Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel tel. 02/506 41 50 fax 02/502 12 64 info@ovsg.be www.ovsg.be

Zang

Optie zang jazz en lichte muziek Middelbare en hogere graad

Leerplan

Deeltijds Kunstonderwijs – studierichting muziek

F:\DKO0405\FD\not\mu\jalm0167.beg 1

Dit leerplan werd goedgekeurd op 20 juni 2005 conform het besluit van de Vlaamse Executieve van 3 juni 1992 tot vaststelling van de goedkeuringsmodaliteiten van leerplannen. D/2005/7634/075 © 2005 door OVSG Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van OVSG. Bestelnummer: O/5/2005/011 Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap vzw Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel

F:\DKO0405\FD\not\mu\jalm0167.beg 2

3

Leerplan jazz en lichte muziek: zang Vooraf

- De in dit leerplan geformuleerde doelstellingen zullen dezelfde zijn voor alle leerplannen jazz en lichte muziek.

- Er wordt geopteerd voor een overkoepelend plan voor zowel middelbare als hogere graden. Hierbij wordt uitgegaan van het idee om de brede begrippen jazz en lichte muziek vanuit diverse hoeken te belichten en om te zetten in praktijk, rekening houdend met de mogelijkheden van elke leerling.

- Het is aan de leraar om de leerling vanaf de hogere graad in de optie zang of stemvorming te plaatsen, afhankelijk van diens mogelijkheden en interesses.

- De docent wordt gezien als coach, leraar en als voorbeeld. Algemene doelstellingen

1. Een muzikale opleiding verschaffen, specifiek gericht op het idioom van jazz en lichte muziek met de nadruk op het ontwikkelen van creativiteit en muzikale esthetiek.

2. Muzikaal - praktische vaardigheden ontwikkelen met betrekking tot het musiceren in groep.

3. Vaardigheden ontwikkelen om zowel auditief als visueel met muziek om te gaan.

4. Een bewustzijnsattitude ontwikkelen.

Einddoelstellingen en hun uitwerking 1. Attitudevorming zijn Doelstellingen leerinhouden methodologische wenken relatie ik – mezelf -leren inschatten van de eigen mogelijkheden

-stimuleren van zelfvertrouwen -zelfstandig naar een doel toe werken (=zelfwerkzaamheid) -aan zelfevaluatie doen -aanbrengen van de begrippen proces en resultaat -ontwikkelen van de concentratie -loslaten van de verwachtingspatronen en conditionering

-begeleiden in studiemethodiek -begeleiden in het samenstellen van een programma -ademhalingsoefeningen -relaxatietechnieken, yoga, tai-chi

relatie ik – groep -inschatten van de eigen muzikale rol binnen het ensemble:

-als solist -als begeleider (backing vocals) -als koorlid

-gepast reageren op het spel van anderen (=interactie) -het spel van de anderen auditief en visueel waarnemen -communiceren via het instrument -anderen stimuleren door middel van de muzikale uitstraling en de présence in het algemeen -rekening houden met intonatie en balans -de opstelling van het ensemble kennen -de eigenheid van de andere instrumenten van het ensemble kennen -vaardigheden ontwikkelen in het organiseren en leiden van een eigen repetitie

-samenspelen met audiomateriaal -basispatronen en variaties ontwikkelen

4

relatie ik – muziek -bewust maken van eigen niveau op technisch, rationeel en

muzikaal gebied in relatie tot de muziek die de leerlingen willen spelen. -meer accent leggen op de fysieke beleving van muzikale patronen -klemtoon leggen op muzikaliteit, evenwicht en emotionaliteit, via een gedegen technische kennis -ontwikkeling van het impressievermogen: de ervaring en beleving van muziek -ontwikkeling van het expressievermogen:

-muziek als middel tot expressie -beheersing van de expressie

-inpassen van de individuele expressie in een groter geheel

-mogelijkheden aanreiken ter vereenvoudiging van harmonische en ritmische patronen -inlassen van klap-, tik-, en dansoefeningen

relatie ik – publiek -in staat zijn om in verschillende situaties muziek te maken

-een interactieve omgang met het publiek aanleren -podiumervaring opdoen - zich ervan bewust zijn dat een goede présence belangrijk is -stimuleren van het oprichten van eigen formaties

