1

NATURALISPARK

COLOFON

SEPTEMBER 2008

ONTWERP DOOR: LOLA LANDSCAPE ARCHITECTS 1E MIDDELLANDSTRAAT 1033021 BD ROTTERDAM010-4141368LOLA@LOLAWEB.NL

IN OPDRACHT VAN:GEMEENTE LEIDEN

INHOUD

04 OPGAVE 06 ANALYSE12 CONCEPT16 ONTWERP28 DETAILS30 FASERING32 KOSTENRAMING

BIJLAGE - PLANKAART 1:500

4

Den Haag

Rotterdam - Den Haag

Amsterdam

Utrecht

N206

LeidenLammerschans

Leiden CSBio Science Park

Amsterdam

N206

Historisch centrum Leiden

Naturalis

VerbindingenPlangebied Water

5

Het Naturalispark is één van de belangrijke openbare ruimtes in het Leiden Bio Science Park en zal in de komende jaren worden gerealiseerd. Lola landscape architects is gevraagd een schetsontwerp te maken voor het Naturalispark, in competitie met twee andere ontwer-pbureaus.

De uitstraling van het park moet aansluiten bij het beeld van de Hollandse Campus, zoals in het Stedenbouwkun-dig plan Bio Science Park wordt geschetst. Het Naturalis-park heeft een belangrijke verblijfs- en ontmoetingsfunc-tie voor gebruikers van het Bio Science Park. Daarnaast is het park dé representatieve voortuin van het museum Naturalis. Bovendien is het een belangrijke verbinding-splek tussen het Leiden Centraal en het Bio Science Park. Karakteristiek aan het Naturalispark is dat er verschil-lende plekken en ruimtes en gebruikersgroepen samen-komen, en de uitdaging is om dit alles samen te brengen tot één sterke compositie.

Het is de bedoeling dat in het schetsontwerp aandacht wordt besteed aan een goede tracering van voet- en fi etspaden door het park en een goede aansluiting op de omgeving. Daarnaast is de Stal een belangrijke horecavoorziening, die met een terras een aangename plek in het park moet krijgen. Ook ligt er in het park een wateropgave: de hoeveelheid water die moet worden gerealiseerd is zo groot, dat het voor de hand ligt om dit water als belangrijk ontwerpelement in te zetten. Hoofdlijnen in het Programma van Eisen zijn hieronder kort beschreven.

FaseringTerras (Zoekgebied) Parkeren

1

2

OPGAVE WaterEr is een opgave om 16.000 m2 water te realiseren; hier-van is 14.250 m2 noodzakelijk en 1.750m2 wenselijk. Om te voldoen aan de eisen van het Hoogheemraadschap moet ten noorden van het Pesthuis 3.500 m2 extra water worden gegraven. In het meest ideale geval is dit zelfs 5.250 m2.

VerbindingenDe wandel- en fi etsverbinding tussen Leiden CS en het Leiden Bio Science Park moet veilig zijn en met vol-doende capaciteit hebben. Voor bezoekers dient het Pesthuis duidelijk en veilig te zijn ontsloten.

De stal en het terrasDe gebouwen van Stichting Valk en de Stal moeten goed worden ingepast, evenals de bestaande gebouwen in de voortuin van Naturalis. Voor het terras van de Stal zal is een zoekgebied beschreven.

ParkerenHet huidige aantal parkeerplekken naast de Stal moet blijven totdat de nieuwbouw van het NCB gereed is. Daarna is er alleen parkeergelegenheid nodig voor bezoekers van de Stal en invalide bezoekers van het Naturalis (rond de 20 parkeerplaatsen).

FaseringIn de eerste fase wordt het stelsel van paden gereali-seerd, de wateropgave, het terras en de toegang van de Stal. In de tweede fase wordt de omgeving afgestemd op de nieuwe invulling van het park.

Hollandse CampusHet Naturalispark moet aansluiten bij het beeld van de Hollandse Campus: water, riet en inheemse boom-soorten, paden en plankieren, natuurvriendelijke oevers.

6

< Verbinding tussen de nieuwbouw van Naturalis en het Pesthuis.> Balkon van het O&O-gebouw.>> Uitzicht vanaf het-zelfde balkon.

^ Uitzicht vanaf een hogere verdieping van het O&0 ge-bouw. ^> De 17e eeuwse Pesthuis-laan.< Verschillende tijdlagen in één oogopslag.> Entree van het parkeerter-rein voor Naturalis.>> Olifantenpad diagonaal over het ontworpen grid.

