1

Maatschappelijke Business Case

Trajectzorg JeugdzorgPlus Groningen Mei 2014 Martje Folkertsma, onderzoeker Corin Potters-Kemp, In voor zorg! coach

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding………………………………………………………………………………………….. 3 1.1 Visie op trajectzorg Jeugdzorg Plus……………………………………………………………. 3 1.2 Perspectieven en trajecten……………………………………………………………………… 3 1.3 Wat is een Maatschappelijke Business Case…………………………………………………. 4 1.4 Leeswijzer………………………………………………………………………………………… 4

2. Perspectief van de cliënt (jongeren en hun ouders)……………………………………... 5 2.1 Jongeren in beeld………………………………………………………………………………… 5 2.1.1 Jongere A: Karin………………………………………………………………………… 5 2.1.2 Jongere B: Jasper……………………………………………………………………… 5 2.2 Voor en na het In voor zorg! Traject……………………………………………………………. 6 2.3 Effecten……………………………………………………………………………………………. 9 2.4 Aanbevelingen……………………………………………………………………………………. 9 3. Perspectief van professionals ……………………………………………………………….. 11 3.1 Voor en na het In voor zorg! traject…………………………………………………………….. 11 3.2 Effecten……………………………………………………………………………………………. 14 3.3 Aanbevelingen……………………………………………………………………………………. 14 4. Perspectief van organisaties…………………………………………………………………... 15 4.1 Voor en na het In voor zorg! traject…………………………………………………………….. 15 4.2 Effecten……………………………………………………………………………………………. 17 4.3 Aanbevelingen……………………………………………………………………………………. 17 5. Perspectief van de maatschappij……………………………………………………………… 18 5.1 Kosten en baten van het In voor zorg! traject…………………………………………………. 19 5.2 Voorbeeldcasus kostenbesparing……………………………………………………………… 21 5.2.1 Karin – traject terug naar huis…………………………………………………………. 21 5.2.2 Jasper – traject vervolgvoorziening…………………………………………………... 22 5.3 Aanbevelingen……………………………………………………………………………………. 24 Bijlage 1 Schematische weergave trajecten Bijlage 2 Processchema Bijlage 3 Maatschappelijke prijslijst

3

Inleiding In dit document beschrijven we een aantal onderdelen van de ‘maatschappelijke Business Case’ van trajectzorg voor jongeren met een risico op een indicatie voor Jeugdzorg

Plus en jongeren

die deze indicatie hebben gekregen. Deze trajectzorg is ontwikkeld en getest door Bureau Jeugdzorg Groningen, Wilster (onderdeel van Poortje jeugdinrichtingen) en Elker. Zij zijn hierbij ondersteund door het stimuleringsprogramma In voor zorg! van het ministerie van VWS dat ten doel heeft de langdurende zorg toekomstbestendig te maken. Het In voor zorg! traject is gestart in september 2012 en eindigt in mei 2014. Alle betrokkenen zien trajectzorg als een belangrijk middel om jongeren en hun ouders de zorg te kunnen blijven bieden die zij nodig hebben. Juist in een tijd dat de nadruk steeds meer komt te liggen op kosten, bezuinigingen en herschikking van financiële middelen is inzicht in de baten van belang. Cliëntvragen en maatschappelijke problemen beperken zich namelijk niet tot strikt gescheiden gebieden. Juist de samenhang van problemen en de daarbij te kiezen oplossingen vragen om een integrale en stelseloverstijgende benadering. Alleen dan zijn maatschappelijke baten te boeken en meerkosten te voorkomen. In deze Maatschappelijke Business Case beschrijven we een totaalbeeld van de trajectzorg vanuit de perspectieven van de cliënt, de professionals, de organisatie en de maatschappij. Op basis hiervan brengen we de kosten en baten voor zover mogelijk in beeld. De organisaties gebruiken de uitkomsten om de verdere ontwikkeling van hun beleid op te baseren en om de waarde van trajectzorg te verduidelijken naar samenwerkingspartners en financiers. Een vroegtijdige signalering is van groot belang om zo vroeg mogelijk de juiste en meest effectieve hulp te kunnen bieden. Daarom beperken de uitkomsten van de case zich niet tot de doelgroep Jeugdzorg Plus, maar biedt zij ingrediënten om eerder in het traject tot juiste analyse en zorgaanbod te komen. Hiermee biedt deze analyse, samen met de eindevaluatie In voor zorg! elementen voor inrichting van samenwerking in algemenere zin.

1.1 Visie op trajectzorg Jeugdzorg Plus Trajectzorg is een aansluitend geheel van wonen, behandeling, begeleiding en onderwijs waarin de jongere

onder eenduidige trajectcoördinatie kan toegroeien naar een stabiel niveau van maatschappelijk functioneren. Dit betekent dat:

Ouders/voogd, jongere en ketenpartners het hele traject gezamenlijk verantwoordelijk zijn en een beroep kunnen doen op elkaars expertise Het typeringsmodel jeugdzorgplus en/of Signs of Safety leidend zijn in de bepaling van het perspectief, behandeling en setting

Gestreefd wordt naar maximale continuïteit in het traject met doorlopende procesregie door Bureau Jeugdzorg en inhoudelijke regie door de behandelaars

1.2 Perspectieven en trajecten Zo vroeg mogelijk zetten de ketenpartners samen met de jongere en hun ouders een traject uit van

maximaal 1,5 jaar op basis van de vier perspectieven: Terug naar huis Zelfstandig wonen Vervolgvoorziening

Langer durende zorg Het traject wordt samengesteld op basis van wat jongeren en hun ouders nodig hebben ten aanzien van:

Wonen (thuis of elders)

Behandeling (gedrag/psyche, systeem, netwerk)

Dagbesteding (onderwijs, werk en vrije tijd)

Lokale omgeving/context De voortgang ten aanzien van deze onderdelen wordt op vastgestelde momenten getoetst en eventueel wordt het traject op grond hiervan bijgesteld, echter altijd in overleg met jongere, ouders en elkaar (zie hiervoor het schema in bijlage 1).

4

1.3 Wat is een Maatschappelijke Business Case (MBC)

Een MBC is een gestructureerde kosten-baten afweging waarin het economische én het maatschappelijke nut samenkomen. Deze MBC kijkt naar trajectzorg voor Jeugdzorg plus. Deze trajectzorg is niet statisch maar continu in ontwikkeling. De MBC zet haar kosten af tegen de te verwachten maatschappelijke baten. Zo heeft de maatschappij bijvoorbeeld baat bij vroegtijdige inzet van specialistische expertise om daarmee gesloten behandeling te voorkomen of te verkorten. Of intensivering van begeleiding ten aanzien van de dagbesteding om het schoolverzuim terug te dringen. Deze baten zijn gebaseerd op de maatschappelijke prijslijst (Effectencalculator, 2013), gebruikmakend van de uitkomsten van de pilot en expert opinions. De MBC is opgesteld door een extern onderzoeker in samenwerking met de In voor zorg! coach. Daarnaast heeft een klankbordgroep bestaande uit verschillende interne experts en een onderzoeker en tranchemanager van In voor zorg! kritisch meegelezen. Er is gebruik gemaakt van een door Ernst & Young in andere MBC’s toegepast model. Door een inzicht in de reële kosten van de trajectzorg en hun potentiële waarde in maatschappelijke baten kan een vergelijking gemaakt worden. Op deze wijze krijgen stakeholders en (potentiële) financiers een zo concreet mogelijk inzicht in de waarde van trajectzorg en de maatschappelijke effecten die zij ressorteert. Dit document dient als hulpmiddel voor verdere kwantificering van de processen in de jeugdzorg. Er worden concrete aanbevelingen gedaan om de effecten van In voor zorg! te kunnen meten. De effecten die in deze analyse worden beschreven zijn gedaan op basis van beredeneerde aannames, maar het strekt tot de aanbeveling om op een later moment een analyse met kwantitatieve gegevens te doen.

1.4 Leeswijzer Aan de hand van de volgende zes elementen van het traject dat de jongere doorloopt beschrijven we per perspectief hoe de situatie voor en na de invoering van In voor zorg! eruit ziet:

Analyse en perspectiefbepaling

Sociale systeem

Dagbesteding

Regie

Doorstroom

Traject In Hoofdstuk twee beschrijven we het perspectief van de cliënt. Allereerst door een beeld van enkele cliënten en het verloop van hun ontwikkeling te schetsen. Vervolgens beschrijven we de werkwijze voor en na In voor zorg! en sluiten we hoofdstuk twee af met de effecten van de nieuwe werkwijze en aanbevelingen voor registratie. In hoofdstuk drie brengen we de verschillen en effecten in beeld vanuit het perspectief van de professionals. In hoofdstuk vier doen we dat vanuit het perspectief van de organisaties. Gezamenlijk vormen de effecten de maatschappelijke waarde die we in hoofdstuk vijf samenvatten en zoveel mogelijk vertalen naar de kosten en baten.

We sluiten dit document af met conclusies over de maatschappelijke waarde van trajectzorg en wat nodig is om deze waarde verder te concretiseren.