-coachen in stress-situaties -concerten bezoeken -via klas- en schoolconcerten, free-podia, jams, projecten binnen en buiten de academie -leren omgaan met de relatie artiest/publiek -song van adequate commentaar voorzien -een samenhangend programma maken

5

relatie ik – maatschappij -inzicht verwerven in het aspect improvisatie, zoals het zich

voordoet in diverse stijlen en historische contexten, om de essentie van jazzmuziek beter te begrijpen: -leren vragen stellen omtrent de maatschappelijke en economische plaats die pop/jazzmuziek inneemt -inzicht verwerven in de juridische wetgeving omtrent muziekreproductie en artiestenstatuut

-luisteren en kijken naar opnames -kritisch luisteren en kijken naar “nu”: videoclip (MTV, TMF), MP3, internet -Ken Burns “History of Jazz”

6

2. Auditieve en visuele waarneming herkennen doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -stijlperiodes -ritmische structuren -melodische structuren -toonstructuren -vormstructuren -harmonische structuren -ontwikkelen van een eigen stemtimbre

-een muziekstuk op het gehoor in een juiste stilistische en historische context leren plaatsen. -bewust leren luisteren naar de ritmische gelaagdheid in muziek-herkennen van recht- versus swingopvatting -herkennen van ritmische patronen -relatie herkennen tussen

-tempo -feel -groove (voor, op en na de beat leren spelen)

-de opbouw van een melodie leren waarnemen (symmetrie, contrast, motieven, …) -auditief herkennen van begrippen als tonaliteit, modaliteit, chromatiek, atonaliteit -herkennen van vormconcepten (4-,8-,12-,16-matenstructuren, aa’, aaba, abac, blues, riffs, strofe – refrein - bridge) -herkennen van typische akkoordstructuren (II-V-I) -stemtimbre leren herkennen en ervaren -bewust worden van de verschillende parameters die het stemtimbre bepalen; ademhaling, stemplaatsing, voordracht, interpretatie,…

luisteroefeningen eartraining -groovegericht luisteren -band in a box; eartrainingprogramma’s -via het beluisteren van het stemtimbre van de andere leerlingen -via het beluisteren van contrasterende opnames

7

3. Theoretische kennis weten Muziektheorie doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -kennis van standaardvormen -terminologie

-bluesvormen -aaba -abac -aa’ -strofe-refrein-bridge o.a. bridge, coda, verse and chorus, D.C., D.S., interlude, intro, outro, pick-up, repeat, strofe, turnaround, vamp, kicks, lead spelen, backing, on cue,…

-diverse real en fake-books -beluisteren van opnames

-kennis van ritmische en melodische structuren -terminologie

-diverse ritmische patronen -vamps (=ostinaten), half- en double time, riffs,… -groove, shuffle, funk, latin-style, pop, folk, gospel, bounce, reggae, soul, bebop, … -recht- en swingopvatting (even, straight en swing) -walking bass (swing

-inzicht in harmonische basisbegrippen

-drie- en vierklanken en bijhorende akkoordsymbolen -vaak terugkerende patronen:

-I-IV-V -I-VI-IV-V-I -I-VI-II-V-I

-septiemakkoorden en omkeringen -dominant-septiemakkoorden -grote en kleine septiemakkoorden

8

-bijhorende terminologie

-halfverminderde- en verminderde septiemakkoorden

o.a. bluesladders, chromatiek, diatoniek, guide tones, horizontaal- en verticaal denken, pentatoniek, tensies

-de leerlingen leren de terminologie aan, zowel in het Nederlands als in het Engels

-kennis van het eigen instrument -stemhygiëne

-verschillende stemtypes (S,A,T,B) -verschillende tessituren -verschil kunnen herkennen tussen kop-borst-belten en de mix daarvan -invloed van interne en externe factoren op de stem -schriftelijke en mondelinge info over stemhygiëne

-kennis van ICT gebruik

-midifiles opzoeken en bewerken in functie van het instrument -gebruik van Band in a Box

Historiek doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -basiskennis verwerven van belangrijke componisten en uitvoerders

