les_6_bijengezondheid

BIJENGEZONDHEID

maandag 28 februari 2011

INLEIDING

• Een bijenvolk is een ingewikkelde samenlevingsvorm

• Veel taken zijn min of meer gebonden aan leeftijdsgroepen

• Er ontstaat een harmonische samenhang in deze leeftijdsgroepen die niet verstoord moet/mag worden

• Als de imker door verkeerd handelen de volksontwikkeling nadelig beïnvloed, kan dat directe gevolgen hebben voor de gezondheidstoestand van het volk


NATUURLIJKE AFWEER

• Een bijenvolk bezit een natuurlijke afweer tegen ziekten

• Dit systeem moeten we ten volle benutten, door bijen te houden op een zo “natuurlijk mogelijke” manier

• Dus de vraag is niet: “Hoe maak ik mijn bijen weer gezond?”

• Maar: “Hoe houd ik mijn bijen gezond”


NATUURLIJKE BARRIËRES

• Honing (steriel voedsel)

• Was (als bouwmateriaal)

• Propolis (bacterie -en virus remmend en/of bacteriedodend)

Externe barriëres


NATUURLIJKE BARRIËRES

• In de haemolymphe (of hemolymfe)

• A) Cellulair - fagocyten in de hemolymfe maken ziekteverwekkers onschadelijk

• B) Humoraal - het aanwezig zijn van antilichamen (apidaecines) in het bijenbloed

Interne barriëres


POETSGEDRAG

• Poetsen en met propolis steriel maken van “uitgelopen cellen”

• Verwijderen van larven uit de cellen die ziek/besmet zijn

• De mate van het poetsgedrag is genetisch bepaald en dus verschillend per volk

• Er zijn minimaal 2 genen bij betrokken, één voor het herkennen van het zieke broed (cel ontzegelen), en één voor het verwijderen ervan

• Met de pintest kan het poetsgedrag beoordeeld wordenmaandag 28 februari 2011

MAATREGELEN• Er moet een evenwicht zijn tussen dracht en het aantal

aanwezige volken

• Alleen volken op minimaal 10 ramen inwinteren (15 kg voer)

• Tijdens zware dracht volken niet storen

• Bij T < 15ºC moet er niet in de volken gerommeld worden

• Een droge, lichte (met enige zon) en luwe standplaats

• Het aantal raten in overéénstemming met volksgrootte (kantblok)

• Vernieuw elk jaar de helft van je BK-ramen bestandmaandag 28 februari 2011

Verwekker Aantasting van Aantasting door Ziekte

mijtenvolwassen bij volwassen bij + broed

Acarapis woodi

Varroa destructor

mijtziekte

varroase

bacteriënvolwassen bij broedbroed

diverse bacteriënPaeni bacillus larvaeMelissococcus pluton

septicaemiAVBEVB

protozoa volwassen bij volwassen bij

Nosema apis/caeranaMalpighamoeba mellificae

nosemaamoebe-ziekte

schimmels broedvolw. bij + broed

Ascosphera apisAspergillus flavus

kalkbroedsteenbroed

virussen broedvolwassen bij

Sackbrood virusDWV, APV, CPV enz.

zakbroedo.a. verlamming

Indeling van “bijenziekten”


ACARIOSE

• Bekend als de “Isle of Wight disease”

• Mijten zitten bij stigma (opening)

• Kruipen daar naar binnen

• Bijten wand van de trachee stuk en zuigen hemolymfe (produceert chitine week-makende stof)


ACARIOSE

• Alleen jonge bijen lopen risico...

• Na 7 à 8 dagen zijn haren van jonge bij in stigma uitgehard

• Daarna is infectie niet meer mogelijk

• Overdracht vooral in okt, nov en dec. (40 bijen per dag geboren)


ACARIOSE

• Een♀is volwassen na 8 - 11 dagen

• Een♂is volwassen na 6 - 12 dagen

• 3 dagen na geboorte => bevruchting => snel eitjes

• Na 16 dagen komen eitjes uit

Voortplanting


ACARIOSE

• Direct contact tussen bijen vereist

• En bevrucht ♀ verlaat trachee

• Klimt naar top van een haar en stapt over als andere bij langs komt

• Moet binnen enkele uren, anders sterft mijt

• Op gastheer loopt kruipt mijt naar beneden naar voorste tracheën => als jonge bij is kruipt ze naar binnen....

