bevindt en wat de doorlooptijd zal zijn. Bovendien zullen alle ladingdragers via een standaard voor RFID-tags traceerbaar worden.

NetwerkstandaardVerder stuurt Florilog aan op het ontwik-kelen van één ICT-netwerkstandaard voor alle ketenpartners. Op dit moment bestaan er verschillende draadloze netwerken op hetzelfde veilingterrein. Dat betekent dat partijen afzonderlijk investeren in een netwerk. Het streven is één landelijk dekkend draadloos netwerk, waarop iedereen in de keten aangesloten is. Dat is efficiënt en bespaart geld. Star:

‘Het streven is één landelijk draadloos netwerk, waarop iedereen in de keten aangesloten is’

“Voor sommige sectoren komt ICT boven op de corebusiness, maar in onze tak van sport is het pure noodzaak. Want elke seconde sneller betekent in het logistieke proces winst!”

Meer weten over duurzame agrologistiek in de sierteelt?www.florilog.nl

www.kissit.nl


AgroMag-XL-2-10.indd 58-59 03-06-09 15:32

Kuijpers KipKuijpers Kip brengt alle schakels in de pluimveeketen, van moederdier tot verwerking van vleeskuikens samen op één locatie. Dit biedt kostenbesparing en voordelen voor milieu én dierenwelzijn.

www.kuijperskip.nl

Zuivelpark HoogeveenClustert de kaasindustrie binnen een duurzaam opererend park en verzekert Drents-Overijsselse Coöperatie DOC Kaas van een succesvolle toekomst.

www.dockaas.nl

Verbinden, clusteren en regisseren. Dat zijn de sleutel woorden om winst te boeken uit duurzame agrologistiek. In dit magazine leest u uitgebreid over tal van initiatieven,

projecten en programma’s op dit terrein. Maar er zijn nog meer projecten en samenwerkingsverbanden. Een greep uit de interessante initiatieven.

Het zicht vanaf de Witveldweg. Hier komen zowel

de hoofdentree en het kantoor van Kuijpers Kip, als

het bezoekerscentrum en het kantoor van Nieuw

Gemengd Bedrijf. De keuze voor glas maakt de

gebouwen transparant en uitnodigend. Architect TRZIN

Architect TRZIN



AgroMag-XL-2-10.indd 60-61 03-06-09 15:32

Gezinsbedrijf PlusSucces door samenwerking. Deze clustering van zes varkenshouderijen in Twente biedt veel kansen en syner-gievoordelen in de agrologistiek.

www.gezinsbedrijfplus.nl en

www.varkenscluster.nl

Flora HollandFlora Holland is het noordelijke agro-logistieke centrum en brengt structuur in de gevarieerde goederenstroom naar Noordwest-Europa. Schakel in efficiënte en duurzame logistieke dienstverlening voor onder meer de sierteeltsector.

www.floraholland.nl

Nieuw Gemengd BedrijfIn het innovatieve project Nieuw Gemengd Bedrijf worden de voordelen uit het vroegere gemengd agrarisch bedrijf op grote schaal ingezet: een gesloten kring-loop met efficiënte inzet van grondstoffen en samenwerking met de omgeving levert korte ketens op met minder transport.

www.knowhouse.nl


Architect TRZIN


AgroMag-XL-2-10.indd 62-63 03-06-09 15:33

spread

Greenport VenloEen interregionaal netwerk van ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheid. Dit netwerk creëert ruimte kennis over de ontwikkelingen in de agro- en foodsector te vergroten en stimuleert innovatief ondernemen.

www.greenportvenlo.nl

Betuwse BloemBinnen Betuwse Bloem sluiten onder-nemers, gemeenten, banken, brancheor-ganisaties en de Kamer van Koophandel een vooruitstrevend samenwerkings-verband in het Rivierengebied.

www.greenportbetuwsebloem.nl

ACT Beyond Logistics en Schiphol Area Development Company (SADC)Schiphol werkt als logistiek superknoop-punt voor een sterke internationale concurrentie positie door efficiënte inzet en integratie van (duurzame) transport-modaliteiten en samenwerking met omliggende agrologistieke bedrijven.

www.actbeyondlogistics.nl

www.sadc.nl



AgroMag-XL-2-10.indd 64-65 03-06-09 15:33

Eind vorig jaar meldde Wou-ter Klootwijk in zijn column in De Gelderlander dat in september van dat jaar

Nederlandse hop was geoogst. Dat is bijzonderder dan u denkt. Enig speurwerk op internet leerde mij dat hop vroeger in Nederland veel werd verbouwd. Tot 1997 ge-beurde dit nog vrijwel uitsluitend door hobbybrouwers. Dat bracht mij tot de vraag wat er allemaal komt kijken bij de productie en distributie van ons dagelijks bier. Daarover straks meer.

Hop is een plant uit de hen-nepfamilie. De plant wordt onder andere gebruikt als medicinaal middel, maar staat beter bekend als bestanddeel van bier. De vrouwelijke plant, waar de hopbellen aan groeien, vond ik altijd al bijzonder, maar ik wist ook dat je ze beter niet in je tuin kunt hebben: in no time woon je in een oerwoud. In totaal wordt er naar schatting zo’n 80.000 ton hop per jaar geoogst van 55.000 hectare land, verspreid over de hele wereld. In Duitsland wordt ten opzichte van vroeger weinig hop meer verbouwd. Toch is het met meer dan 18.000 hectare (2005) nog steeds het grootste hopproducerende land ter wereld. De beste hop schijnt overigens vrijwel uitsluitend uit Hongarije en Tsjechië (Bohemen) te komen.

