LED MAGAZINE NR. 7 - JUNI 2015 slechts 0,5% · 2019. 10. 4. · Uitgelicht (projecten in beeld) -...

texel voorziet als eerste nederlandse gemeente

openbare ruimte van energieneutrale led

Woningcorporaties herbergen 1,5 miljoen

armaturen die klaar zijn voor led-verlichting

slechts0,5%

supermarkten gebruikt led

esco-markt in beeld: grote groeibriljant voor de lichtsector

LED

MAG

AZIN

E NR

. 7 -

JUNI

201

5

Uitstel, overnames en versnelling

De redactie van LED Magazine voorspelde het al in haar maart-editie: de Europese Commissie was voornemens om het verbod op de halogeenlamp uit te stellen. En zo gezegd zo gedaan. De EU heeft in april besloten het verbod op de halogeenlamp daadwerkelijk uit te stellen tot 2018. Of het de uitrol van led-verlichting zal afremmen moet nog blijken, maar het heeft de discussie in de sector over de (ontbrekende) kwaliteiten van led-verlichting aangezwengeld.

Twee van de belangrijkste artikelen in deze editie van LED Ma-gazine zijn gewijd aan twee markten die in de komende jaren in een versnelling terecht zullen komen. Allereerst die van de retail, de supermarkten om precies te zijn. Waar nu slechts een half procent van de Nederlandse supermarkten zelf gebruikmaakt van led-verlichting, zal dit gaan groeien tot 30 à 35 procent in 2020 (zie het artikel op pagina 12 en volgende). Een andere groeimarkt is die van de sociale woningbouw. Nederland telt 1,2 meergezinswoningen waar in collectieve ruimtes 1,5 miljoen arma-turen aanwezig zijn. Slechts een zeer gering percentage hiervan is voorzien van led als lichtbron. De eerste woningcorporaties pre-senteren echter plannen om versneld hun verlichting te verduurza-men (zie het artikel op pagina 16 en volgende).

Ondertussen is het in de verlichtingsindustrie zelf allerminst stil. Nu de markt voor led-verlichting groeit en het aantal spelers in de afgelopen jaren is enorm toegenomen, lijkt een nieuwe consoli-datiegolf zich aan te kondigen. De giganten Philips en Osram zijn ondertussen met een heroriëntatie bezig. Philips heeft van haar aandeelhouders groen licht om het bedrijf in tweeën te splitsen en Osram is voornemens haar conventionele lichtactiviteiten in een apart bedrijf onder te brengen. Ondertussen nam de Norde-on Group recent Griven over en bouwt zij haar imperium snel uit nadat de afgelopen jaren al Hess en Vulkan opgekocht werden. Ook Aura Light kondigde onlangs een acquisitie aan, te weten die van de Zweedse lichtfabrikant Zobra. Al deze ontwikkelingen in ogenschouw nemende zal de tweede helft van 2015 ongetwijfeld net zo interessant worden als de eerste zes maanden.

Edwin van Gastel | Hoofdredacteur LED Magazine

Voorwoord

2212

3238

Inhoud ‘30 tot 35 procent Nederlandse supermarkten gebruikt in 2020 led’ 12

Nederlandse woningcorporaties herbergen 1,5 miljoen armaturen die klaar zijn voor led 17

Led-verlichting verdringt de kleurweergave-index 20

Uitgelicht (projecten in beeld) - Munsterhuis, Frigolanda en Weeze-Düsseldorf Airport 21

Led-jargon 25

Waddeneiland kiest als eerste gemeente voor honderd procent led-verlichting 26

Vakbeurs Elektrotechniek 2.0 in teken van licht 29

ESCo-markt potentiële groeibriljant lichtsector 30

‘Lichtontwerp begint bij context en niet bij armatuur of de lux-niveaus’ 32

EU stelt verbod halogeenlamp voorlopig uit tot 2018 35

Led-review 36

Kaal Masten boekt snel progressie bij wereldwijde uitrol led-mast op zonne-energie 38

Led’s connect 39

supermarkten gebruikt in 2020 led’ 12

1,5 miljoen armaturen die klaar zijn voor led 17

Led-verlichting verdringt de kleurweergave-index 20

Uitgelicht (projecten in beeld) - Munsterhuis, Frigolanda en Weeze-Düsseldorf Airport 21