5

2 Perspectief van de Cliënt In dit hoofdstuk wordt gekeken hoe de situatie was voor In voor zorg! en hoe de situatie is na In voor zorg!

vanuit het perspectief van de cliënt. Daarna wordt beschreven wat van beide situaties de effecten zijn voor

cliënten en er worden aanbevelingen gedaan om die effecten te kunnen meten.

2.1 Jongeren in beeld

De jongeren die in de In voor zorg!-trajecten terecht komen zijn vaak al met veel verschillende vormen van

jeugdzorg in aanraking gekomen, voordat de optie van JeugdzorgPlus

in zicht komt. Zij zijn gemiddeld 17 jaar

oud, vaak opgegroeid in een eenoudergezin en hebben wisselend contact met de andere ouder. In de

gezinnen spelen vaak psychische problemen of verslaving een rol. De ouders kunnen vaak moeilijk structuur

en sturing bieden aan de jongeren.

De jongeren vertonen vaak agressief en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Ze gaan over het algemeen

niet regelmatig naar school, dat wil zeggen dat ze veel spijbelen of verzuimen. Daarnaast speelt

middelengebruik een grote rol in de problematiek van de jongeren; ze blowen en drinken veel.

2.1.1 Karin

Karin is een meisje van 18 jaar. Zij is opgegroeid in een gezin met meerdere kinderen. Haar vader was

verslaafd en met regelmaat gedetineerd en haar moeder had wisselende partners. Karin komt uit een grote

familie, waardoor ze ook wel opgevangen wordt, maar niemand stemt iets met elkaar af. Dit zorgt voor veel

onduidelijkheid en loyaliteitsconflicten bij Karin en de andere kinderen uit het gezin. Karin heeft een IQ van

69, ze heeft een nare seksuele ervaring gehad in haar vroege jeugd en ze vertoont nu seksueel

grensoverschrijdend gedrag. Ze heeft een laag zelfbeeld, automutileert en spijbelt van school. Daarnaast

heeft ze gedragsproblemen en gebruikt ze drugs.

Karin heeft al verschillende soorten hulpverlening gehad. Ze heeft hulp gehad vanuit MEE en GGZ. Er is

opvoedondersteuning geweest, ze is naar een logeerhuis geweest om het gezin te ontlasten en ze heeft bij

haar oma gewoond. Daarna is ze naar een crisisplek gegaan, heeft ze een gesloten plek bij Harreveld gehad

en heeft ze hulp gehad bij een orthopedagogisch behandelcentrum. Op dit moment heeft ze een gesloten

plaatsing bij Wilster.

2.1.2 Jasper

Jasper is een jongen van 18 jaar. Hij woonde bij zijn moeder, stiefvader en halfbroertje en –zusje, maar hij

krijgt thuis weinig sturing en structuur. Hij heeft geen contact met zijn biologische vader. In een eerdere

relatie van zijn moeder was sprake van huiselijk geweld en Jasper was daar getuige van. Jasper heeft een

gedragsstoornis met antisociale trekken. Hij vertoont agressief gedrag op school en op straat en hij heeft

meerdere zware delicten gepleegd, zoals diefstal, mishandeling, overvallen en afpersing.

Jasper heeft verschillende soorten hulpverlening gehad. Eerst heeft hij agressieregulatietraining gehad en is

er gespecialiseerde gezinsondersteuning ingezet. Hij is opgenomen voor observatie en diagnostiek. In een

half jaar tijd heeft Jasper in drie crisisgroepen gezeten. Op dit moment is er thuisbegeleiding en heeft Jasper

een plaatsing en behandeling in Wilster.

6

2.2 Voor en na het In voor zorg! traject

Voor invoering van In voor zorg! Na invoering van In voor zorg!

Analyse en

perspectiefbepaling

- Jongeren en hun ouders werden in wisselende mate

betrokken bij de indicatiestelling

- Ouders werden betrokken bij beslissingen over het

hulpverleningstraject

- Ouders dienden het plan van aanpak te ondertekenen

- Er was onduidelijkheid over de hulpverlening, omdat

ouders contact hadden met verschillende hulpverleners

die vaak verschillende ideeën hadden over vervolghulp

en de inzet van gesloten zorg.

- Tijdens de indicatiestelling vindt een gesprek plaats waarbij

de jongere, ouders en professionals uit alle mogelijk

betrokken organisaties om tafel zitten (netwerkconferentie).

- Er is meer duidelijkheid en vertrouwen omdat alle

problemen, verwachtingen en rollen zijn uitgesproken en

vastgesteld in een plan waarvan alle organisaties op de

hoogte zijn.

- Er is meer aandacht voor elke individuele situatie en er

wordt minder volgens vaste regels gewerkt. Dit zorgt voor

meer goodwill bij de jongere.

Sociale systeem - De mate waarin de ouders bij het traject van de jongere

werden betrokken hing af van de doelen van het traject.

Voor In voor zorg! werd de ouderbegeleiding

vormgegeven vanuit de groep of Wilster (waar de jongere

zich op dat moment bevond).

- Gezinnen werden afhankelijk van de jeugdzorg, omdat ze

niet op eigen benen werden gezet.

- Er was een tegenstrijdigheid in de houding die

hulpverleners hadden ten opzichte van de ouders. Het

probleem van het gezin werd overgenomen door de

hulpverleners, dus de ouders droegen geen zorg voor

hun kind, maar de eindverantwoordelijkheid bij

beslissingen en keuzes werd wel bij de ouders

neergelegd.

- Er waren grote verschillen tussen hulpverleners in de

manier waarop zij aandacht besteedden aan kansen en

belemmeringen in het sociale systeem tijdens de

behandeling.

- Er wordt meer gericht op gezinsbehandeling in de

thuissituatie om uithuisplaatsing te voorkomen.

- Wanneer er sprake is van behandeling op een groep

worden ouders meer verantwoordelijk gemaakt en

betrokken bij beslissingen omtrent de jongere door een

gezinstherapeut die niet vanuit de groep/instelling werkt.

- Er wordt meer vraaggericht gewerkt. Hierbij wordt gericht

op de kracht, mogelijkheden en verantwoordelijkheid van

de ouders en het netwerk van de jongere, in plaats van dat

de problemen worden overgenomen door de instelling.

- Ouderbegeleiding wordt traject-overstijgend aangeboden in

plaats van per instelling. Dit zorgt voor minder onrust in het

gezin en meer vertrouwen in de hulpverleningsrelatie.

- Er wordt meer gericht gewerkt aan relaties met vrienden,

sportvereniging, familie en andere contacten. Hierdoor

worden negatieve en positieve factoren in het sociale

systeem meegenomen tijdens de behandeling. Dit zorgt

ervoor dat de jongere een netwerk heeft wanneer hij uit de

instelling komt.

Dagbesteding - Er was begeleiding bij de dagbesteding vanuit de

instelling waar de jongere werd behandeld. De aanpak

van deze begeleiding verschilde per instelling.

- Tijdens het opstellen van het plan van aanpak is aandacht

voor de dagbesteding. Hierdoor is iedereen in de keten op

de hoogte van de dagbesteding en de afspraken die

7

- De school hing af van de instelling waar de jongere werd

behandeld. Als een jongere in Wilster zat ging hij/zij

meestal naar de interne school; bij Elker of thuis naar de

externe school.

- Er vond bij overgang van Wilster naar een andere

instelling of naar huis ook een wisseling van de interne

naar de externe school plaats.

- Er was wel communicatie tussen instellingen, scholen en

evt. werkgever, maar deze communicatie werd vaak te

laat opgestart. Hierdoor kwam de verantwoordelijkheid

grotendeels bij de jongeren te liggen.

daarover worden gemaakt.

- Er is meer overlap en intensievere voorbereiding bij de

overgang van een interne naar een externe school.

Hierdoor is de jongere beter voorbereid op wat er gaat

veranderen.

- Er is meer afstemming en begrip tussen zorg en onderwijs,

waardoor de jongere vanuit beide kan worden ondersteund.

- Er is meer duidelijkheid voor de jongere omdat er nu vooraf

één aanpak is vastgesteld. Hierdoor zijn er minder

verschillen tussen organisaties, hebben ze meer structuur

en weten jongeren beter waar ze aan toe zijn.

Regie - Er was geen sprake van een doorlopend traject, maar het

was opgeknipt in delen waarbij elke instelling zijn eigen

traject had.

- Het was niet duidelijk wie voor welk deel van de zorg

verantwoordelijk was. Dit zorgde ervoor dat ouders en

jongeren niet wisten bij wie ze met vragen of problemen

terecht konden.

- Er was veel wisseling van hulpverleners en elke keer als

de jongere naar een nieuwe instelling ging werd er

opnieuw een analyse van de jongere gemaakt. Dit zorgde

voor wantrouwen bij de jongere en ouders.

- De ouders worden meer betrokken en hebben meer regie

bij beslissingen ten aanzien van het traject.

- Doordat de rollen zijn vastgelegd is het duidelijk wat de

jongere en ouders van wie kunnen verwachten.