B.B.King, Bob Dylan, Bob Marley, Charlie Parker, Chick Corea, Frank Zappa, George Gershwin,, Jacques Brel, James Brown, Jimmy Hendrix, Lennon en McCartney, Prince, Quincy Jones, Rodgers en Hart, Rolling Stones, Stevie Wonder, Maceo Parker, Louis Armstrong, Ella Fitzgerald, Bessie Smith, Billie Holliday, Sarah Vaughan, Frank Sinatra, Mel Tormé, Betty Carter, Carmen Mc Rae, Astrud Gilberto, Antonio Carlos Jobim, Ellis Regina, Norah Jones, Diane Crall, Rachel Ferrell, Cassandra Wilson, Shirley Horn, Bobby Mc Ferrin, Al Jarreau, George Benson, Lembert, Hendrickx and Ross, Take 6, Manhattan Transfer, Marissa Monte, Deborah Brown, Gloria Estefan, Nancy Wilson, Aretha Franklin, Holly Cole, Shaka Kahn, Elaine Page, Chet Baker …..

9

Repertoire doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -basiskennis verwerven van een degelijk uitgebouwd repertoire

Real Book I,II en III, diverse Fake Books, Buskers, diverse songbooks The Singers Musical Theatre Anthology, The Big Book of Disco and Funk

zie bijgevoegde repertoirelijst

Stijlkennis doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -basiskennis verwerven van de meest voorkomende stijlen en stromingen

jazz: bebop, bigband, cool, fusion, latin, swing, lichte muziek: blues, pop, rock, R & B, soul, funk, drum ‘n bass, dance, trance, latin (bossa, salsa, samba, tango), folk, disco,…..

10

4. Techniek doen doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -stemtechniek -intonatie -motoriek en ritmiek -présence

- ademhaling: aanleren van het gebruik van het middenrif -dynamiek -timbre -resonantie -stemplaatsing -leren beheersen van alle stemptypes - uitbreiden van tessituren - wegwerken van de stembreuk -ontwikkeling van het inwendig voorstellingsvermogen in functie van het uitvoeren van eenvoudige melodieën, progressies, ritmen -leren juist intoneren - al of niet toonaardgebonden zingen -spelen en herkennen van pentatoniek, bluesladders, grote- en kleine tertstoonladders, modi - leesvaardigheid: lezen en interpreteren van een leadsheet - creatief omgaan met ritme en melodie

-omkering -extensie (uitbreiding) -verplaatsing -noten/rustenvervanging

-ritmische zangoefeningen recht en met swingopvatting uitvoeren - aanleren van een correcte houding tijdens het zingen - cue’s geven, aanduiden einde improvisatie

-spelen laten voorafgaan door luisteren en zingen - tweede stem leren zingen -gebruik van correcte metrische referentiepunten (timing) in de les:

-metronoom -band in a box -groovebox -audiomateriaal -(cd’s, play-a-longs)

11

-microtechniek

- contact met het publiek, zowel verbaal als visueel - bewust worden van het eigen voorkomen en omgang met publiek en band - leiden van een band -op een verantwoorde manier leren zingen door een microfoon -de microfoon gebruiken om dynamische verschillen te maken

5. Interpretatie aanvoelen doelstellingen Leerinhouden methodologische wenken -leren kennen van het lied -aanvoelen van de stijl

-tekstanalyse op vlak van woordbetekenis en zinsbetekenis op vlak van de gelaagdheid binnen de tekst -melodische analyse ademhaling frazering rubato aandacht voor dynamische verschillen -ritmisch beheersen van de juiste groove -qua klank kleur articulatie tessituur toonaard aangepast aan het eigen stemtype

-luisteren en vergelijken van opnames

12

13

6. Imitatie en geheugen vasthouden doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -imitatie of kort vasthouden -geheugen of lang vasthouden

-melodie en tekst op het gehoor en vanuit de partituur kunnen meezingen en nazingen memoriseren van thema’s en akkoordschema’s -memoriseren van thema’s en solo’s, zowel melodie als tekst

-opsplitsen van de melodie in verschillende frases -eerst de melodie leren zingen op vocalen en daarna op tekst

7. Improvisatie scheppen doelstellingen leerinhouden methodologische wenken -improviseren en experimenteren in de breedst mogelijke zin -ritmische improvisatie -melodische improvisatie

