D e feitelijke organisatie van de internatio-nale congressen is in handen van organi-

saties in het gastland. Het aanstaande, XXXe congres vindt van 24 tot en met 28 september 2012 plaats in Maastricht. Namens gastland Nederland wordt Maastricht 2012 georganiseerd door de Nederlandse Genealogische Vereniging en het Centraal Bureau voor Genealogie. Iedereen met belangstelling voor heraldiek en/of genealogie kan zich inschrijven voor het congres.De laatste keer dat het internationale congres in Nederland werd gehouden was in 1964, bijna vijftig jaar geleden. Maastricht 2012 biedt dus een unieke mogelijkheid om in eigen land, uit de eerste hand van een keur aan deskundigen op de vele boeiende deelterreinen van familiegeschiedenis, de nieuwste ontwikkelingen te vernemen en contacten te leggen met genealogen en heraldici uit binnen- en buiten-land. En dat alles in een inspirerende omgeving. De lezin-gen vinden plaats in La Bonbonnière, de mooiste eve-

nementenlocatie in Maastricht, gelegen tussen het Vrijthof en het Onze Lieve Vrouweplein, midden in het oude stadscentrum. Het congres zal op maandag 24 september worden geopend in aanwezigheid van Z.K.H. Prins Willem-Alexander. Tijdens de openings-ceremonie zullen de organisatoren van het vorige congres, dat in Stuttgart plaatsvond, de congres-bâton overdragen aan een vertegenwoordiger van de Nederlandse organisatie.

Grenzen in genealogie en heraldiek Het thema van Maastricht 2012 is ‘Grenzen in gene-alogie’. Een breed thema, want het begrip grenzen kan zowel letterlijk als figuurlijk worden opgevat en is naar allerlei genealogische en heraldische thema’s te vertalen. Grenzen vormen sinds jaar en dag een belangrijke belemmering voor historici en genealogen, die ge-confronteerd worden met taalgrenzen, grenzen van jurisdictie, verschillende bureaucratische gewoon-ten, enzovoorts. Grenzen verschijnen door afschei-

Ruud Straatman

Maastricht 2012

Al vele decennia werkt een groot aantal genealogische en heraldische organisaties internationaal samen in de

Conféderation Internationale de Généalogie et d’Héraldique. Iedere twee jaar wordt onder auspiciën van het zogenaamde

Bureau Permanent des Congrès van dit samenwerkingsverband een groot internationaal congres georganiseerd,

steeds in een ander land. Voor het eerst sinds 1964 is Nederland weer aan de beurt. Het congres wordt vergezeld door

een al even uniek evenement: het Famillement, waarbij vele Nederlandse en buitenlandse organisaties op het

gebied van de familiegeschiedenis en heraldiek zich presenteren.

Het gemeentewapen van Maastricht, zoals afgebeeld in het register van de Hoge Raad van Adel (Hoge Raad van Adel, Den Haag)

Genealogie 18 - 2012 8

ding of opsplitsing. Grenzen worden vanouds overschreden door legers, gezanten, kooplieden en migranten. Maar grenzen verdwijnen ook als ge-volg van huwelijkspolitiek, diplomatie, oorlogen en verdragen. De grenzen van de onderzoeker worden verlegd door nieuwe technische mogelijkheden. Moderne ontwikkelingen zoals het nieuwe naamrecht, de naamgeving van kinderen van ongehuwde ouders, en genetische genealogie (DNA) vormen een uitdaging voor de genealogische en heraldische wetenschappen. Daarnaast is de Europese eenwording van invloed op de waardering van en de belangstel-ling voor de eigen cultuur en het nationale erfgoed. Door grenzen te onderkennen én te overschrijden leer je zowel eigen als vreemde culturen kennen en familiegeschiedenis beoefenen in de breedste zin. Kortom: grenzen vormen een boeiend en onuitput-telijk thema voor een congres over genealogie en heraldiek.