< Permanente exposi-tie van Naturalis.> Zicht op Naturaliis vanaf het toekomstige park.>> Binnentuin van het Pesthuis.

7

PORTRET

Het Leiden Bio Science Park gaat zich ontwikkelen tot een hoogwaardige stedelijke omgeving waarin onder-wijs, onderzoek en bedrijven elkaar maximaal stimuleren en optimale ontwikkelingskansen worden geboden. Als belangrijk onderdeel van de as Leiden-Katwijk, kan het uitgroeien tot een succesvol economisch centrum: het is erg goed ontsloten, bestaat nu al uit een flinke verzamel-ing bedrijven en instellingen en profileert zich helder met Bio Science. Ook in de openbare ruimte wordt gestreefd naar een heldere profilering: de Hollandse Campus. Dit is een ecologische omgeving met veel water, riet, wilgen, houten vlonders , waarin de verschil-lende bedrijven en instellingen een plek krijgen. Op dit moment is de openbare ruimte tussen het station de Hogeschool een aaneenschakeling van zeer uiteen-lopende ruimtes: de superstedelijke omgeving van het LUMC, de formele tuin rondom het Naturalis, de infra-structurele ruimte van de Darwinweg, de Sandifort- de Zernikedreef, het rustige vooroorlogse universiteitscom-plex en het strakke kantoorlandschap rond de Hoge-school. Deze afwisseling levert interessante gelaagde beelden op, maar om deze gebieden om te vormen tot één Hollandse Campus moet er nog veel gebeuren. De aanleg van het Naturalispark is een belangrijke eerste stap.

Het Naturalis is van binnen een indrukwekkende wereld van interactieve, bewegende, lichtgevende installaties, afgewisseld met eeuwenoude skeletten en opgezette beesten. Maar Naturalis is meer dan alleen een exposi-tie: het organiseert veel activiteiten en beheert tal van kenniswebsites. Dit is een museumopzet die past bij de bezoekers die het Naturalis wil trekken: mensen van nul tot negenennegentig, van on- tot hoogopgeleid. Vanaf de Plesmanlaan en het spoor vormt de nieuwbouw van Fons Verheijen een herkenbaar baken, die past bij de inhoud van het museum. De entree van het museum ligt echter in het Pesthuis, een sfeervol en statig 17e eeuws gebouw. De buitenruimte van Naturalis sluit met zijn formele opzet goed aan bij het Pesthuis, maar geenszins bij de hyperreële opzet van het museum. De entree is hierdoor weinig uitnodigend.

De grote potenties van het gebied ten noorden van het Hippocratespad worden juist door haar leegte goed zichtbaar. Het kan een plezierige doorgangsruimte worden, een aantrekkelijke achtergrond voor de terras-sen van de Stal en het O&O-gebouw. Het zeer intensief betreden olifantenpad kan uitgroeien tot een drukke as door het gebied.

8

GEBRUIKER 01: DE MEDEWERKER

GEBRUIKER 02: DE STUDENT

Het Leiden Bio Science Park is in eerste instantie een locatie om te werken. Het Naturalispark is interessant voor medewerkers die binnen 10 minuten lopen vanaf hun werkadres in het park kunnen zijn. Tussen de mid-dag is kan dit een plek zijn om te lunchen, in het gras of aan het water te zitten.

Het is voor hen een belangrijke plek om te ontspannen, om bij te komen van een bespreking, of om zich op te laden voor de tweede helft van de dag. Overigens is voor veel van hen het Naturalispark ook een doorgangsruimte, waarvan goede paden en snelle verbindingen van belang zijn.

Hogeschool Leiden heeft een grote schare studenten. De hogeschool ligt pal aan het Naturalispark, en heeft een aanzienlijke gebruiksrelatie met het park.

Scholieren zijn steeds mobieler. Studeren doe je met je laptop. Het Naturalispark kan een ideale studieom-geving zijn, als er voldoende plek is om te zitten, en bij voorkeur met draadloos internet aanwezig. Als de Stal niet te duur is, koffie en broodjes verkoopt, wordt dit een aantrekkelijke hangout voor studenten: voor, tijdens en na de contacturen.