Tot voor kort haalde de Limburgse bierbrouwerij Gulpener zijn hop uit België, Duitsland en Tsjechië. Er werd dus wat afgesleept met grondstoffen. Gulpener vond dat dit anders kon en maakt tegen-woordig een waar streekproduct.

In 1997 startten Maatschap Wou-ters en Gulpener Bierbrouwerij een innovatief project. Wouters, een fruitteler in Limburg, kreeg het verzoek van Gulpener om op kleine schaal hop te telen

(ze teelden daar al gerst voor Gulpener). Niet voor niets is dit project opgenomen in het Plat-telandsontwikkelingsprogramma 2000–2006. Ook heeft het project subsidie vanuit de Europese Unie gekregen.

Tot zover het gesleep met grond-stoffen. Maar wat te denken van het eindproduct? In Utrecht heb-ben ze daarvoor ook een duur-zame oplossing bedacht. Het oude centrum van de stad is verboden terrein voor vrachtverkeer. De monumentale bruggen, wegen en middeleeuwse werfkelders zijn daar te delicaat om het rela-tief zware verkeer aan te kunnen. Al sinds 1996 vaart de bierboot in de grachten en voorziet circa zeventig horecabedrijven van drank en eten. Sinds 2005 zijn daar zelfs koelen vriesproducten aan toegevoegd.

Dit initiatief blijkt een dusda-nig groot succes te zijn, dat de gemeente Utrecht onlangs heeft besloten een tweede bierboot in de vaart te brengen. Verder is het de bedoeling dat de boot – die nu op diesel vaart – later op groene stroom gaat varen. Het vervoer van bier en andere waren door de Utrechtse grachten is een goed voorbeeld voor stedelijke distri-butie. Ons dagelijks bier wordt op die manier steeds agrologistieker. Dat biedt perspectief voor onze dagelijkse andere dingen.

COLUMN

‘Richt informatieprocessen bij binnenkomen en uitgaan van

landbouwgoederen zodanig in dat hierdoor administratieve en

logistieke processen bij zowel overheid als bedrijfsleven ver-

beteren.’ Met die opdracht ging client (Controle op Landbouw-

goederen bij Import en Export naar een Nieuwe Toekomst) in

2001 van start in opdracht van het ministerie van LNV.

CLIENT vereenvoudigt logistieke processen

Ons dagelijks

bier Francoise van den BroekManager Business Development NEA

Frederik Heijink, programmaleider van client, vertelt dat er eerst een eenduidige gegevensset is ontwikkeld met daarin gestandaardiseerde data. “Daarmee kun-nen rechtstreeks elektronische gegevens uitgewisseld worden tussen alle betrokken organisaties.” Vervolgens zijn systemen voor im- en export ontwikkeld. Onder meer Schiphol gebruikt client Import voor de import van snijbloemen. Groot voordeel van het systeem is dat controlerende instanties vooraf weten wat eraan komt, zodat zij hun planning daarop kunnen afstemmen en gerichter kunnen controleren aan de hand van risico-profielen. Het bedrijfsleven heeft minder papierwerk en de status van partijen zijn eerder bekend. Daardoor worden onnodig lange wachttijden voorkomen.

Sinds 2004 richt client zich ook op de export. In het client Export-systeem zijn alle importeisen van ont-vangende landen ondergebracht. Met client Export kunnen overheden via beveiligde lijnen rechtstreeks met elkaar communiceren. Zij krijgen informatie digitaal uit de eerste hand. Dat komt de snelheid, de betrouwbaarheid en de flexibiliteit van het berich-tenverkeer ten goede. “Letterlijk en figuurlijk is er grote schoonmaak gehouden in de papierwinkel. De administratieve kosten zijn gereduceerd en de dienst-verlening van de overheid is verbeterd”, aldus Heijink.

Een en ander resulteert in minder belemmeringen en onnodige vertragingen in het internationale handelsverkeer, een transparantere en meer voor-spelbare handelsstroom en daardoor in betere onderlinge aansluiting van logistieke processen.

Internationale uitrol

client loopt tot en met 2010. Sector na sector is bezig de systemen voor de export in te voeren. Ook is client aan een internationale uitrol begonnen. “We willen snel mogelijk met zo veel mogelijk landen de huidige papieren exportdocumentenstroom vervangen door rechtstreekse uitwisseling van digitale gegevens”, vertelt Heijink. “Ons eigen eerste client-model – client Light, ontwikkeld voor de export van snijbloemen - hebben wij getoetst in samenwerking met Oeganda. De Oegandese autoriteiten gebruikten ons model voor hun bloemenexport.” Het resultaat: effectievere (fytosanitaire) inspecties en sneller en transparanter verloop van het traject van kas naar vliegtuig. En er zijn meer gesprekken gaande met belangrijke Afrikaanse handelspartners. Ook zijn er goede contacten met onder andere Canada, Japan en China en hebben de United Nations Conference on Trade and Development (unctad), de Food & Agricultural Organization en de Wereldbank ook belangstelling.


