LEERPLAN NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER · PDF file1. Algemene situering van de cursus NCZ...

LEERPLAN

NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER

LERAAR SO – GROEP 1

Leerplan NCZ-Leraar SO-Groep 1 Pagina 1

INHOUD

1. Algemene situering van de cursus NCZ 3

2. Doel van de cursus NCZ 3

3. Basiscompetenties leraar secundair onderwijs Groep 1 4

4. Competentieprofiel leerkracht NCZ 4

5. Functieprofiel leerkracht NCZ 5

6. Fundamenten van het NCZ-onderwijs 5

7. Inhoud van de cursus NCZ 5

7.1 Kennistheoretisch deel 6

7.2 Methodiek en didactiek van de cursus NCZ 6

8. Leerplan NCZ 6

9. Bronnen

9.1 Boeken

9.1.1 Algemeen 32

9.1.2 Didactiek 35

9.2 Tijdschriften 36

10. Leden van de leerplancommissie 37


1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1

De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijs-groep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene leerplanontwikkeling uitgewerkt door de bevoegde officiële instantie, de Raad voor de Inspectie en Begeleiding van de cursus NCZ (RIBZ). In de mate van het mogelijke werd rekening gehouden met het competentie- en functieprofiel van de leerkracht NCZ, hoewel deze nog niet volledig vastliggen. Uiteraard sluit de cursus aan bij de basiscompetenties zoals uitgetekend door de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO).

2. Doel van de cursus NCZ

De doelstellingen voor deze cursus liggen op verschillende vlakken. Het gaat zowel om het leren verwerven van attitudes, kennis en vaardigheden, als om het opbouwen van een levensbeschouwelijk engagement. De studenten worden opgeleid binnen de doelstellingen en grenzen van de leerplanontwikkeling NCZ. Dit betekent dat in de opleiding vijf procesdoelen voorop staan:

1. Vrij en zelfstandig leren denken en handelen om te komen tot een zo groot mogelijke persoonlijke autonomie.

2. Moreel leren denken, wat inhoudt dat de studenten leren ingaan tegen de onverschilligheid en betrokkenheid leren ontwikkelen.

3. De waarde leren inzien van het humaniseren van de samenleving, in een poging een humane wereld op te bouwen.

4. Verantwoordelijkheid leren opnemen tegenover de huidige en de toekomstige generaties.

5. Het oefenen van de zingeving en leren inzien dat de individuele mens nooit de enige zindrager is.

De studenten zullen in hun opleiding leren een hoge graad van morele autonomie te bereiken en leren verantwoordelijk om te springen met de principes van het vrij onderzoek. De studenten leren bovendien hoe zij aan jongeren diezelfde principes kunnen aanreiken en hoe ze de voorwaarden kunnen scheppen opdat die leerlingen eveneens tot een moreel verantwoord denken en handelen kunnen komen. De studenten weten daarbij hun taak als leerkracht te kaderen rond de principes verdraagzaamheid, gelijkwaardigheid en solidariteit om op die manier bij te dragen tot een meer menselijke, rechtvaardige samenleving. En dit zoals gezegd in overeenstemming met de leerplanontwikkeling van de cursus niet-confessionele zedenleer en met de basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs, groep 1. Uiteraard vormt het aanleren van de gepaste didactiek een belangrijk onderdeel van de opleiding. Vooral omdat het leerplan volledig in het licht staat van het doen, het handelen.


3. Basiscompetenties leerkracht secundair onderwijs-groep 1 Uit de uitwerking van het leerplan en de procesdoelen (zie verder) blijkt duidelijk, dat wat betreft kennis, vaardigheden en attitudes er in zeer grote mate rekening gehouden werd met de basiscompetenties. De basiscompetenties worden hier opgesomd, zodat de lectoren in hun leerplanontwikkeling daar kunnen naar verwijzen.

1. De leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen

2. De leraar als opvoeder

3. De leraar als inhoudelijk expert 4. De leraar als organisator

5. De leraar als innovator/onderzoeker 6. De leraar en de relatie met ouders/verzorgers 7. De leraar als lid van het schoolteam

8. De leraar en de relatie met externen

9. De leraar als lid van de onderwijsgemeenschap 10. De leraar als cultuurparticipant

4. Competentieprofiel leerkracht NCZ

Hierbij enkele richtinggevende uitgangspunten voor het bepalen van het profiel:

1. De leerkracht heeft kennis van de leerstof, de leerplannen en de doelstellingen van de cursus NCZ.

2. De leerkracht weet waar relevante informatie te zoeken, die te raadplegen en te verwerken.

3. De leerkracht kan zich aanpassen aan het niveau van de leerlingen, rekening houdend met zowel de kwaliteiten en eigenschappen van de klas als geheel als van de leerlingen als individu.

4. De leerkracht kan de methode van het vrij onderzoek toepassen en integreren in zijn lessen.

5. De leerkracht toont een duidelijk maatschappelijk engagement. 6. De leerkracht baseert zich in zijn denken en handelen op de principes van het

vrijzinnig humanisme. 7. De leerkracht beheerst voldoende de didactische werkvormen om zijn

doelstellingen te realiseren.


8. De leerkracht weet een vertrouwensrelatie op te bouwen met zijn leerlingen.

5. Functieprofiel leerkracht NCZ Hoewel het functieprofiel van de leraar NCZ nog niet is vastgelegd door de RIBZ, geven we hier toch de algemene elementen aan waarop het functieprofiel betrekking heeft:

1. Planning en organisatie 2. Het lesgeven 3. Vertrouwensleraar 4. Evaluatie en zelfevaluatie 5. Waardenvorming 6. Verantwoordelijkheid 7. Maatschappelijk engagement 8. Actualiteitsgericht 9. Overleg en samenwerking 10.Persoonlijke ontwikkeling

6. Fundamenten van het NCZ-onderwijs

We nemen hier de belangrijkste elementen over van de gedachtestroom die aan de basis ligt voor de zingeving en de waardeoriëntatie van de cursus NCZ:

1. Er worden geen bovennatuurlijke autoriteiten ingeroepen. 2. De cursus is gericht op de emancipatie van het denken en het zijn. 3. De mens wordt als zelfstandig en verantwoordelijk gezien. 4. Er wordt actief gestreefd naar een rechtvaardige en democratische samenleving

gebaseerd op samenhorigheid. 5. Het verwezenlijken van het menselijk geluk voor iedereen staat centraal. Voorop

staat hier de zorg voor de levenskwaliteit van eenieder. 6. Er wordt gebruik gemaakt van een wetenschappelijke fundering.

7. Inhoud van de cursus NCZ

De cursus bestaat uit een combinatie van informatie, dialoog, discussie, oefeningen, praktijk, didactiek en begeleid zelfstandig werk. Alle beschikbare wetenschappelijke kennis en de methode van het vrij onderzoek vormen het draagvlak van de lessen NCZ. De inhoud van de cursus wordt geplaatst in zijn maatschappelijke en culturele context. Via colleges, discussies, opdrachten en analyse-oefeningen krijgen de studenten inzicht in de menselijke psychische processen en de werking van de maatschappij. Hierbij wordt veel gebruik gemaakt van onder andere de Socratische methode. Alle verworven inzichten worden naar de praktijk vertaald en getoetst aan de realiteit. Dit geldt zeker voor de voorbereiding en realisatie van proeflessen. Via praktische oefeningen en stagelessen leren de leerkrachten tenslotte op een bewuste manier hun lessen niet-confessionele zedenleer uit te werken. Hierbij wordt veel aandacht besteed aan evaluatie, reflectie en remediëring.