Infectie


ACARIOSE

• In winter drinken mijten hemolymfe door trachee te doorboren

• Hier ontstaan wondjes en tracheën raken verstopt met ontlasting en mijten/eieren

• Bij reinigingsvlucht vliegonbekwaam

• Bijen lijken gezond....

Gevolgen voor het volk


NOSEMA

• Is in alle volken latent aanwezig

• Kan dus op ieder moment uitbreken als weerstand van volk afneemt....

• Vooral gedurende slechte (dracht) omstandigheden

• Eéncellig dierlijk organisme, Nosema apis of Nosema ceranae


NOSEMA

• A - Nosema ceranae

• B - Nosema apismaandag 28 februari 2011

NOSEMA

• Als bijen uitlopen zijn ze vrij van sporen

• Als ze gevoed worden krijgen ze tegelijkertijd Nosema sporen aangeboden (bijv. besmet drinkwater of vuile raat schoongelikt door werkster

• Sporen komen dan in middendarm terecht

• Spore ontkiemt = pooldraad schiet uit en verankert spore aan darmwandcel => kern komt vrij => explosieve vermeerdering (sporen)

Ziekteverloop


tekst

Schematisch verloop infectie


NOSEMA

• Darmcellen worden aangetast

• Er is een competitie gaande tussen Nosema om de darm te infecteren en de bij om z`n darm te regenereren

• Vergt zo veel eiwitten dat bijv. produceren van voedersap in het geding komt....

• Nosema geeft diarree => nieuwe infectiebron

Ziekteverloop


NOSEMA

• De zieke bijen leven korter

• Zijn incompetent: - leveren weinig of geen voedersap en zijn verzwakt en keren niet meer terug naar de kast

• Volkssterkte loopt terug

• Verschijnselen lijken goed te passen bij de verdwijnziekte

Gevolgen


NOSEMA

• Twee duidelijke pieken

• In het vroege voorjaar, na het begin van de broedaanzet

• In de nazomer (september)

•

Optreden van de ziekte


NOSEMA

• Veel uitwerpselen op raat en vliegplank

• Ziet er uit als een ketting, kleine onderbroken poepjes in een streng

• Bijen die niet meer kunnen vliegen (in groepjes bij elkaar voor of achter de kast)

• De volken ontwikkelen zich traag

• Naar verhouding veel broed en weinig bijen

Kenmerken van Nosemose


NOSEMA

• Eén achterlijf + 1ml fysiologisch zout => vijzelen

• Eén druppel op objectglas + dekglas => bekijken

• Aantal sporen bepalen per gezichtsveld (400x vergr.)

• Infectiegraad 1 t/m 4

Diagnose van Nosema


NOSEMAPraktijkvoorbeeld

NOSEMA EIWIT AANTAL SPOREN LEEFTIJD BIJ

-- ++ -- 50 dagen

++ ++ 5 x 106 45

-- -- -- 35

++ -- 100000 25

Aantal sporen niet verantwoordelijk voor ziekte. Het is een samenhang met de omgevingsfactoren!!


AMOEBIASE / AMOEBEZIEKTE• Wordt veroorzaakt door ééncellig diertje:

• Malpighamoebe mellificae

• Met voedsel komt cyste in de endeldarm

• Daar ontwikkelt de cyste zich tot amoebe

• “Zwemt” terug naar middendarm en gaat buizen van Malpighi binnen (nierbuisjes)

• Hier vindt vermeerdering plaats waarna weer cysten ontstaan => afvoer via darmkanaal


AMOEBIASE / AMOEBEZIEKTE

• Ontwikkelingsduur ziekte: 20- 30 dagen

• De normale ontlasting van bijen is ca. 2mm groot en heeft de kleur van het stuifmeel wat de bij gegeten heeft

• Bij Amoebiaze is de grootte gelijk een cent en de kleur is altijd zwavel geel

• Bijen zijn ook vlieg-onbekwaam als ze besmet zijn

Kenmerken


KALKBROEDKALKBROED


KALKBROED

• Schimmelinfectie van het broed

• Veroorzaakt door Ascosphaera apis

• De schimmel ontwikkelt mycelium waarin sporen gevormd worden, die 15 jaar kiemkrachtig blijven

• De sporen overwinteren in de middendarm van de volwassen bij


KALKBROED

• Larven worden besmet via het voedsel of via de huid

• Als spore via voedsel wordt opgenomen, ontkiemt hij in middendarm en overwoekert het hele lichaam

• Geïnfecteerde larven worden geelwit, week en glad

• Later worden ze hard...