AgroMag-XL-2-10.indd 66-67 03-06-09 15:33

Brainstormlogistieksysteemhoutresten en snoeiafval

Tijdens een brainstormbijeenkomst van een dag worden de mogelijkheden verkend van het opzetten van een logistiek systeem voor de verzameling en het hergebruik van snoeiaf-val en houtresten. Die worden vervolgens gebruikt als brand-stof voor verwarming van bijvoorbeeld kassen of gebouwen.

Analyserenlogistieke efficiencyinagroregio’s

In Noord Groningen, de Betuwe en Veenweidegebieden worden de mogelijkheden en kansen van logistieke effi-ciency in kaart gebracht in samenwerking met lokale ondernemingen. In de Veenweidegebieden ligt de nadruk op verkenning van duurzame en praktische agrologis-tieke oplossingen voor de melkveehouderijketen.

Toekomstscenario’s ICT schetsen

Een rondetafelgesprek vormt het begin van het verzamelen van toekomstbeelden over ICT en de vertaling daarvan naar waarde en voordelen voor ondernemers in de keten. Ook bestaand materiaal wordt gebruikt. Het uiteindelijke doel is beelden schetsen van kansrijke toepassingsgebie-den voor langere en middellange termijn (1 à 2 jaar).

Logistieke consequenties vanbiobasedeconomy

Wat zijn de logistieke consequenties van biobased economy? Wat zijn de raakvlakken en tussen agro, chemie en logis-tiek op dit terrein en hoe kunnen deze sectoren meer met elkaar verbonden worden? Aan de hand van onder meer een rondetafelgesprek wordt bepaald hoe Nederland slim met deze raakvlakken kan omgaan, gegeven de beperkte ruimte.

De agenda voor morgen Uit het congres Winst uit Agrologistiek op 16 februari zijn een aantal actie-punten naar voren gekomen. Daar zijn we nu mee aan de slag. Een greep uit de initiatieven. De uitkomsten van de actiepunten worden besproken tijdens het vervolgcongres in november 2009.

A-team actiepunten


AgroMag-XL-2-10.indd 68-69 03-06-09 15:33

Digiscan Logistiek is een gebrui-kersvriendelijke internetap-plicatie, voor iedereen gratis beschikbaar. De scan is op twee

manieren in te vullen: snel voor een globaal inzicht in besparingen, uitgebreid voor de haalbaarheid en de financiële impact van een maatregel. Bedrijven kiezen vervolgens zelf of en hoe ze logistieke verbeterin-gen en kansen in praktijk brengen.

Van ritplanning tot beladingsgraadMaatregelen die de Digiscan voor een bedrijf kan doorrekenen zijn onder meer: toepassen van ritplanningspakketten, bundelen van lading (alleen of samen met anderen) en verhogen van de gemiddelde belading door alternatieve vervoers-concepten. Gemene deler is dat wie het digitale testprogramma doorloopt, advies krijgt om de eigen logistieke processen te optimaliseren. Dat levert niet alleen financiële voordelen op. Het bevordert ook de klanttevredenheid, verbetert de concur-rentiepositie en is goed voor het milieu.

Vijf stappen naar adviesDigiscan is gebaseerd op een benchmark naar logistieke prestaties van branche-genoten en geeft op basis daarvan een gefundeerde beoordeling. Een geavanceerd

Inzicht in de huidige logistieke prestaties en efficiency in vergelijking met branchegenoten.

Snel doorrekenen van financiële impact van verbetermaatregelen.

Digiscan Logistiek: snelste route naar transportbesparing

Logistiek dienstverlener of transporteur, groot of klein bedrijf, vervoer in eigen beheer of uitbesteed? Dan kan de Digiscan Logistiek het begin zijn van interessante besparingen op transport. Dit online instrument biedt inzicht in de logistieke prestaties van uw bedrijf, reikt maatregelen aan passend bij de bedrijfssituatie en rekent de omvang van de besparingen voor.

rekeninstrument helpt ondernemers zo om besparingsmogelijkheden op te sporen en wijst hen de weg naar logistieke verbeter-maatregelen. Door de online applicatie te starten wordt de gebruiker in vijf stappen naar een advies geloodst: het in kaart brengen van bedrijfs- en transportken-merken, testen van de huidige logistieke prestaties en efficiency met de spiegeltoets, selectie van kansrijke verbetermaat-regelen, berekenen van de besparingen en tot slot een beknopte rapportage.

Vergelijking met branchegenotenWilt u inzicht in de sterke en zwakke kanten van uw logistieke organisatie en advies op maat met specifieke ver-betermaatregelen? Dan is de Digiscan Logistiek een waardevol hulpmiddel. Naast verbetermaatregelen helpt het instrument bij het selecteren van de meest kansrijke opties. Ook biedt het een aanzet

Doe de DigiscanDigiscan Logistiek is een initiatief van het innovatie-programma Duurzame Logis-tiek. Besparen op logistiek levert een belangrijke bijdrage aan duurzaamheid: minder kilometers, minder brandstof, minder CO2 en minder fijnstof.

Doe direct de scan op www.duurzamelogistiek.nl en kijk onder ‘instrumenten’.

Test online uw logistieke prestaties

Digiscan Logistiek biedt gratis inzicht in concrete verbeteren besparingsmaatregelen, specifiek voor uw bedrijf.

voor de implementatie en de monitoring van de efficiencyverbeteringen. En zeg nu zelf: wie wil er geen antwoord op de vraag hoe zijn bedrijf het doet in vergelijking met branchegenoten?