- Jongeren krijgen meer individuele aandacht doordat ze een

vast aanspreekpunt vanuit BJZ hebben gedurende het

gehele traject.

- Er is meer grip op het traject omdat één persoon het

overzicht heeft.

Doorstroom - Op basis van fasen (Wilster) of niveaukaarten (Elker)

werd bepaald of een jongere kon doorstromen in het

traject. Als een jongere alle fasen had doorlopen in de

ene instelling, begon hij/zij weer ‘onderaan’ bij de

volgende instelling. Dit was frustrerend voor jongeren.

- Er was geen tijdsplanning voorafgaand aan het traject. Dit

zorgt voor veel onduidelijkheid voor de jongeren.

- Tijdens de overgangen lag de nadruk op de

randvoorwaarden (financiering, machtiging,

beschikbaarheid en acceptatie voor de

vervolgbehandeling). Hierdoor was er minder aandacht

voor de inhoud en de emotionele impact die de

overgangen op de jongeren hadden.

- Er wordt meer gericht op de interne motivatie van de

jongeren. Bij Wilster wordt nog gebruik gemaakt van de

fasen omdat in het begin van het traject de interne

motivatie nog ontbreekt. Elker laat de niveaus meer los en

richt zich meer op de individuele situatie en afspraken die

eerder (bijvoorbeeld in Wilster) met de jongere zijn

gemaakt.

- Voor de doorstroom betekent dit dat de jongere niet meer

aan alle voorwaarden die Elker stelt hoeft te voldoen, maar

dat er meer wordt gekeken naar waar de jongere aan toe is

op basis van de individuele situatie en afspraken.

- Er wordt meer aandacht besteed aan de emotionele impact

van de overgangen op de jongeren. Bijvoorbeeld een

8

- Jongeren kregen na overgang naar Elker opeens meer

verantwoordelijkheden dan ze bij Wilster hadden. Veel

jongeren konden deze verantwoordelijkheden niet aan.

- Er was weinig begrip voor en ruimte om terug te vallen in

oud gedrag. De veronderstelling heerste dat als een

jongere werd behandeld, hij het oude gedrag niet meer

mocht laten zien.

verhuizing gebeurt niet meer even tussendoor, maar er

wordt meer aandacht besteed aan dat het een bijzondere

gebeurtenis is voor de jongere.

- Terugval in het oude gedrag wordt gezien als iets wat bij

het leerproces hoort. Er wordt minder paniekerig op

gereageerd en de jongere kan vaker blijven in de

zorgsituatie waar hij in zit, zonder terug te gaan naar

gesloten zorg of naar een groep.

Traject - Er werd gestreefd naar een perfecte situatie, waarbij de

jongere aan voorwaarden moest voldoen om verder te

kunnen in het zorgtraject.

- Er waren grote verschillen in de mate van

verantwoordelijkheid die bij de jongere komt te liggen

tussen de verschillende organisaties.

- Er wordt niet meer gestreefd naar een perfecte situatie,

maar gezocht naar oplossingen om tot een werkbare

situatie te komen. Hierbij is het uitgangspunt dat een

situatie die onacceptabel is naar een acceptabel niveau

moet.

- In voor zorg! helpt in het proces van problematiseren naar

normaliseren. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar wat

wel en niet werkt, maar naar wat er nodig is. Hulpverleners

laten hierdoor ouders meer in hun waarde en ze zorgen dat

ouders de kans krijgen om te laten zien wat ze kunnen.

Iedereen wordt meer in zijn kracht gezet.

- Veel ouders weten niet wat normaal (puber)gedrag is, en

wat onder probleemgedrag valt. Gedragswetenschappers

geven aan dat de focus hier nog meer op zou mogen

liggen.

- De jongeren konden de verantwoordelijkheid die kwam

kijken bij de overstappen niet goed aan, maar er werd pas

gehandeld als het al misging. Nu wordt er meer gekeken

hoe problemen voorkomen kunnen worden.

9

2.3 Effecten

Effecten voor

- Hulpverleners durfden de zorg en verantwoordelijkheid niet over te laten aan de ouders of het

netwerk van de jongere. Dat leidde ertoe dat jongeren langer in zorg bleven, omdat gezinnen

afhankelijk werden van de hulpverlening.

- Bij overgang van Wilster naar Elker moest de jongere verhuizen, overstappen naar een externe

school en nieuwe vrijetijdsbesteding zoeken (bijvoorbeeld een nieuwe sportclub). Het streven was

wel om dit dakpansgewijs, dus niet alle overstappen in een keer, te laten verlopen, maar dat lukte

nog te weinig. Dit zorgde vaak voor uitval van school of terugval in oud gedrag.

- Organisaties dachten en handelden vanuit hun eigen kader (aanbodgericht) wat ertoe leidde dat

jongeren geen doorlopend traject hadden. De onduidelijkheid over een vervolgplek/-behandeling en

of er überhaupt wel een vervolgplek mogelijk was zorgde voor spanning en demotivatie bij jongeren.

Effecten na

- Ouders worden actiever betrokken en krijgen meer de regie en verantwoordelijkheid over het traject

dat de jongere aflegt. Wanneer de hulpverleners ouders meer regie en verantwoordelijkheid durven

te geven, krijgen ouders de kans om te leren de zorg voor de jongere op te pakken. Het

ondersteunen van gezinnen, in plaats van het over nemen van het probleem door de instantie, zorgt

ervoor dat ouders sneller in hun eigen kracht komen te staan en dat gezinnen minder afhankelijk zijn

van de hulpverlening. Uiteindelijk leidt dit tot minder lange zorgtrajecten.

- De overgangen voor jongeren zijn minder rigoureus, waardoor een jongere kan wennen aan de

nieuwe situatie. Een jongere hoeft nu bij de overgang van Wilster naar Elker niet per sé over te

stappen naar een externe school, dit verschilt per situatie. Dit leidt ertoe dat de jongere kan wennen

aan de nieuwe situatie en dat er minder schooluitval plaatsvindt.

- Door meer te richten op gezinsbehandeling in de thuissituatie is er meer ambulante zorg en minder

residentiële zorg. Meer jongeren kunnen thuis blijven wonen of weer thuis wonen.

- Er zijn minder en minder lange gesloten jeugdzorgopnames.

- Er is meer duidelijkheid en continuïteit in het traject. Dit zorgt ervoor dat de motivatie en het

zelfvertrouwen van de jongeren groter wordt.

2.4 Aanbevelingen

De aanbevelingen die in dit rapport worden gedaan zijn gericht op registratie van processen. Hiermee wordt

beoogd dat meetbaarheid van deze processen kan dienen als basis voor beleidsdoeleinden en onderzoek.

- De afspraken die in de netwerkconferentie1 worden gemaakt dienen te worden bijgehouden. Hieraan

valt te zien in hoeverre de verantwoordelijkheid en regie bij de ouders en eventueel andere personen

in het sociale netwerk ligt. Hiermee kun je de mate van betrokkenheid van de ouders bij de zorg van

de jongere meten in verhouding tot die van de hulpverleners. Deze betrokkenheid blijkt bijvoorbeeld

in de mate van betrokkenheid bij de zorg voor de jongere, de mate van deelname aan de

behandeling (gezinstherapie oid), of de jongere thuis of in een instelling verblijft, etc.

- Om te kunnen meten of door het ondersteunen van ouders de zorgtrajecten minder lang duren of dat

goedkopere zorg kan worden ingezet, moet er een voor en na meting komen van de mate van steun

1 De netwerkconferentie is het eerste gesprek om de hulpvraag van de jongere vast te stellen. Dit gesprek wordt

georganiseerd door een medewerker van BJZ. Bij het netwerkgesprek zijn de jongere, ouders en hulpverleners uit

alle mogelijk bij het traject betrokken organisaties aanwezig.

10

aan de ouders en de behandelduur en intensiteit van de jongeren. De steun valt bijvoorbeeld vast te

leggen door te kijken naar de duur en intensiteit van de betrokkenheid van een gezinsbegeleider, of

andere ondersteuning die het gezin kan ontvangen.

- Om het effect van de behandeling van de jongere te meten is het goed om een aantal zaken die

wijzen op een stabiel leven te monitoren. Het is daarbij goed om te kijken naar de schoolsituatie, ook

na het verlaten van de instelling (en zelfs na afloop van het traject), en bijvoorbeeld de stabiliteit van

de woonplek en eventueel andere dagbesteding.

- Om de mate van schooluitval door de overgangen in hulpverlening te meten moet naast de

schoolsituatie worden bijgehouden hoe wisselingen in de zorg verlopen voor de jongere. Er zou

bijvoorbeeld moeten worden geregistreerd hoe een jongere omgaat met deze wisselingen. Er zou

bijvoorbeeld gevraagd kunnen worden aan de jongeren hoe zij deze overgangen ervaren en wat de

invloed van de overgangen op hun dagelijks leven (schoolsituatie) is.