Led-jargon 25

voor honderd procent led-verlichting 26

Vakbeurs Elektrotechniek 2.0 in teken van licht 29

ESCo-markt potentiële groeibriljant lichtsector 30

‘Lichtontwerp begint bij context en niet bij armatuur of de lux-niveaus’ 32

voorlopig uit tot 2018 35

Led-review 36

wereldwijde uitrol led-mast op zonne-energie 38

Led’s connect 39

LED MAGAZINE JUNI • 3

ApplicationsHall waysTheatres Shopping malls ReceptionsOpen officesHome

IP65 LED HIGH BAYS100 Lumen/W

Power: 100w/160w/200w/230w

Special heat sink

Beam: 60°/90°/120°

PF up to 0.99

Efficiency up to 93%

1-10V dimmable

Color: Black/White

5 years Guarantee

Sheenly LED Space Lighting — Lily

PRIMAlighting levert alleen aan resellers en installateurs. Levering uit eigen voorraad, verzending met GLS, afhalen is mogelijk na bestelling vooraf. Stuur voor toegang tot de online Business-shop uw kvk inschrijving naar [email protected] prijzen excl. BTW, per stuk af magazijn en onder voorbehoud. Afbeeldingen kunnen afwijken. Alle genoemde merknamen zijn eigendom van hun respectievelijk eigenaren. Primalighting is een handelsnaam van Primacom b.v. kvk 31044270

033 - 299 61 31www.primalighting.nl [email protected]

Kamp: per 1 januari 2016 subsidieregeling voor led-verlichting bij sportverenigingenEen motie uit december 2012 leidt er momenteel toe dat het kabinet drukdoende is om per 1 januari 2016 een subsi-dieregeling voor energiebesparing en duurzame energie – waaronder led-verlichting en zonnepanelen – bij sportvereni-gingen in het leven te roepen. Minister Henk Kamp: ‘Ik stel momenteel samen met de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een subsidieregeling op die per 1 janu-ari 2016 effectief zal worden. Onder deze regeling zal een specifi eke lijst van maatregelen voor energiebesparing en duurzame energie worden opgenomen, waarvoor subsidie kan worden verstrekt.’

Edy ten Berge: ‘Led-lamp nog lang niet klaar om positie halogeenlamp over te nemen’In reactie op het artikel ‘Led-lamp klaar om positie ha-logeenlamp over te nemen’ in de maart-editie van LED Magazine, heeft Edy ten Berge (fysicus en ontwerper licht-armaturen) de redactie van LED Magazine een ingezonden brief gestuurd, de voornaamste passage: ‘Naar mijn mening moeten we het uitfaseren van halogeen juist wel uitstellen. Uitstel van de uitfasering is goed voor de consument en het milieu. De consument heeft belang bij een vrije keuze. Als ze daarbij kan kiezen tussen een halogeenlamp en een led-lamp, die zelfs 90 procent zuiniger is, dan zie ik maar één reden, waarom men de halogeenlamp verboden wil hebben: omdat de niet te evenaren lichtkwaliteit van halogeen in de weg zit. Als de consument een halogeenlamp koopt, dan krijgt hij altijd dezelfde excellente lichtkwaliteit. Als hij een ledlamp koopt moet hij nog maar afwachten welke verras-sing hij nu weer heeft gekocht.’

EU overweegt verbod op halogeenlamp tot tenminste 2018 uit te stellenPer 1 september 2016 wordt de halogeenlamp verboden in de Europese Unie (EU), tenminste als het verbod niet uitge-steld wordt door de Europese Commissie. De EU wil dat alle lampen die niet in energielabel A of B vallen volledig in de ban worden gedaan. Mede op aandringen van LightingEu-rope overweegt de Europese Commissie het verbod echter uit te stellen tot 2018 of zelfs 2020.

EU stelt verbod op halogeenlamp uit tot 2018De EU-lidstaten hebben besloten het verbod op halogeen-lampen uit te stellen tot 2018. Het uitstel vindt mede plaats als gevolg van het werk van lobbyisten (waaronder Lightin-gEurope) die stellen dat de led-lamp nog niet klaar is om de massamarkt van halogeenlampen over te nemen.

Innolumis opent assemblagelijn voor led-armaturenInnolumis heeft een nieuwe assemblagelijn voor led-armatu-ren geopend. De assemblagelijn is ingericht bij Metafors in Amersfoort. Metafors is op haar beurt weer onderdeel van de grotere Amfors Groep. Amfors is als schakel actief tussen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, regionale werk-gevers en lokale overheden. De offi ciële opening is verricht door de Amersfoortse wethouder Tiggelaar.

