Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen – +32 3 225 10 00 – paxchristi@paxchristi.be – www.paxchristi.be

Rek. nr.: BE41 8939 4403 7310 – BTW nr.: BE 0413 005 214

LESBRIEF VREDESWEEK: LEEFTIJDSGROEP 14 – 18 JAAR

Vredesweek 2018: Iedereen Thuis

Van 21 september, de Internationale Dag van de Vrede, tot en met 2 oktober 2018, de Internationale Dag

van de Geweldloosheid, vindt op initiatief van Pax Christi Vlaanderen de 29ste Vlaamse Vredesweek plaats.

Gedurende twee jaar, in 2017 en 2018, zet de Vredesweek in op vrede in de eigen samenleving. De

campagne wil een reactie bieden op een almaar feller gevoerd discours van polarisatie en wij-zij-denken.

In 2018 willen we polarisatie overstijgen en focussen op een basisbehoefte die iedereen deelt: de nood aan

een thuisgevoel. Immers, waar je ook woont, waar je ook vandaan komt of terecht komt: iedereen wil een

plek waar hij of zij zich veilig weet, geborgen voelt, waar hij zijn zin kan doen, op adem kan komen.

Inzetten op het gevoel ergens bij te horen is essentieel om vrede te bevorderen, zeker op lokaal vlak.

Via deze lesbrief, deel van ons uitgebreid educatief aanbod, willen we kinderen en jongeren sensibiliseren

over de thematiek ‘Iedereen Thuis’. We vragen bovendien aan de toekomstige gemeenteraden om te

investeren in vredeseducatie. Dit is één van onze vier aanbevelingen voor de lokale politiek. Wij vinden

het essentieel dat (jonge) mensen zich bewust worden van hun rol in een samenleving waar plaats is voor

iedereen . Met vredesopvoeding zet je in op vaardigheden om succesvol samen te leven in een diverse en

geglobaliseerde wereld.

Inhoudstafel

Lesbrief Vredesweek: leeftijdsgroep 14 – 18 jaar ..................................................................................................... 1

Vredesweek 2018: Iedereen Thuis ......................................................................................................................... 1

Inhoudstafel ............................................................................................................................................................... 1

Wat is polarisatie? ..................................................................................................................................................... 2

Spel ‘Cross the line’ .............................................................................................................................................. 2

Theorie over polarisatie ....................................................................................................................................... 3

De feiten doen er niet meer toe ......................................................................................................................... 4

Omgaan met polarisatie ........................................................................................................................................... 1

Ga op zoek naar het gemeenschappelijke ........................................................................................................ 1

De nood aan een thuis voor iedereen ............................................................................................................... 3

Thuis in jouw gemeente – Samen bouwen aan een thuis ................................................................................... 4

Eindtermen ................................................................................................................................................................ 6

Peace of Cake ............................................................................................................................................................ 7

Ontdek ook ons ander educatief materiaal! .......................................................................................................... 8

2

Wat is polarisatie?

Om het effect van polarisatie ‘aan den lijve’ te ondervinden, beginnen we met een spel.

Spel ‘Cross the line’

Doelstelling: Al spelenderwijs duidelijk maken dat we allemaal anders zijn. Soms zijn we zelfs tegenpolen van elkaar. Dit is

iets natuurlijks en is het geval in iedere groep

Verloop van de opdracht:

1. Zorg voor een lege klasruimte met de stoelen en tafels aan de kant.

2. Iedere leerling schrijft op een blad papier wat voor hem essentiële stukjes zijn van zijn of haar

identiteit. Waarin verschilt hij/zij van de anderen? Wat maakt dat je bepaalde dingen doet op een

bepaalde manier? Wat maakt je tot jezelf? Waar verschil je van sommige anderen?

3. Alle leerlingen gaan daarna aan één kant van de (klas)ruimte staan. De leerling die wil, loopt nu naar de andere kant van de klas en doet een uitspraak die voor zichzelf geldt maar niet voor alle anderen. De oefening uit stap 1 helpt hierbij. Bijvoorbeeld: “Ik ben gelovig” of “Ik ben niet sportief”. Alle leerlingen voor wie dit ook waar is, gaan mee aan de andere kant staan.