- Om te meten of er sprake is van meer ambulante zorg en minder residentiële zorg, moet een voor

en na meting van de mate en duur van residentiële zorg en ambulante zorg plaatsvinden.

- Om te meten of er een afname van gesloten jeugdzorg en een afname van de duur van gesloten

jeugdzorg heeft plaatsgevonden moet een voor en na meting van de percentages van inzet en

gemiddelde duur van gesloten jeugdzorg plaatsvinden.

11

3 Perspectief van de Professional

In dit hoofdstuk wordt gekeken hoe de situatie was voor In voor zorg! en hoe de situatie is na In voor zorg! vanuit het perspectief van de professional. Daarna wordt

beschreven wat van beide situaties de effecten zijn voor professionals en er worden aanbevelingen gedaan om die effecten te kunnen meten.

3.1 Voor en na het In voor zorg! traject

Voor invoering van In voor zorg! Na invoering van In voor zorg!

Analyse en

perspectiefbepaling

- De indicatie werd gedaan door een hulpverlener en

gedragswetenschapper van BJZ, na de indicatie ging een

hulpverlener van de instelling waar de jongere zorg kreeg

verder met de case.

- Er was geen gevoel van gezamenlijke

verantwoordelijkheid bij de professionals, omdat er weinig

samenwerking was.

- Er wordt soms gesloten jeugdzorg ingezet vanuit

handelsverlegenheid of het niet zien van een andere

oplossing binnen de open jeugdzorg.

- Professionals van alle mogelijk betrokken organisaties

nemen deel aan een netwerkconferentie samen met de

ouders en de jongere.

- Er is meer gezamenlijke verantwoordelijkheid, openheid en

betrokkenheid bij het hulpverleningsplan, omdat iedereen

ervan op de hoogte is en heeft meegewerkt aan het

opstellen van het plan.

- Er wordt minder snel gekeken naar gesloten jeugdzorg als

oplossing, door de intensievere samenwerking en het

grotere gevoel van verantwoordelijkheid vanaf het begin.

- Er is meer duidelijkheid over het traject dat de jongere zal

afleggen. De professionals weten met wie ze te maken

hebben/krijgen, dit zorgt voor minder verrassingen.

- De rol en de taken die iedere professional heeft tijdens het

traject van de jongere is duidelijk besproken en vastgelegd.

- De netwerkconferentie zorgt ervoor dat er voor de

professional eerder, al voor plaatsing, duidelijkheid is. Ze

weten welke jongere er komt en kunnen zich hierop

voorbereiden.

Sociale systeem - Hulpverleners waren beschermend naar de jongeren en

namen veel verantwoordelijkheid op zich. Ze waren bang

om foute beslissingen te maken en om de

verantwoordelijkheid bij het sociale systeem neer te

leggen. Hierdoor bleven jongeren langer in zorg.

- Elke instelling maakte opnieuw een analyse van het

sociale systeem, daarbij werd gekeken naar de

mogelijkheid om positieve factoren in het netwerk te

- Hulpverleners durven meer verantwoordelijkheid bij het

sociale systeem neer te leggen. Er is minder

handelsverlegenheid, doordat de verantwoordelijkheid met

het hele team van professionals wordt gedeeld.

- Er wordt een hulpverlener gekoppeld aan het gezin. Dit

zorgt ervoor dat er meer consistentie is in de zorg.

- Hulpverleners redeneren meer vanuit het gezin in plaats

van uit de regels van de organisatie. De hulpverlening

12

ondersteunen.

- BJZ betrok de ouders weinig bij de indicatiestelling en

had de neiging om het probleem van de ouders over te

nemen en op te willen lossen.

- Er waren grote verschillen tussen de professionals in de

verschillende instellingen in de manier waarop zij het

hulpverleningsplan interpreteerden en omgingen met de

hulpverlening, dit zorgde ervoor dat ouders minder

vertrouwen hadden in de hulpverlening.

wordt nu meer als ondersteuning van het gezin gezien.

- Er wordt meer gedacht vanuit het systeem, waardoor

iedereen in de omgeving meer betrokken wordt bij de

hulpverlening van de jongere.

- Doordat alles is besproken in het hele betrokken team van

professionals, wordt er één lijn van hulpverlening

nagestreefd. Dit zorgt ervoor dat de professionals

betrouwbaarder overkomen richting de ouders.

Dagbesteding - De samenwerking tussen de school en de instelling was

sterk afhankelijk van de personen die betrokken waren.

Hierbij speelde een grote rol in welke mate de mentor van

school en de begeleider vanuit de instelling initiatief

toonden.

- Het is de bedoeling dat de mentor van school door In voor

Zorg meer betrokken wordt bij het hulpverleningstraject. De

mentor zou bijvoorbeeld aanwezig moeten zijn bij

netwerkgesprekken en moeten overleggen met de

begeleider vanuit de instelling of de loopbaancoach.

Regie - De professional van BJZ nam niet altijd de regie op zich,

ook al was vastgelegd dat de regie bij hem zou moeten

liggen.

- Als een jongere naar Wilster ging, nam de

gedragswetenschapper van Wilster de regie op zich.

- Binnen Elker nam de mentor van de jongere de regie op

zich.

- Doordat elke instelling de regie op zich nam als de

jongere bij hen kwam, ontbrak de overstijgende regie van

BJZ over de trajecten.

- De regie ligt bij BJZ, BJZ neemt deze verantwoordelijkheid

nu ook duidelijker op zich, omdat het is besproken en

vastgelegd.

- Door de samenwerking is het proces van de jongere

makkelijker te managen. Er is bijvoorbeeld minder paniek

als iets even niet helemaal volgens plan gaat, maar

gezamenlijk wordt weer gewerkt naar de oorspronkelijke lijn

van het plan.

Doorstroom - Als een jongere overging naar een andere instelling kreeg

hij daar nieuwe begeleiders, contactpersonen en

hulpverleners. Dit werd per instelling geregeld en niet per

traject.

- Professionals waren erop gericht dat de jongere aan

voorwaarden moesten voldoen om door te kunnen

stromen in de zorg.

- Doordat professionals al vanaf het begin betrokken zijn bij

het traject, kan er ook een plan worden gemaakt voor de

overgangen in de zorg waar de jongere mee te maken

krijgt. Dit zorgt ervoor dat de overgang minder groot is en

dat jongeren minder uitvallen uit het traject.

- Wanneer een professional betrokken is bij het gezin of de

jongere, wordt gekeken of deze gedurende het hele traject

betrokken kan blijven, ook bij overgang naar een andere

instelling.

- Professionals hebben meer aandacht voor de individuele

situatie van de jongere. De jongeren hoeven niet meer aan

13

vastgestelde eisen van de instelling te voldoen, maar er

wordt per situatie bekeken wat de jongere aankan en of hij

toe is aan de volgende fase van zorg.

Traject - Er was veel onbegrip tussen medewerkers van

verschillende organisaties over de werkwijze en iedereen

had verschillende ideeën over wat nodig was, daardoor

ontstond verwarring over het traject en was er weinig

samenwerking.

- Er was veel frustratie onder medewerkers omdat niet

duidelijk was wie welke rol vervulde en wie waarvoor

verantwoordelijk was.

- Door de netwerkconferentie zijn de verwachtingen over de

werkwijze en verantwoordelijkheden uitgesproken. Dit zorgt

voor minder verwarring en irritaties tussen de professionals.

- Doordat er meer ruimte is voor samenwerking en doordat er

meer aandacht is voor de individuele jongere, geven

professionals aan zich meer betrokken te voelen. Dit zorgt

ervoor dat ze ook meer initiatief tonen en bereid zijn om

zich voor de jongere in te zetten.

14

3.2 Effecten

Effecten voor

- Door onduidelijkheid en weinig samenwerking tussen professionals uit verschillende organisaties

was er frustratie over elkaars werkwijze. Dit bemoeilijkte de samenwerking.

- Door grote verschillen tussen professionals kregen ouders minder vertrouwen in de hulpverlening.

Dit zorgde ervoor dat ouders minder makkelijk meewerken met de professional en dat de

samenwerking lastiger verloopt.

- Professionals waren meer tijd kwijt aan crisismanagement, er was meer stress en minder in te

plannen zorg door slechte voorbereiding van de overgangen en ad hoc werken. Professionals lieten

zich meer leiden door crises en werkten minder trajectmatig.

Effecten na

- Het van begin af aan betrokken zijn bij een jongere heeft geleid tot een meer gezamenlijk

commitment van alle partijen en een betere samenwerking tussen partijen.

- Door de netwerkconferentie met alle betrokken partijen is er meer openheid en duidelijkheid over het

traject en ieders rol hierin. Daarnaast zijn er door de openheid minder frustraties en verwijten tussen

professionals. Dit zorgt voor een betere samenwerking.

- Door de netwerkconferentie hoeven professionals niet steeds weer een nieuwe analyse te maken

als een jongere naar een nieuwe instelling gaat. Iedereen is op de hoogte van de analyse die in het

begin van het traject is gemaakt. Dit bespaart tijd op het zorgtraject van de jongere.