AgroMag-XL-2-10.indd 70-71 03-06-09 15:33

Vijf jaar geleden begon Van der Hulst met Flowerwatch. Inmiddels heeft zijn bedrijf vijf medewerkers en is hij actief in bin-nen- en buitenland. Flowerwatch adviseert over kwaliteitsbeheersing van bloemen en planten. “Want voor alle betrokkenen, van teler tot bloemenstal, is die kwaliteit essentieel voor de winst. Iedere schakel in de keten profiteert financieel van betere bloemen.” Innovatie is daarbij volgens hem noodzakelijk. “Je kunt wel vertederd naar die mooie traditionele bloemenhandel blijven kijken, maar als je onnodig kwali-teitsverlies constateert en alle partijen geld verliezen, moet je ‘out of the box’ denken.”

Meteen koelen“Er heerst een koelketencrisis die steeds heviger wordt”, zegt Van der Hulst. “De ketens worden langer, het transport inten-

siever. We willen snel en ‘just in time’ leveren, vanuit alle delen van de wereld aanvoeren en overal afzetten. Dus kom je al snel uit bij dure vliegtuigen voor de lange afstanden en heel veel kleinschalige wegtransporten op de kortere afstanden.” Maar volgens Van der Hulst is de lucht zeker niet de enige optie. “Als je bij de eerste schakel meteen al de tempera-tuur rond de bloem laat dalen tot zeven graden Celsius, breng je de bloem in een biologische rustfase die lang mag duren, een soort winterslaap. Met aan-gepaste dozen in speciale koelcontainers is vervolgens het vervoer per schip een haalbare, economische oplossing. Als je de temperatuur maar constant laag houdt. Meteen koelen, dat is het geheim.”

Succes verzekerdFlowerwatch propageert met ‘continu koelen’ een revolutionaire oplossing voor de sierteelt waarvoor grote aanpassingen nodig zijn. Want in elke schakel van de keten moeten grote depots en containers beschikbaar zijn waarin de temperatuur gegarandeerd (even) laag is. Dat vraagt nogal wat van de nieuwe, onder andere

Veel agrologistieke ontwikkelingen danken hun waarde aan onconventioneel en vernieuwend

denken. Flowerwatch helpt bedrijven in de sierteeltsector om onbevangen naar hun keten te kijken

en biedt innovaties die de kwaliteit van het eindproduct verhogen. Managing director Jeroen van

der Hulst doet dat vanuit zijn vernieuwende visie op transport en opslag.

Coole oplossingen voor bloemenvervoer

Flowerwatch pleit voor innovatie in de traditioneel ingestelde

bloemenhandel.

Door goed te koelen is mondiale bloemenhandel

per schip goed mogelijk.

Maar het ontbreekt nog

aan de juiste voorschriften

om de kwaliteit van bloemen gedurende het

hele logistieke proces te

waarborgen.

Flowerwatch pleit voor revolutie in logistieke keten van sierteelt

‘Je kunt wel vertederd naar die traditionele bloemenhandel blijven kijken, maar als alle partijen geld verliezen moet je ‘out of the box’ denken’


AgroMag-XL-2-10.indd 72-73 03-06-09 15:33

Afrikaanse, teeltlanden. “Omdat die landen in opkomst zijn en nu nog alle ruimte hebben om zich op de toekomst te richten, moeten dergelijke voorzieningen daar nú worden aangelegd. Een advies dat overigens in veel landen goed wordt opgevolgd.” Volgens Van der Hulst is com-mercieel succes verzekerd voor wie in zo’n investering in de nieuwe transportketen durft te doen. “Want zo ziet de toekomst van de mondiale bloemenhandel eruit.”

Leren in de praktijkDat de internationale bloemenhandel toe is aan vernieuwende concepten, blijkt uit de toename van de containervaart met bloemen door grote spelers op de markt. Zo heeft Bergflora de bulk van het transport al van het vliegtuig naar het containerschip overgeladen en ook voor Mondial Flower International is containertransport per schip inmiddels dagelijkse routine. Helemaal perfect gaat het nog niet. Zo bleek voor dertig procent van de lading die Oudendijk Import in 2008 importeerde, de gewenste A1-kwaliteit niet haalbaar. En A2-kwaliteit wordt nauwelijks meer geaccepteerd. “Een harde leerschool, maar tegelijkertijd een extra stimulans

om de kwaliteit van de keten tot in detail te verbeteren”, zegt Van der Hulst. “En het principe staat nog steeds als een huis.” Vooral omdat het verlies van kwaliteit niet optreedt tijdens de lange zeereis, maar bij de processen ervoor en erna. Het ontbreekt aan de juiste voorschriften om de kwaliteit van de bloemen gedurende het hele logistieke proces te waarborgen. Een en ander is simpel beschreven, maar niet al te gemakkelijk op te waarderen tot een suc-cesvolle mondiale handel. Er zijn tal van mensen die onzorgvuldig met de gewenste procedures kunnen omgaan.” Samen met Oudendijk Import ontwikkelt Flowerwatch daarom nu een protocol om elke schakel te dwingen de ideale omstandigheden in de hele keten hoog te houden. Door middel van monitoring moet de handhaving in het oog worden gehouden. Voorlopig geldt de standaardisering voor de routes van Zuid-Afrika en Ecuador naar Nederland.