4. De twee ontstane groepen zeggen nu stereotypen over de anderen. Maak als begeleider duidelijk dat het niet gaat over persoonlijke meningen maar over vooroordelen die bestaan. Hierin mag natuurlijk al spelenderwijs overdreven worden. Dit kan:

a. Door die stereotypen op te schrijven en aan de begeleider te geven. Later kunnen ze anoniem worden overlopen; We raden aan om dat te doen als er weinig vertrouwen is in de groep en bepaalde zaken gevoelig kunnen liggen.

b. Door het luidop te roepen. De andere groep mag hierop niet reageren; Enkel als er genoeg vertrouwen is in de groep en de context helemaal duidelijk is, zodat het niet persoonlijk zal genomen worden.

5. Herhaal stap 3 & 4 enkele malen. Nabespreking: 1. Zojuist werden enkele verschillen binnen de klasgroep blootgelegd. Wat vonden jullie daarvan? Hoe

heb je dat ervaren? Was dat verhelderend? Of juist verwarrend? Of eerder beangstigend? Of plezant? Ga hierover in gesprek.

2. Vorig jaar werd tijdens de Vredesweek 2017 ook gewerkt rond de thematiek ‘polarisatie’. Uit deze

ervaring werd duidelijk welke polen in Vlaanderen het sterkst aanwezig zijn en waarrond het meeste stereotypen bestaan. Welke zijn dat volgens jullie?

Uit onderzoek blijkt het om de volgende polen te gaan:

o moslim – niet-moslim

o autochtoon – vluchteling

o arm – rijk

Bespreek kort.

3

Theorie over polarisatie

Doelstelling: Waar komt polarisatie vandaan? En hoe gaat die concreet in haar werk? Aan de hand van de theorie van

sociaal en politiek filosoof Bart Brandsma krijgen de jongeren inzicht in het mechanisme van denken in tegenstellingen.

De Nederlander Bart Brandsma schreef in 2016 een boek ‘Polarisatie: inzicht in de dynamiek van wij-zij

denken’. De sociaal en politiek filosoof ontleedt het mechanisme van de polarisatie: het denken in

tegenstellingen.

Achtergrond voor de leerkracht: https://www.youtube.com/watch?v=5R3gzMONDUI

Laat onderstaand schema zien (of teken het op het bord) en bespreek het:

Dit zijn de drie basiswetten van de polarisatie volgens Brandsma:

• Polarisaties zijn gedachteconstructies – Zoals de ‘cross the line’-oefening heeft aangetoond, denken

we vaak op basis van indelingen en tegenstellingen. We definiëren ons als wie we niet zijn. Dit is

natuurlijk en er is op zich niets mis mee. Deze drie wetten laten zien dat het uit de hand kan lopen als

hier op een foute manier mee omgegaan wordt.

• Polarisatie heeft brandstof nodig – Polarisaties bestaan alleen als we ze zelf voeden. De voeding of

brandstof voor polarisatie komt van uitspraken over de identiteit van de tegenpolen.

• Polarisatie is een gevoelsdynamiek – Praten over de identiteit van de ander – vaak met de nodige

‘retoriek’ – is voor een deel rationeel, voor een groter deel irrationeel. Dit zorgt voor onmacht. De

dynamiek is niet beheersbaar.

4

De feiten doen er niet meer toe

Doelstelling: Deze oefening illustreert de derde basiswet van de polarisatie: polarisatie is een gevoelsdynamiek. Het is de

bedoeling te laten zien dat veel veronderstellingen niet op de realiteit zijn gebaseerd, maar het resultaat zijn van een gevoel of

een samenspel van gevoelens.

