Lesbrief Rare grenzen

Inleiding

Zijn ze je wel eens opgevallen in de atlas, die lange, kaarsrechte grenzen tussen de staten in de

V.S. of in de Sahara? Of de stukken land die als een schiereiland uitsteken in een buurland, zoals

bij Oezbekistan en Afghanistan?

Mensen en volken worden gescheiden door politieke grenzen. Zo’n grens is als een hek om een

tuintje, bedoeld om vreemden buiten te houden en de inwoners te beschermen. Na de Tweede Wereldoorlog werd het project Europa opgestart. De angst voor vijandige machten

moest plaats maken voor vertrouwen in mensen. Dan zouden de grenzen tussen de landen kunnen

verdwijnen, was de gedachte. Langzamerhand groeide een Europa met de open grenzen zoals we

die nu kennen.

Dat was de afgelopen eeuwen wel anders! Toen werden vooral nieuwe grenzen getrokken, in nieuw

ontdekte gebieden en tussen onafhankelijk geworden staten. Hoe dat gebeurde en welke gevolgen dat had, leer je in deze lesbrief. Het land Namibië dient

hierbij als voorbeeld. Maar we beginnen dichtbij huis.

Bron 2 Herinnering aan de vroegere grenscontrolepost in het IJzeren Gordijn

bij Marienborn, tussen Braunschweig en

Magdeburg. © Jan H Bulthuis

Bron 1 De grens tussen Ne derland en Duitsland bij Dinxperlo (Achterhoek) © Jan H Bulthuis

Opdrachten

Zoek een antwoord op de volgende hoofdvraag: Waarom zijn er opvallende rechte grenzen in de wereld?

Deelvragen: • Welke soorten politieke grenzen zijn er tussen gebieden? • Waar zie je de lange, rechte grenzen vooral op de kaart? • Waarom liggen die opvallende grenzen juist daar? • Welke problemen brengen kunstmatige grenzen met zich mee? • Wat zijn zwakke staten? • Wat hebben zwakke staten en kunstmatige grenzen met elkaar te maken? • Hoe zijn de deelvragen op Namibië van toepassing?

Het uitwerken van de opdrachten kost je ongeveer een uur. Je kunt alleen werken of samen met een medeleerling. Je hebt de Grote Bosatlas (GB) (54e editie) nodig. Extra informatie vind je op internet.

Opdracht 1 Hoe hard is een grens?

Grenzen kun je verdelen in: • open en gesloten grenzen • natuurlijke en kunstmatige grenzen

a. Lees de inleiding en bekijk bron 1 en 2. Is de grens bij Dinxperlo een open of een gesloten

grens? Waarom denk je dat?

b. Was de grens in bron 2 vroeger een open of een gesloten grens?

Opdracht 2 Logische grenzen

a. Gebruik de atlas: BB:15 GB54:25. Geef twee voorbeelden van een natuurlijke grens. Noteer ook

welke provincies of landen worden gescheiden door die grens.

b. Gebruik de atlas: BB: 52/53 GB54:72/73. Welke natuurlijke hindernis vormt de grens tussen

Spanje en Frankrijk? Geef nog twee voorbeelden van een natuurlijke grens die wordt gevormd

door een bergketen.

c. Vul in: Natuurlijke grenzen worden gevormd door zeeën, ………… en …………… Ze zijn bedacht door de……………, net als kunstmatige grenzen.

d. Welk soort grens vind je het meest logisch, een kunstmatige grens of een natuurlijke grens? Leg

je antwoord uit.

Opdracht 3 Drentse grenzen

a. Gebruik de atlas: BB: 15 GB54: 25. Kleur in bron 3 de buitengrenzen van de provincie

Drenthe. Gebruik groen voor natuurlijke grenzen en rood voor kunstmatige grenzen. Denk aan de

legenda.