Meest geklikt in onze nieuwsbrief

1

2

3

4

5

Oproep Bouwend Nederland: ‘Maak laag btw-tarief permanent, extra verkoop led’

Bouwend Nederland-voorzitter Maxime Verhagen wil dat alle verbouwingen en renovaties aan woningen permanent onder het lage btw-tarief van 6 procent vallen. Op 1 juli loopt de tijdelijke verlaging van de btw van 21 naar 6 procent. De tijdelijke verlaging heeft er volgens de organisatie onder meer voor gezorgd dat er extra led-verlichting is verkocht. Verhagen hierover: ‘Bestaande woningen worden door consumenten nu gemakkelijker energie-zuiniger en duurzamer gemaakt. Mensen nemen de isolatie en de led-verlichting mee in de grote verbouwing.’ De tijdelijke verlaging heeft er volgens de Bouwend Nederland-voorman al met al voor gezorgd dat 8.000 banen in de bouw behouden zijn gebleven. ‘

4 • LED MAGAZINE JUNI

Uw nieuws in het tijdschrift, de e-mailnieuwsbrief of op

de website van LeD Magazine? Mail uw persbericht naar [email protected]

Milieucertifi caat led-verlichting Katwijkse parkeergarage Boulevard Zeezijde

Parkeergarage Boulevard Zeezijde is de eerste parkeergarage in Nederland met een milieucertifi caat voor haar led-verlich-tingssysteem. Chiel Bekker, sales director van BB-Lightcon-cepts heeft het milieucertifi caat aan wethouder Willem van Duijn overhandigd. ‘Het systeem van gebruikte led lightpipes is het enige volledig recyclebare verlichtingssysteem op basis van led-verlichting ter wereld dat dit certifi caat mag voeren’, legt Chiel Bekker uit. Het led-verlichtingssysteem is geleverd met de mogelijkheid om in de toekomst Park Assist te gebruiken. Park Assist vindt geparkeerde auto’s door middel van camera’s, leest de kentekens en helpt mensen om hun auto terug te vinden. Door de combinatie van licht met een parkeergeleidingssy-steem kan op de montagekosten worden bespaard.


Red Dot Award voor nordeon, trilux en Lagusski

een led-product een award. Lagusski, gespecialiseerd in verlichting van trapleu-ningen en gevestigd in Wijchen, won de prijs met haar product Illunox: een trapleuning die verlicht wordt door leds. Trilux won met de Lateralo Ring led. Het armatuur gaat volgens TRILUX gemakkelijk op in alle architectonische interi-eurs. De complete Lateralo familie is ontwikkeld in sa-menwerking met bekroond designer Hartmut Engel.

LightRec: aantal ingezamelde lampen ook in 2014 gestegenIn 2014 hebben consumenten en professionele gebruikers meer lampen en armaturen ingeleverd voor recycling. Ne-derlanders leverden via Wecycle gezamenlijk 3,7 miljoen kilo aan lampen en verlichtingsarmaturen in. Dit is een stijging van 4,5 procent. Het aandeel ingezamelde lampen steeg met 2,6 procent, het aandeel ingezamelde armaturen maakte een stijging door van 6,2 procent. Het bestuur van LightRec is content met deze stijging. De categorie armaturen groeide de afgelopen jaren gestaag, in 2014 werden er weer meer ar-maturen ingeleverd voor recycling. Deze stijging is naar alle waarschijnlijkheid te danken aan een beginnend herstel in de bouwsector na de economische crisis.

Het Baldur led-lichtlijnsy-steem van Nordeon heeft een Red Dot award 2015 gewonnen. In de categorie ‘productontwerp’ heeft een panel van juryleden, be-staande uit experts op het gebied van design, de prijs voor hoge designkwaliteit toegekend aan het Baldur lichtlijnsysteem met Skadi led-spots. In totaal zijn 4.929 producten uit 56 verschil-lende landen gepresenteerd. Vanuit Nederland wonnen ook Lagusski en Trilux met

Seaborough Research meldt ‘baanbrekende led-tl-innovatie’

FloraZON Vastgoed bespaart 6 megawatt door overstap naar led

FloraZON Vastgoed bespaart 6 megawatt door in haar logis-tieke distributiecentrum volledig over te stappen naar led-verlichting. Het bedrijf, gevestigd op Flora Trade Parc Venlo, heeft haar 50.000 vierkante meter grote complex de afgelopen jaren vergaand verduurzaamd. Werd eerder onder meer al een systeem voor warmte- en koudeopslag (WKO) in gebruik genomen, nu beschikt het bedrijf dus ook over led-verlichting.