MaastrichtMaastricht is een van de oudste steden van Nederland, met al in de Romeinse tijd een brug over de Maas, en vormt een verbinding tussen Henegouwen en Aken. Van de dertiende eeuw tot de inval van de Fransen in 1794 was het een stad met twee Heren: de hertog van Brabant (later de Republiek der Verenigde Nederlanden) en de prins-bisschop van Luik oefenden samen het gezag uit. Nu is het de hoofdstad van een provincie die zich kan beroemen op de meest gecompliceerde staatkun-dige geschiedenis van alle Nederlandse provincies.

Maastricht is bovendien een stad met een omvangrijk historisch erfgoed, verweven met zijn buurlanden België en Duitsland, en is als geen ander geschikt om als decor te dienen voor een congres met het thema Grenzen in genealogie en heraldiek.

LezingenDagelijks kunnen deelnemers aan het congres genieten van een groot aantal Engels-, Duits- en Franstalige lezingen over zeer uiteenlopende onderwerpen, gelieerd aan het congresthema Grenzen in genealogie. In totaal worden er ongeveer vijftig

lezingen gegeven. De openingslezing op maandag wordt verzorgd door de bekende Limburgse archiva-ris en kerkhistoricus Régis de la Haye uit Maastricht, die, sprekend over Maastricht, Aken en Luik, het the-ma zal inleiden. Daarna volgen parallelsessies waarin telkens gelijktijdig een heraldische en genealogische lezing plaatsvindt; hieronder bevinden zich tal van thema’s die iedere liefhebber zullen aanspreken.

GenealogieHet genealogische programma beslaat alle spraak-makende onderwerpen en trends zoals: computer-genealogie, DNA-onderzoek en migratie. Zo spreekt Michel Doortmont over de ontwikkeling van de ko-loniale genealogiebeoefening in Nederland. Daarbij behandelt hij de omgang van Nederlandse familie-historici met hun eigen koloniale geschiedenis, de groeiende belangstelling van afstammelingen van de inwoners van door de Nederlanders gekoloniseerde gebieden voor hun roots (Surinamers, Molukkers,

Het logo van Maastricht 2012 is ontworpen door Guus van Breugel, heraldicus bij het Centraal Bureau voor Genea-logie: ‘Maastricht dankt haar ontstaan én haar naam aan de brug over de Maas’, vertelt hij, als toelichting op zijn ontwerp. ‘Het Romeinse Mosa Trajectum betekent brug over de Maas, en uit deze Romeinse naam voor de nederzetting bij de brug ontstond de huidige naam Maastricht. De Maas is ook een grensrivier. Ten zuiden van Maastricht vormt hij de grens

tussen de Nederlandse provin-cie Limburg en de Belgische provincie Luik; stroomafwaarts vanaf Maastricht tot Smeer-maas-Kessenich vormt hij de grens tussen Nederlands en Belgisch Limburg. In het logo wordt de Maasbrug gespiegeld in de Maas. De spiegelbeelden

van de brugbogen vormen de contouren van het wapenschild van het stadswapen. De Sint Servaasbrug is weliswaar al vele malen in logo’s verwerkt, maar voor deze gelegenheid moest dit krachtige en tevens grafisch interessante symbool wel voor de Limburgse hoofd-stad gebruikt worden. De brug verbindt mensen aan beide kanten van een psychologische grens, binnen de stad maar ook van ver daarbuiten. Het is daarmee een uitstekend beeld-merk voor het thema Grenzen

in genealogie en heraldiek. De heraldiek komt terug in de go-thische schildjes als restruim-ten onder de brugbogen. Het blauw is een koele tegenhanger van het rood-zilveren Maas-trichtse wapen, dat normali-ter wordt gehouden door de stadsengel. In het blauw zit nog een verlooptint, als ware het blauwe lucht. Het refereert enigzins aan de sjabloonachti-ge affiches van de jaren twintig en dertig.’