3.3 Aanbevelingen

De aanbevelingen die in dit rapport worden gedaan zijn gericht op registratie van processen. Hiermee wordt

beoogd dat meetbaarheid van deze processen kan dienen als basis voor beleidsdoeleinden en onderzoek.

- De trajectcoördinator kan na afloop een digitale evaluatie schrijven over de samenwerking tussen de

ketenpartners. Hierin moeten bijvoorbeeld de samenwerking, betrokkenheid, de mate waarin

iedereen zich aan afspraken houdt, vorm van contact/afstemming voor handelen in crises etc. aan

de orde komen.

- De trajectcoördinator kan na afloop met de ouders en de jongere een evaluatieformulier van het

hulpverleningstraject invullen om de zorg en samenwerking te bespreken.

- Om te kunnen vaststellen dat de netwerkconferentie later in het traject tijd bespaart, moet worden

gemeten hoeveel tijd er nu aan de analyses wordt besteed en hoe veel tijd het kost om iedereen bij

elkaar te krijgen voor een netwerkconferentie.

15

4 Perspectief van de Organisaties

In dit hoofdstuk wordt gekeken hoe de situatie was voor In voor zorg! en hoe de situatie is na In voor zorg! vanuit het perspectief van de organisaties in de keten.

Daarna wordt beschreven wat van beide situaties de effecten zijn voor organisaties en er worden aanbevelingen gedaan om die effecten te kunnen meten.

4.1 Voor en na het In voor zorg! traject

Voor invoering van In voor zorg! Na invoering van In voor zorg!

Analyse en

perspectiefbepaling

- BJZ deed de analyse en stelde een hulpverleningsplan

op voor de jongere.

- Elker en Wilster hadden een adviserende rol bij het

opstellen van het hulpverleningsplan, maar waren niet

actief betrokken.

- Er waren verschillen in visie (bijvoorbeeld over wanneer

gesloten jeugdzorg moest worden ingezet).

- De organisaties voelden geen gezamenlijke

verantwoordelijkheid voor het hulpverleningsplan.

- Alle organisaties zijn vanaf de indicatie actief betrokken in

de vorm van een netwerkgesprek met de ouders en

jongeren.

- Er wordt gezamenlijk gekeken welke organisatie welke

hulp kan bieden. Hierdoor worden de krachten van de

organisaties gebundeld in het hulpverleningstraject en is

er minder herhaling in het traject van de jongere. Dit zorgt

voor minder frustraties en onbegrip.

- Door de samenwerking en het overleg is er een meer

gezamenlijke visie van waaruit de organisaties werken.

Sociale systeem - Er was bij organisaties weinig aandacht voor de

gevolgen van de wisselingen van hulpverlening voor de

jongeren, hun ouders en andere betrokkenen. Dit leidde

ertoe dat er meer verschillende hulpverleners betrokken

waren bij de zorg en dat ouders minder vertrouwen

hadden in de hulpverleningsorganisaties.

- De houding van organisaties is meer gericht op het

sociale systeem van de jongere. Organisatiebelang staat

niet meer voorop, maar de focus ligt meer op de

betrokken mensen. Dit kan ervoor zorgen dat meerdere

organisaties op een zelfde moment zorg verlenen aan het

gezin om wisseling van hulpverleners te voorkomen.

Dagbesteding - De begeleiding bij de dagbesteding was niet

doorlopend, maar per instelling geregeld. Dit zorgde

ervoor dat er geen overstijgende begeleiding bij de

dagbesteding was gedurende het hele traject van de

jongere.

- Er was contact tussen school en de instellingen, maar

dit contact kwam vaak pas op gang als het

hulpverleningstraject als gestart was. Dit zorgde ervoor

dat niet alle problemen werden ondervangen tijdens de

indicatiestelling.

- Scholen en instellingen hadden vaak verschillende

- Er is nu meer doorlopende dagbesteding gedurende het

traject. Het is de bedoeling dat wanneer een jongere van

instelling wisselt, de begeleiding zo veel mogelijk gelijk

kan blijven.

- School is nu vanaf de indicatiestelling betrokken. Dit zorgt

ervoor dat de school mee kan denken over wat de jongere

nodig heeft. Door vroeg in het traject betrokken te worden

heeft de school een meer flexibele houding. Dit zorgt

ervoor dat een jongere vaker op zijn/haar school kan

blijven ingeschreven, ook wanneer hij/zij zorg krijgt in een

instelling.

16

belangen. Instellingen wilden graag dat de jongere naar

school ging en een dagbesteding hadden, maar scholen

worden afgerekend op hun slagingspercentages. Het

was daarom voor een school niet aantrekkelijk om een

jongere die van Portalis kwam aan te nemen.

- Wanneer de jongere op een externe school kan blijven

voorkomt dit later problemen met zoeken naar een school

en plaatsing.

- Portalis is op zoek naar samenwerking met externe

scholen zodat de overgang soepel kan verlopen.

Regie - Op papier lag de regie bij BJZ, maar deze overstijgende

regie ontbrak vaak. Daardoor nam elke organisatie de

regie over zijn eigen deel van de zorg in het traject.

- Er was onenigheid tussen organisaties over het verschil

in de werkwijzen. Dit zorgde ervoor dat de communicatie

tussen organisaties vaak in de verwijtende sfeer verliep.

- Vanaf het begin trekt BJZ de regie naar zich toe. BJZ

regelt en faciliteert de overleggen waarbij alle organisaties

aanwezig zijn, bewaakt de lijn van het hulpverleningsplan

en is vast aanspreekpunt voor de jongere en ouders.

Omdat op papier staat vastgelegd dat BJZ deze regie

heeft, wordt dit ook geaccepteerd.

- In de netwerkoverleggen wordt vastgesteld wie waarvoor

verantwoordelijk is. Dit zorgt voor duidelijkheid en

openheid in de communicatie tussen organisaties.

Doorstroom - Als een jongere naar een nieuwe instelling ging, trok de

oude instelling zijn handen van de zorg af. Dit zorgde

voor plotselinge overgangen die vaak te veel

verantwoordelijkheid voor de jongere met zich

meebrachten.

- Er waren grote verschillen tussen de organisaties in de

mate van verantwoordelijkheid die zij bij de jongeren

neerlegden.

- Wilster en Elker gebruikten fasen die de jongeren

doorliepen. Dit zorgde ervoor dat als een jongere bij

Wilster alle fasen had doorlopen hij bij Elker weer

opnieuw moest beginnen in een fase 1. Dit leverde veel

frustratie op.

- Er is meer samenwerking en voorbereiding tussen

organisaties bij de overgangen van zorg. Als en jongere

overgaat naar een andere instelling is de vervolginstelling

vooraf al betrokken bij de zorg van de jongere. Dit zorgt

voor meer overleg en duidelijkheid en een minder grote

stap voor de jongere.

- Elker laat de niveaus die de jongeren moesten doorlopen

meer los. Dit voorkomt frustraties bij de jongere.

Traject - Veel scheiding tussen de organisaties. Iedere instelling

nam zijn deel van de behandeling voor zich, maar er

was weinig overleg tussen de instellingen.

- Instellingen zijn vanaf het begin betrokken bij het traject

dat de jongere aflegt.

- Er heeft een fusie plaatsgevonden tussen Het Poortje en

Elker met het doel meer samen te werken door een

bundeling van kennis om zo de effectiviteit en kwaliteit

van zorg te verbeteren.

- Instellingen kijken meer mee met elkaar in plaats van dat

ze alleen naar hun eigen stukje van het traject kijken.

17

4.2 Effecten

Effecten voor

- Doordat organisaties met name naar hun eigen stuk zorg in de keten keken was er weinig

samenwerking en openheid tussen organisaties.

- Denken in het belang van de organisatie stond soms voorop en dat stond het belang van de jongere

en ouders in de weg.

Effecten na

- Er is meer contact tussen de hulpverleningsinstellingen en de school van de jongere. Dit leidt er

vaker toe dat een jongere op de school kan blijven waar hij op het moment van starten van de zorg

zit.

- Er is meer samenwerking tussen organisaties en een fusie tussen Het Poortje en Elker. Organisaties

zijn zich meer bewust van dat zij onderdeel zijn van een keten en dat samenwerking daarbij een

noodzakelijkheid is.

- Cliëntperspectief is meer leidend geworden en daardoor stappen organisaties over hun eigen

grenzen heen in het belang van de jongere en zijn/haar ouders.

4.3 Aanbevelingen

De aanbevelingen die in dit rapport worden gedaan zijn gericht op registratie van processen. Hiermee wordt

beoogd dat meetbaarheid van deze processen kan dienen als basis voor beleidsdoeleinden en onderzoek.

- Om te meten of een jongere minder vaak van school wisselt is het nodig om te monitoren hoe de

schoolsituatie van de jongeren is op verschillende momenten in en na het zorgtraject.

18

5 Maatschappelijk perspectief

In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de kosten en de baten van In voor zorg! zijn. Eerst wordt er in een

overzicht weergegeven waar de precieze kosten en baten in zitten en vervolgens wordt aan de hand van

twee voorbeelden getoond hoe de trajecten van een jongere in de oude en de nieuwe situatie van elkaar

kunnen verschillen.