Zeer veel aandacht gaat naar de creatieve invulling van de cursus vertrekkende van de interesses en de ervaringswereld van de leerlingen. Alle vorming dient praktisch gericht te zijn.

7.1 Kennistheoretisch deel (procesdoelen)

7.1.1 Vrij en zelfstandig leren denken en handelen 7.1.2 Moreel denken tegen de onverschilligheid en pro betrokkenheid 7.1.3 Humaniseren van het samenleven met anderen 7.1.4 Verantwoordelijkheid tegenover huidige en toekomstige generaties 7.1.5 Oefening in zingeving

7.2 Methodiek en didactiek cursus NCZ

7.2.1 Socratische methode 7.2.2 Hoorcolleges 7.2.3 Praktijkcolleges 7.2.4 Onderwijsleergesprekken 7.2.5 Discussies en debatten 7.2.6 Begeleid zelfstandig werk (BZW) 7.2.7 Projectwerk 7.2.8 Probleemgestuurd leren (PGL) 7.2.9 Case-studies 7.2.10 Multimediale werkvormen 7.2.11 Andere didactische werkvormen

8. Leerplan NCZ

De inhoudelijke modules van het leerplan baseren zich op de reeds eerder beschreven leerplanontwikkeling. Specifiek voor de leerkrachten NCZ van het hoger onderwijs werden binnen de procesdoelen thema’s uitgewerkt die de lectoren van de hogescholen moeten toelaten hun doelstellingen maximaal te realiseren binnen de specifieke context van hun hogeschool. De leerkrachten krijgen op die manier inzicht in de studie van morele verschijnselen. Ze leren ethische problemen en ethische standpunten te analyseren. Daarbij krijgen ze eveneens een basispakket filosofie aangereikt. Via kennis van het psychologisch en moreel ontwikkelingsproces van de mens in het algemeen en jongeren in het bijzonder, verwerven de leerkrachten de noodzakelijke basis om hun lessen op te bouwen. Via de vorming van de eigen persoonlijkheid, het inzicht in waardeontwikkeling en het intermenselijk gedrag, verwerven de leerkrachten inzicht in attitudevorming. Dit alles kadert in een grondige studie van het vrij denken, de evolutie en werking van het vrij onderzoek, de vrijzinnigheid en het humanistisch waardesysteem. De leerkrachten leren de principes van het vrij onderzoek in de praktijk hanteren om hun toekomstige leerlingen tot morele autonomie op te voeden en hen morele verantwoordelijkheid bij te brengen. Bovendien leren de leerkrachten de principes en grondslagen van de leerplanontwikkeling niet-confessionele zedenleer op een consequente, overdachte en creatieve manier te hanteren.


Voorop staat de betrachting dat leerkrachten niet alleen moraal moeten leren, maar in de eerste plaats moeten ‘doen’. Dat moet later ook hun betrachting zijn met hun toekomstige leerlingen. Uiteraard is in de opleiding een grondige studie en analyse van de maatschappij en van alle mogelijke maatschappelijke fenomenen voorzien.


PROCESDOEL 1

VRIJ EN ZELFSTANDIG LEREN DENKEN EN HANDELEN Bijzondere procesdoelen 1.1. Groei naar volwassenheid 1.2. Zelfstandig denken 1.3. Zelfstandig handelen 1.4. Postconventionele instelling

1.1 Groei naar volwassenheid

Leerinhouden De ontwikkeling van de persoonlijkheid

- erfelijkheid en milieu - lichaam en geest - karakter en persoonlijkheid - zelfaanvaarding, zelfontplooiing - ontwikkelingsgebieden

° cognitief ° socio-affectief ° moreel

- persoonlijkheidstheorieën - behoeftentheorieën

De emotionele ontwikkeling

- wat zijn emoties en gevoelens - ontstaan en ontwikkeling van gevoelens - soorten gevoelens - invloed van gevoelens

De relationele en seksuele ontwikkeling algemeen

- hoe gaan mensen met elkaar om (ouder /kind, leeftijdsgenoten, lk./ll.) - relaties in kleine en in grote verbanden omgaan met verschillen (jong/ oud, jongen/meisje, holebi, zwart/wit, cultuurverschillen, karakterverschillen,...) - samenlevingsvormen (soorten huishoudens, historische en antropologische duiding, partnerkeuze) - omgaan met conflicten (macht/ onmacht, geweld/geweldloos,....) - rolpatronen

seksuele vorming


- wat is seksualiteit? - hoe verloopt de seksuele ontwikkeling? - wat is kinderen jongerenseksualiteit? - wat willen jongeren weten en wanneer? - seks en maatschappij, waarden en normen,... - bewustwording van de eigen seksuele gevoelens waarden en normen - respect voor seksuele gevoelens, waarden en normen van anderen,... hulpverleningsinstanties jongeren - CLB’s, JAC’s, CAW, Jongerentelefoon, vertrouwensartscentra, Bijzondere

Jeugdzorg, CGSO’s,.... Vaardigheden ∗ Hebben inzicht in de denken socio-affectieve wereld van jongeren (weten wat jongeren

boeit, waar zij mee bezig zijn). ∗ Herkennen en erkennen de problemen die zich kunnen voordoen in hun ontwikkeling. ∗ Verschaffen de lln. inzicht in hun eigen persoonlijkheid (helpen de lln. zichzelf ontdekken

in hun relatie met anderen). ∗ Herkennen en erkennen gevoelens bij zichzelf en bij de ln., stimuleren het uiten van

gevoelens, ondersteunen het spontaan meevoelen met anderen. ∗ Beschikken over voldoende relationele, en sociale vaardigheden om met kinderen om te

gaan. ∗ Hebben voldoende communicatieve vaardigheden, kunnen luisteren en een open gesprek

leiden. ∗ Bouwen een vertrouwensband met de lln. op en creëren een open democratische sfeer in de

klas. ∗ Durven waarden en gevoelens rond seks en relaties ter discussie stellen. ∗ Evalueren en gebruiken het bestaande materiaal m.b.t. RSV op een kritische manier. ∗ Ondersteunen de leerlingen in hun groei naar volwassenheid en verwijzen hen zo nodig

door naar deskundige hulpverlening.