Opnieuw meldt er zich een nieuwe speler voor de al relatief volle markt van led-tl. Het Amsterdamse Seaborough Research stelt een baanbrekende innovatie te presenteren. ‘Dit is de heilige graal voor de tl-markt: een led-versie die op alle infrastructuur werkt’, aldus chairman Martijn van Rheenen over de oplossing van het Nederlandse bedrijf waarmee iedere tl-buis zonder problemen vervangen zou kunnen worden door een buis met led-lampjes. ‘Dat zal een disruptie gaan veroorzaken waar sommige partijen gebruik van zullen maken en waar andere door worden getroffen.’ Een stukje technologie in de uiteindes van Seaborough’s led-tl-buis ‘voelt’ om welk type ballast het gaat en past zich daar op aan.

Osram wil nadruk leggen op led, traditionele divisie afgesplitst

Verlichtingsfabrikant Osram wil haar divisie voor ‘gewone’ lampen onder gaan brengen in een apart bedrijf. Dit om de nadruk te kunnen leggen op led-verlichting. Door de traditi-onele verlichting af te splitsen, kan het bedrijf op dat gebied samenwerkingsverbanden aangaan met andere partijen en wordt een verkoop van die activiteiten volgens Osram moge-lijk gemaakt. De ‘gewone’ lampen zijn goed voor ongeveer 40 procent van de totale omzet.

Milaan eerste grote Italiaanse stad die led tot standaard maaktMilaan is de eerste grote Italiaanse stad die beslist om led-verlichting in de openbare ruimte tot de standaard te maken. Er worden 140.000 led- armaturen geplaatst. De nieuwe verlich-ting halveert het energieverbruik. De verlichting wordt gemaakt door de Italiaanse armaturenfabrikant AEC Illuminazione.

Northeast Group: ‘Steden investeren tot 2025 64 miljard dollar in led-verlichting’Het aantal straatlantaarns zal tot 2025 groeien van 304 miljoen naar 352 miljoen stuks. Daarbij zullen steden wereldwijd 64 miljard dollar investeren in led-verlichting. Dit voorspelt de Northeast Group op basis van eigen onderzoek.

Indiase bedrijven voelen in eigen land hete adem van Chinese concurrentenWaar de Indiase overheid afgelopen oktober een grootschalig led-retrofi t project aankondigde voor het vervangen van 750 miljoen conventionele lampen, blijken deze orders nu niet per defi nitie naar de binnenlandse industrie te gaan. Waar veel marktexperts en ook de bedrijven zelf hierop hadden gere-kend, blijken Chinese bedrijven nu orders ter waarde van 3,78 dollar miljard te hebben binnengehaald.

Musco Lighting gaat led-verlichting leveren aan Arsenals Emirates StadiumTerwijl voetbalclub Chelsea vorig jaar besloot voor led-verlichting van Philips te kiezen in haar stadion Stamford Bridge, heeft een van de grootste concurrenten van de voetbalclub gekozen voor Musco Lighting. Arsenal gaat in haar Emirates Stadium vanaf komend seizoen onder led-verlichting spelen.

Uitvinder Dyson-stofzuiger gaat led-bedrijf van Dyson Junior overkopenSir James Dyson, de uitvinder van de zakloze stofzuiger Dyson, gaat het led-bedrijf van zijn zoon Jake, Dyson Light, overkopen. Tegenover de Financial Times verklaart Sir James Dyson dat door de integratie van de twee technologiebedrijven Jake klaargestoomd kan worden om hem op te volgen.

Michelin kiest voor Nordeon’s led high-bay armatuur ThorNordeon heeft voor de productielocatie van Michelin ‘Michelin Blanzy’ te Saône et Loire in Frankrijk haar led high-bay arma-tuur Thor geleverd. Sinds de afgelopen twee jaar worden veel investeringen gedaan en deze staan gepland tot 2019. Met als doel modernisering, uitbreiding van de locatie en introductie van nieuw materiaal om kleinschalige producties voor Re-search & Development mogelijk te maken.

New York gaat verlichting uitschakelen om vogelsterfte terug te dringenZowel de stad als de staat New York gaat ‘s avonds een belang-rijk deel van de verlichting uitschakelen om de vogelsterfte in de Verenigde Staten vergaand terug te dringen. Tijdens piekmo-menten in het migratieseizoen, in de lente en de herfst, leggen miljoenen trekvogels de zogenoemde Atlantic Flyway-route af.

Airport Weeze-Düsseldorf kiest voor Innolumis led-verlichtingAirport Weeze-Düsseldorf heeft defi nitief gekozen voor Innolu-mis om haar wegen en parkeerterreinen van led-verlichting te voorzien. De luchthaven verwerkte bijna 2 miljoen passagiers in 2014 waarvan circa veertig procent van de reizigers uit Ne-derland afkomstig was.

