1

De ontwikkeling en evolutie van de DatabankOndergrond Vlaanderen (DOV): een uitwisse-lingsplatform voor ondergrond-gerelateerdegegevens in het algemeen en voor grond-wateronderzoek in het bijzonder

Ruim 10 jaar geleden besloot de Vlaamse overheid om al de informatie die zij had over de ondergrond inVlaanderen, te bundelen. Dat werd het initiatief ‘Databank Ondergrond Vlaanderen’ (DOV). Verdereuitbreiding is gewaarborgd dankzij de intensieve samenwerking tussen drie Vlaamse overheidsinstanties:het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE), het Departement Mobiliteit en Openbare Werken(MOW) en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).Het volledige aanbod aan gegevens over de ondergrond in Vlaanderen wordt door de drie overheidspartnersgemeenschappelijk onderhouden. De publieke gegevens worden gratis ter beschikking gesteld via de websitehttp://dov.vlaanderen.be. Voor verschillende doelgroepen zijn er gegevens op maat in elk van de deeldomeinenvan DOV. DOV speelt een belangrijke rol in de dienstverlening en beleidsondersteuning.De nieuwe DOV-website is sinds 23 mei 2007 een feit. Hoewel de basisprincipes van de webtoepassing nietecht gewijzigd zijn en het webadres hetzelfde is gebleven, zijn zowel de gegevensbasis als debevragingsmogelijkheden uitgebreid.Het gebruik van DOV wordt geïllustreerd aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden.

M. Van Damme, K. Boel,K. De Nil, D. Uitdewilligen,

L. Vanthournout,V. Vanwesenbeeck en I. Vergauwen

Ondersteunend Centrum DatabankOndergrond Vlaanderen

1. Situering

Ruim 10 jaar geleden besloot de Vlaamse over-heid om al de informatie die zij had over de on-dergrond in Vlaanderen, te bundelen. Dat werdhet initiatief ‘Databank Ondergrond Vlaanderen’(DOV). DOV is intussen voor heel wat professio-nelen een vaste waarde geworden. Verdere uit-breiding is gewaarborgd dankzij de intensievesamenwerking tussen drie Vlaamse overheids-instanties: het Departement Leefmilieu, Natuur enEnergie, het Departement Mobiliteit en OpenbareWerken en de Vlaamse Milieumaatschappij.

Het volledige aanbod aan gegevens over de on-dergrond in Vlaanderen wordt door de drieoverheidspartners gemeenschappelijk onderhou-den. Een uniek gegeven omdat de databank te-gelijk ook het enige werkinstrument is voor de drieafdelingen samen. De publieke gegevens wordengratis ter beschikking gesteld via de websitehttp://dov.vlaanderen.be. Voor verschillende doel-groepen zijn er gegevens op maat in elk van dedeeldomeinen van DOV.

DOV speelt een belangrijke rol in de dienstverle-ning en beleidsondersteuning in verschillendebeleidsdomeinen.Zo kunnen MER- en bodemsaneringsdeskundigenbij de uitvoering van bodemonderzoeken, gebruikmaken van de beschikbare boorgegevens bij DOVen snel en efficiënt een inzicht verkrijgen in degeologische opbouw van een bepaald gebied.Zowel de individuele burger die bouwplannenheeft als studiebureaus die in het kader van hetvooronderzoek van bouw- of renovatieprojectenbeslissingen dienen te nemen inzake fundering,… kunnen via het raadplegen van de boor- ensondeergegevens bij DOV informatie verkrijgenover de stabiliteit van de ondergrond.

Alle actuele vergunde grondwaterwinningen kun-nen via DOV geraadpleegd worden. Bedrijvenkunnen er zich zo zelf van vergewissen hoe huneigen winning zich in omvang en in ligging si-tueert ten opzichte van het geheel van de winnin-gen in eenzelfde watervoerende laag, en welkewaterwinningsmogelijkheden er globaal in eenbepaalde regio aanwezig zijn.DOV bevat ook een schat aan waarnemingen uitde grondwatermeetnetten, zoals bv. het nitraat-gehalte in het grondwater, wat voor landbouwersin het kader van het mestdecreet een belangrijkeinformatiebron is.