Economisch en concurrerendHoewel het transport per schip een grote toekomst wordt toebedacht, richt Jeroen van der Hulst zich ook op ander transport. “Kwaliteitsverbetering met het oog op een beter rendement kun je met elk trans-

‘Meteen koelen, dat is het geheim’

portmiddel bereiken. Waarom zou je, als snelheid bij een bepaald transport toch belangrijk is, de temperatuur in de laad-ruimte van een vliegtuig bijvoorbeeld niet benutten?” Om de sector hierover goed te kunnen adviseren, investeert Flowerwatch veel in geautomatiseerde kwaliteitmeet- en controlesystemen zodat ze gedegen kunnen adviseren en de zwakke plekken in de keten signaleren. Aan de hand van de meetre-sultaten stellen ze vervolgens Voor lijsten met actiepunten op. De kern blijft: koelen. “Als je de temperatuur continu laag houdt dan kun je de tijd nemen voor economisch verantwoord transport en een concur-rerend uitgangspunt voor de toekomst.”

Meer informatie over de coole oplossingen van Flowerwatch?www.flowerwatch.nl


AgroMag-XL-2-10.indd 74-75 03-06-09 15:33

De trend is overduidelijk: consumenten kiezen in groten getale voor voorver-pakte versproducten. Geen wonder dat de verpakkingswereld de laatste jaren grote ontwikkelingen doormaakt. Want een goede verpakking moet lang niet meer alleen het product beschermen, maar ook voldoen aan steeds hogere eisen op het gebied van presentatie en logistieke hand-ling. Daarnaast spelen gewicht en mili-eubelasting een steeds belangrijkere rol, deels uit motieven die samenhangen met maatschappelijk verantwoord onderne-

men, deels met het oog op de kostprijs. Om die reden is de ‘oervorm’ van de voorver-pakking –gemaakt van gebleekt karton of geperste houtpulp– duidelijk op z’n retour.

‘Er is een voortrekkersrol weggelegd voor de grote super-marktketens’

Deze verpakkingen zijn volgens de huidige maatstaven niet alleen te zwaar, maar ook sterk vervuilend in de productie en onvoldoende hygiënisch, omdat ze vocht opnemen en vasthouden. Het enige voordeel is de nogal ambach-telijke uitstraling, waardoor er nog steeds een bescheiden markt voor is.

De kracht van kunststofKunststofschalen hebben de markt veroverd. Het gaat daarbij om zogeheten homogene kunststoffen en om vari-anten die verschuimd zijn. Vooral dit verschuimde polystyreen heeft enorme voordelen: sterk, zeer licht, gering

grondstofverbruik en in een groot aan-tal vormen en kleuren uit te voeren. De grote nadruk op de ‘ecologische voet-afdruk’ van verpakkingen werkt in het voordeel van producenten van verschuim-de verpakkingsoplossingen. Zoals Depron BV uit Limburg. Directeur Siebe Sonnema wijst erop dat de wetgeving uitgaat van het principe: de vervuiler betaalt. “Daarbij geldt het gewicht als de basis van de aan-slag. Een kleine verpakker die acht miljoen verpakkingen per jaar verwerkt, kan door het gebruik van verschuimde schalen al gauw 12.000 euro netto per jaar besparen.”

Zien wat je kooptSamen met Engeland behoort Nederland tot de voorlopers in het gebruik van moderne verpakkingstechnieken. Gedeel-telijk komt dat door de grote exportstroom naar landen waar voedselveiligheid, consumentvriendelijke presentatie en milieubewustzijn een belangrijke rol spelen, zoals Japan. Maar ook het feit dat het gebruik van kunststofschalen en -folie veel groenteproducten duidelijk langer houdbaar maakt, is van invloed. Daardoor blijkt het goedkopere en milieuvriendelijke vervoer per geconditioneerde scheepscon-tainer steeds vaker een alternatief voor

Kunststof neemt in de verpakkingswereld steeds meer de plaats in van traditionele materialen als karton

en geperste houtpulp. Vooral de verschuimde variant levert een nieuwe generatie sterke, superlichte ver-

pakkingen op met duidelijke agrologistieke voordelen. De volgende doorbraak is al aangekondigd: kunst-

stof die volledig hernieuwbaar is. Maar zolang de kostprijs hoger is dan die van andere varianten, kijken

retailers eerst de kat uit de boom. En de overheid kijkt vooralsnog mee.

Consumenten kiezen steeds meer voor voorverpakte versproducten.

De huidige verpakkingen

zijn zwaar, vaak onvoldoende hygiënisch

en milieubelastend.

De verpakkingen van de toekomst zijn gemaakt van minerale grondstoffen, maar de

regelgeving hiervoor laat

op zich wachten.