1.2 Zelfstandig denken

Leerinhouden Vrij onderzoek

- de ontwikkeling van heteronoom / preconventioneel denken naar autonoom / postconventioneel denken

- vrij onderzoek ° ondogmatisch ° onbevooroordeeld ° methodische twijfel ° beperkingen ° kritisch denken / zelfkritiek - bronnenonderzoek ° soorten bronnen


° informatie en betrouwbaarheid ° beïnvloeding :reclame propaganda sensatie - de wetenschappelijke methode

° inductie en deductie (hypothetisch en deductief denken) ° verificatie en falsificatie ° kennisprobleem: in hoeverre kunnen we de wereld kennen? wat is waarheid? de waarneming logica

- minder betrouwbare methodes ° geloof, bijgeloof ° paranormale 'kennis' ° mystieke ervaringen, trance ° instincten, (voor)gevoel,..... ° kritiekloze 'verwerving' van info (media, reclame,...)

- leren redeneren en inzichtelijk leren

° analyseren ° vragen stellen (filosoferen) ° argumenteren (rationeel en irrationeel) ° oordelen ° rationele en irrationele argumentatie

Vaardigheden ∗ Passen de principes van het vrij onderzoek in hun eigen lessen toe. ∗ Informeren zich en raadplegen de bronnen op een kritische manier. ∗ Snijden onbevooroordeeld een problematiek aan. ∗ Belichten problemen vanuit verschillende perspectieven. ∗ Beroepen zich enkel op wetenschappelijke inzichten bij het verklaren van feiten. ∗ Analyseren vakkundig morele problemen en weten welke standpunten hierover bestaan en

welke de mogelijke argumenten zijn. ∗ Stimuleren het zelfstandig denken bij de lln. door bronnenonderzoek en dialoog. ∗ Stimuleren door middel van goede vraagstelling, werkvormen en methodes de lln. tot

redeneren, argumenteren, eigen standpunten innemen en postconventioneel denken. ∗ Scheppen een democratische klassituatie waarin, door inspraak en luisterbereidheid, de lln.

de kans krijgen hun ideeën aan die van hun klasgenoten te toetsen.

1.3 Zelfstandig handelen

Leerinhouden


Het menselijk gedrag

- motieven en behoeften ° handelen op grond van informatie ° handelen op grond van overtuiging ° handelen op grond van overleg ° handelen op grond van belangen ° handelen op grond van gevoelens

- vrijheid versus determinisme

- factoren die ons gedrag beïnvloeden

° de situatie ° een autoriteit ° macht ° groepsdruk ° maatschappij ° cultuur ° natuur

- gevolgen

° bedoelde en onbedoelde ° perspectief:

jezelf de anderen (gezin, klas, .....) de wereld, de maatschappij, milieu …

Vaardigheden ∗ Leggen samen met de lln. de motieven bloot die het handelen leiden. ∗ Maken de lln. bewust van de factoren die hun gedrag beïnvloeden. ∗ Onderzoeken samen met de lln. de consequenties van hun handelen. ∗ Sporen lln. aan zich in te leven in de gevolgen van hun handelen voor anderen en de

omgeving, ∗ Zetten de lln. aan tot assertiviteit en weerbaarheid.

1.4 Postconventionele instelling

Leerinhouden Autonomie -autonome versus heteronome moraal

° het geweten ° socialisering

-vrijheid en determinering ° erfelijkheid en milieu ° in hoeverre is de mens vrij?

-vrijheid en verantwoordelijkheid


-de kloof tussen denken en handelen ° is goed weten, goed doen? ° is kennis, deugd?

Postconventionaliteit - conventionaliteit en postconventionaliteit - eigen waarden opbouwen - de emancipatorische gedachte Vaardigheden ∗ Stimuleren de lln. hun waarden en normen kritisch in vraag te stellen. ∗ Gaan samen met de lln. na waar hun waarden en normen vandaan komen ∗ Maken de lln. bewust dat eigen keuzes gemaakt kunnen worden (na overleg en

overweging.) ∗ Leggen het verband tussen eigen keuzes, eigen waarden, autonoom gedrag en

verantwoordelijkheid voor de gevolgen ervan. ∗ Zetten de lln. aan tot emancipatorisch gedrag.


PROCESDOEL 2

MOREEL DENKEN TEGEN ONVERSCHILLIGHEID, VOOR BETROKKENHEID Bijzondere procesdoelen 2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden 2.2 Ontdekken van morele problemen 2.3 Ontwikkelen van morele beleving en inleving

2.1 Exploreren en integreren van waarden

Leerinhouden Waarden

- wat zijn waarden? - waardeverheldering - soorten waarden (ethische, esthetische,...) - verband tussen waarden, normen en levensbeschouwing, cultuur en maatschappij - belang en functie van waarden - eigen waarden

Verschil tussen waarden en feiten - feiten en waarden

- waarden en waardeoordelen - waardeoordelen vermomd als feiten - waarden herkennen: impliciete en expliciete - waardeonderzoek

Fundering van waarden

- godsdienst en levensbeschouwing - traditie, cultuur, maatschappij - wetenschap - relativiteit van funderingen - intersubjectieve waarden en normen - waardeconflicten - universele waarden en normen

Vaardigheden ∗ Onderscheiden waardeoordelen van feiten en oefenen de lln. om het onderscheid te maken. ∗ Onderzoeken samen met de lln. welke funderingen aan hun waarden ten grondslag liggen. ∗ Tonen de relativiteit en universaliteit van waarden aan. ∗ Ontdekken hun eigen waarden en brengen deze in verband met levensbeschouwing,

cultuur, traditie en maatschappij. ∗ Bevorderen het waardebewustzijn bij de lln.


∗ Stimuleren de lln. tot morele autonomie via dialoog en zelfonderzoek.

2.2 Ontdekken van morele problemen

Leerinhouden Wat is moraal?

- verschil tussen moraal en ethiek - normatieve en descriptieve ethiek - waarden en normen - moreel, amoreel en immoreel

Morele problemen herkennen in o.a.:

- bio-ethiek - milieu - Noord-Zuid verhouding, - economie - oorlog en vrede - multiculturele maatschappij - relationeel en seksueel gedrag - de rechten van de mens - ideologieën - .....

Morele problemen analyseren

- ontdekken, bespreken, onderzoeken van morele problemen - onderscheiden van verschillende ethische standpunten en de bijhorende argumenten - argumentaties onderzoeken, geldigheid nagaan, premissen opsporen, consequenties formuleren,... - logisch redeneren

Waardeconflicten

- waarden in de weegschaal, morele keuzes maken - morele dilemma's - waardehiërarchieën

Moraal in de praktijk

- de kloof tussen morele waarden en het morele handelen: is goed weten, goed doen? - dubbele moraal en consequent handelen - factoren die consequent handelen bemoeilijken:

° belangen ° macht en onmacht ° emoties

Vaardigheden


∗ Situeren en analyseren samen met de lln. de morele problematiek die zich in verschillende

domeinen voordoet. ∗ Hebben belangstelling voor morele kwesties en zijn in staat deze op een gepaste manier

aan lln. aan te bieden. ∗ Stimuleren de lln. door gepaste oefeningen, degelijke vraagstelling en discussietechnieken

tot waardevorming, logisch denken en argumenteren. ∗ Herkennen de morele problemen die in de leefwereld van de lln. belangrijk zijn. ∗ Leggen de lln. morele dilemma's voor, waarbij zij aangezet worden tot het afwegen van

waarden. ∗ Gebruiken actieve werkvormen en een projectgerichte aanpak om de kloof tussen het

denken en het handelen te dichten.