DOV wordt beheerd door het “OndersteunendCentrum DOV”, dat wordt bemand door een se-dert 2006 versterkte vaste kern van beleids-medewerkers van LNE en MOW en door daartoeaangestelde experten van de drie afdelingen.

2. Het DOV-internetloket

Het DOV-internetloket is sedert 22 mei 2002 ope-rationeel en heeft in de loop der jaren zijnbestaansreden bewezen. Dagelijks maken meerdan 250 unieke bezoekers gebruik van DOV. Hunbehoeften naar DOV toe zijn in de loop der jarengegroeid. Ook de technologie om puntgegevensen kaartmateriaal via het web ter beschikking testellen is geëvolueerd. De nieuwe DOV-website issinds 23 mei 2007 een feit.De nieuwe DOV internet viewer is nu een “light”-versie van de intern beschikbare webapplicatieen biedt aan de externe gebruiker toch heel watextra mogelijkheden in vergelijking met de eer-dere geografische toepassing.Dankzij de migratie naar de nieuwe toepassing(De Nil et al., 2006) kan de gebruiker naast hetbekijken van de beschikbare gegevens via het

Congres Watersysteemkennis 2006 - 2007 Grondwateronderzoek

2

web, deze nu ook verwerken en integreren in ei-gen toepassingen. Een ArcIMS image kaartdienstwordt hiertoe in de huidige fase aangeboden.Goed om weten is tevens dat het kaartbeeld vande puntlagen nu dagelijks wordt gesynchroniseerdmet de databank.

Het zoeken in de databank start bij de knop ‘geo-grafisch zoeken’ op de startpagina van de website.Achtereenvolgens verschijnt standaard detertairkaart van Vlaanderen met de provincie-grenzen. Links van het centrale kaartvenster wor-den de verschillende beschikbare gegevenslagenweergegeven.Door bijkomende kaartlagen aan te vinken envervolgens op de knop

te klikken, worden deze gevisualiseerd en geacti-veerd.

3. Gegevens in DOV

De belangrijkste geologische, geotechnische enhydrogeologische gegevens beschikbaar bij dedrie betrokken afdelingen worden prioritair in dedatabank opgenomen. Archieven worden gelei-delijk opgenomen van recent naar ouder, terwijlnieuwe waarnemingen meteen worden toege-voegd. Bij het verzamelen van de gegevens wor-den in de mate van het mogelijke ook gegevensafkomstig van externe organisaties mee opgeno-men.

De verschillende soorten gegevens worden gedi-gitaliseerd via een uniform concept. De databankbevat alfanumerieke (punt)gegevens en carto-grafische gegevens (De Ceukelaire et al., 2003).Een puntlaag is een overlegkaart waarop eenaantal puntgegevens worden getoond. BinnenDOV bestaan er puntlagen van de boringen, desonderingen, peilmetingen en kwaliteitsanalysesvan het grondwatermeetnet en grondwater-vergunningen (De Schrijver & Vergauwen, 2002a;De Schrijver & Vergauwen, 2002b). Het blijft hoedan ook zo dat de gegevens die via DOV ter be-schikking worden gesteld, kritisch benaderd die-nen te worden.De meest elementaire manier van bevragen van

de gegevens is mogelijk via de zwarte i die

te vinden is in de werkbalk bovenaan de kaart.Door te klikken op de getoonde locaties van degegevens wordt de beschikbare bijhorende infor-matie vrijgegeven.Om bijvoorbeeld een boorrapport te bekomen,al dan niet gelinkt aan een put, moet de punt-laag “boringen” zichtbaar en selecteerbaar wor-den gemaakt en via de zwarte-i knop bevraagd.

In wat volgt worden een aantal extra functies vande nieuwe DOV toepassing toegelicht, die bijgrondwateronderzoek kunnen van pas komen.Deze kunnen op alle puntlagen van DOV toege-past worden.