Supermarktketens zouden innovatie in verpakkingen moeten oppakken

‘De consument kan er niet meer aan ruiken of erin knijpen, maar hij wil wél zien wat hij koopt’

Wachten op de omslag in de verpakkingsindustrie


AgroMag-XL-2-10.indd 76-77 03-06-09 15:33

The Greenery: wachten op de omslagThe Greenery is een internationaal opererend groente-, fruit- en paddestoelenconcern dat aan supermarkten, groothandel, catering en industrie levert. Het bedrijf is al in een vroeg stadium met producenten –waaronder Depron– in contact getreden om over de mogelijkheden van voornamelijk hernieuwbare verpakkingen te spreken. Ook is het bedrijf met afnemers aan tafel gaan zitten. Eén afnemer laat het volledige tomatensegment nu in hernieuwbare verpakkingsmaterialen verpakken met pla als belangrijkste grondstof. “De intentie was dat te gaan uitbreiden naar het volledige groenteassortiment”, zegt Arno Koot, manager Fust en Verpakking bij The Greenery. “Maar daar is enige stagnatie opgetreden. Deels komt dat door de meerkosten die deze verpakkingsvormen met zich meebrengen. Op zich zijn wij bereid een deel van die meerkosten voor onze rekening te nemen als dat kan leiden tot een ommezwaai van traditionele verpakkingen naar hernieuwbare verpakkingen. Maar ook de afnemer zal wat water bij de wijn moeten doen.”

Koot verwacht dat het groeiende bewustzijn bij de consument uiteindelijk de doorslag zal geven en dat retailers massaal overstag gaan. “De vraag is alleen wanneer dat gaat gebeuren. Mijn indruk is dat de hele keten volledig op de hoogte is van deze ontwikkelingen en dat iedereen klaar is om over te schakelen. Als het een budgetneutrale operatie was, was het allang gebeurd. Maar nu is het wachten op het eerste schaap dat de dam echt durft over te steken.”

dure en vervuilende luchtvracht. Waarom stapt ‘de markt’ dan nog niet massaal over op verschuimd kunststof als grondstof?

‘Nederland loopt voorop op het gebied van verpakkings - technieken’

Volgens Rob Nijgh, verpakkingsconsultant en agent voor Depron, heeft dat onder meer te maken met een zeker traditiona-lisme. “In het bijzonder bij voorgesneden producten blijkt de consument nog heel ouderwets: hij kan er niet meer aan ruiken of erin knijpen, maar hij wil wél zien wat hij koopt. Daarom blijven de zwaardere homogene kunststoffen vooralsnog een serieuze concurrent, want die kunnen ook in transparante vorm worden geleverd.”

KoudwatervreesVolgens directeur Sonnema van Depron leeft het thema bovendien nog niet echt bij de consument en heeft de verschuimende industrie in het verleden grote kansen laten liggen om het product te promoten. Hoewel er al lang geen milieubelastende drijfgassen meer worden gebruikt voor de productie van geschuimd kunststof, den-ken veel mensen nog steeds dat een ouder-wetse pulpverpakking milieuvriendelijker is. Nijgh bespeurt bovendien nog veel koud-watervrees bij de grote retailers en verpak-kers wat betreft het definitief overstappen op verschuimde verpakkingen. “Bepaalde voedingsmiddelen zitten nu eenmaal sinds jaar en dag in een bepaalde verpakking en dan is de switch naar een ander materiaal of een andere kleur niet snel gemaakt. Men erkent de voordelen maar als puntje bij paaltje komt, wordt er toch eerst naar de concurrent gekeken.” Volgens hem zouden vooral de grote supermarktketens wel wat meer een voortrekkersrol mogen vervullen. Aan de (technische) mogelijkheden ligt het in ieder geval niet, zegt Sonnema. Zo heeft Depron een vinding (Depron Dry®) gedaan die het mogelijk maakt vocht in de verpak-king op te nemen die bacterievorming tegengaat. Dat is belangrijk nu steeds meer producten rechtopstaand gepresenteerd worden in de koelschappen. Aan inno-vatie is in deze branche geen gebrek.”

Materiaal van de toekomstEen nadeel van verschuimd polystyreen is dat het materiaal zich weliswaar schoon

laat verbranden in een vuilverbran-dingsoven, maar in reguliere vorm zeer langzaam afbreekt. Depron richt haar aandacht daarom volop op hernieuwbare grondstoffen, oftewel op verpakkingen waarin in het geheel geen minerale grond-stoffen meer zijn gebruikt. Het gaat om een kunststofvariant die is gemaakt van polymelkzuur (pla), met grondstoffen uit agrarische nevenstromen zoals melkwei, resten van maiskolven en stro. Pla wordt al toegepast in de verpakkingsindustrie, maar nog niet in verschuimde vorm.

‘Aan innovatie is in deze branche geen gebrek’

Op die niche wil Depron zich de komende jaren gaan toeleggen. “We gaan investeren in een compleet nieuwe pla-productielijn die het beste van twee werelden combi-neert: volledig op basis van natuurlijke grondstoffen en toch met alle voordelen van verschuimde kunststof. Het is wat mij betreft het verpakkingsmateriaal van de toekomst, want het toepassings-gebied voor de producten is gigantisch.”

Nu de overheid nogPla is onder andere geschikt als verpak-kingsmateriaal voor groente, fruit, vlees, vleeswaren, vis en zuivelproducten. Het enige probleem is dat de kostprijs per kilogram hoger ligt dan die van traditionele varianten. Dat zou ten dele gecorrigeerd kunnen worden als de overheid geen verpakkingsbelasting meer zou heffen op deze innovatieve en milieuontlastende verpakkingen. Helaas, zegt Sonnema, is dat weer een brug te ver. “De overheid roept voortdurend dat we moeten werken aan dit soort alternatieven, maar laat jam-mer genoeg na zelf een duit in het zakje te doen door innovaties dan ook fiscaal of anderszins te stimuleren. Ik weet dat in de Verenigde Staten, in milieuopzicht toch niet het meest vooruitstrevende land ter wereld, al wetgeving is die het gebruik van pla voor sommige verpakkingen gewoon voorschrijft. Dat zou de weg zijn die de Nederlandse overheid ook zou moeten vol-gen, in plaats van af te wachten tot de retai-lers en verpakkers eindelijk zover zijn.”