Het logo

Blik op de uit de der-tiende eeuw daterende Sint-Servaasbrug over de Maas in Maastricht (foto Yvonne Smits; Nationale Beeldbank)

De Prins van Oranje is aan-wezig bij de opening van het congres (foto Frank van Beek; copyright Rijksvoor-lichtingsdienst)

Genealogie 18 - 2012 9

Indo’s) en hun onderzoeksmotieven. Vincent Evers laat zijn licht schijnen over de bronnen betreffende mili-tairen, die vanaf 1648 tot de inval van Napoleon in enorme aantallen werden gelegerd in garnizoenssteden. Dick Klaas kijkt vooruit in zijn lezing Computergenealogy in 2020 en Kees Mandemakers spreekt over het span-nende onderzoeksprogramma LINKS. Het belang en de mogelijkheden van FamilySearch worden belicht door David A. Rencher. Sabine Schleichert verkent de onderzoeksmogelijkheden met DNA in haar lezing ‘Trying to match Y-DNA and history: a case study’. Verder spreekt Valerie Vermassen over genealogie en historische immigratie in Vlaanderen en CBG-medewerkster Martine Zoeteman over buitenlandse

studenten tijdens hun ‘grand tour’ in Nederland.

HeraldiekDe heraldiek vormt de tweede ‘pijler’ van het congres en is vertegenwoordigd met lezingen over concrete

en meer abstracte onderwerpen. Jos van den Borne spreekt over een bijzondere vorm van grensover-schrijding in de negentiende eeuw: de rol van de Nederlandse Hoge Raad van Adel bij de verlening van burgerwapens. Franco Benucci verzorgt een lezing over de familiewapens van Europese studenten in Padua en Bologna (‘l’Héraldique au-delà des frontiè-res. Armoires d’étudiants européens à Padoue et à Bologne à l’âge moderne’). Claire Boudreau en Robert D. Watt vertellen over de grenzen bij het creëren van een moderne heraldische beeldtaal (‘Towards the frontiers of heraldic respectability; inclusive em-blems and political correctness in heraldic symbols today’). Wilhelm Brunner vertelt over veranderende grenzen en veranderingen in de heraldische praktijk in Finland onder verschillende bezettende machten (‘Change in frontiers, change in heraldic practice – the ennoblement in Finland under the Swedish and Russian rule 1420-1912’). David B. Appleton spreekt

Voorpand van La Bonbonnière (foto La Bonbonnière)

Het Famillement vindt plaats op twee bijzondere locaties: de Bonbonnière en het Regionaal Historisch Centrum Limburg, dat is gevestigd in een voormalig minderbroe-dersklooster (foto Regionaal Historisch Centrum Limburg, Maastricht)

Congres 1964 in Den HaagHet congres van 1964 vond plaats in Den Haag. De locatie was niet mis: de Ridderzaal op het Binnenhof. Het con-gres werd bijgewoond door deelnemers uit Argentinië, Brazilië, Zuid-Afrika, Ca-nada en de Verenigde Staten en zestien Europese landen: België, Denemarken, Duitsland, Engeland, Finland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwe-gen, Oostenrijk, Portugal, Schotland, Spanje, Zweden en Zwitserland. Namens Nederland namen, naast de in-dividuele deelnemers, afgevaardigden van maar liefst zes organiserende in-stanties deel: namens de Hoge Raad van Adel jhr. M.A. Beelaerts van Blokland en jhr. C.C. Van Valkenburg; namens het Algemeen Rijksarchief H. Hardenberg, namens het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapen-kunde J.K.H. de Roo van Alderwerelt en W.W. van Valkenburg, namens de Nederlandse Genealogische Vereniging E.H.Y. van Hees en P.W. Modderman, namens het Centraal Bureau voor Gene-alogie opnieuw jhr. C.C. van Valkenburg en namens het Iconografisch Bureau A.L. van der Aa – bijna allemaal namen die onder genealogen en heraldici nog altijd een bekende klank hebben.