• Je vindt dan gemummificeerde poppen op de plank

Kenmerken


KALKBROED


KALKBROED

• De ziekte treedt spontaan op in voorjaar en zomer

• Is in het algemeen niet schadelijk

• Een vochtige standplaats en temperatuurverlaging van het broednest zijn redenen voor ontstaan van de ziekte

• Lichte aantastingen gaan onder Nederlandse omstandigheden meestal vanzelf over


MEIZIEKTE

• Is een verstopping van de einddarm

• Treft vooral jonge voedsterbijen

• Deze bijen kunnen dan niet meer vliegen (krabbelaars)

• Hebben een sterk gezwollen achterlijf en sterven vroegtijdig

• Oorzaak is niet duidelijk


MEIZIEKTE

• Waarschijnlijke oorzaak....

• In voorjaar bij mooi weer => grootte broednest neemt snel toe

• Jonge bijen eten veel stuifmeel om voedersap-stroom op pijl te houden

• Stuifmeel in darm neemt vocht op, waardoor darminhoud vast wordt

• Moeite met ontlasten wat kan leiden tot de dood van de bij


MEIZIEKTE

• Hierdoor komt voeden van de larven in gevaar...

• en dus het volk

• Remedie:

• Voeren met een slappe suikeroplossing (1 deel suiker, 2 delen water) met 1 gram zout/liter


ROER

• Is het tegenovergestelde van Meiziekte: diarree

• Er is géén ziekteverwekker, tenzij je de imker als zodanig wilt aanmerken...

• Wie zijn bijen voorziet van goed wintervoer => geen roer

• Bij roer ontlasten de bijen zich binnen de kast

• Er is overbelasting van de einddarm, er is meer dan 50% van het lichaamsgewicht aan ontlasting in de einddarm aanwezig...


ROER• 1)Fout voedsel

• Kristallen in de suikeroplossing - voer met verontreinigingen - voer met zouten of zuren (bladhoning) - verhitte honing

• 2)Verhoogde voedselopname tijdens winter

• vroege broedaanzet - onrust (bijv. moerloosheid)

• 3)Ziekte

• Nosema (verstoring waterhuishouding) - Acarapis mijtziekte (onrust, vroege broedaanzet)

Oorzaak


EUROPEES VUILBROED EVB

• Veroorzaker Melissococcus pluton

• Orale opname kapselstadium door larven

• Larven tot 48-uur oud zijn gevoelig

• Andere bacteriën spelen ook een rol


EUROPEES VUILBROED EVB

• Diagnose:

• Voor het broed gesloten is zie je

• 1) een broednest met gaten

• 2) aangetaste larven die verweken, gelig worden en er zijn vuilgele klompjes te zien

• 3) de resten waarop Bacillus alvei groeit worden bruin en wat kleverig (géén draden van te trekken)


EUROPEES VUILBROED EVB• Diagnose:

• Nadat het broed verzegeld (meestal niet) is zie je


• 2) soms ingezonken celdekseltjes met gaatjes waarin afgestorven larven liggen

• De ziekte kan zowel chronisch als acuut optreden en ook weer spontaan overgaan

• Kenmerkend: een zurige geur van het broednest


AMERIKAANS VUILBROED AVB

• Veroorzaker Paeni bacillus larvae

• Is een sporevormer (itt EVB)

• Ontwikkeling vindt plaats in lichaamsvloeistof (EVB in darm)

• Gaat langzamer => wel verzegeld broed



• Larven worden besmet

• Door opnemen van sporen via voedersap

• De sporen komen in de darm terecht en kiemen daar

• Als popstadium is bereikt, dan is al het weefsel aangetast

• De pop wordt eerst lichtbruin, dan donkerbruin en sterft

• Door voedselgebrek worden dan weer sporen gevormd

Besmetting


AMERIKAANS VUILBROED AVB• Diagnose:

• Nadat het broed verzegeld is zie je


• 2) ingezonken celdekseltjes met gaatjes waarin afgestorven larven liggen

• 3) bij openen en sluiten pincet blijft draad tussen uiteinden van de pincet bestaan (elastiek-achtig materiaal)

• Dunne celranden => broedziekte (wegvreten door bijen)



Is aangifte plichtig!