Meer informatie over innovatief

en duurzaam verpakken

Kijk op www.depron.nl en www.thegreenery.nl


AgroMag-XL-2-10.indd 78-79 03-06-09 15:33

Streekproducten kopen bij de boer, maar dan in een winkel langs

de snelweg. Als het aan InnovatieNetwerk ligt, is Nederland straks

een aantal Streekstations rijker. De consument kan dan op deze

unieke locaties terecht voor verse groente en fruit en zelfs voor jam,

honing en zuivelproducten uit de regio. “Een kansrijk initiatief voor

boeren die zo een nieuw afzetkanaal vinden en voor de consument

die op weg naar huis kwaliteitsproducten kan inkopen. Maar het

landschap profiteert ook, die behoudt op deze manier zijn dynami-

sche karakter”, aldus Hiske Ridder van InnovatieNetwerk en be-

denkster van het concept Streekstations.

Streekstations bieden ambachtelijke landbouwproducten uit de regio.

Dit beperkt het aantal

‘voedselkilometers’.

Door meer diverse landbouwproductie komt

variëteit in landschap terug.

(LEI) blijkt namelijk dat op twee locaties in Nederland voldoende lokale producten beschikbaar zijn. Dat is van groot belang omdat de meerwaarde van Streeksta-tions zit in de hoge en onderscheidende kwaliteit van de regionale producten. De Dienst Landelijk Gebied (DLG) heeft bovendien drie snelweglocaties beschreven die als inspiratiebron voor Streeksta-tions dienen. Gelet is op veiligheid en doorstroming van het verkeer en op de mogelijkheden het gebied aantrekkelijker en publieksvriendelijker te maken.

Oplossingen zoekenZo’n vijftig enthousiaste mensen zijn nu actief betrokken bij de ontwikkeling. Het gaat om onder andere retaildeskundigen, overheidsambtenaars en ketenpartners. Zij werken aan het oplossen van diverse problemen op het gebied van wetgeving, logistiek, productie, afstemming van aanbod op de vraag en inrichting van de

winkels. Men richt zich nu op de kwestie hoe een Streekstation, onlosmakelijk verbonden aan de regionale keten, kan worden ingebracht in bestemmingsplan-nen. Diverse partijen zijn bovendien benaderd voor het verbinden van kennis en ervaringen. Zo buigt het Platform Agrolo-gistiek zich over duurzame lokale logistiek. Ridder: “Het moment dat straks ergens in Nederland een Streekstation kan worden geopend, komt daarmee steeds dichterbij.”

Meedenken over Streekstations?Wilt u meer informatie, wilt u meedenken of

zelf actief betrokken zijn bij het opzetten van

Streekstations, neem dan contact op met:

Hiske Ridder

[email protected]

06 17 39 14 30

www.streekstations.nl

www.innovatienetwerk.org

‘Streekstations maken de afstand tussen producent en consument letterlijk en figuurlijk een stuk kleiner'

De producten staan op schappen, tegen een aantrekkelijke egale achterwand. Tegen de stenen muren zijn ze op de glazen schappen goed zichtbaar.

Achter de balie en kassa zorgt een twee meter groot beeld van de omgeving voor een extra accent. Dit beeld kan per seizoen wisselen.

9

De producten staan op schappen, tegen een aantrekkelijke egale achterwand. Tegen de stenen muren zijn ze op de glazen schappen goed zichtbaar.

Achter de balie en kassa zorgt een twee meter groot beeld van de omgeving voor een extra accent. Dit beeld kan per seizoen wisselen.

9

Streekstations zijn impuls voor agrarische ondernemers en landschap in regio

Het belang van agrarische ondernemers die voor topkwa-liteit gaan, staat in dit initiatief centraal. Ridder: “Zij hebben straks direct zeggenschap over

‘hun’ Streekstation. Het is de bedoeling dat ze netwerken van producenten opzetten om de variatie, kwaliteit en continuïteit in de aanvoer van de producten te waar-borgen. En zij delen allemaal evenredig in het succes.” Streekstations is een initiatief van InnovatieNetwerk in samenwerking met verschillende partnerorganisaties.

Logistiek voordeelHet assortiment dat Streekstations gaan bieden, zal voor minstens vijftig procent bestaan uit ambachtelijke landbouw-producten uit de omringende regio. Een groot voordeel is dat via Streekstations producten worden afgezet in de regio zelf. Daardoor ontstaan er geen onnodige ‘voedselkilometers’. Ridder: “Nu pakken mensen de auto, de fiets of een ander vervoermiddel als ze rechtstreeks bij de boer verse en verwerkte producten willen kopen. Dat is soms een logistieke onderneming op zich, want niet iedereen woont bij een boer in de buurt. Met de komst van Streekstations komen regio-nale kwaliteitsproducten naar de klant toe, in plaats van andersom. De afstand tussen producent en consument wordt letterlijk en figuurlijk een stuk kleiner.”