De beoefening van genealogie en heraldiek was toen nog voornamelijk voorbehouden aan heren van stand. Onder de zogenaamde congressistes bevonden zich veel edelen en personen met dubbele namen, hoge militairen en personen met academische titels. Dat geldt niet alleen voor de 74 deelnemers uit Nederland, maar ook voor de deel-nemers uit de meeste andere landen. De heren lieten zich bij deelname veelal vergezellen door hun echtgenotes; zelden nam een vrouw alleen deel. Be-schermheer van het congres was Prins Bernhard.De lezingen waren in 1964 gegroepeerd rondom drie thema’s: genealogie, heraldiek en iconografie. Bij heraldiek ging speciale aandacht uit naar de mid-deleeuwse oorsprong van de wapens van Europese staten en de wapens van nieuwe staten. Bij genealogie was ook toen al aandacht voor migratie: L’émigration de personnalités éminentes. Het ging daarbij om de emigratie van vakmensen, kenniswerkers, kapitaal-krachtigen en ondernemers. De belang-stelling betrof dus nog voornamelijk de hogere echelons van de maatschappij.

Genealogie 18 - 2012 10

over de nieuwste ontwikkelingen met betrekking tot het gebruik van computers in de heraldiek (‘Heraldry on the digital frontier’), Nils Bartholdy over heral-diek als propagandawapen in de Zevenjarige Oorlog tussen Denemarken en Zweden tussen 1563-1570 (‘Heraldik und Grenzmark’). Steen Clemmensen, Charles Drake en Paul A. Fox behandelen thema’s uit de fascinerende beginperiode van de heraldiek, Rolf Sutter uit Stuttgart neemt in zijn voordracht de vrijmetselaarsheraldiek als onderwerp. Samen bieden de lezingen een breed palet waarin verschil-lende aspecten van de boeiende geschiedenis van de heraldiek vanuit de invalshoek ‘grenzen’ zijn verte-genwoordigd.

FamillementOp woensdag 26 september 2012 vindt in het kader van het congres ook het Famillement plaats: een voor iedereen toegankelijke genealogische en heral-dische publieksmanifestatie in het gebouw van het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL) en de Bonbonnière. Het Famillement begint om 13.00 uur en duurt tot 21.00 uur. Het hele gebouw van het Maastrichtse archief en de Redoutezaal van de Bonbonnière worden gebruikt

I Barcelona, Spanje 1929II Rome en Napels, Italië 1953III Madrid, Spanje 1955IV Brussel, België 1958V Stockolm, Zweden 1960VI Edinburgh, Schotland 1962VII Den Haag 1964VIII Parijs, Frankrijk 1966IX Bern, Zwitserland 1968X Wenen, Oostenrijk 1970XI Luik, België 1972XII München, Duitsland 1974XIII Londen, Engeland 1976XIV Kopenhagen, Denemarken 1980XV Madrid, Spanje 1982XVI Helsinki, Finland 1984XVII Lissabon, Portugal 1986XVIII Innsbruck, Oostenrijk 1988XIX Keszthely, Hongarije 1990XX Uppsala, Zweden 1992XXI Luxemburg 1994XXII Ottawa, Canada 1996XXIII Turijn, Italië 1998XXIV Besançon, Frankrijk 2000XXV Dublin, Ierland 2002XXVI Brugge, België 2004XXVII St. Andrews, Schotland 2006XXVIII Quebec, Canada 2008XXIX Stuttgart, Duitsland 2010

Het wapen Fey (onder) uit 1956 op het Lang Grachtje en het wapen Cruesen (boven) uit de Tongersestraat uit de zeventiende eeuw laten zien dat familieheraldiek op Maastrichtse huis-gevels een doorlopende geschiedenis kent

Eerdere congressen

De thema’s van de laatste vijf congressen waren:

2002 Genealogy and heraldry: their place and practice in changing times

2004 Genealogie en heraldiek, erfgoed voor de toekomst

2006 Myth and propaganda in heraldry and genealogy

2008 La rencontre de deux mondes : quête ou conquête

2010 Identität in Genealogie und Heraldik

Genealogie 18 - 2012 11

voor stands van deelnemers. In het fraaie auditorium van het archiefgebouw zijn de hele dag door verschil-lende lezingen. Verder zijn er rondleidingen door het RHCL, exposities en een heraldische stadswandeling. Onder de exposanten is een keur aan relevante na-

tionale en regionale instellingen, verenigingen en stichtingen te vinden. Daarnaast staan er heraldische kunstenaars, uitgevers, boekhandelaren en antiqua-riaten. De exposanten bestrijken gezamenlijk zeer uiteenlopende aspecten van familiegeschiedenis. Er

Maastricht

2012: een

unieke kans

om in eigen

land uit de

eerste hand

de nieuwste

ontwikkelin-

gen op het

gebied van

genealogie en

heraldiek te

vernemen en

internationa-

le contacten

te leggen.

Speciaal ter gelegenheid van Maastricht 2012 en het Famille-ment heeft de Maastrichtse heraldicus Jef Bartelet een heral-dische stadswandeling uitgezet. De wandeling leidt langs een groot aantal heraldische objecten in het centrum van Maastricht en Wyck, waaronder vele fraaie gevelstenen. Bezoekers van het Famillement die met de trein komen kunnen vanaf het Station van Maastricht via deze route naar verschillende locaties van het Famillement lopen. En passant voert de wandeling langs tal van prachtige Maastrichtse momumenten en terrasjes. Ook opgeno-men in de heraldische wandeling is het Centre Céramique. In de

hal is een speciale tentoonstelling gewijd aan ex libris, samenge-steld door Emile Ramakers, met onder andere originele tekenin-gen van Daniel de Bruin.Ten behoeve van de heraldische wandeling is met medewerking van het CBG een handige folder gemaakt. In de folder is een stadsplattegrond opgenomen, waardoor de route makkelijk door iedereen in eigen tempo afgelegd kan worden. De folder kan gratis als PDF worden gedownload van de website van het CBG (www.cbg.nl) , de speciale Congreswebsite (congress2012.info) en via www.maastrichtsegevelstenen.nl.

Uit de vele wapens van vorsten in het Maas-trichtse straatbeeld valt de woelige staats-rechtelijke historie van de ‘Limburgse’ gebieden op te maken

Toegang tot de oude schatkamer van de Sint Servaas aan het Vrijthof (foto Alexander Darding, Nationale Beeldbank)

Heraldische stadswandeling

Genealogie 18 - 2012 12

is aandacht voor zaken als genealogische software, archieven, gedigitaliseerde bronnen, databases, beeldbanken, tijdschriften, boeken, DNA-onderzoek, naamkunde en familiewapens. In verband met het internationale thema en het feit dat in Maastricht grenzen nooit ver weg zijn zullen ook organisaties uit het aangrenzende buitenland acte de présence geven. De stands van heraldische en antiquarische aard zul-len vooral te vinden zijn in de Bonbonnière. De naam Famillement is gekozen naar analogie van het Preuvenemint. Dat is een typisch Maastrichts jaarlijks terugkerend vierdaags culinair evenement dat dit jaar in augustus voor de 31e keer is georgani-seerd en waarvan de opbrengst naar goede doelen gaat. Preuvenemint is een samentrekking van het Maastrichtse preuve (proeven) en evenemint (eve-nement), een evenement om te proeven. Vandaar Famillement voor een evenement over familiege-schiedenis.