Brits county Northumberland gaat 17.000 led-lampen plaatsen tot 2018Via een investering van vijfentwintig miljoen pond gaat het Britse county Northumberland 29.000 conventionele lampen in de openbare ruimte vervangen door 17.000 led-lampen. Het omvangrijke renovatieproject moet in 2018 afgerond zijn en leiden tot een jaarlijkse kostenbesparing van 300.000 pond op de energierekening.

Italiaanse stad Turijn gaat 45.000 led-armaturen plaatsenDe Italiaanse stad Turijn gaat vijfenvijftig procent van haar openbare verlichting voorzien van led, het gaat om 45.000 armaturen. Ze worden gemaakt door de Italiaanse producent AEC. De stad Turijn hoopt met de keuze een wit voetje te halen bij de Europese Unie en opgenomen te worden als een van de ‘smart cities’ in het Horizon 2020-programma.

Adolescenten gevoeliger voor blauw led-licht van tabletsNieuw onderzoek van het Lighting Research Center (LRC) van het Rensselaer Polytechnic Institute toont dat adolescenten – perso-nen tussen de 15 en 20 jaar – gevoeliger zijn voor blauw led-licht van tablets en laptops dan andere leeftijdsgroepen. De resultaten tonen aan dat de blootstelling van 1 uur aan het licht de productie van het slaaphormoon melatonine met 23 procent onderdrukt. De blootstelling van 2 uur drukt de productie met 38 procent.

‘Led-verlichting zonder blauw licht inzetten bij bestrijding malaria en knokkelkoorts’Uit onderzoek van Philips en de Universiteit van Californië blijkt dat arthropods (insecten, spinnen en kreeftachtigen) een voorkeur hebben voor blauw licht. Door de hoeveelheid ultra-violet en blauw licht bij led-verlichting te reduceren, of zelfs te kiezen voor leds zonder blauw licht, kunnen ziektes als malaria en knokkelkoorts bestreden worden.

H&M keert terug in Nederland: nieuw distributiecentrum met led-verlichting

In Tiel heeft kledingketen H&M een nieuw distributiecentrum geopend om haar 124 Nederlandse winkels in 79 gemeenten te gaan bevoorraden. Het duurzame logistieke centrum is vol-ledig voorzien van led-verlichting. Het nieuwe complex heeft een oppervlakte van ruim 24.000 vierkante meter en de inge-bruikname ervan zorgt voor meer dan 130 nieuwe banen. Het distributiecentrum van H&M keert overigens terug in Nederland na ruim 4 jaar weggeweest te zijn. H&M sloot haar Neder-landse distributiecentrum in Leiden in 2010 en vertrok naar Hamburg in Duitsland. Naast led-verlichting zijn er bewegings-sensoren geplaatst en is een klimaatinstallatie gebouwd.

Na Chelsea krijgt ook PSV led-stadionverlichting van Philips

Chelsea had weliswaar de internationale primeur met led-veldverlichting van Philips, maar PSV heeft de Nederlandse primeur. Met de nieuwe verlichting voor het PSV-stadion is het volgens Philips mogelijk om specifi eke delen van het veld uit te lichten tijdens voetbalwedstrijden of andere evenementen in het stadion. De uitvoering van het project is verzorgd door Heijmans en de constructiewerkzaamheden zijn uitgevoerd door Hesta Eindhoven. Heijmans is tevens betrokken geweest bij het installatieontwerp voor het stadion. Frank van der Vloed, general manager Philips Lighting Benelux: ‘Hiermee zal de kijkervaring in het stadion dynamischer en beter worden. De lichtkwaliteit zal verhoogd worden en voldoet aan de strengste eisen van de Europese tv-zenders.’

Philips verkoopt Automotive Lightingen Lumileds voor 2,8 miljard dollarPhilips heeft de lichtonderdelen Lumileds en Automotive Lighting voor 2,8 miljard dollar verkocht. Philips verkoopt een belang van 80,1 procent in Lumileds en Automotive Lighting aan investeerder Go Scale Capital. Het concern houdt zelf het resterende belang van 19,9 procent. Het geld wordt cash ontvangen.

6 • LED MAGAZINE JUNI LED MAGAZINE JUNI • 7

ProRail gaat 1.500 nieuwe Zwitserse stationsklokken met led plaatsen

ProRail gaat de komende jaren alle 1.500 stationsklokken op de Nederlandse perrons vervangen. Alle nieuwe klokken zijn straks voorzien van led-verlichting. Nu worden alle stations-klokken in Nederland aangestuurd door een atoomklok in Utrecht. Die stuurt iedere minuut via een koperdraad een signaal naar de aangesloten ‘slaven’, waardoor op alle 408 stations gelijktijdig de minutenwijzer opschuift. De nieuwe modellen worden aangesloten op glasvezel en gemaakt door het Zwitserse bedrijf Mobatime.