1. Herinner de leerlingen aan de vormen van polarisatie die het meest aanwezig zijn in onze maatschappij (oefening ‘Cross the line’): moslim – niet-moslim; autochtoon – vluchteling; arm – rijk

2. Leg hen dan de volgende stelling voor: ‘Islam wordt de dominante religie in Vlaanderen’. Noteer kort enkele reacties. Je mag ook je eigen mening als leerkracht te kennen geven. Ipsos deed een onderzoek in een groot aantal landen om te weten te komen hoeveel moslims er in niet-moslimlanden wonen. Vraag hen: ‘Hoeveel percent van de bevraagden denken jullie dat zich als moslim identificeert in België?’

3. Bekijk met je leerlingen de grafiek op de volgende pagina. Bespreek wat je ziet. Wat zijn de reacties van de leerlingen? Veranderen deze feiten iets aan het gevoel bij (sommige) leerlingen dat de islam al dan niet een dominante religie wordt of dat er in België “veel” moslims wonen?

4. Leg hen een nieuwe stelling voor: ‘Alle vluchtelingen komen naar hier.’ Noteer kort enkele reacties, inclusief je eigen mening. En vraag hen dan: ‘Welke landen vangen de meeste vluchtelingen op?’ Noteer de antwoorden.

5. Bespreek nu met hen de infografiek van UNHCR. Bespreek wat je ziet. Wat zijn de reacties? Veranderen deze feiten iets aan het gevoel bij (sommige) leerlingen dat ons land ‘overspoeld’ wordt door vluchtelingen? Of dat België als land zwaar onder druk staat van grote aantallen vluchtelingen

Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen – +32 3 225 10 00 – paxchristi@paxchristi.be – www.paxchristi.be

Rek. nr.: BE41 8939 4403 7310 – BTW nr.: BE 0413 005 214

De feiten

Bron: https://www.ipsos.com/sites/default/files/migrations/en-uk/files/Assets/Docs/Polls/ipsos-mori-perils-of-perception-charts-2016.pdf

2

Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen – +32 3 225 10 00 – paxchristi@paxchristi.be – www.paxchristi.be

Rek. nr.: BE41 8939 4403 7310 – BTW nr.: BE 0413 005 214

Omgaan met polarisatie

Ga op zoek naar het gemeenschappelijke

Doelstelling: Via oefening op een opbouwende manier leren omgaan met polarisatie.

1. Problematische vormen van polarisatie kunnen op drie manieren ontmijnd worden, volgens Bart

Brandsma. Overloop ze:

• ‘Veranderen van onderwerp’: focus niet langer op iemands identiteit of op je eigen identiteit,

omdat dit heel gevoelige materie is, die vaak niet te vatten is in feiten. Daarom dat wordt

afgeraden om dit als gespreksonderwerp te nemen als je niet in wij-zij of welles-nietes wil

terechtkomen. Dit leidt immers niet tot meer begrip voor elkaar of een gevoel dat door je

gesprekspartner gedeeld wordt. Waar wel in feiten over gesproken kan worden is een ‘kwestie’,

een ‘situatie’, een probleem. Probeer het daar over te hebben.

• ‘Veranderen van positie’: schort je eigen oordeel op, zeker als je in een heftige discussie bent

verwikkeld. Het betekent trouwens niet dat je je eigen mening moet inslikken of wegduwen.

Het is meer een kwestie van er op een andere manier mee om te gaan.

• ‘Veranderen van toon’: Hoe kan ik actief luisteren? Dat kan door bijvragen te stellen: begrijp

ik wel echt wat de ander zegt?

2. Pas het nu in de praktijk toe. Laat de leerlingen per twee aan de slag gaan. Het kan interessant zijn dat

leerlingen die het gevoel hebben erg van elkaar te verschillen (o.a. door ervaringen uit ‘Cross the line’) per

samenwerken. Geef hen de opdracht om niet te praten over hoe hun identiteit verschilt, maar om op

2

zoek te gaan naar wat ze gemeenschappelijk hebben. Zo pas je ‘verander van onderwerp’ in de praktijk

toe.