2.3 Ethische beleving

Leerinhouden Morele ontwikkeling

- evolutie morele denken bij jongeren ° thuis ° op school ° de peer-group ° de maatschappij

- invloed zelfbeeld en wereldbeeld op het morele denken Morele opvoeding

- thuis ° voorbeeldgedrag ° waardeoverdracht

- het verborgen curriculum op school ° pedagogisch project ° structuur en organisatie school ° sfeer en schoolklimaat ° lesstijl ° non-verbaal gedrag ° eigen waarden en normen lk. ° verborgen waarden in teksten en handboeken

- in de peer-group ° voorbeeldgedrag ° conformisme ° zelfstandigheid - in de maatschappij

° cultuur ° media ° rolpatronen

- opvoeden tot postconventioneel denken en handelen


° waardeoverdracht ° waardeverheldering ° waardeontwikkeling en perspectiefwisseling ° dilemmadiscussie ° Socratische dialoog ° handelend moraal leren

Vaardigheden * Zijn zich bewust van hun eigen waarden en deze van de leerlingen. * Herkennen en analyseren waardeconflicten bij jongeren. * Schatten het morele ontwikkelingsniveau van jongeren in. * Herkennen verborgen impliciete waarden en oefenen de lln. in deze vaardigheid. * Zetten de lln. aan tot het zoeken naar alternatieve antwoorden en oplossingen voor morele conflicten * Stimuleren de morele ontwikkeling naar postconventionaliteit door:

a) werkmethodes die aanzetten tot autonoom denken en handelen b) het creëren van een democratische leeromgeving in de klas en op school c) leerlingen verantwoordelijkheid laten opnemen.


PROCESDOEL 3

HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN 3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 3.2 Exploreren , verkennen en integreren van de grenzen van de mens 3.3 Ontdekken van mensenrechten 3.4 Beleven van de democratie 3.5 Oefenen in sociale verantwoordelijkheid

3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens

Leerinhouden Wat is de mens?

- biologisch wezen - rationeel wezen - emotioneel wezen - waarderend wezen - handelend wezen

Erfelijkheid - wat is erfelijkheid? - de invloed van erfelijkheid op onze persoonlijkheid

Milieu

- voeding, hygiëne, klimaat, ... - opvoeding, onderwijs, cultuur - maatschappij (welvaart of armoede, stad of platteland, ...) - status, vrienden... - de invloed van milieufactoren op onze persoonlijkheid

Persoonlijkheid

- wat is persoonlijkheid? - vrijheid of determinisme? - weten, voelen, doen - waarden en normen: de mens is, als zelfbewust wezen, in staat tot kiezen

Vaardigheden * Kennen de elementaire begrippen van de erfelijkheid en weten welke invloed erfelijke factoren hebben op de ontwikkeling van de persoonlijkheid. * Hebben inzicht in de determinerende factoren van het milieu op de mens. * Erkennen dat de mens tot morele autonomie in staat is. * Stimuleren de lln. om meer inzicht te verkrijgen in zichzelf. * Streven de persoonlijkheidsontwikkeling na door zowel aandacht te besteden aan de cognitieve, de affectieve en de actieve aspecten in de leer-en opvoedingsstrategie. * Werken aan een positief zelfbeeld bij de lln..


* Passen hun lessen aan in functie van de individuele mogelijkheden en kenmerken van de lln..

3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens

Leerinhouden Mens en natuur

- de mens als onderdeel van de natuur - relatie mens en dier - relatie mens en natuurlijke omgeving - verantwoordelijkheid van de mens t.o.v. de natuur - bio-ethische problemen

Mens en maatschappij

- de mens als product van een maatschappij - de mens als participant aan deze samenleving - de mens gesitueerd in een cultuur - de culturele diversiteit

Mens en verantwoordelijkheid

- rechten en plichten t.o.v. ° zichzelf ° anderen ° de maatschappij

° de natuur Vaardigheden * Kennen de mogelijkheden en beperkingen van de mens. * Onderzoeken op een kritische manier de wijze waarop de mens omgaat met de natuur. * Starten en begeleiden milieu-educatieve projecten. * Maken analyses van de invloed van maatschappelijke factoren op de ontwikkeling van de mens. * Zetten lln. aan tot een participerende rol in het maatschappelijk gebeuren. * Brengen de maatschappij in de klas en nemen deel aan buitenschoolse, maatschappelijk relevante evenementen. * Stimuleren een open houding t.o.v. andere culturen en oefenen in perspectiefwisseling via multiculturele activiteiten.

3.3. Ontdekken van mensenrechten

Leerinhouden Gelijkwaardigheid en gelijkheid

- rechten en plichten - verschil tussen gelijkheid en gelijkwaardigheid


- solidariteit - egalitarisme - individualisme - het recht van de sterkste

Universele mensenrechten

- fundamentele rechten - de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) - Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens (1950) - het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) - beperkingen en schendingen - naleving en implementatie - situatie in België en in andere landen

Mensenrechtenorganisaties

- Amnesty International - Hof van Straatsburg - Russell-Tribunaal - Human Rights Watch - Hof van Den Haag - Liga voor de mensenrechten - …

Vaardigheden * Kennen de universele mensenrechten en onderzoeken waar ze worden nageleefd. * Vertalen de mensenrechten naar de leefwereld van de lln.. * Tonen de leerlingen aan op welke waarden deze rechten gebaseerd zijn. * Werken aan mondiale en interculturele opvoeding * Onderzoeken vooroordelen en stereotiepen. * Laten de lln. kennismaken met andere gewoonten en andere culturen. * Kennen de organisatie en werking van de voornaamste mensenrechtenorganisaties

3.4 Beleven van democratie

Leerinhouden Staatsvormen

- dictatuur - technocratie - democratie - republiek - oligarchie - monarchie - ...

Politieke en sociale systemen

- sociaal-democratie


- christen-democratie - marxisme - socialisme - communisme - liberalisme - kapitalisme - anarchisme - fascisme - nationalisme - ...

Economische systemen - ruileconomie - markteconomie - geleide economie - ... -

De politieke structuur van België - de grondwet - de drie machten - de federale overheid - gemeenschappen en gewesten - provincies - gemeenten - het kiessysteem - de politieke partijen en hun ideologie

De maatschappij

- socialisatie - sociale klasse - groepen en sociale organisaties - drukkingsgroepen - onderwijs (structuur, netten, enz...) - pluralisme en verzuiling - de interculturele samenleving

Democratische vaardigheden

- overleg en discussie - compromis - participatie en engagement

Democratische waarden

- tolerantie - respect voor minderheden - rechtvaardigheid - solidariteit - gelijkwaardigheid

Niet-democratische waarden - fundamentalisme - racisme


- totalitarisme - ...