Output plukt vruchten distribiteurschap Sharp led: vraag stijgt exponentieelOutput Professional Audio, Video & Lighting verwierf enige tijd geleden het dealerschap voor de led-lichtlijn van de Japanse elektronicafabrikant Sharp. Het Bossche bedrijf ziet de vraag inmiddels snel stijgen. ‘Met ruim 45 jaar ervaring op het gebied van led-technologie is Sharp met recht een expert op het ge-bied van zowel individuele componenten als complete armatu-ren te noemen’, vertelt Output-directeur Hans van den Bergh. ‘Wij zijn dan ook erg blij dat wij de exclusieve distributeur zijn van alle Sharp led-producten in de Benelux, zeker nu de vraag en daarmee ook de uitlevering van product snel toeneemt. Op dit moment heeft Sharp verschillende productreeksen op de Nederlandse markt. De modellen in deze vijf series lopen uiteen van spots tot buitenlampen en paneellichten voor onder andere winkels, industriële ruimtes en magazijnen.’

De Van Mossel Groep heeft met hulp van TRILUX het ultra-witte moduleconcept van Volkswagen geïntegreerd in de recent verbouwde dealershowrooms in Tilburg en Weert. ‘Open, helder en transparant is het geworden’, vertelt Directeur Inkoop, Kwaliteit & Projecten John de Jong. De Van Mossel Groep is met ruim 30 vesti-gingen een van de grootste dealerbedrij-ven van Nederland.

Met de lancering van Ledlichtstore.nl is het Utrechtse KommaGo toe aan zijn twintigste specialistische online shop. Het bedrijf kiest met de uitbouw van zijn arsenaal online shops steeds meer voor oplossingsgerichte websites.

Zeeland Refinery, de voormalige raffina-derij van het Franse Total in Nieuwdorp bij Vlissingen, neemt meer en meer led-verlichting in gebruik. Vier jaar geleden startte het bedrijf met het vervangen van sterk verouderde terreinverlichting door led-armaturen van Innolumis. Steeds wor-den plukjes verlichting vervangen en er is al een groot gedeelte vervangen.

Prolumia heeft het Amsterdams Eye filmmuseum van led-verlichting voor-zien. Op basis van de wensen van het museum heeft Prolumia de led-track-light toegepast. Dit armatuur vormt door de goede kleurweergave, lage vermogen, lage onderhoudskosten en grote veelzijdigheid een aantrekkelijke optie voor de winkel.

Atomis heeft haar led-catalogus 2015 gepresenteerd van de in haar eigen studio ontwikkelde reeks Atomis-armaturen. Het programma bestaat nu uit led-in-bouwspots, richtbare spots, opbouw- en pendelarmaturen tot de nieuwe reeks Fusion modulaire led-modules.

Opple Lighting betreedt de Belgische ver-lichtingsmarkt vanuit de Europese hoofd-vestiging in Nederland. Bert van Cauteren is als general manager verantwoordelijk om deze operatie te leiden.

Alle busabri’s in de gemeente Wijchen worden per direct verlicht met led-ver-lichting. Wethouder Agnes Schaap heeft de laatste led-tl-buis achter de negenen-twintigste en laatste abri geplaatst. In het verleden brandden reclames in de abri’s de hele nacht; nu branden ze ’s avonds op zeventig procent.

Twee jaar geleden voorzag de NS het eerste perron van station ‘s-Hertogenbosch van led-lichtbakken die de drukte in de treinen weergaven. De enkele jaren geleden verwij-derde lichtbakken komen nu terug boven het vierde perron waar ze aangeven waar het begin- en eindpunt van de trein is en waar de deuren zitten.

Projectontwikkelaar Dok Vast is op de voor-malige markante Betonson-locatie in Son gestart met de bouw van een duurzaam distributiecentrum dat volledig voorzien wordt van led en zonnepanelen.

Romar gaat samenwerken met Invisua Lighting. Met deze samenwerking vult Romar haar productportfolio aan met producten op het gebied van musea- en retailverlichting. Invisua Lighting heeft core business in retail-, musea- en hore-caverlichting.

De gloednieuwe Modewinkel Cuplé opende half april haar deuren in Breda. Dankzij het paskamerverlichtingsconcept Fitto van Lightwell kan de klant van de modewinkel haar aankopen beoordelen in drie soorten verlichting; kaars-, studio- en daglicht.