Zet hen op weg met de volgende vragen

a. Wat is jouw favoriete plek? Waar voel je je het meest op jouw gemak?

b. Wie zijn de 3 belangrijkste mensen in jouw leven?

c. Wat vind je belangrijk van waarden om mee en in op te groeien?

d. Welke 3 zaken vind je goed in je gemeente?

e. Welke 3 zaken vind je niet goed in je gemeente?

f. Wat vind je onrechtvaardig?

g. Waar droom je van?

h. …

3. Vraag dat ieder ‘paar’ twee (verrassende) gelijkenissen opschrijft.

4. Indien hier nood aan is, in groep overlopen en nabespreken.

3

De nood aan een thuis voor iedereen

Doelstelling: We maken de brug naar de thematiek van de Vredesweek 2018: “wat het belang is van voor ‘iedereen een

thuis’. Iedereen heeft recht op een thuis!

1. Tijdens vorige oefeningen spraken de jongeren o.a. over wat ervoor zorgt dat ze zich ergens thuis

voelen.

2. Vraag aan de leerlingen om een blad te nemen en daar allerlei woorden en korte zinnen op te schrijven

die ze associëren met “thuis voelen”. Dat kunnen er snel meer dan 10 zijn. Duid dat alles ok is, dat ze

gewoon alles wat hen te binnen schiet opschrijven.

3. Vraag hen om vier van die elementen te omcirkelen die hen het meest aanspreken van hun blad. Laat

ze een gedichtje schrijven van 7 regels waarbij de eerste en laatste zin hetzelfde is over “(hun) thuis

voelen”.

4. Laat ze die dat willen hun gedicht voorlezen.

5. Bespreek samen wat er opviel. Wat kwam er veel terug? Wat was er uniek of verrassend?

6. Leg uit dat ‘het thuisgevoel’ het onderwerp is van de Vredesweek 2018.

De Vlaamse Vredesweek wil inzetten op een vreedzame samenleving waar iedereen zich thuis kan voelen. Door te kijken naar de basisbehoeften, maar ook naar de dromen en waarden die we allemaal delen, komen we immers tot een duidelijke conclusie: iedereen wil een veilige plek waar hij of zij zichzelf kan zijn. We zijn ervan overtuigd dat iedereen die zo’n thuis vindt, ook positief zal bijdragen aan het lokale samenleven. Met z’n allen kunnen we heel wat doen om deze thuis te versterken. Iedereen kan zijn steentje bijdragen: beter een goede buur dan een verre vriend, klinkt het spreekwoord. Zich thuis voelen draait rond twee elementen: geborgenheid en zichzelf kunnen zijn. Enerzijds moeten we er daarom voor zorgen dat iedereen zich veilig voelt. Anderzijds moeten we respect opbrengen voor ieders eigenheid; iedereen moet de kans krijgen zichzelf te ontplooien. Ook de overheden kunnen hieraan bijdragen, gesteund door inspraak van de burgers. Hoe steviger het thuisgevoel, hoe kleiner de kans dat mensen zich uitgesloten voelen en zich gaan afzetten tegen de

gemeenschap. Inzetten op het gevoel ergens bij te horen is daarom een belangrijk actiepunt om lokale vrede te

bevorderen.

4

Thuis in jouw gemeente – Samen bouwen aan een thuis

Doelstelling: Leerlingen begrijpen dat er twee manieren zijn die de campagne naar voor schuift om in te zetten op een thuis

voor iedereen. Enerzijds kunnen we er allemaal zelf iets aan doen. Maar daarnaast heeft ook de lokale politiek een

belangrijke rol te spelen in het bevorderen van lokale vrede.

1. Vraag aan de groep: Kunnen wij iets doen om ervoor te zorgen dat iedereen zich thuis voelt? Gewoon

in je buurt, in je omgeving of hier op school? Wat kan jij persoonlijk doen? Of wat denk je dat

anderen kunnen doen voor jou?