3.1.Boringen

De huidige afdeling Land- en Bodembescherming,Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen (vroeger deafdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie) voertboringen en interpretaties in op basis waarvanhet Quartair, Tertiair, Krijt en de diepere onder-grond in Vlaanderen (de Sokkel) wordt gekarteerd.De tertiair- en quartairgeologische kaarten zijnsamen met een aantal afgeleide kaarten(isopachen, isohypsen, breuklijnen) consulteer-baar in DOV, waarbij isopachen van het Quartair,de isohypsen van de basis van de Formatie vanBoom, de breuklijnen van de Formatie van Diestenkele voorbeelden zijn. De set wordt continu bij-gewerkt en aangevuld. Het aantal ingevoerdeboringen bedraagt momenteel ruim 120.000.Kwaliteitscontrole en hergebruik van de reeds in-gevoerde data zorgen voor een continue uitbrei-ding en optimalisatie van de aangeboden data.

Praktijkvoorbeeld m.b.t. de boringen in rela-tie tot grondwateronderzoek

De bufferfunctie maakt het mogelijk pun-

ten van een puntlaag op te zoeken die binneneen bepaalde afstand (buffer) van één of eerderegeselecteerde kaartelementen van de actieve laagzijn gelegen of die aan een bepaalde voorwaardevoldoen.Deze functie kan erg handig zijn, bijvoorbeeldindien in een bepaalde regio een vervuilde siteaanwezig is waarbij het gevaar voor contaminatievan het grondwater reëel blijkt. Het is mogelijkmet behulp van de bufferfunctie een risicozone afte bakenen. Mogelijk is het in het kader van eenrisico-evaluatie belangrijk een beeld te verkrijgenvan de gedetailleerde geologische opbouw vande regio op basis van de boringen. Zo kan debufferfunctie gebruikt worden om alle beschikbareboringen op te sommen die gelegen zijn op min-der dan 500 m van een bepaalde straat, waar decontaminatie zich situeert. Deze informatie kangebruikt worden om een beeld te krijgen van bij-voorbeeld de hydrogeologische bouw van hetgrondwaterreservoir. Dit kan het nemen van ge-paste maatregelen ondersteunen. Vanzelfsprekendkan de bufferfunctie ook op andere te activerenlagen en met andere doeleinden toegepast wor-den.

Figuur 1: Voorbeeld van een resultaat van de bufferfunctie: alleboringen op minder dan 500 m van de betreffende straat

Grondwateronderzoek Congres Watersysteemkennis 2006 - 2007

3

3.2. Sonderingen

De afdeling Geotechniek beschikt over een aan-zienlijke hoeveelheid geotechnische data. Voorinvoer in de Databank Ondergrond Vlaanderenwordt de voorrang gegeven aan de sondeer-gegevens. Sinds 2000 worden alle nieuw uitge-voerde en archiefsonderingen ingevoerd in DOV.Aan elke sondering wordt door de geologen vande dienst Natuurlijke Rijkdommen een formelestratigrafie gehecht. Ruim 55.000 sonderingen zijnbeschikbaar in DOV.

Belang van sonderingen in relatie tot grond-wateronderzoekTraditioneel wordt de informatie verkregen uit eensondering in eerste instantie gebruikt om de lagen-opbouw van de ondergrond te onderkennen enom grondkarakteristieken af te leiden ten behoevevan diverse geotechnische berekeningen. Klas-siek hierbij is de berekening van het draag-vermogen van een grond waarin de grondwater-stand een belangrijke rol speelt. Bij hydrogeolo-gische studies creëert het betrekken van sondeer-gegevens echter een belangrijke meerwaarde: eenmeer gedetailleerd lagenmodel kan worden op-gesteld, wat in het kader van grondwater(stro-mings)modellering uiterst relevant is.Meer specifiek zijn sonderingen die uitgevoerdworden met een elektrische conus met inge-bouwde waterdrukopnemer, waarbij de water-spanning dus continu wordt opgemeten (parame-ter U), een unieke techniek want hiermee kan deafwisseling van dunne zand- en/of kleilagen meestin detail (tot enkele cm) worden opgespoord.Om de sonderingen met deze speciale techniekterug te vinden voor heel Vlaanderen of voor eenstudiegebied naar keuze, kan je zoeken via dewizardfunctie (bovenaan de kaart met het icoon

) door bij de zoekcriteria bij

sondeermethode “1 – continu elektrisch” en bijconus “U” aan te vinken. Eventueel kan ook eendiepte aangegeven worden, bijvoorbeeld “dieperdan 20 m”. Hierdoor wordt een lijst met alle ge-vraagde sonderingen geactiveerd en eventueel opde kaart getoond. Vervolgens kunnen van al deze

sonderingen meetreeksen en diagrammengevisualiseerd en gedownload worden. Figuur 2geeft een weergave van de gevraagde sonderin-gen op de kaart. Bovendien is het waterspannings-diagram (U) samen met de andere diagrammenin het rapport van de sondering weergegeven.