De kosten van de In voor zorg! werkwijze liggen met name in een netwerkberaad, de vroegtijdige inzet van

specialistische expertise, intensieve behandeling van de thuissituatie en de intensivering van begeleiding

van de overgangsmomenten, waarvoor een tijdsinvestering van de instellingen en professionals nodig is.

Op basis van de ervaringen in de pilot is het aannemelijk ervan uit te gaan dat bovengenoemde

investeringen leiden tot goedkopere en meer succesvolle trajecten.

In dit hoofdstuk maken we zoveel mogelijk inzichtelijk waar de kosten en besparingen vallen. Nadat we de

investeringen en opbrengsten inhoudelijk op een rij hebben gezet werken we aan de hand van twee

voorbeelden uit wat dit kwantitatief kan betekenen.

Uit dit hoofdstuk blijkt ook hoe lastig het is om de opbrengsten kwantitatief inzichtelijk te maken. Daarom

sluiten we het af met een aantal aanbevelingen die een vervolg kunnen geven aan de basis die met deze

business case is gelegd.

19

5.1 Kosten en baten van het In voor zorg! traject Kosten Baten

Netwerkconferentie

Bundeling van

expertise

Begeleiding van de

overgangen in zorg

Er vindt een intensivering van de samenwerking

plaats. Doordat alle organisaties waarmee de jongere

in aanraking kan komen vanaf het begin betrokken

zijn, zijn ze ook voor langere tijd betrokken bij de

jongeren. Dit van begin af aan betrokken zijn bij het

traject vergt daarom een tijdsinvestering van de

organisaties en professionals. Deze kosten kunnen

variëren en zijn afhankelijk van welke professionals

aanwezig zijn. De inzet van een maatschappelijk

werker kost bijvoorbeeld gemiddeld 65 euro per uur*,

een psycholoog kost gemiddeld 80 euro per uur*.

Doordat er wordt gekeken welke organisatie welke

expertise toe kan voegen in het traject van de

jongere, kan het zijn dat organisaties op

verschillende momenten in het traject betrokken

worden. Professionals gaan meer tijd investeren in

overleggen met elkaar om de samenwerking goed te

laten verlopen.

Bij bijvoorbeeld een overgang van Wilster naar Elker

worden beide organisaties meer betrokken om de

overgang soepeler te laten verlopen. Elker is al voor

de overgang betrokken, bijvoorbeeld doordat een

begeleider komt kennismaken of doordat een jongere

kan meelopen op de groep. Wilster kan betrokken

blijven doordat een begeleider van Wilster ook tijdens

behandeling op Elker actief blijft. Dit zorgt ervoor dat

professionals meer moeten overleggen en meer tijd

moeten investeren in het traject van de jongere.

Meer jongeren

blijven thuis

wonen

Voorkomen

residentiële

jeugdzorg

Verkorten

residentiële

jeugdzorg

Voorkomen

gesloten

jeugdzorg

Verkorten

gesloten

jeugdzorg

Er wordt met In voor zorg! meer gericht op behandeling

in de thuissituatie. Hiermee wordt voorkomen dat

jongeren uit huis geplaatst worden. De kosten van

intensievere behandeling in de thuissituatie stijgen

hiermee (met 7500 euro per interventie*), maar de

kosten van een uithuisplaatsing (40.000 euro*) en een

plek in een jeugdinrichting (500 euro per dag*) worden

voorkomen.

Door het voorkomen van residentiële zorg worden de

kosten voor uithuisplaatsing (40.000 euro*), de kosten

voor een jeugdinrichting (500 euro per dag*) en de

kosten voor een residentiële opvangplaats (65.000 euro

per jaar*) voorkomen.

Door het verkorten van de residentiële jeugdzorg

worden kosten voor een jeugdinrichting (500 euro per

dag*) bespaard en de kosten van de residentiële

opvangplaats (65.000 euro per jaar*) worden ingeperkt.

Door het voorkomen van gesloten jeugdzorg worden de

kosten van een plek in een gesloten jeugdzorginstelling

(10.200 euro per maand) voorkomen. In plaats daarvan

zou een jongere bijvoorbeeld naar een residentiële

opvangplaats bij Elker kunnen (65.000 euro per jaar*).

Door het verkorten van gesloten jeugdzorg worden de

kosten van een plek in een gesloten jeugdzorginstelling

(10.200 euro per maand) ingeperkt.

20

Intensievere

begeleiding in de

thuissituatie

Intensievere

begeleiding school

Investering

onderlinge

uitwisseling en

opleiding

Er wordt langduriger en intensiever begeleiding

geboden in de thuissituatie, om uithuisplaatsing te

voorkomen. Deze intensivering van zorg brengt extra

kosten voor ambulant begeleiders met zich mee. Per

interventie zijn de kosten gemiddeld 7500 euro*. De

kosten stijgen dus met (7500 euro x het aantal extra

interventies*).

Er is meer begeleiding bij de dagbesteding en

intensievere samenwerking tussen de school van de

jongere en de instelling. Dit vergt van de mentor van

de school en de professionals uit de instelling een

tijdsinvestering.

Doordat de organisaties meer samenwerken, moeten

ze ook meer op de hoogte zijn van elkaars

werkwijzen en mogelijkheden. Daarnaast gaan

organisaties meer specialistische zorg aanbieden om

zich te onderscheiden. Dit vraagt investeringen van

de organisaties voor bijvoorbeeld trainingen en

opleiding.

Afname van

jongeren die uit

beeld raken

Minder

crisismanagement

Minder

schooluitval

Meer succesvolle

trajecten

Doordat jongeren minder uit beeld raken worden de

kosten van delicten in de openbare ruimte lager

(variërend van vernieling gemiddeld 730 euro per delict*

tot mishandeling 5.500 euro per delict*), de

reclasseringskosten worden voorkomen (bijvoorbeeld

bureau Halt 250 euro per gezin per jaar*) en er is

gebleken dat bij uit beeld raken het effect van een

eerdere behandeling vaak teniet gedaan wordt. Deze

kosten worden ook bespaard.

Doordat minder jongeren terugvallen of uitvallen uit de

trajecten is er minder crisismanagement nodig. Hiermee

worden de kosten van de behandelaars, begeleiders en

eventueel in te zetten interventies bespaard.

Doordat er minder schooluitval is worden kosten voor

uitvallers bespaard (10.000 euro per uitvaller*).

Trajecten worden vaker afgemaakt en afgesloten met

een stabiele woonsituatie en dagbesteding.

*Uit: Effectencalculator (2013) Maatschappelijke prijslijst (zie bijlage 3).

21

5.2 Voorbeeldcasus kostenbesparing

Onderstaand zijn twee voorbeelden uitgewerkt van de kosten van de zorg die Karin en Jasper ontvangen. Er

wordt een overzicht geschetst van de zorgkosten voor In voor zorg! en de zorgkosten na In voor zorg!. Na In

voor zorg! zijn met name de kosten van de hulpverleners gestegen, omdat iedereen vanaf het begin van het

traject betrokken is. Het eerder inzetten van de expertise van de verschillende hulpverleners heeft ertoe

geleid dat gesloten jeugdzorg in Wilster of uithuisplaatsing vaker kan worden voorkomen. De kosten van

langdurige opvang en hulpverlening buiten de thuissituatie zijn dus lager, waardoor de loonkostenstijging

wordt opgevangen. Onze aanname is dat door te investeren op bepaalde punten in het traject het

uiteindelijke traject minder kost. Er moet dan geïnvesteerd worden in de netwerkconferentie, bundeling van

expertise (ureninzet), intensievere begeleiding van overgangen in het zorgtraject (ureninzet), intensievere

begeleiding in de thuissituatie, intensievere begeleiding van dagbesteding (school) en door investering in

onderlinge kennisuitwisseling en opleiding (tussen experts/organisaties). Dit levert het volgende op: meer

jongeren blijven thuis wonen, residentiële jeugdzorg wordt voorkomen en verkort, gesloten jeugdzorg wordt

voorkomen en verkort, er raken minder jongeren uit beeld die vervolgens problemen in de wijk kunnen

veroorzaken en opnieuw behandeld moeten worden, er is minder crisismanagement nodig, er is minder

schooluitval en er zijn meer succesvolle trajecten die worden afgesloten met een stabiele woonsituatie en

dagbesteding.

Hierbij willen we opmerken dat dit in een aantal situaties zo kan uitpakken als hieronder is beschreven, en

dat baseren we op de uitkomsten van de pilot, maar dat de trajecten van deze doelgroep niet zo

voorspelbaar zijn dat dit in 90% van de jongeren zo zal verlopen. Om deze reden, en omdat de kwantitatieve

gegevens zo lastig boven tafel te krijgen zijn, is het van belang de registraties op de behoefte aan

sturingsinformatie aan te passen. Met deze case zetten we een stap om de opbrengsten kwantitatief te

maken, maar om deze business case te voltooien en aannames te kunnen doen ten aanzien van

percentages etc. is nodig om op basis van registratie bijvoorbeeld over een jaar deze trajectzorg verder te

kwantificeren. Daarom sluiten we dit hoofdstuk af met een aantal aanbevelingen.