Vaardigheden * Hebben inzicht in verschillende staatsvormen en politieke systemen. * Kennen de politieke structuur van ons land en kunnen deze op een eenvoudige manier aan lln. uitleggen. * Volgen de brede politieke actualiteit en engageren zich in het maatschappelijk gebeuren. * Stimuleren de maatschappelijke betrokkenheid bij de lln.. * Bevorderen democratische waarden en attitudes. * Moedigen lln. aan tot participatie op school en in de klas. * Geven op een democratische manier les. * Kennen het verschil in lesstijlen.

3.5 Oefenen in sociale verantwoordelijkheid

Leerinhouden Vrijheid

- wat is vrijheid? - vrijheid van ... - vrijheid tot ... - ik doe wat ik wil - grenzen aan vrijheid

Verantwoordelijkheid

- participatie - engagement - inleving en verbondenheid - individuele en collectieve verantwoordelijkheid

Rechtvaardigheid

- wat is rechtvaardig? - meerderheid en minderheid - regels en wetten - rechten en plichten

Vaardigheden * Zetten lln. aan tot democratisch gedrag. * Oefenen lln. in inleving en solidariteit. * Sporen de lln. aan tot meevoelen met de zwakkere. * Stimuleren de hulpvaardigheid en verbondenheid van de lln.. * Hanteren rechtvaardigheidscriteria bij de beoordeling van conflicten. * Geven lln. verantwoordelijkheden in het schoolse gebeuren. * Leren lln. op te komen voor hun rechten en deze van anderen.


* Wijzen de jongeren op de relatie tussen rechten en plichten.


PROCESDOEL 4

VERANTWOORDELIJKHEID VOOR HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE GENERATIES

Bijzondere procesdoelen 4.1 Verantwoordelijkheid tegenover zichzelf 4.2 Eerbied voor de anderen 4.3 Zorg voor de anderen 4.4 Eerbied voor de natuur 4.5 Zorg voor de natuur 4.6 Inzichtelijke omgang met wetenschap en techniek 4.7 Inzichtelijke omgang met media

4.1 Verantwoordelijkheid tegenover zichzelf

Leerinhouden Inzicht in de ontwikkeling van het menselijk lichaam

- functies en grenzen Inzicht in de ontwikkeling van de menselijke psyche

- het geweten - zelfbewustzijn

Vrijheid en verantwoordelijkheid

- zelfbeschikkingsrecht en verantwoordelijkheid - levenskwaliteit - zelfbepaling en maatschappij

Vaardigheden * Hebben inzicht in hun eigen zelfbeeld. * Ontwikkelen een gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Koppelen dit aan een

zelfbewuste, consequente en assertieve houding. * Moedigen de lln. aan tot het ontwikkelen van een positief zelfbeeld. * Verschaffen de lln. inzicht in hun eigen denken, gevoelens, waarden en normen

betreffende hun zelfbeeld. * Bieden de lln. inzicht in gedragingen die schadelijk zijn voor hun psychische en lichamelijke gezondheid. * Laten lln. nadenken over een gezonde levenswijze en hun verantwoordelijkheid hierin.


4.2. Eerbied voor de anderen

Leerinhouden De waarde van de anderen

- gelijkheid en gelijkwaardigheid - rechten en plichten - grenzen aan de individuele vrijheid - tolerantie en respect

Leven met anderen

- omgaan met verschillen - integratie en emancipatie - interculturaliteit - pluralisme

Vaardigheden * Hebben belangstelling, begrip en eerbied voor de specificiteit van anderen en brengen dit ook hun lln. bij. * Reageren tegen stereotiepen, vooroordelen en discriminaties. * Beschouwen alle mensen als gelijkwaardig, maar toch uniek. * Verduidelijken en analyseren voor de lln. de relaties en interacties tussen mensen. * Hebben inzicht in geweldloze conflicthantering * Stimuleren de kennis over en de kennismaking met anderen.

4.3. Zorg voor de anderen

Leerinhouden Eerbied en zorg voor de anderen

- micro-, meso- en macroniveau - het individu en de zorg voor de anderen - de maatschappij en de zorg voor de anderen - zelfbeschikkingsrecht of betutteling

Maatschappelijke voorzieningen

- sociale zekerheid - onderwijs - rechtspraak - gelijke kansenbeleid - asiel- en migrantenbeleid - ontwikkelingshulp - ...


Vaardigheden * Tonen aan dat de zorg voor de anderen rechtvaardig is. * Verschaffen de lln. inzicht in de zorg voor anderen op het individuele en maatschappelijke

vlak. * Zetten de lln aan tot meevoelen en zich inzetten voor anderen. * Leren de lln. hoe ze voor anderen kunnen zorgen. * Laten de lln. kritisch nadenken over hun persoonlijke zorg voor anderen.

4.4 Eerbied voor de natuur

Leerinhouden Kennis van de natuur

- kosmos - evolutie mens en dier - evolutie van de natuur

De natuur als waarde - de natuur als hulpbron - grenzen aan de natuur - antropocentrisme en ecocentrisme - ecologisme

Vaardigheden * Geven de lln. inzicht in de relaties van de mens met de natuur. * Tonen de waarde van de natuur aan voor de mens en de maatschappij. * Verschaffen de lln. inzicht in de diversiteit van de natuur en het natuurlijk evenwicht. * Brengen de lln. eerbied voor het milieu bij.

4.5 Zorg voor de natuur

Leerinhouden

- Eerbied voor de natuur leidt tot zorg voor de natuur - Milieubeheer - Milieuwetgeving - Preventie van milieuhinder op individueel en maatschappelijk vlak - Verantwoord omgaan met de natuur.

Vaardigheden * Organiseren en steunen milieu-educatieve projecten. * Nemen samen met de lln. hun verantwoordelijkheid op ten overstaan van de natuur. * Zetten de lln. aan tot verantwoord gedrag tegenover de natuur. * Geven voorbeelden van natuurbewust gedrag.


4.6 Inzichtelijke omgang met wetenschap en techniek Leerinhouden Wat is wetenschap?

- historiek van de wetenschap - de wetenschappelijke methode - wetenschapsfilosofie en -kritiek - verdiensten van het wetenschappelijk denken

Wetenschap en ethiek

- deontologie van de wetenschap(per) - grenzen aan de wetenschap

Wetenschap en maatschappij

- maatschappelijke verantwoordelijkheid - gebruik en misbruik - wetenschap en economische belangen

Vaardigheden * Geven inzicht in de relaties tussen wetenschap en maatschappij. * Brengen de lln. waardering bij voor de positieve verdiensten van de wetenschap. * Stellen morele vragen bij wetenschap en techniek. * Ontdekken met de lln. de morele problemen in de nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen.

4.7. Inzichtelijke omgang met media

Leerinhouden De media

- soorten media - functies en doelstellingen - gebruik en misbruik - media en ideologie - media en economie - media en politiek - media en reclame - vrije meningsuiting, vrije nieuwsgaring en censuur

Media-opvoeding

- bronnenstudie - beeldvorming, stereotiepen - rolpatronen - commercialisering en globalisering


- reclame - populisme versus kwaliteit

Vaardigheden * Analyseren op een kritische manier de media. * Helpen de lln. verantwoord om te gaan met de media.