3.3. Grondwatermeetnet

Gegevens verkregen uit grondwatermeetnetten inbeheer van verschillende instanties worden via deafdeling Water systematisch in DOV ingevoerd(Afdeling Water, 2003). Er zijn nu nagenoeg 3300putten met ruim 6600 filters met eraan gekop-peld meer dan 196.000 opgemeten grondwater-standen en nagenoeg 25.000 grondwater-analyses, ingevoerd in DOV.

Praktijkvoorbeeld m.b.t. het grondwatermeetnet

Met de nieuwe zoek-tool kunnen elemen-

ten van elke actieve puntlaag in de volledige da-tabank op basis van hun attribuutinformatie wor-den opgezocht. Het dropdown menu “Attribuut”geeft de velden van de attributentabel van deactieve laag weer, waarop gezocht kan worden.Bij “Zoekstring” wordt een getal- of karakter-waarde ingevuld, waaraan het veld in de attribu-tenlijst van de actieve laag moet voldoen. Indienbijvoorbeeld gegevens van het grondwatermeet-net in een welbepaalde watervoerende laag ge-wenst zijn, bijvoorbeeld het Zand van Brussel, kandit via de zoekfunctie door eerst het grond-watermeetnet als actieve laag te selecteren. Ver-volgens wordt in het attribuut “Aquifercode” dezoekstring “0620” ingevuld, de code die over-eenstemt met het Zand van Brussel. Deze codesvan de HCOV kartering zijn te vinden op de sta-tische pagina’s van het thema grondwater. Degegevens die voldoen aan deze zoekstring ver-schijnen op kaart en in een tabel. De gewensteinformatie kan per filter worden geconsulteerddoor op de voorziene koppelingen (S, M, N of A)te klikken. De stijghoogtegrafiek (S), de tabel metstijghoogtemetingen (M), de nitraatgrafiek (N) ofde tabel met analyseresultaten (A) worden hier-door weergegeven.De zoek-tool kan ook gebruikt worden op anderepuntlagen. Vanzelfsprekend zijn de attributen inhet dropdown menu dan anders.

3.4. Grondwatervergunningen

De grondwatervergunningendatabank van de af-deling Water vormt een onderdeel van DOV.Nagenoeg 31.000 vergunningen zijn in de data-bank aanwezig, samen met de technische gege-vens van de winningsinstallaties en/of van de in-dividuele pomp- en peilfilters.

Praktijkvoorbeeld m.b.t. grondwatervergunningenAls alternatief voor de Wizard-knop kan met be-

hulp van de querybuilder-tool een zoek-

opdracht worden opgebouwd om de attributen-tabel van de actieve laag te onderzoeken op cor-

Figuur 2: Resultaat van een selectie via de wizardfunctie op depuntlaag sonderingen en voorbeeldrapport

Congres Watersysteemkennis 2006 - 2007 Grondwateronderzoek

4

responderende getal- of karakterwaarden. In te-genstelling tot de wizard, die op de punten bin-nen het kaartvenster wordt uitgevoerd, wordt dequery toegepast op de volledige databank. In delijst worden alle velden van de attributentabel vande actieve laag weergegeven. Er dient eenvergelijkingsoperator (zoals =, <, >, <=, >=of LIKE) ingevuld te worden, evenals een getal- ofkarakterwaarde. Vervolgens wordt via de knop‘toevoegen’ het statement in het tekstveld ge-plaatst. Eventueel kan de zoekopdracht uitgebreidworden via de knoppen AND, OR of NOT. Er zijn2 mogelijkheden om een query uit te voeren: “toonop kaart” en “toon op kaart en maak tabel”. Inbeide gevallen worden de resultaten geselecteerdop de kaart en wordt er gezoomd naar de selectie-set. In het tweede geval wordt bovendien eenattributentabel gegenereerd. In het voorbeeld infiguur 3 werd de querybuilder gebruikt om eenlijst te bekomen van de grondwatervergunningenmet een vergund dagdebiet van minimum 10 m3,die afgeleverd zijn aan exploitanten in de ge-meente Bierbeek. De zoekopdracht is tweeledig:“postcode = 3360 AND dagdebiet >= 10 m3”.Figuur 4 geeft het resultaat van de query infiguur 3: een attributenlijst met de betreffende ge-gevens. Merk op dat er een sorteermogelijkheidgeboden wordt op elk attribuut. De beschikbareattribuuttabellen kunnen in verschillende forma-ten gedownload worden: in html-, in Word- ofExcelformaat.