Bron 3 Provincie Drenthe

Bron: http://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/overheid-democratie/gemeenten-drenthe/

b. Wat is het meest opvallende verschil tussen de natuurlijke en kunstmatige grenzen op het

kaartje van Drenthe?

c. Gebruik BB:21 GB54: 33, Nederland Cultuurlandschappen. De grensstreken van de

provincie Drenthe zijn vooral: A. terpenlandschappen en droogmakerijen

B. heide- en veenontginningen

C. rivierkleilandschappen

D. plateaus en droge dalen

Opdracht 4 De Semslinie

De ellenlange, rechte grens tussen Drenthe en Groningen wordt wel de Semslinie genoemd. Ga op

internet naar http://nl.wikipedia.org/wiki/Semslinie.

a. Wie was Jan Sems? A. Een lid van de provinciale staten van Drenthe

B. Een landmeter, in dienst van Groningen

C. Stadhouder van Noord-Nederland

D. Burgemeester van Ter Apel.

b. Wanneer en waarom gaven Drenthe en Groningen opdracht om een grens uit te zetten tussen

beide provincies?

c. Waarom werden de veengebieden niet eerder afgebakend?

d. Verklaar nu waarom rondom Drenthe zoveel rechte, kunstmatige grenzen zijn getrokken.

Opdracht 5 Nog meer rechte lijnen

Bron 4 Grenzeloze streken

Niet alleen in Nederland zie je grenzen die langs een liniaal getrokken zijn. Kaarsrechte grenzen zie

je vaak in onbewoonde streken, zoals woestijnen. Net als in het geval van de veengebieden tussen

Groningen en Drenthe vond men dat die lege gebieden totaal onbruikbaar en onbegaanbaar waren.

a. Lees bron 4. Sommige lege gebieden op aarde bleken bij nader inzien erg waardevol te

zijn. Leg dit uit met behulp van kaartblad BB:122 GB54:230.

b. Gebruik de kaart Wereld Staatkundig in de atlas. Welk werelddeel springt eruit wat betreft

het aantal kaarsrechte landsgrenzen?

c. Zoek in de atlas de kaart (staatkundig) op van het werelddeel uit vraag b. Tussen welke

landen loopt de langste ononderbroken rechte grens?

d. Gebruik de schaal van de kaart om te berekenen hoe lang de rechte grens tussen deze drie

landen is in kilometers. Noteer ook de berekening

e. Stel je voor dat je in Europa dezelfde afstand (als in opdracht 3d) in een rechte lijn zou

afleggen. Vanuit de stad Utrecht gerekend kom je dan terecht in: A. Londen

B. Ankara

C. Berlijn

D. Barcelona

Opdracht 6 Rechte grenzen en woeste natuur

Gebruik kaartblad BB:92C GB54:178B. Bekijk bron 5. Kies de juiste mogelijkheid: a. In gebieden waar lange, rechte staatsgrenzen lopen, bestaat de natuurlijke vegetatie vooral uit:

A. Mediterrane vegetatie

B. Woestijn en steppe

C. Tropisch regenwoud

D. Hooggebergtevegetatie

b. In gebieden met lange, rechte staatsgrenzen leven de mensen op het platteland vooral van: A. Extensieve veeteelt

B. Irrigatielandbouw en rijstteelt

C. Zelfvoorzienende akkerbouw

D. Intensieve veeteelt

Bron 5

Bron: http://beamulder.nl/woestijnreis-wandelvakantie-marokko-sahara-wandelen-kamelen_18_20.html

c. Streken die zo droog zijn dat ze bijna niets opleveren worden in kaart GB178A improductieve

gebieden genoemd. Wat is daar de meest voorkomende manier van leven?

Bron 6 Onder de Europese duim In de negentiende eeuw werd Afrika opgedeeld tussen een aantal Europese mogendheden. Vijf

landen hadden bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 het grootste deel van Afrika in

hun bezit. Ook Duitsland had bezittingen in Afrika. De Europeanen gebruikten dat werelddeel om er

grondstoffen vandaan te halen en hun industrieproducten er weer te verkopen.