PROCESDOEL 5

OEFENING IN ZINGEVEN

Bijzondere procesdoelen: 5.1 Erkenning van de mens als zingever 5.2 Erkennen dat de mens niet de enige zindrager is 5.3 Exploratie, verkenning en integratie van de betekening van de wereld, de mens, de anderen, de natuur (wetenschap, literatuur, kunsten) 5.4 Exploratie, verkenning en integratie van de zingeving van de wereld, de mens, de anderen, de natuur (wetenschap, literatuur, kunsten, religies) 5.5 Exploratie, verkenning en integratie van de existentiële dimensies 5.6 Exploratie, verkenning en integratie van de schoonheid en de waarheid: esthetisch gevoel, distinctie 5.7 Exploratie, verkenning en integratie van het geluk in het bestaan 5.8 Exploratie, verkenning en integratie van het wereldburgerschap

5.1 Erkenning van de mens als zingever Leerinhouden Proces van zingeving De mens als subject van zingeving Levensbeschouwing en zingeving Zingeving met en zonder een god Optimistische mensbeelden vs. pessimistische mensbeelden Autonome en heteronome zingeving Vaardigheden ∗ Geven het belang van een mensbeeld aan. ∗ Onderscheiden subject en object van zingeving. ∗ Erkennen de mens als enige zingever. 5.2. Erkennen dat de mens niet de enige zindrager is


Leerinhouden Zindragers

- ik - de anderen - de natuur - ....

De mens is afhankelijk: - lichaam - anderen - maatschappij - natuur - ...

Vaardigheden ∗ Herkennen verschillende zindragers. ∗ Herkennen de beperkingen van de mens. 5.3 Exploratie, verkenning en integratie van de betekening van de wereld,

mens, anderen, natuur Leerinhouden Kenmerken van wetenschappen Kenmerken van filosofieën Kenmerken van religies Kenmerken van kunsten Vaardigheden ∗ Geven de verschillen aan tussen wetenschappen, filosofieën, religies en kunsten. 5.4 Exploratie, verkenning en integratie van de zingeving van de wereld, de

mens, de anderen, de natuur Leerinhouden Belang van het menselijk bestaan Belang van de wetenschappen voor de mens Belang van de filosofieën voor de mens Belang van de religies voor de mens Belang van de kunsten voor de mens


Vaardigheden ∗ Ontwikkelen een consistente levensbeschouwing. ∗ Helpen lln. vorm te geven aan hun eigen levensbeschouwing. ∗ Passen de vrijzinnige en humanistische idealen toe in hun omgang met de leerlingen. ∗ Beheersen de methodes om zingevingen op een onbevooroordeelde wijze te analyseren. 5.5 Exploratie, verkenning en integratie van de existentiële dimensies Leerinhouden Wat zijn existentiële vragen? Waarom stelt iemand existentiële vragen? Voorbeelden existentiële vragen:

- ontstaan van mens en wereld - leven en dood - geluk en lijden - individu en mensheid - mens en dier - mens en natuur - ...

Vaardigheden ∗ Bespreken existentiële vragen met jongeren. ∗ Leren de lln. omgaan met existentiële vragen. 5.6 Exploratie, verkenning en integratie van de schoonheid en de waarheid Leerinhouden Beleven van schoonheid:

- natuurschoon - kunstwerken - schoonheidsidealen - mens en zijn omgeving - ...

Beleven van waarheid: - in het persoonlijke leven - in interpersoonlijke relaties - in de maatschappij - ...

Vaardigheden ∗ Bespreken verschillende esthetische criteria met de lln..


∗ Schatten betrouwbare kennis naar waarde. ∗ Begeleiden de lln. in hun zoektocht naar waarheid en schoonheid. 5.7 Exploratie, verkenning en integratie van het geluk in het bestaan Leerinhouden Definities van geluk

- onderscheid tussen echte en valse behoeften - individueel en maatschappelijk geluk Houdingen tegenover geluk

- Negatieve houdingen: ° theorieën die de nadruk leggen op schuld, schaamte en zonde ° nihilisme - Positieve houdingen:

° levenskunst ° hedonisme

Vaardigheden ∗ Onderscheiden verschillende criteria voor geluk. ∗ Streven met hun leerlingen naar een evenwicht tussen het individueel en het

maatschappelijk geluk. 5.8 Exploratie, verkenning en integratie van het wereldburgerschap Leerinhouden: De mens als wereldburger Afhankelijkheid en verbondenheid Vaardigheden ∗ Leren jongeren zichzelf te ervaren als een schakel in een groter geheel, als een

wereldburger. 9. Bronnenmateriaal

9.1 Boeken


9.1.1. Algemeen Abicht, L., ‘Goed leven is’, Antwerpen, 1993 Apostel & Veken, van der, ‘Wereldbeeldenconstructie’, Antwerpen, 1992 Apostel, L & Raes, K. ,‘Afbraak en opbouw’, Brussel, 1986 Apostel, L. ,‘Cirkelen in de wereld ‘, Antwerpen , 1994 Apostel, L. , ‘De humanismen en het humanisme’, Diogenes, Antwerpen, 1963 Apostel, L., ‘Atheïstische religiositeit’, Centrum voor Godsdienstwetenschappen, Gent, 1983 Apostel, L., ‘Atheïstische spiritualiteit’, Brussel, 1998 Apostel, L., ‘Gebroken orde’, Leuven, 1992 Apostel, L., ‘Vrijmetselarij’, Antwerpen, 1992 Apostel, L. e.a., ‘Zonder zuilen’, Leuven, 1990 Argyle, M., ‘Psychologie van het intermenselijk gedrag’, Brussel, 1980 Augustein, R., ‘ Jezus, mensenzoon’, Baarn, 1972 Bakker, R. & Graaf, J. de, ‘Wijsgerige ethiek 20ste eeuw’, Utrecht,1981 Barash, D., ‘De haas en de schildpad’ , Amsterdam, 1986 Batens, D., ‘ Menselijke kennis’, Leuven, 1998 Besten, den J. & Paping, T., ‘Mens en medemens’, Groningen,1995 Blokland, H., ‘Autonomie, emancipatie’, Amsterdam, 1995 Bor, J. & Teppema, S., ‘ 25 eeuwen filosofie’, Amsterdam, 1992 Bor,J., ‘ De verbeelding van het denken ‘, Amsterdam, Antwerpen,1996 Bosbeke, A. van, ‘Opus deï in België ‘, Berchem, 1987 Braudel, F., ‘ Beschaving, economie en kapitalisme 1-2-3’, Amsterdam, 1990 Callebaut, W., ‘ Sociobiologie’, Brussel, 1993 Campbell, J., ‘ Mythen & bewustzijn’, Den Haan, 1990 Cassiman, J., ‘ Adam en Eva en andere verhalen over genetica’, Leuven , 2000 Catherine, L ,‘Islam voor ongelovigen’, Brussel, 1997 Commers, R. ,‘De mens is dood, leve de mens’, Brussel, 1993 Commers, R., ‘De overbodigheid en de noodzakelijkheid van de moraal’, Antwerpen, 1982 Commers, R. ,‘Het vrije denken. Het ongelijk van het humanisme’, Brussel, 1992 Comte-Sponville, ‘ Kleine verhandeling over de grote deugden’, Antwerpen, 1996 Dawkins, R., ‘ Een regenboog ontrafelen’, Antwerpen, 1999 Dawkins, R., ‘Het zelfzuchtige gen’, Antwerpen, 1977 Den Besten ea., ‘ Mens en medemens’, Groningen, 1995 Desmet, Y. & Nimmegeers, S., ‘ Gesprekken in Jeruzalem’, Tielt,1999 Dethier, H, ‘Geschiedenis van het atheïsme’, Brussel,1996 Dethier, H., ‘De geschiedenis van het atheïsme’, Antwerpen, 1995 Dethier, H., ‘Het gezicht en het raadsel’, Brussel, 1993 Devillé, R., ‘De laatste dictatuur’ , Leuven, 1992 Doorman, M.& Visser, W.,‘ Denkers in de ring’, Amsterdam, 1993 Doorn, J.van & Lammers, L., ‘ Moderne sociologie’, Utrecht, 1976 Dupuis, H., ‘ Goed te leven’, Amsterdam, 1980 Dupuis, H., ‘Wat is goed voor een mens?’, Amsterdam ,1987 Edelman, M., ‘Klare lucht, louter vuur’, Amsterdam, 1993 Elchardus, M. & Heyvaert, P., ‘ Soepel, flexibel, ongebonden’, Brussel ,1990