VARROA


VARROA DESTRUCTOR

• Een mijt die voorkomt op de volwassen bij en in het broed

• Bij Apis mellifera en Apis cerana

• Met Apis cerana leeft hij in een soort symbiose

• Dat is mogelijk omdat de ontwikkelingstijd zo kort is dat de mijt zich alleen met succes kan voortplanten in darrenbroed

• Door menselijk toedoen is de mijt overgestapt op de mellifera...


VARROA DESTRUCTOR

• Het voortplantingssucces is zo groot dat er vrij snel meer mijten dan bijen zijn...

• Dat leidt tot de ondergang van het bijenvolk

• Vlak voor de inéénstorting van het volk vervliegen de laatste bijen naar buurvolken en buurtstanden

• Op deze wijze verspreiding van varroase


VARROA DESTRUCTOR

• De mijten die op de bijen zitten verschuilen zich tussen de achterlijf segmenten aan de buikzijde

• Mijt is ideaal aangepast, drukt zich vast op de bij waardoor poten van de bij over de mijt heen glijden (poetsgedrag)

• Er heerst een vrouwenmaatschappij bij de mijten

• Mannetjes zorgen alleen voor bevruchting in de nog gesloten cel


VARROA DESTRUCTOR

• Een volwassen ♀ dat zich wil voortplanten zoekt een broedcel

die binnenkort gesloten zal worden (instapperiode = 2 dagen)

• Verbergt zich direct in het voedersap voor ca. 60 uur

• en legt dan haar 1ste ei (haploïd) => wordt ♂ geboren

• Volgende eitjes worden om de 30 uur gelegd (diploïd)

• Als de bij uitloopt, hebben de dochter(s) en moeder gepaard met het mannetje (zoon)

Reproductie


VARROA DESTRUCTOR

• Een volwassen ♀ kan in haar leven ongeveer 25 eitjes leggen

• Dat zorgt voor een gigantisch groot reproductiesucces

• Op een gegeven moment zullen meerdere wijfjes tegelijk één cel parasiteren

Reproductie


VARROA DESTRUCTOR

• Wanneer larve wordt geparasiteerd door 1 mijt => geboortegewicht 10% lager

• Als er 4 mijten instappen, dan 40% lager geboortegewicht

• Wanneer mijt de larve aanprikt om hemolymfe te zuigen, dan hersteld de bijenhuid wel. Maar bij een volwassen bij blijft elke steek een wondje

• Hierdoor wordt aseptische omgeving verbroken....

Gevolgen


VARROA DESTRUCTOR

• Lager geboortegewicht, minder gezonde bij

• Minder goed ontwikkelde voedersapklieren => slechte voedselvoorziening van de larven...

• Volk geraakt in een negatieve spiraal

• Mijten zijn besmet met allerlei virussen, die ze direct in het bijenlichaam brengen => verkorte levensduur

• Uiteindelijk inéénstorting van volk (verdwijnziekte)

Gevolgen


VARROA DESTRUCTOR

• Biotechnisch of chemisch...

• Chemische bestrijding is af te raden (geen gif in bijenvolk)

• Biotechnische methode

• 1) in voorjaar bouwraam inhangen en na verzegeling wegnemen

• 2)Darrenraat methode

Bestrijding


VARROA DESTRUCTOR

• 3) Behandeling met etherische oliën: Thymovar - Apivar

• 4) Oxaalzuur druppelen (tijdens broedperiode) of verdampen in broedloze periode

•

Bestrijding


VARROA DESTRUCTOR


HUISWERK

• Voorbereiden les met onderwerp:

•Inwinteren


les_6_bijengezondheid

Documents

Transcript of les_6_bijengezondheid