Opdracht 7 Afrika in het verleden Bekijk in de atlas de kaarten op BB:92A GB54:177B en lees bron 6.

a. Welke vijf Europese landen waren in 1937 de grootste koloniale machten in Afrika?

b. Welke drie Afrikaanse landen waren in 1950 al een zelfstandige natie?

c. Let op de titel van kaart BB:92A GB54:177B. Om te begrijpen hoe veel merkwaardige grenzen in

Afrika zijn ontstaan, moet je wat weten over de van het werelddeel.

d. Na 1950 vond een snelle dekolonisatie van Afrika plaats. Beschrijf wat het begrip dekolonisatie

inhoudt.

Bron 7 Tekentafelgrenzen Veel grenzen in Afrika werden lukraak door de Europese koloniale machten getrokken. Toen de

Afrikaanse staten zich losmaakten van de westerse overheersing gebeurde hetzelfde. Na de

onafhankelijkheid waren veel landen door rechte grenzen gescheiden. Het ging vaak om streng

bewaakte, gesloten grenzen vanwege spanningen en conflicten tussen de nieuwe Afrikaanse staten.

Bron 8 Bij de (Koloniale) Conferentie van Berlijn in 1885 werd Afrika verdeeld door vijftien Europese

landen en de Verenigde Staten.

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Koloniale_Conferentie_van_Berlijn

Opdracht 8 Nieuwe staten,

nieuwe problemen

a. Gebruik bron 5, 7, 8 en 9 en

gebruik de legenda. Vul in: Sinds vanouds leven aan de

randen van de Afrikaanse

woestijngebieden ……………………zoals

de Herero, de Fulani en de Toeareg.

b. Gebruik bron 9 en bron 10. Vul in en maak de juiste keuzes:

De nomaden in Afrika zijn

voortdurend op zoek naar

…………… voor hun vee.

Ze trekken met hun kudden

naar de gebieden waar op

dat moment de meeste

……………… valt.

De Fulani trekken vanaf

april met de regen mee

naar het noorden / zuiden.

De Herero trekken in

november naar het oosten /

westen.

c. Beschrijf wat het gevolg was voor de nomadische herders van de nieuw getekende

staatsgrenzen.

d. Binnen de nieuwe Afrikaanse staten ontstond er steeds vaker ruzie tussen de herdersvolken en

de akkerbouwers. Hoe denk je dat dit kwam?

Bron 9

Bron 10

Bron 11 Verspreide volken, verdeelde volken Door de willekeurig getrokken grenzen wonen in de meeste Afrikaanse staten meerdere volkeren.

Daarnaast zijn veel volken verspreid over meerdere staten. Het gevolg is dat de Afrikaanse naties al

vanaf hun oprichting zwak zijn.

Opdracht 9 Zwakke staten

a. Lees bron 11 en bekijk kaartje BB:124A GB54:241C. Let op de tekst en de legenda bij het

kaartje. Hoe worden zwakke staten in het Engels genoemd? Naar welke kenmerken wordt er

gekeken?

b. In welk werelddeel vind je de meeste zwakke staten?

c. Wat zijn zwakke staten? Vul in en kies uit: geweld – mensenrechten - doden – armoede –

voorzieningen

In zwakke staten is de bevolkingsdruk hoog. Dat betekent dat veel mensen in leven.

Door honger en oorlogen zijn er veel . De economie is zwak en de openbare

wordt afgebroken. Er zijn veel uitbarstingen van en de worden

aangetast.

d. Vul in bron 12 steeds het nummer en de letter van de bijbehorende atlaskaart in. Gebruik hierbij

GB 240 / 241. Niet te maken met de basisbosatlas.

Bron 12 Falende staten

Gevolg van zwakke staat Atlaskaart GB

Namibië: +/ ± / - / ?

Een lage plek op de Index Menselijke Ontwikkeling (HDI)

Wie kritiek heeft op de regering en dat publiceert, wordt opgepakt.