Elchardus, M., ‘ Verloren zekerheid’, Tielt, 2000 Fox, R., ‘Waarheid en verdichting’, Amsterdam, 1991 Gaarder, J, . ‘ Vita brevis’, Antwerpen , 1997 Gaarder, J. ,‘Het geheim van de kaarten’, Antwerpen, 1996 Gaarder, J. , ‘De wereld van Sofie’, Antwerpen, 1994 Galjaard, H. , ‘Alle mensen zijn ongelijk’, Amsterdam, 1994 Glorieux, I., ‘Arbeid als zingever’, Brussel,1995 Goleman, D., ‘Emotionele intelligentie’, Amsterdam,1996 Gosselin, M. , ‘Wetenschap en geloof’, Brussel, 1997 Gould, G., ‘100 jaar na Darwin’, Antwerpen, 1979 Gould, G., ‘De duim van de panda. Over evolutie en ontwikkeling’, Amsterdam, 1993 Gould, G. , ‘God en Darwin’, Amsterdam, 1999 Hallet, J., ‘Solidarieit-gezondheid-ethiek’ , Leuven,1995 Hart, M.'t, ‘ Wie god verlaat heeft niks te vrezen’, Amsterdam, 1997 Hartog, C. den, ‘ Nieuwe voedingsleer’, Antwerpen ,1991 Hawking, S., ‘ Het heelal’, Amsterdam, 1988 Holzhauer, F., ‘Psychologie’, Amsterdam,1979 Horgan, J. , ‘ Het einde van de wetenschap’, Amsterdam, 1997 Hugenholtz, P., ‘Getij van vrijheid’, Amsterdam, 1986 Hulspas, M. & Nienhuys, W., ‘Tussen waarheid en waanzin’, Utrecht, 1997 Huyse, L., ‘De verzuiling voorbij’, Leuven, 1987 Jager, H. de & Mok, A., ‘Grondbeginselen der sociologie’, Antwerpen, 1989 Jongstra, A., ‘Nieuw christelijk lexicon’, Amsterdam, 1997 Kerkhofs, J., ‘Verloren zekerheid ‘, Tielt, 2000 Kerkhofs, J., ‘De smalle weg’, Tielt, 1989 Kerkhofs, J.& Rezsohazy, R e.a.., ‘De versnelde ommekeer’, Tielt, 1992 Kerkhofs, J.& Rezsohazy, R. e.a., ‘De stille ommekeer’, Tielt.1984 Kerkhove, C. Van, ‘Grondslagen vrijzinnig humanisme’, Antwerpen, 1997 Kessels J., ‘Geluk en wijsheid; Filosoferen voor beginners’, Amsterdam, 1990 Komrij, G., ‘Niet te geloven’, Amsterdam, 1997 Kousbroeck, R., ‘Hoger honing’, Amsterdam, 1997 Kruithof, J., ‘Arbeid en lust, I & II’, Antwerpen, 1986 Kruithof, J., ‘ Doorgaan met de dingen’, Antwerpen, 1988 Kruithof, J., ‘ Mens aan de grens’, Leuven, 1985 Kruithof, J., ‘De zingever’, Antwerpen,1968 Kruithof, J. , ‘Dwarsdenken’, Antwerpen, 1989 Kruithof, J., ‘Een wereld zonder stuurman’, Amsterdam,1995 Kruithof, J., ‘Geen dier jankt zo ongenadig als de mens’, Antwerpen ,1997 Kruithof, J., ‘Ingaan op de dingen‘, Leuven, 1992 Kruithof, J. , ‘Links en rechts’, Amsterdam,1983 Kruithof, J. , ‘Omgaan met de dingen’, Antwerpen, 1987 Kruithof, J. , ‘Vrijheid en vervreemding’, Antwerpen, 1984 Kruithof, J. , ’Ethicologie’, Amsterdam , 1973 Kruithof, J., ‘Het neoliberalisme’ , Berchem, 2000