Verhalend landschapDaarnaast komt de variëteit terug in het landschap. “Voor agrariërs loont het om zich te richten op een verscheidenheid aan bijzondere producten en minder op de bulkproductie. Overal wordt iets anders geproduceerd, waardoor er een dyna-misch, divers en streekeigen landschap ontstaat”, aldus Ridder. De agrarische sector in het achterland krijgt overigens een gezonde impuls groen impuls. Boeren worden gestimuleerd om op duurzame wijze kwaliteitsproducten te produceren. Het concept is zowel een investering in het landschap als in de mensen. De producten zorgen voor een nieuwe relatie tussen de klanten en hun omgeving. De producten vertellen immers het verhaal van de regio en zijn ondernemers. De borden die langs de snelweg verschijnen geven weggebruikers informatie over het gebied, dat niet langer meer anoniem is.

Op wegOp dit moment zijn de voorbereidingen voor het verwezenlijken van twee Streek-stations in volle gang. Uit onderzoek van het Landbouw Economisch Instituut

De boer komt naar u toe

Partnerorganisaties die betrokken zijn bij de ontwikkeling van Streekstations:

• Landbouw-Economisch Instituut

• Streekproducten Nederland

• C-Hay

• Landmarkt

• Stichting Ruraal Park

• DLG

• GZH

• MKB adviseurs

• Gemeente Houten

• Gemeente Nieuwegein

• Gemeente Midden-Delfland

• Taskforce Multifunctionele Landbouw

6

Een impressie van de achterkant van een streekstation, met uitzicht over het agrarisch land. Bron: C-hay.


AgroMag-XL-2-10.indd 80-81 03-06-09 15:34

ColofonDit Agrologistiek Magazine is een eenmalige uitgave van het Platform Agrologistiek, Ministerie van LNV, Postbus 20401, 2500 EK Den Haag, [email protected].

De teksten uit dit magazine mogen worden overgenomen. Bronvermelding is hierbij wel verplicht.

Redactionele bijdragen:Francoise van der BroekFrits H. EmmerikJaap HolwerdaHiske RidderBart van RatingenJacqueline RogersCees WagenaarJoost Zonneveld

Redactie: Jacqueline RogersFrits H. EmmerikAdvies: Harry Louwenaar, Maatschap voor communicatieEindredactie: Leene.txt, GoudaCorrectie: Taaladviesdienst Genootschap Onze Taal

Idee: Frits H. Emmerik, Den Haag en Karel Hoogteyling, Schiedam

Art direction en vormgeving:Hoogteyling BNO, Schiedam

Beeldmateriaal:VormVijf, Den HaagFlora Holland EeldeHoogteyling BNOHollandse HoogteInnovatieNetwerkGetty ImagesBart Versteeg, Den HaagDavid Rozemeyer, BredaEric van LokvenPlaatwerkfotografen DelftPhotowork, Gerard van Rossum

Drukwerk: Habo da CostaPapier: FSC-gecertificeerd; milieuvriendelijk biofolie: maisfolie, composteerbaar.

Met dank aan de volgende organisaties:AgroshipRestaurant de As, AmsterdamDepronDuurzame Logistiek (Connekt)EVOFlowerwatchFrugi VentaInnovatieNetwerkInHollandMakroMars FoodNEANederland Distributie LandProject ClientProvincie Zuid HollandTNO Business Unit Mobiliteit en LogistiekTransporeonVan der Geijn en PartnersVan der Put Fresh Cargo Handling BVVoedingscentrum

Met dank aan de initiatiefnemers van de pilotprojecten Agrologistiek:A1 Eiwitcorridor (Oost nv)Act Beyond Logistics (Amsterdam Airport Area)Agriport A7Betuwse Bloem Bedrijvenpark Zuid Groningen (Ten Kate Vetten)Flora Holland EeldeFlorilog (Flora Holland)Fresh CorridorGezinsbedrijven plusGreenport VenloKuijpers KipMijn BoerNieuw Gemengd BedrijfZuivelpark Hoogeveen (DOC kaas)

Hèt event in het Jaar van de Agrologstiek 2009

23 november, Rotterdam, 12.00 tot 17.00 uurGa naar de website www.agrologistiek.eu en meld je nu vast aan!

AGRLOGISTIEK2009 WINST UIT

Agrologo-2009.indd 1 21-01-2009 13:43:33

?

2009 het Jaar van de Agrologistiek wordt afgesloten met een congres op 23 november in Rotterdam van 12.00 tot 17.00 uur. Bent u nieuwsgierig geworden wat het jaar 2009 allemaal heeft opgeleverd, meldt u nu vast aan op www.Agrologistiek.nl !

Wilt u het Agrologistiek Magazine ontvangen of onder relaties verspreiden? Neem dan contact op met het Platform Agrologistiek via www. agrologistiek.eu. Via diezelfde website kunt u ook aangeven of u wilt meedenken en -doen om duurzame agrologistiek vorm te geven.

Foto: Hans Neleman / Getty Images82 Agrologistiek Magazine 2009 Winst uit Agrologistiek

AgroMag-XL-2-10.indd 82-83 03-06-09 15:34

Magazine Agrologistiek

Documents

Transcript of Magazine Agrologistiek