LuxImprove heeft recent voor Tuincentrum Overvecht in Zuidoostbeemster de bin-nen- en buitenverlichting vervangen door led-verlichting. Tuincentrum Overvecht wilde volgens het bedrijf niet alleen bespa-ren op de energie- en vervangingskosten, maar tegelijkertijd via betere verlichting de sfeerbeleving voor de klant verhogen.

Led-armaturen vragen om steeds com-pactere oplossingen voor connectoren. Tegelijkertijd wordt led-verlichting ook steeds complexer en worden de eisen die gesteld worden aan een geschikte connectoroplossing alsmaar hoger. Het combineren van beide in één connector-oplossing is volgens A&C Solutions de sleutel tot succes. Daarom introduceert het bedrijf de 5-polige IP68 connector.

Havé-Digitap introduceert het HD Energie Consult. Het doel is door middel van het uitvoeren van een meting ter plekke de mensen inzicht te geven in hun ener-gieverbruik én in de plaatsen binnen de organisatie waar het energieverbruik eventueel teruggedrongen kan worden.

Havé-Digitap introduceert een licht-sterktemeter voor led-verlichting: de Sonel LXP-10. Het apparaat meet de lichtsterkte zowel in Lux als in Foot candles (Fc). Er zijn twee uitvoeringen van de LXP-10, namelijk de LXP-10A met een meetbereik van 0,001 lx (0,0001 fc) en de LXP-10B met een meetbereik van 0.01 lx (0.001 fc).

Gied van Hoorn is tijdelijk aangesteld als manager van LightRec. Van Hoorn, die ook managing director bij ERCO Lighting is, zal voor een nog onbekende periode leidinggeven aan LightRec. LightRec is een initiatief van de produ-centen en importeurs van energiezui-nige verlichting.

Philips onderzoekt of de armaturenfabriek in Emmen kan worden overgedragen aan een nieuwe eigenaar. Dan zou gedwon-gen sluiting mogelijk voorkomen kunnen worden. Het concern is in gesprek met meerdere overnamekandidaten.

Lagotronics heeft led-verlichting geleverd voor bakkersketen Van Heeswijk. Recent heeft de vestiging Valkenswaard een nieuwe locatie betrokken, die is voorzien van led-verlichting. Via Van Lotringen Lighting, klant van Lagotronics, kwam de vraag voor het maken van een lichtplan en productadvies.

Boskalis gaat bij haar vestiging Papen-drecht de terreininrichting verbeteren en heeft gekozen voor de verlichtingspro-ducten van Modernista. Het ontwerp is gemaakt door Deltavormgroep. Op het terrein worden 5 hoge masten geplaatst, voorzien van 4 schijnwerpers (Shot LED van Lamp Lighting).

De Gsus winkel in Maastricht is sinds kort van led-verlichting voorzien. In februari opende de vernieuwde winkel haar deuren. In de nieuwe winkel is onder meer gekozen voor led-verlichting van Nordeon. De winkel is voorzien van het Baldur led-lichtlijnsysteem met Skadi ac-centverlichtingspots van Nordeon.

Licht fLitsen!


Lumosa voorziet eerste softbalveld van europa van led-verlichting

verlichtingsniveau van 500 lux, het buitenveld van 300 lux en het zogenaamde ‘backstop’-gebied van 200 lux. Lumosa is sinds 2006 actief in de led-markt en levert onder meer sportveld-verlichting, indoor (sport)verlichting, (industriële) ter-reinverlichting en straatver-lichting. Het bedrijf is veelal actief in Europa en Azië.

Aandeelhouders Philips stemmen in met afsplitsing lichtbedrijfDe aandeelhouders van Philips hebben in grote meerderheid ingestemd met de splitsingsplannen om de lichtdivisie te ver-zelfstandigen. Met de verkoop komt een einde aan een tijdperk. Philips werd in 1891 opgericht als producent van gloeilampen. Dat de aandeelhouders van Philips meegaan in de keuze van de leiding van het bedrijf, is volgens marktanalisten geen ver-rassing. Twee gespecialiseerde bedrijven zijn op de financiële markten meer waard dan één groot conglomeraat waarvan de activiteiten ver uiteen liggen. Het verlichtingsbedrijf wordt in Nederland gevestigd en krijgt een hoofdkantoor in Eindhoven.