2. Vraag aan de groep: In oktober zijn het gemeenteraadsverkiezingen. Wat kan de gemeente doen om

ervoor te zorgen dat iedereen zich thuis voelt

3. Tot slot proberen we als groep stappen te omschrijven die we samen kunnen zetten opdat iedereen zich hier: in de klas / school / buurt / … beter thuis zou voelen. Deze stappen worden vastgelegd in ons: ‘Zich Thuis Voelen Charter’! Het ‘Charter’ kan focussen op de klas, de school of de buurt/gemeente.

a. Laat iedereen één à drie ideëen opschrijven. b. Verzamelen alle ideeën. c. Stem op welke ideeën zeker in het charter moeten d. Stel het charter samen. e. Bekijk wat (al) kan gedaan worden om het charter te doen gelden.

4. Overloop en bespreek kort samen met de groep de aanbevelingen vanuit de Vredesweek.

Tip: Op www.vredesweek.be kan je vanaf mid juli gratis een dossier downloaden met meer verdieping

over deze aanbevelingen.

Bescherm het sociaal weefsel en versterk de samenhang in de samenleving door

mensen van verschillende bevolkingsgroepen samen te brengen.

Het is essentieel voor vrede op lokaal vlak om zoveel mogelijk inwoners van gemeenten met elkaar in

contact te brengen, ervaringen en ideeën te laten uitwisselen en te laten samenwerken. De diversiteit is

groot, ook los van cultuurverschillen of anderstaligheid. Ongeacht het verschil dat tussen mensen bestaat,

is ontmoeting de beste manier om gevoelens van veiligheid en samenhorigheid te bevorderen.

Investeer in bemiddelaars op wijkniveau.

Sociale samenhang of cohesie is niet vanzelfsprekend. Soms botsen individuen of groepen binnen een

wijk. Op dat moment kan een goed opgeleide bemiddelaar het verschil maken. Een bemiddelaar die

bovendien de steun krijgt van een geïntegreerd overlegorgaan, om de meest uitdagende problemen in hun

totaliteit aan te pakken, maakt veel kans om te slagen.

Investeer in vredeseducatie.

Zet in op de toekomst door (jonge) mensen bewust te maken van hun rol in een samenleving waar plaats

is voor iedereen (inclusie). Met vredesopvoeding zet je in op vaardigheden om succesvol samen te leven in

een diverse en geglobaliseerde wereld.

5

Neem vredesinitiatieven, steun bestaande initiatieven en zet lokale vredesfiguren in

de kijker.

Er gebeuren veel positieve dingen. Naast het opzetten van nieuwe initiatieven, kan het zinvol zijn om te

kijken naar wat er al gebeurt en dit te ondersteunen. Steun die initiatieven en geef ze de nodige

zichtbaarheid, zodat zij het lokaal vredesbeleid mee vorm kunnen geven en een inspirerend voorbeeld

kunnen zijn.

6

Eindtermen

Naargelang het gebruik. De nummering is overgenomen uit: ‘eindtermen.vlaanderen.be/’

2de graad secundair onderwijs

ASO, KSO, TSO – Nederlands 1, 7, 11

BSO – PAV 1, 2, 3, 4, 5, 21, 22

Cesuurdoelen – Humane wetenschappen 1, 2, 3, 18, 20, 21, 23

3de graad secundair onderwijs

ASO, KSO, TSO – Nederlands 6, 23

BSO – PAV – 1ste en 2de jaar 4, 5, 6, 31, 32

BSO – PAV – 3de jaar 19, 20, 26, 32

Pool – Humane wetenschappen 1, 2, 6, 10, 11, 16, 22, 24, 33

Secundair onderwijs

Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen

Gemeenschappelijk stam 1, 2, 5, 11, 12, 13, 16, 18, 19, 22, 26, 27

Context 2: mentale gezondheid 3, 8

Context 3: Sociorelationele ontwikkeling 2, 3, 6, 9, 10

Context 5: politiek-juridische samenleving 1, 2

Context 7: socioculturele samenleving 1, 2, 3, 4, 5

7

Peace of Cake

Heb je goed gebruik kunnen maken van deze gratis lesbrief? Dit en ander gratis materiaal bestaat enkel

dankzij vele helpende handen. Ook jij kan de Vredesweek een duwtje in de rug geven door mee te doen

aan de ‘Peace of Cake’-actie!