Langton, J., ‘ Uit Abraham geboren’, Turnhout, 1990 Liessmannn, K., ‘ Over nut en nadeel van het denken voor het leven’, Rotterdam, 1999 Likona, T. , ‘ Als kinderen je een zorg zijn’, Schoten,1986 MacIntyre, A., ‘ Geschiedenis van de ethiek’, Amsterdam, 1974 Meykamp Willy e.a., 'Ethiek-basisboek' , Groningen, 1992 Miles, J., ‘God, een biografie’, Amsterdam, 1996 Morris, D., ‘De strepen van de zebra’, Brussel, 1992 Morris, D., ‘De naakte mens’, Brussel, 1982 Mortier, F. & Raes, K., ‘ Een kwestie van behoren’, Gent, 1992 Nagel, Th., ‘Wat betekent het allemaal?’, Amsterdam, 1994. Nelissen, M., ‘De bril van Darwin. Wortels van gedrag’, Tielt, 2000 Olthof, T. e.a. , ‘Het ontstaan van moreel besef’, Lisse, 1994 Ornstein, R., ‘Ons meervoudig brein’ Antwerpen, 1988 Pauli, W. , ‘Opus dei’, Berchem, 1997 Peeters, J. , ‘Moeilijke adolescenten’, Leuven,1995 Pinxten, R., ‘ Culturen sterven langzaam’, Antwerpen, 1994 Pinxten, R. , ‘Goddelijke fantasie’, Antwerpen, 2000 Pinxten, R. e.a., ’Geef aan de keizer: omtrent religie en politiek’, Leuven, 1993 Praag, J.Van, ‘Grondslagen van het humanisme’ Meppel,1978 Prigogine, I. & Stengers, I., ‘ Orde uit chaos’, Amsterdam, 1987 Prigogine, I., ‘ Het einde van de zekerheden’, Tielt, 1996 Raalten, F. van, ‘Filosofie in hoofdzinnen 1,2’ Antwerpen,1976 Raes, K. ‘ Het moeilijke ontmoeten. Alledaagse zedelijkheid’, Brussel, 1997 Ree, E.van, ‘ De mensenhater’, Amsterdam, 1997 Reijen, M.van, ‘Filosofie en hulpverlening, 2: Mensopvattingen’, Baarn, 1987 Roele, M., ‘De mietjesmaatschappij’, Antwerpen, 1999 Russell, B., ‘Geschiedenis der westerse filosofie’, Katwijk,1981 Russell, B., ‘Godsdienst en wetenschap’, Antwerpen, 1947 Safranski, R., ‘ Het kwaad. Het drama van de vrijheid’, Amsterdam,1998 Savater, F., ‘Het goede leven. Ethiek voor mensen van morgen’, Utrecht,1996. Savater, F., ‘Goed samen leven’, Utrecht, 1998 Schavemaker, C., ‘ Over het schone en de kunst in de mens’, Brussel, 1988 Schavemaker, C., ‘ Over de moraal van de mens’, Brussel, 1987 Sen, A., ‘ Welzijn, vrijheid’, Amsterdam, 1995 Sevenant, A. van, ‘ Het verhaal van de filosofie’, Antwerpen, 1992 Singer, P., ‘Applied Ethics’, Oxford, 1986 Spiecker, B., ‘ Emoties en morele opvoeding’, Amsterdam, 1991 Staal, F., ‘Over zin en onzin in filosofie, religie en wetenschap’ ,Amsterdam, 1986 Störing, H., ‘ Geschiedenis van de filosofie’, Utrecht,1980 Thibau, R.& Vandamme, F., ‘Godsdiensten in verandering’, Gent, 1984 Thijs, W., ‘De deugd weer in het midden’, Antwerpen, 1989


Tipper, F., ‘ De fysica van de onsterfelijkheid’, Baarn, 1992 Tyssens, J.& Witte, E., ‘ De vrijzinnige traditie in België’, Brussel, 1996 Van Bendegem, J. ‘ Logica’, Brussel,1991 Veen, P. & Wilke ‘ De kern van de socio-psychologie’, Houten, Deurne, 1986 Veen, P., ‘ Mensen in organisaties’, Deventer, 1982 Veken, J. van der, ‘Een kosmos om in te leven’, Antwerpen, 1990 Ven, J.A. van der, ‘Vorming in waarden en normen’, Kampen, 1985 Error! Bookmark not defined.Verlichte leegte, ‘Verlichte leegte’, Leuven, 1985 Error! Bookmark not defined. Vermeersch, E., ‘ De ogen van de panda’, Brugge, 1988 Vermeersch, E., ‘ Van Antigone tot Dolly’, Antwerpen, 1997 Vos, R., ‘ Filosofie van de moraal’, Utrecht, 1995 Vos, R., ‘ Filosofie van het geluk’, Utrecht, 1996 Vranken, J., ‘ Het speelveld en de spelregels’, Leuven, 1996 Vroon, P., ‘De tranen van de krokodil’, Schoten, 1989 Vroon, P. , ‘Wolfsklem’, Schoten , 1992 Wallerstein, I., ‘ Het moderne wereldsysteem1-2-3-4’,Weesp, 1986 Wallerstein, I. ‘ Historisch kapitalisme’, Weesp, 1984 Weber, W., ‘De meningen van filosofen 1,2,3’, Groningen,1981 Wielemans, W., ‘ Voorbij het individu’, Leuven,1995 Willemsen, H., ‘ Woordenboek filosofie’, Assen, 1992 Wilson, A. ‘ Jezus, een biografie’, Amsterdam, 1992 Wilson, E., ‘De gouden kooi’, Amsterdam, 1979 Witte, E. & Craeybeckx, J., ‘Politieke geschiedenis van Belgie’, Antwerpen, 1990 Witte, E., ‘Politiek en democratie’, Brussel, 1995 Wouters, P. ‘ Denkgereedschap’, Rotterdam, 1999 9.1.2. Didactiek Anthone,R. en Mortier F., ‘Socrates op de speelplaats’, Leuven, 1997 Batens, D., ‘ Logicaboek’, Leuven,1995 Betz, G. e.a., ‘Rahmenplan für den Lebenskundeunterricht’, Berlin, 1993 Bouwmeestet, T. e.a., ’Filosoferen op de basisschool’, Enschede, 1994 Daniel, M.-F., ‘La philosophie et les enfants. Les modèles de Lipman et de Dewey’, Paris-Bruxelles, 1997 Dekker,H., ‘Didaktische werkvormen’, Culemborg, 1980 Geerligs , T., ‘Lesgeven en zelfstandig leren’, Assen, 1996 Hersh, R.H. e.a., ‘Models of Moral Education’, New York, 1980 Hersh, R.H. e.a., ‘Promoting Moral Growth; From Piaget to Kohlberg’, New York, 1979. Hogeveen, P. & Winkels,J., ‘Het didaktische werkvormenboek’, Assen,1996 Janssens, D., ‘Argumenteren’, Groningen, 1992 Leeuw van der, K., ‘Filosoferen is een soort wereldverkenning’, Tilburg, 1991. Lipman, M., ‘Philosophy in the Classroom’, Philadelphia, 1980. Lipman, M. ‘Nous-verhaal en handleiding’, Leuven, 1999 Matthews, G.B., ‘Willen planten ook baby’s’ ,Rotterdam, 1994. Miedema, W., ‘Leren in vijf dimensies’, Amsterdam, 1999


Moust,J., ‘Probleemgestuurd onderwijs’, Groningen , 1998 Olsen, P., ‘Werkboek: de wereld van Sofie’ ,Antwerpen, 1997 Simon, S. B., e.a., ‘Naar eigen waarden. Emotionele en sociale ontwikkeling in het voortgezet onderwijs. Deel 2 - Praktijkboek’, Rotterdam, 1978. Vermeulen, D. (red.), ‘Hedendaags humanisme voor het vervolgonderwijs. Leerplanontwikkeling’, Utrecht, 1996. Werkgroep leraren ethiek, ‘Durf te denken’, Oostmalle, 1997 9.2 Tijdschriften ‘Ethica’, GB ‘Filosofie Magazine’ ‘Journal of Moral Education’, GB ‘Mores. Pedagogisch tijdschrift voor morele problemen’, Antwerpen ‘Onderwijskrant’, Leuven ‘Prik’, tijdschrift leerlingen NCZ, Houthalen ‘Samenspel’, tijdschrift leerkrachten NCZ, Antwerpen


10. Leden van de leerplancommissie leraar NCZ, SO- Groep 1 Eddy Borms Gerda Cardon Johan Decroos Steven Mortier Etienne Maes Miche Tulkens Marc Van Camp Denise Wynen


LEERPLAN NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER · PDF file1. Algemene situering van de cursus NCZ...

Documents

Transcript of LEERPLAN NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER · PDF file1. Algemene situering van de cursus NCZ...