-repertoirekeuze -maken van eenvoudige arrangementen (backings) -klankvorming in functie van stijl -stijl -tempi -maken van eenvoudige composities -melodische parafrasen maken boven lang aangehouden akkoorden -variëren van thematisch materiaal -vanuit eenvoudige ritmische patronen -vanuit vamps -binnen pentatoniek, diatoniek, blues, modaal motivische uitbreiding van basismelodieën

-gebruik van buitenmuzikale gegevens: video, beeld- materiaal, poëzie, lectuur -grafische partituren -meezingen, nazingen en variëren van bestaande solo’s -via call and respons -vanuit bestaande melodieën

REPERTOIRELIJST

JAZZ EN LICHTE MUZIEK ZANG

Verantwoording De alfabetische lijst met repertoirestukken is een leidraad die door de leerkracht kan gehanteerd worden voor zowel de optie instrument jazz en lichte muziek in de middelbare graad als de opties instrument en samenspel jazz en lichte muziek in de hogere graad. Afhankelijk van het niveau van de leerling ligt de beslissing wat betreft de repertoirekeuze bij de leerkracht. Deze lijst is een samenstelling van composities uit verschillende stijlen onder andere jazz, pop/rock, fusion, blues, enz. Uiteraard staat het de leerkracht vrij de lijst aan te vullen met eigen materiaal. Diverse Real books Diverse Fake Books Buskers Diverse songbooks De “All Woman”Reeks Auditional songs for (female) singers Musical Books Disney Song Books Folk Songs Standards A child is born Thad Jones Afro blue Mongo Santamaria Ain’t Misbehavin Fats Waller Ain’t no sunshine Bill Withers All Blues Miles Davis All of me S. Simons & G. Marks Angel Eyes Matt Denis Au Privave Charlie Parker Autumn leaves Joseph Kosma Black Coffee Sonny Burke Black Orpheus (Manha de Carnaval) Louis Bonfi Blue Monk Thelonious Monk Blue Bossa Kenny Dorham Body and Soul John Green Bye bye Black Bird Ray Henderson Can’t buy me love Lennon/McCartney Caravan D. Ellington/J. Tizol Chain chain chain Aretha Franklin Corcovado Antonio carlos Jobim Dancin’ on the ceiling Jerome Kern

14

Desafinado Antonio Carlos Jobim Dindi Antonio Carlos Jobim Don’t be that way Benny Goodman Don’t get around much anymore Duke ellington Drive my car Lennon/McCartney Feel like makin’ love Eugene Mc Daniels Fever John Davenport & Eddie Cooley Freddie Freeloader Miles Davis Gentle rain Louis Bonfa Give me the night Rod Temperton / George Benson Goodbye Pork Pie Hat Charles Mingus Groovin’ High Dizzy Gillespie Hero Mariah Carey Hey Jude Lennon/McCartney I’m beginning to see the light Duke Ellington Isn’t she lovely Stevie Wonder Killing me softly Roberta Flack Lullaby of birdland George Shearing Misty Erroll Garner Moondance Van Morrison Naima J. Coltrane Norwegian Wood Lennon/McCartney No woman, no cry Bob Marley Now’s the time Charlie Parker On Broadway The Drifters One note samba Antonio Carlos Jobim Over the Rainbow Harold Arlen Say a little prayer Aretha Franklin Sister Moon Sting Sixteen tons Merle Travis Smooth Operator Sade So what Miles Davis Summertime George Gershwin Still the one Shania Twain St. Thomas Sonny Rollins Stolen moments Oliver Nelson Straight, no chaser Thelonious Monk Softly, as in a moring sunrise Sonny Rollins Take the A-train Duke Ellington The girl from Ipanema Antonio Carlos Jobim The more I see you Warren Walking on the moon Sting / The Police What a wonderful world Louis Armstrong What can I do The Corrs Yesterday Lennon/McCartney You can’t hurry love Diana Ross & The Supremes

15

EVALUATIE JAZZ EN LICHTE MUZIEK

ZANG

1. Evaluatieverslag door de leerkracht van elke leerling waarin gepeild wordt naar de

vaardigheden en ontwikkeling op zangtechnisch, samenspel, creatief en muzikaal vlak. 2. De leerling werkt mee aan een –al dan niet publiek- toonmoment. 3. De evaluatie per leerling komt tot stand door de samenvoeging van de individuele

evaluatie die gemaakt wordt door de leerkracht en de evaluatie van het toonmoment.

16