5.2.1 Karin – Traject terug naar huis

Onderstaand worden de trajecten van Karin besproken zoals ze eruit zouden kunnen zien voor invoering van

In voor zorg! en na invoering van In voor zorg!.

Voor In voor zorg!

Bij Bureau Jeugdzorg vindt de indicatiestelling plaats. De indicatiestelling duurt gemiddeld 6 weken. Een

medewerker van BJZ doet de indicatiestelling en een gedragswetenschapper van BJZ en hulpverleners van

Wilster en Elker spelen hierbij een adviserende rol. De kosten van de indicatiestelling en plaatsing komen op

ongeveer 1250 euro. Daar zitten de kosten van de uren die de medewerker van BJZ in de indicatiestelling

heeft gestoken (ongeveer 65 euro per uur) en de kosten van de betrokken gedragswetenschapper

(ongeveer 80 euro per uur) en de kosten van de hulpverleners van Wilster en Elker (ongeveer 65 euro per

uur) bij in. Na de indicatiestelling wordt Karin opgenomen in Wilster voor 9 maanden. Een opname in Wilster

kost 10.200 euro per maand, dus voor 9 maanden komen de kosten neer op 91.800 euro. Na de

behandeling in Wilster krijgt Karin een klinische GGZ behandeling bij Elker. Deze behandeling kost 14.000

euro per maand. Karin wordt 3 maanden klinisch behandeld, dus de kosten voor deze behandeling komen

neer op 42.000 euro. Om er voor te zorgen dat Karin thuis kan wonen wordt er ambulante

gezinshulpverlening ingezet (gemiddeld 2000 euro per maand). Deze hulpverlening loopt 3 maanden door

en kost ongeveer 6000 euro. Karin heeft twee keer een terugval, waardoor een crisisinterventie moet worden

gepleegd (7500 euro per interventie), zodat ze thuis kan blijven wonen. Bij de overgang van Wilster naar

Elker is Karin naar een externe school gegaan, om daar haar laatste jaar school af te maken. Karin heeft

veel moeite met deze overgang en ze wil niet meer naar school. Vanuit Elker krijgt Karin begeleiding bij

school, maar deze begeleiding komt te laat op gang na de overgang van Wilster naar Elker, waardoor Karin

niet meer naar school gaat (10.000 euro per uitvaller). De kosten van deze begeleiding komen neer op

ongeveer 80 euro per uur. Karin krijgt twee uren begeleiding per week gedurende 3 maanden (2080 euro).

22

Na In voor zorg!

Een medewerker vanuit BJZ organiseert de netwerkconferentie om gezamenlijk tot de indicatiestelling te

komen. Hierbij zijn de jongere, ouders en een persoon uit alle mogelijk bij de hulpverlening betrokken

organisaties aanwezig. Het organiseren van deze netwerkconferentie kost de medewerker van BJZ

ongeveer 5 uren extra tijd (80 euro x 5 uren). De andere hulpverleners die bij het traject betrokken zijn,

investeren twee uren in het gesprek. In het geval er een hulpverlener vanuit Elker en een hulpverlener vanuit

Wilster aanwezig zijn, liggen deze kosten op (65 euro per uur x 2 uren x 2 = 260 euro). Deze kosten van de

extra tijdsinvestering worden opgeteld bij de kosten van indicatiestelling en plaatsing (1250 euro). Na de

indicatiestelling wordt Karin opgenomen in Wilster voor 3 maanden. De kosten voor een opname van een

maand bij Wilster zijn 10.200 euro, dus voor 3 maanden komen deze kosten neer op 30.600 euro. De

kortere opnameperiode in Wilster heeft te maken met dat de zorg vanuit Wilster al direct vanaf het begin van

het traject van Karin kon worden opgestart. Voor In voor zorg! moest Karin wachten tot ze geplaatst was op

de groep, maar nu is Wilster direct vanaf het begin betrokken. Na Wilster gaat Karin naar huis, waar

intensieve gezinsbegeleiding als is opgestart. Deze begeleiding loopt 6 maanden door (ongeveer 2000 euro

per maand). Omdat Karin bijna haar diploma heeft gehaald kan ze haar school afmaken binnen de Wilster bij

Portalis. Ze houdt ook nog voor deze 4 maanden dezelfde loopbaanbegeleider die ze had toen ze bij Wilster

zat (2 uren per week, 80 euro per uur).

Voor In voor Zorg! Na In voor Zorg!

Indicatiestelling bij BJZ +

plaatsing

1.250 euro Indicatiestelling bij BJZ in

netwerkconferentie + plaatsing

1.910 euro

Opname in Wilster

(9 maanden)

91.800 euro Opname in Wilster

(3 maanden)

30.600 euro

Klinische GGZ

(3 maanden)

42.000 euro Intensieve gezinsbehandeling

(6 maanden)

12.000 euro

Ambulante zorg in het

gezin vanuit Elker (3

maanden)

6.000 euro Loopbaanbegeleiding

(4 maanden)

2.720 euro

Interventie bij terugval 15.000 euro

Begeleiding bij school

(extern) vanuit Elker (3

maanden)

2.080 euro

Schooluitval 10.000 euro

Totale kosten traject 168.130 euro Totale kosten traject 47.230 euro

De kosten in dit overzicht zijn gebaseerd op de maatschappelijke prijslijst (Effectencalculator, 2013) (zie bijlage 3).

5.2.2 Jasper – Traject zelfstandigheid

Onderstaand worden de trajecten van Jasper besproken zoals ze eruit zouden kunnen zien voor invoering

van In voor zorg! en na invoering van In voor zorg!.

Voor In voor zorg!

Bij Bureau Jeugdzorg vindt de indicatiestelling plaats. De indicatiestelling duurt gemiddeld 6 weken. Een

medewerker van BJZ doet de indicatiestelling en een gedragswetenschapper van BJZ en hulpverleners van

Wilster en Elker spelen hierbij een adviserende rol. De kosten van de indicatiestelling en plaatsing komen op

ongeveer 1250 euro. Daar zitten de kosten van de uren die de medewerker van BJZ in de indicatiestelling

heeft gestoken (ongeveer 65 euro per uur) en de kosten van de betrokken gedragswetenschapper

(ongeveer 80 euro per uur) en de kosten van de hulpverleners van Wilster en Elker (ongeveer 65 euro per

uur) bij in. Na de indicatiestelling duurt het een paar weken voordat Jasper geplaatst kan worden bij Wilster.

Na twee weken is er een crisis waarbij Jasper zich thuis erg agressief gedraagt, en hij wordt opgenomen in

Wilster voor 3 maanden. Een opname in Wilster kost 10.200 euro per maand, dus voor 3 maanden komen

de kosten neer op 30.600 euro. Na de behandeling in Wilster is het de bedoeling dat Jasper 3 maanden

behandeld wordt op een 24-uur zorg groep bij Elker (6150 euro per maand) en dat hij naar een externe

school overstapt. Al snel na de overgang gaat Jasper niet meer naar school (10.000 euro per uitvaller) en na

23

vier weken in Elker wil Jasper niet meer meewerken aan de hulpverlening en hij verlaat het traject. Hij gaat

met zijn oude vrienden op straat hangen en uit verveling steken ze twee keer een prullenbak in brand en

vernielen ze een bushokje (gemiddeld 730 euro per delict). ’s Nachts na het uitgaan krijgen Jasper en zijn

vrienden regelmatig ruzie met andere jongens en één keer loopt het zo uit de hand dat Jasper een jongen in

elkaar slaat (5500 euro). Hij wordt hiervoor opgepakt en zit een dag in detentie (230 euro). Reclassering

Nederland wordt ingezet (750 euro per jaar) en uiteindelijk wordt Jasper opnieuw geplaatst in Wilster voor 3

maanden (30.600 euro). Na Wilster gaat Jasper terug naar de 24-uur zorg bij Elker, waar hij ditmaal 3

maanden behandeld wordt (6150 euro per maand). Het uitvallen uit de zorg heeft ervoor gezorgd dat Jasper

het hele traject opnieuw moet doorlopen, omdat het effect van de eerdere behandeling weg is. Het doel van

Jasper is om zelfstandig te kunnen wonen, dus na de behandeling op de groep kan Jasper naar de

woonbegeleiding, waar hij in een jaar tijd leert om zelfstandig op kamers te wonen (2000 euro per maand).

Ondertussen zoekt Jasper met zijn begeleider naar een school en als hij naar school gaat blijft hij

begeleiding houden (80 euro per uur, 2 uren per week).

Na In voor zorg!