9

GEBRUIKER 03: DE PATIENT

GEBRUIKER 04: DE BEZOEKER

Het Naturalispark kan gezien worden als de tuin van het LUMC. Voor patiënten kan het Naturalispark een ‘heal-ing environment’ vormen; een stressloze ruimte waar je je even geen patiënt voelt, waar de natuur je zintuigen binnenstroomt. Het LUMC is zelf een erg harde omgeving. Groene ruimte heeft een positieve uitwerk-ing op het genezingsproces van een patiënt, waardoor de tijd dat een patiënt ziek doorbrengt in het zieken-huis, verkort wordt.

Naturalis heeft jaarlijks meer dan 200.000 bezoekers. Voor hen is het Naturalispark de voortuin van het muse-um: voortuin binnenkomt, ben je in Naturalis. Dat merk je doordat de tuin de allure heeft die een natuurhisto-risch museum waardig is. En doordat ook een deel van de expositie in het park te zien en beleven is.

Niet alleen is het Naturalispark de voortuin van het museum, maar tegelijkertijd ook de achtertuin: een ver-blijfsruimte waar de bezoekers langer kunnen blijven, nog even wat kunnen drinken en nagenieten van hun bezoek, en waar de kinderen vrij kunnen spelen.

10

GEDEELDE IDENTITEIT: BIO SCIENCE IN EEN GROENE RUIMTE

Hogeschool Leiden LUMC Naturalis

Medewerkers, patiënten, studenten en bezoekers: gemiddelde aantallen per dag

Medewerker

Student

Patient

Bezoeker

5000

4000

3000

2000

1000

De vier onderscheiden gebruikers van het park zijn niet in gelijke mate aanwezig. In verhouding zijn er veel meer medewerkers en studenten dan er bezoekers of patiënten zijn. Bezoekers van Naturalis komen meestal maar één keer, terwijl werknemers en studenten het hele jaar door komen.

Er is een gedeelde interesse in een groene, omspan-nende omgeving. Dit geldt voor zowel de medewerkers, als de patiënten en de studenten. Een plek waar je even loskomt van de bebouwde omgeving, en de natuur je omringt. Een plek in de zon om in het gras te liggen.

De behoefte aan een goede horecavoorziening is ook onder alle groepen aanwezig. Als de Stal zich ontwik-kelt als bijvoorbeeld de horecavoorzieningen op de Zuidas, zal dit een centrale ontmoetingsplek in het Leiden Bio Science Park worden.

Medewerkers, patiënten, studenten en bezoekers: gemiddelde aantallen per dag

11

HISTORISCHE IDENTITEIT: DE HOL-LANDSE CAMPUS AVANT LA LETTRE

In de 17e eeuw is het Pesthuis gebouwd als buitenpost van de Leidse binnenstad. Als een soort Hollandse Campus avant la lettre werd naast het Pesthuis ook een grote tuin met een aantal bijgebouwen aangelegd. Nu in het Bio Science Park wordt gezocht naar een pas-sende identiteit van de openbare ruimte, kan deze enclave een waardevolle bijdrage leveren, als het goed wordt ingepast. Waar op veel plekken de hi-tech gebouwen zullen contrasteren tegen de natuurlijke omgeving, is het Naturalispark een plek waar gebouw en landschap juist naadloos in elkaar over kunnen lopen. Dankzij de gebouwen aan de Pesthuislaan kan het Naturalispark een cruciale rol gaan spelen in de beeldvorming van de Hollandse Campus.

12

10 min.5 min.

1. centrale plek voor open water

1. bebouwing uit de 17e, 20e en 21e eeuw.

Het Naturalispark is onderdeel van één van de twee groene wiggen van het Leiden Bio Schience Park.

Door het Naturalispark loopt één van de belangrijkste routes voor voetgangers en fi etsers.

Het Naturalispark is één van de centrale plekken voor water, zowel functioneel als visueel.

De bebouwing langs de Pesthuislaan dateert uit de 17e eeuw, als enclave tussen 20e en 21e eeuwse bebouwing.

13

XVIII XIX

XX XXI

POSITIONERING TEN OPZICHT VAN HET LEIDEN BIO SCIENCE PARK

Snelle verbindingen, vrije vormHoofdmoment in de Hollandse campus

Leidende principes voor ontsluiting door de eeuwen heen

Het Naturalispark heeft een centrale positie in het Leiden Bio Science Park, wat water, groen en wandel- en fietsroutes betreft. Het Naturalispark kan met een goede inrichting de kansen van deze positie waarmaken.