Dagje uitHet Famillement heeft voor zowel gevorderden als nieuwelingen op het terrein van familiegeschiedenis veel te bieden. De locaties van het Famillement, het stadsarchief en de Bonbonnière, zijn gelegen in het fraaie historische hart van Maastricht. Een bezoek aan het famillement laat zich daardoor prachtig combineren met een stadswandeling en terras- of restaurantbezoek. De heraldische stadswandeling is samengesteld door de Limburgse heraldici en beoe-fenaars van genealogische hulpwetenschappen Jef Bartelet, René Vroomen, Ralf Coumans en Bernard Grothues. De wandeling voert langs beide locaties van het Famillement en de belangrijkste historische bezienswaardigheden. Het bijbehorende kaartje met routebeschrijving, vormgegeven door Guus van

Breugel, wordt gratis ter beschikking gesteld (ook als download via internet).De organisatie van het Famillement is in handen van Het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG), het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL), de Maastricht Antiquarian Book & Print Fair (MABP), de Nederlandse Genealogische Vereniging en het Centraal Bureau voor Genealogie.

Ruud Straatman is hoofd van de afdelingen Uitgeverij en Col-lectie van het Centraal Bureau voor Genealogie.

Inschrijving

Het Famillement is gra-tis toegankelijk. Opgave vooraf is niet noodzake-lijk. Deelname aan het con gres is nog mogelijk. Inschrijving kan uitslui-tend via de website van Maastricht 2012: http://congres.2012.info. Daar is ook het volledige programma te vinden, inclusief korte samen-vattingen. De kos ten voor deelname aan het congres bedragen € 340,- (studenten be-talen € 245,-). Inschrij-ving voor één dag is nu ook mogelijk. De prijs bedraagt dan € 125,-. Op woensdag vinden voor de deelnemers excur-sies plaats naar Luik en Aken (de kosten voor deelname aan een van de excursies bedragen € 70,-).

Afrasoc co nv / Peter de Groote (Bel.)Antiquariaat De Bovenste PlankBert van den Broek, heraldiekCBG antiquarische boekenCBG HeraldiekCentraal Bureau voor Genealogie College Heraldiek van de Nederlandse Genealogische VerenigingCoret GenealogieFamiliekunde Vlaanderen (Bel.)Familiekunde Vlaanderen, provincie LimburgFamily History Support / Kirche Jesu Christi HLT (Dld./VS)Genealogie Interessegroep HCCHeraldicum Disputationes, kwartaalblad voor heraldiek (België)Heraldisch Tijdschrift NGVHistorische en Genealogische vereniging ‘Overkwartier van Gelre’Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapen-kundeLimburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, sectie genealogieMeijerink-HeraldiekMevrouw Dr. R.M. SprengerNationaal Archief, Den Haag

Nederlandse Familienamen BankNederlandse Genealogische VerenigingNGV, Dienst ondersteuning en presentatie voor computergenea-logenNGV, afdelingen Kempen en PeellandNGV, afdeling FamilieorganisatiesNederlandse Vereniging voor VlaggenkundePaul Bremmers AntiquariaatPicturaPons Mosae, uitgeverijPopulatiegenealogie en geneagrammen / Toon van GestelRegionaal Historisch Centrum Limburg Stichting de Moffarts (Bel.)Stichting Ellen ter Denge Memorial FundStille Librairie AntiquariaatUitgeverij Barjesteh van Waalwijk van DoornVerein für Computergenealogie (Dld.)Verlag Degener & Co. (Dld.)Werkgroep Genealogisch Onderzoek Duitsland (WGOD)Westdeutsche Gesellschaft für Familienkunde e.V. (Dld.)WieWasWieWilliam Coolen, heraldisch tekenaar

Theaterzaal van La Bonbonnière. In deze zaal vindt de opening van het congres plaats en een deel van de lezingen (foto La Bonbonnière)

Deelnemers aan het FamillementAan het Famillement nemen tal van particulieren, bedrijven en organisaties uit binnen- en buitenland deel en geven ook diverse antiquariaten acte de presence. De volgende deelnemers hadden zich medio augustus aangemeld:

Genealogie 18 - 2012 13