De regering trekt zich niks aan van wat de burgers denken of willen

Kranten, radio en tv zeggen wat de overheid

wil

Buitengewoon ernstige armoede Een slechte omgeving voor een ondernemer om zaken te kunnen doen

Enorm risico voor buitenlanders om geld in het land te steken

Opdracht 10 Inzoomen op Namibië

Namibië was in 1985 als een van de weinige landen nog niet onafhankelijk geworden.

a. Vul de rechterkolom in van bron 12. b. Gebruik het kaartje BB:124A GB54:241C. De atlas gebruikt voor de Failed States Index een

schaal van 1 tot 5 of van 1 tot 10. Hoe scoort Namibië op deze index?

Bron 13 Topografie van Namibië

Opdracht 11 Plaatsen en grenzen

a. Gebruik de kaartbladen BB: 90-91 GB54:174 t/m 176. Bekijk bron 13. Zet de nummers en

letters op de juiste plaats in born 14. b. Wat is de naam van de hoogste berg en hoe hoog is deze? c. Zet in bron 14 boven elke kolom de oorsprong van de topografische namen in Namibië. Kies uit:

Nederlands, Duits, Engels, Bijbels en plaatselijk. Wat blijkt uit de variatie in plaatsnamen? d. In welke twee woestijngebieden ligt Namibië? Geef deze ook aan op de kaart van bron 13. e. Hoeveel inwoners telde Namibië volgens kaart BB:92B GB54:180B in 2010?

Bron 14 Topografische namen in Namibië

nr nr nr nr nr Buur-

landen

let

Otjiwa-rango

Rehoboth Keetmans-hoop

Alexan-der Bay

Lüderitz Zuid-Afrika

Gobabis Oranje-rivier

Swakop-mund

Botswana

Oshakati Walvisbaai Zambia

Rundu Grootfontein Angola

Windhoek

Opdracht 12 De grenzen van Namibië

a. Bekijk bron 11 en lees de inleiding nog eens. Bedenk twee redenen waarom Namibië als

voorbeeld bij deze lesbrief is gekozen. b. Beschrijf met behulp van kaart BB:92C en 118A GB54:178A en 180A het grensgebied van

Namibië. c. Welke uiterst kostbare delfstof wordt volgens kaart BB:92D GB54:178A in het mondingsgebied

van de Oranjerivier gevonden?

Opdracht 13 De Caprivistrook

a. Kleur in bron 13 de Caprivistrook rood.

Bron 15 Van kolonie tot zelfstandige natie

b. Gebruik internet. Zoek in Wikipedia onder het trefwoord Caprivistrook. Gebruik ook de tijdbalk

bron 15.

Maak het verhaal compleet:

De Caprivistrook dankt haar naam aan de Duitse graaf _______________________.

De strook werd aan de kolonie ________________________________ toegevoegd in het jaar

_____________. Duitsland wilde met de strook een verbinding maken met haar andere kolonie in

Afrika: ____________________ (het tegenwoordige Tanzania). Na ______________________ in

1918 werd de Caprivistrook aan de _____________ kolonie Bechuanaland toegevoegd. Vanaf 1929

viel de strook toe aan Zuidwest-Afrika dat door _____________________ werd bestuurd. Nu hoort

het bij _________________, dat in 1990 onafhankelijk werd.

c.Niet iedereen is blij met de Caprivistrook. Er is bijvoorbeeld een afscheidingsbeweging die streeft

naar zelfstandigheid van een deel van het gebied.

Maak een voorstel van een herindeling van de strook over de vier omliggende landen. Pak dit op de

volgende manier aan: 1. Ga in de eerste plaats uit van natuurlijke grenzen. 2. Let bij twijfel op de historische staatkundige verdeling. 3. Gebruik de kleuren die in bron 16 zijn aangegeven.

Bron 16 Mijn verdelingsvoorstel van de Caprivistrook

c. (uit Grote Bosatlas 54e druk)

Opdracht 14 Een mindmap als samenvatting

Vul de ontbrekende woorden in bron 17 in. Je kunt deze ook digitaal maken. Met de site

Mindmup.com. Deze is ook te vinden in de Google Chrome Web Store.

Bron 17 Samenvatting