In de inrichting van het park wordt zo goed mogelijk aangesloten op het streefbeeld van de openbare ruimte van de omgeving: de Hollandse Campus met water, riet, wilgen,iepen, essen, vlonders. Een zoom van opgaande beplanting aan de randen van het park zorgt voor be-schutte waarbinnen een grote waterpartij het centrale element is. Langs en op het water is een aantal bijzon-dere elementen langs een as geordend, die eindigt bij het Pesthuis. Het monumentale zicht op het Pesthuis geeft cachet aan het hele park.

Een goed routenetwerk is cruciaal voor het slagen van het park. Om deze reden is ervoor gekozen om de bestaande opzet met een grid van paden te verlaten en toe te gaan naar een meer directe en organische opzet van het padennetwerk, dat geoptimaliseerd is voor zowel doorgaande mensen als bezoekers van het park. De vrijere vorm van paden sluit beter aan bij het uitbundige karakter van exposities van Naturalis dan het formele grid in de huidige situatie.

14

ICOON VOOR NATURALIS

Naturalispark: een nieuw icoon?

?

Naturalispark: biodiversiteit als beeldmerk

?

De openbare ruimte kan worden ingezet om de herken-baarheid van Naturalis te vergroten. Zodra je in het park bent, moet je weten dat Naturalis in de buurt is en moet het helder zijn waar je heen moet lopen. In veel natuurhistorische musea wordt er gekozen voor één icoon, dat het als het ware het uithangbord van het mu-seum is. Als natuurhistorie moet worden gereduceerd tot één beeld, blijkt het erg moeilijk om clichés te voorkoen: wereldwijd kiest men voor óf een dinosaurus óf een wal-vis. Met zo’n beeld zou Naturalis te kort worden gedaan, zeker als straks opgaat in het NCB, het Nationaal Centrum voor Biodiversiteit. De essentie hier-van ligt veel eerder variatie dan in één icoon. Daarom is ervoor gekozen om in dit park een rijke variatie aan diersoorten in te zetten als beeldmerk. De rijke ver-zameling van Naturalis en het NCB kan hiervoor worden aangewend.

15

THEMA: VERGANKELIJKHEID OF EEUWIGE JEUGD

Een belangrijke vraag voor het Naturalispark is: hoe kan het bijdragen aan de identiteit van zowel Naturalis als het Leiden Bio Science Park? En wat is de identiteit van het Bio Science Park? Het type bedrijven en instellingen op de Leiden Bio Science Campus is vrij scherp geprofi -leerd. Is het mogelijk om vanuit de specifi eke activiteiten iets te destilleren dat betekenis kan geven aan de open-bare ruimte, zodat deze op zijn beurt weer de herken-baarheid van de gehele campus vergroot?

De activiteiten van veel bedrijven en instellingen zijn medisch en farmaceutische van aard en zijn direct of indirect gericht op het vergroten van de levenskwaliteit en –duur. Er zijn mensen die in biotechnologie de sleutel naar de Eeuwige Jeugd zien. Aan de andere kant is er het Naturalis, dat vooral een collectie van de Eeuwige Dood is: een miljoen gewervelde, meer dan 2 miljoen ongewervelde dieren en meer dan 5 miljoen insecten worden hier voor onbepaalde tijd in dode toestand ge-houden.

In het Naturalis leer je bovendien wat voor klein en toevallig onderdeel de mens is van de geschiedenis van de aarde. In deze tegenstelling zit een klassieke strijd tweestrijd tussen de natuurlijke vergankelijkheid en streven naar eeuwigheid. Vergankelijkheid wordt met bio-techniek steeds langer tegengehouden, terwijl stilstaan bij de vergankelijkheid van het bestaan juist leidt tot meer waardering van het alledaagse. Zowel de verleiding van het bruisende leven als de verwondering voor de dood vormen inspiratie voor het Naturalispark.

16

ONTWERP

Es (Fraxinus excelsior)

Paardenkastanje (Aesculus hippocastanum ‘Baumanii’

Zwarte els (Alnus glutinosa)

Iep (Ulmus ‘New horizon’

Grauwe wilg (Salix cinerea)

Oorwilg (Salix aurita)

Overige bomen

Beukhaag (Fagus sylvatica)