4. Conclusies

De voorbeelden en de tips bij het gebruik tonenaan dat DOV via de vernieuwde website degelijk,gestructureerd en uiterst klantgericht inspeelt opde behoeften aan gegevens over de ondergrondin het kader van het grondwaterbeleid en bij uit-breiding uiteraard voor andere ondergrondgere-

lateerde beleidsdomeinen of voor ander speci-fiek gebruik. De interne gebruikers beschikken nuimmers allen over een zo breed mogelijkegegevensbasis, die bijvoorbeeld bij de advies-verlening inzake grondwaterwinning goed van paskomt. Het in de loop der jaren toegenomen aan-tal externe gebruikers, nu dagelijks 250, en hunpositieve reacties zijn tot slot het beste bewijs dathet samen beheren en toegankelijk maken vande gegevens in de verschillende deeldomeinengewaardeerd wordt en dat het unieke loket, dathttp://dov.vlaanderen.be nu geworden is, terechtzijn sporen heeft verdiend.

Referenties

Afdeling Water (2003). De Databank Onder-grond Vlaanderen. In: Waterbeheer in bewe-ging, LIN - AMINAL, Directoraat-generaal, Brus-sel, pp. 196-197.

Boel K., De Nil K., De Schrijver P. en Van DammeM. (2006). Databank Ondergrond Vlaanderen -Jaarverslag 2005. MVG - LIN - AMINAL, Direc-toraat-generaal, Brussel, 16 pp.

De Ceukelaire M., Vergauwen I., Raes H., DeSchrijver P. en Van Damme M. (2003). The websitehttp://dov.vlaanderen.be: a view to the subsoilof Flanders. Proceedings of the 4th European Con-gres on Regional Geoscientific Cartography andInformation Systems, Volume II, Bologna, 17-20juni 2003, pp. 533-534.

De Nil K., Uitdewilligen D., Boel K., VergauwenI., De Schrijver P. en Van Damme M. (2006).Sustainable evolution of the database of thesubsoil of Flanders (DOV): an integrated GIS-application based on map services and on-linedata management. Proceedings of the 5thEuropean Congres on Regional GeoscientificCartography and Information Systems, Barcelona13-16 juni 2006, Volume II, pp. 378-379.

De Schrijver P. en Vergauwen I. (2002a). DatabankOndergrond Vlaanderen (DOV). Innovatieforum.Technologisch instituut - Genootschap grond-mechanica en funderingstechniek. Antwerpen.

De Schrijver P. en Vergauwen I. (2002b). Info-middag over de Databank Ondergrond Vlaan-deren. In: Jaarboek 2002 AOSO, MVG - LIN -AOSO, Directoraat-generaal, Brussel, pp. 67-68.

Figuur 3: Voorbeeld van een querybuilder.

Figuur 4: Het resultaat van een query.

Grondwateronderzoek Congres Watersysteemkennis 2006 - 2007

M. Van Damme, K. Boel, K. De Nil,D. Uitdewilligen, L. Vanthournout,V. Vanwesenbeeck, I. Vergauwen

Contactgegevens:Van Damme MarleenCoördinator Databank Ondergrond VlaanderenVlaamse Overheid, Departement LNEAfdeling Land en Bodembescherming,Ondergrond, Natuurlijke RijkdommenDienst Ondergrond VlaanderenTramstraat 52, 9052 ZwijnaardeTel. 09/240.75.22, Fax: 09/240.75.01E-mail: marleen.vandamme@lne.vlaanderen.behttp://dov.vlaanderen.be