Bak samen met de klas of school een cake. Snijd hem in plakjes, verkoop ze en doneer nadien de

opbrengst. Zo kan Pax Christi Vlaanderen via de Vlaamse Vredesweek verder werk maken van vrede in

eigen samenleving. We doen dit niet enkel door te investeren in vredeseducatie, we zetten onze unieke

expertise in geweldloosheid ook in om de campagnedoelstellingen te bereiken. Het is immers essentieel te

blijven inzetten op een thuis voor iedereen. De afwezigheid ervan kan leiden tot frustratie, wrevel en

onvrede.

Hoe ga je te werk?

1. Plan datum, tijd en plaats. 2. Registreer je actie op www.vredesweek.be/peaceofcake. 3. Geef een naam aan je actie. Dat kan bijv. de naam van je school zijn, je eigen naam enz. Zet er

wel telkens je stad of gemeente bij. 4. Je ontvangt een gratis actiepakket ter ondersteuning van je actie met o.a. campagneposters,

folders, partyprikkers, ‘dank-visitekaartjes’, badges met logo en A3-infobladen rond het campagnethema.

5. Aan de slag met bakken, gezelligheid en verkoop. 6. Stort de opbrengst van de vrije bijdragen op het rekeningnummer BE41 8939 4403 7310 met

mededeling Peace of Cake-actie + ‘naam actie’. 7. Bedankt! Dankzij jouw steun kunnen we op een duurzame manier aan vrede werken.

8

Ontdek ook ons ander educatief materiaal!

Lesbrief Vredesweek 2017

Deze lesbrief werd uitgewerkt in het kader de Vredesweek 2017. Een interactieve en inspirerende les over thema’s als liefde en verbondenheid.

Een product van Pax Christi Vlaanderen

• Doelgroep: 2de en 3de graad secundair onderwijs

• Gratis te downloaden via www.vredesweek.be/nieuws/lesbrief-2017

Oogkleppen af

We zitten allen verstrikt in een web van vooroordelen en stereotypen. Kunnen we daar aan ontsnappen? Met deze vorming willen we leerlingen en studenten bewustmaken van (hun) vooroordelen, de (wetenschappelijke) link duiden tussen hardnekkige vooroordelen en discriminatie en hoe we samen kunnen meebouwen aan een wereld met meer vrijheid, verdraagzaamheid en openheid voor andere culturen en gewoonten. Een wereld waarin we mensen niet vastpinnen op basis van verkeerde veronderstellingen. Ons motto: thinking out of the box!

Een workshop van Scholen zonder Racisme

• Duur: 2 lesuren

• Prijs: € 120 + vervoersonkosten van de vormingswerker

• Doelgroep: 2de en 3de graad secundair onderwijs

• Boek: info@schoolzonderracisme.be of 02/511.16.36

Brussel Beleven

Stap met je klas uit je vertrouwde omgeving en kom Brussel Beleven! Tijdens deze interactieve projectdag ontdekken je leerlingen (derde graad secundair onderwijs) onze superdiverse hoofdstad aan de hand van een fotozoektocht met opdrachten. Hierdoor gaan je leerlingen de ontmoeting aan met wijkbewoners die zich thuis voelen in de bruisende wijken Kuregem, Matongé of de Marollen. Zo kunnen ze hun vooroordelen doorbreken. Brussel is immers een interessant laboratorium waarin je leerlingen interculturele en interlevensbeschouwelijke competenties kunnen verwerven. Deze projectdag is onderdeel van een traject. Er is een vorming voorzien voor de leerkracht. We werkten lesmodules uit die je kan gebruiken als voorbereiding in de klas. Daarna volgt de projectdag in Brussel. Tot slot geven we concrete ideeën voor de nawerking in de klas.

Een activiteit van Studio Globo

• Prijs: € 10,80 per leerling

• Doelgroep: 3de graad secundair onderwijs

• Boek: www.studioglobo.be/brussel-beleven

Ontdek al het educatief materiaal van Pax Christi Vlaanderen op

www.paxchrist.be/vredeswinkel