Groenten - en kruidenborders

Gazon / ligweide

Riet

Bestaand plantsoen

Sterkwaterarmatuur

Fontein

Cortenstalen strook

Stenen zitrand

Houten dek

Gravel

Bestaand kunstobject

Brug

Water

Overige verhardingen

Bestaande bebouwing

17

18

19

20

GRONDWERK

VOETPADEN FIETSPADEN

WATERSYSTEEM

21

VERBLIJFSPLEKKEN

BEPLANTING

TOEGANGEN

BIJZONDERE ELEMENTEN

22

4 31 44 8 60 6 11 3 3 14 12 10 3 1 11 4 10 3 36 3 10 4 11 7

44 2 8 34 8 39 7 2 12 2 4 3 4 5 4 3 2 9 5 15

23

4 31 44 8 60 6 11 3 3 14 12 10 3 1 11 4 10 3 36 3 10 4 11 7

44 2 8 34 8 39 7 2 12 2 4 3 4 5 4 3 2 9 5 15

DOORSNEDES Een belangrijk element in het plan is de 5 meter hoge zonneheuvel, met een hellende, op de zon georiënteerde ligweide. Vanaf de ligweide is er een mooi uitzicht op het water en het Pesthuis. De twee rijke, hellende schaduwtuinen voor de Valk en het O&O-gebouw geven een aangenaam uitzicht en tegelijkertijd beschutting. Door de piramidale vorm hebben beide gebouwen zowel beschutting als uitzicht. De heuvel wordt aan-gelegd met de grond die wordt weg gegraven om het wateroppervlak te realiseren.

24

PAGINAVULLENDE SHOP: VAN DE HEUVEL NAAR HET PESTHUIS

25

26

27

28

1 2 3 4

DANSENDE FONTEINEN

Centraal in de waterpartij wordt een raamwerk van fonteinen aangelegd. Het bewegende water en het klaterende geluid maken vergroten de natuurbeleving in het Naturalispark. De fonteinen vormen geen statische compositie, maar zijn beweeglijk: ze kunnen allemaal afzonderlijk worden aangestuurd, zodat er bewegende composities kunnen worden gemaakt: de dansende fon-teinen vormen een continu veranderend schouwspel.

29

de stalde stal

21 3 4

DE STAL ALS DECORATED SHED

STERKWATERLAMP

herman

De Stal krijgt een zeer prominente plaats in het plan. Op deze locatie kan een horeca onderneming succesvol zijn. Met een kleine ingreep kan de huid van het gebouw worden vervangen door een meer transparante façades. Hiermee wordt de relatie met het park versterkt: vanuit de Stal is er meer uitzicht op het park en de Stal krijgt zelf een meer uitnodigende uitstraling. Suggestie: doop de naam van het etablissement om tot Herman, dat klinkt chiquer. Nodig dan Herman den Blijker uit om het om te bouwen en exploiteren; dat scheelt in de kosten.

De bezoeker van het Naturalispark kan in de lampen een glimp opvangen van de biodiversiteit die in het museum en de opslag aanwezig is. Het principe van een beestje op sterk water wordt vertaald naar een lichtarmatuur. Door het beestje van onder aan te schijnen, zorgt het voor de verstrooiing van het licht naar de omgeving.

30

FASE 1:REALISATIE VAN HET PROGRAMMA

- Water (95% van het totaal) graven;- Heuvel vormgeven met vrijgekomen grond; - Verbindende vlonderpaden aanleggen, inclusief terras van de Stal;- Deel van de parkeerplaatsen bij de Stal opschuiven

naar het zuiden.

- Voorplein herinrichten;- Omgeving van de Valk herinrichten met parkeer-

plaatsen en vlonderpad;- Optimaliseren van het water in de omgeving.

FASE 2: AANSLUITING OP DE OMGEVING

31

- Dansende fonteinen installeren;- Sterkwaterlampen plaatsen.

FASE 3: INSTALLATIE VAN DE WANNAHAVES

FASE 4: REALISATIE NCB

- Parkeermogelijkheid bij de Stal inkrimpen;- Ruimte die vrij komt inrichten met water, vlonder en

beplanting.

32

0-10

10-20

20-40

40-80

80-160

160<

0

EURO/M2

haha!

33

KOSTENRAMING Het ontwerp is uitgesplitst in basismodel en een aantal opties. Het basismodel is inclusief ontwerpkosten te rea-liseren binnen de gestelde €x.xxx.xxx. Daarmee function-eert het park perfect, en oogt het prachtig, maar spettert het nog niet; voor €xxx.xxx extra is het Leiden Bio Science Park verzekerd van een populaire centrale ontmoetingsruimte.

GEVOELIGE BEDRIJFSINFORMATIE

BIJLAGE: PLANKAART 1:500 >>