Een medewerker vanuit BJZ organiseert de netwerkconferentie om gezamenlijk tot de indicatiestelling te

komen. Hierbij zijn de jongere, ouders en een persoon uit alle mogelijk bij de hulpverlening betrokken

organisaties aanwezig. Het organiseren van deze netwerkconferentie kost de medewerker van BJZ 5 uren

extra tijd (80 euro x 5 uren). De andere hulpverleners die bij het traject betrokken zijn, investeren twee uren

in het gesprek. In het geval er een hulpverlener vanuit Elker en een hulpverlener vanuit Wilster aanwezig

zijn, liggen deze kosten op (65 euro per uur x 2 uren x 2 = 260 euro). Deze kosten van de extra

tijdsinvestering worden opgeteld bij de kosten van indicatiestelling en plaatsing (1250 euro). Na de

indicatiestelling wordt Jasper opgenomen op een 24-uur zorg groep bij Elker voor 6 maanden (6150 per

maand). Jasper hoeft niet naar Wilster omdat de expertise van de hulpverleners van Wilster al eerder kan

worden ingezet in het traject. Hierdoor wordt voorkomen dat de spanningen te hoog oplopen en komt het

niet tot de gevaarlijke crisissituatie. In Elker krijgt Jasper direct vanaf het begin begeleiding bij zijn school,

waardoor hij weer naar school gaat en niet stopt, maar zijn diploma haalt (80 euro per uur, 2 uren per week).

Na de 24-uur zorg op de groep gaat Jasper naar de woonbegeleiding, waar hij in een jaar tijd leert om

zelfstandig op kamers te wonen (2000 euro per maand).

Voor In voor Zorg! Na In voor Zorg!

Indicatiestelling bij BJZ 1.250 euro Indicatiestelling bij BJZ in

netwerkconferentie+plaatsing

1.910 euro

Opname in Wilster na crisis

(3 maanden)

30.600 euro Opname op 24-uur zorg groep Elker

(6 maanden)

36.900 euro

Opname op groep in Elker

(1 maand)

6.150 euro Begeleiding bij de dagbesteding

(9 maanden)

6.240 euro

Schooluitval 10.000 euro Woonbegeleiding (1 jaar) 24.000 euro

Vernielingen op straat 2.190 euro

Mishandeling 5.500 euro

Een dag detentie 230 euro

Inzet Reclassering Nederland 750 euro (p.j.)

Opname in Wilster

(3 maanden)

30.600 euro

Opname op 24-uur zorg groep

Elker

(3 maanden)

18.450 euro

Woonbegeleiding

(1 jaar)

24.000 euro

Begeleiding bij de

dagbesteding

(6 maanden)

4.160 euro

Totale kosten traject 133.880 euro Totale kosten traject 69.050 euro

De kosten in dit overzicht zijn gebaseerd op de maatschappelijke prijslijst (Effectencalculator, 2013) (zie bijlage 3).

24

5.3 Aanbevelingen

Om te bepalen of de In voor zorg! werkwijze de gewenste baten heeft dienen de kosten en baten tegen

elkaar te worden afgewogen. Op basis van de kwalitatieve analyse hebben we gepoogd aannemelijk te

maken op welke elementen extra kosten gemaakt worden en waar de besparingen verwacht kunnen

worden.

In deze rapportage hebben we aannemelijk gemaakt dat de beschreven werkwijze extra investering vraagt

op de onderdelen die vermeld staan onder de hieronder vermelde “te registreren kosten” en kosten bespaart

op de onderdelen die vermeld staan onder “te registreren baten”.

Op dit moment is deze informatie lastig te achterhalen omdat de organisaties hier (nog) niet op registreren

en deze werkwijze langer en structureel ingevoerd dient te zijn. Om de opbrengsten te kunnen kwantificeren

is onze aanbeveling om deze rapportage (toegespitst op kosten en baten) te toetsen aan de

informatiebehoefte van gemeenten over kwantitatieve opbrengsten en daar vervolgens de registratie van de

drie organisaties op aan te passen en over één à twee jaar deze kosten- en baten analyse te voltooien met

een kwantitatieve onderbouwing.

Te registeren kosten:

- Netwerkconferentie

Wie er betrokken zijn, met welke expertise en hoeveel uren zij betrokken zijn.

- Bundeling van expertise

Wie er op welk moment betrokken is bij het traject, met welke expertise en voor hoeveel uren.

- Begeleiding van de overgangen in zorg

Een beschrijving van de begeleiding bij de overgangen in de zorg,

De mate en intensiteit van de begeleiding (uren),

Het moment waarop de begeleiding is opgestart,

Welke persoon/expertise uit welke organisatie betrokken is bij deze begeleiding.

- Intensievere begeleiding in de thuissituatie

Een beschrijving van de begeleiding in de thuissituatie,

De mate en intensiteit van de begeleiding (uren),

Welke persoon/expertise uit welke organisatie betrokken is bij deze begeleiding.

- Intensievere begeleiding school

Een beschrijving van de begeleiding bij de begeleiding bij school,

De mate en intensiteit van de begeleiding (uren),

Het moment waarop de begeleiding is opgestart,

Welke persoon/expertise uit welke organisatie betrokken is bij deze begeleiding,

Op welke manier de school (mentor) bijdraagt aan de begeleiding.

- Investering onderlinge uitwisseling en opleiding

Welke expertise er wordt uitgewisseld,

Wie worden betrokken bij deze uitwisseling van expertise,

Hoeveel uren er wordt besteed aan de uitwisseling,

Welke opleiding er wordt aangeboden,

Aan welke personen deze wordt geboden,

Hoeveel uren opleiding er wordt geboden.

25

Te registreren baten en daarmee besparingen:

- Meer jongeren blijven thuis wonen

- Voorkomen residentiële jeugdzorg

- Verkorten residentiële jeugdzorg

- Voorkomen gesloten jeugdzorg

- Verkorten gesloten jeugdzorg Bij de indicatiestelling dient te worden geregistreerd wat voor zorg een jongere krijgt en waarom voor

deze zorg gekozen wordt, om een eventueel effect vast te kunnen stellen. Naast dat er meer jongeren

thuis blijven wonen, of minder jongeren gesloten worden geplaatst, zou er bijvoorbeeld ook zichtbaar

moeten zijn dat er intensiever in de thuissituatie behandeld wordt.

- Afname van jongeren die uit beeld raken (en dan problemen in de wijk kunnen veroorzaken, effect

behandeling verdwenen etc).

- Minder crisismanagement - Minder schooluitval (registreren op schoolsituatie)

- Meer succesvolle trajecten met stabiele dagbesteding en woonvoorziening De aanname is dat doordat jongeren eerder begeleiding krijgen en intensiever begeleid worden, ze meer

kans hebben om niet uit de trajecten te vallen/ van school uit te vallen. Om dit effect vast te kunnen

stellen dient er gemeten te worden wanneer precies de begeleiding is ingezet en hoe deze begeleiding

er uitziet (uren, expertise) en of er sprake van minder uitval uit de trajecten en op school is.

Wenselijk zou zijn om bij binnenkomst bij BJZ een digitale monitor op te starten waar alle professionals die

met de jongere werken toegang tot hebben. Hierin dienen alle bovenstaande gegevens gemonitord te

worden. Zo creëer je een tijdlijn per jongere, met informatie over de beslismomenten. In de Wilster wordt al

gebruik gemaakt van de monitor JeugdzorgPlus

. Hiermee wordt de omvang en samenstelling van de

doelgroep, de aard en duur van de behandeling en het resultaat van de behandeling gemeten. Het is

wenselijk om deze monitor trajectbreed in te zetten, omdat dan ook van de jongeren die niet in Wilster

komen de gegevens worden verzameld. Dit leidt tot een zo volledig mogelijk beeld.

Wanneer bovenstaande punten gemeten worden, heeft dit verschillende voordelen voor de organisaties en

cliënten. Zo kun je als organisatie verantwoording afleggen voor de beslissingen die gemaakt zijn tijdens de

behandeling. Voor de cliënt levert het op dat zijn situatie helder wordt bijgehouden. Het is direct duidelijk

welke zorg er is ingezet gedurende het traject en waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Dit zorgt ervoor

dat de cliënt niet bij elke hulpverlener een nieuwe start maakt, maar dat het traject doorlopend is.

We moeten het doel niet uit het oog verliezen. De geschreven plannen zoals die nu opgesteld worden zijn

belangrijk, omdat hierin de afspraken met de jongeren en de ouders over het hulpverleningstraject worden

vastgelegd. De registratie is belangrijk omdat hiermee inzichtelijk wordt gemaakt wat we precies doen en

waarom bepaalde keuzes/wisselingen van zorg/school gemaakt worden. Door de registratie te

standaardiseren en door verder door te vragen wordt de informatiewaarde van de monitor hoger. Dit geeft

inzicht in de werkwijze van de organisatie en mogelijkheden voor onderzoeks- en beleidsdoeleinden.

26

Bijlage 1 Schematische weergave trajecten

27

Bijlage 2 Processchema

28

Bijlage 3 Maatschappelijke prijslijst Effectencalculator (2013) Maatschappelijke prijslijst. [Online]

http://effectencalculator.nl/maatschappelijke-prijslijst/

29