Lumosa LED heeft begin mei het eerste softbalveld van Europa van led-verlichting voorzien. Bij honk- en softbalvereniging Blue Hawks in Zwolle is de Lumosa CS860 toege-past. De verlichting voldoet aan de normering van de Nederlandse sportbond voor honk- en softbal KNBSB. Het binnenveld kent een

AAA-LUX plaatst led-verlichting op Schiphol-parkeerplaats Airbus A380De werkzaamheden aan de nieuwe parkeerplaats voor de Airbus A380 toestellen van de verschillende maatschappijen die op Schiphol vliegen zijn in volle gang. In de komende periode levert AAA-LUX de led-verlichting. Om de toestellen die overnachten op Schiphol veilig te kunnen stallen, heeft de luchthaven besloten het aantal parkeerplaatsen voor de Airbus A380 uit te breiden. AAA-LUX partner Rofianda is gevraagd de verlichting te verzorgen. Zij zullen daarbij gebruik maken van hoogvermogen led-armaturen van AAA-LUX.


Van led en zonnepanelen voorzien OV-knooppunt Schiphol geopend

Staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu heeft het nieuwe busstation ‘knooppunt Schiphol-Noord’ geopend dat is gebouwd door Heijmans. Het busstation heeft acht haltes, verknoopt de verschillende buslijnen in de Schipholregio en biedt reizigers overstapmogelijkheden in alle richtingen. Het station heeft een bijzondere overkapping waar een vliegtuighangar uit de Tweede Wereldoorlog voor is hergebruikt. Bovendien is het voorzien van led-binnen- en buitenverlichting en zonnepanelen. 22 clusters van 20 zon-nepanelen zijn op het dak aangebracht. Deze zorgen voor de stroomvoorzieningen ten behoeve van het busperron voor onder meer de led-verlichting.

Nieuwe branchevereniging voor openbare verlichting in de maak: OVLnL.nlOVLNL.nl is de naam van de nieuwe (branche)organisatie die op-gestart wordt door Arthur Klink, voorzitter van het Inter Gemeen-telijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV). Zoals bekend heeft het IGOV het primaire doel om onder gemeenten beleidsmatige- en technische kennis te delen en uit te wisselen over (beheer-)ervaringen op het vakgebied openbare verlichting (OVL). OVLNL.nl moet een nieuwe transparantie organisatie worden waarbinnen alle organisaties binnen de branche zijn vertegenwoordigd. Klink zal onder meer zijn eigen platforms het IGOV en het IGOV Innova-tieplatform inbrengen in OVLNL.nl. Een belangrijk onderdeel van OVLNL.nl moet een fonds worden, waar nieuwe projecten mee worden opgestart. Bij het fonds kunnen partijen een projectaan-vraag indienen om via innovatie de openbare verlichting een kwa-liteitsimpuls te geven. Klink wil de komende maanden de plannen voor OVLNL.nl verder uitwerken.


Industrial LED Light BarsIndoor & Outdoor

NIEUW

Tronix, hét kwaliteitsmerk in LED en uw partner in professionele lichtoplossingen.

Wij adviseren u graag | E [email protected] | T +31 (0)413 33 03 80

Kijk voor meer info en onze webshop op www.tronixlighting.nl

Voor een groot bereik aan industriële

toepassingen

IP65

IP20

Outdoor versie ook beschikbaar met noodverlichtingsfunctie

LEDDRIVERS

www.telerex-europe.comTelerex Nederland B.V. BREDA +31 76 578 20 00 || Telerex N.V. ANTWERPEN +32 3 326 40 00

De gemeente Tubbergen heeft besloten de openbare ver-lichting langs de Ootmarsumseweg in de bebouwde kom van Albergen zo snel mogelijk te voorzien van led-verlichting. De kosten bedragen ongeveer 88.000 euro.

Avri plaatst in de gemeente Neerijnen 300 led-armaturen in het buitengebied. De gemeente bespaart hierlijk jaarlijks ruim 20.000 euro. De bestaande lichtmasten worden voor dit project zoveel mogelijk hergebruikt.

In de straat Overhorst in Helmond staan sinds kort 35 Friso Kramer-straatlantaarns. Overhorst is de eerste woonstraat in Helmond waar dit type verlichting is aangebracht.

De gemeente Diemen heeft bij een aantal oversteekplaatsen led-verlichting op zonne-energie laten plaatsen. Het gaat om de oversteekplaatsen bij het Diemerplein. Er waren veel klach-ten over het slecht zichtbaar zijn van de oversteeklocaties.

De gemeenteraad van Assen heeft unaniem ingestemd met een onderzoek naar de mogelijkheid om de gehele openbare verlichting in de Drenthse stad van led te voorzien.

De gemeente Hengelo investeert niet alleen in led-verlichting, maar kiest er ook voor om overbodige verlichting weg te halen. De gemeente heeft bekendgemaakt voornemens te zijn om 271 straatlantaarns te verwijderen.

Innolumis, de fabrikant van openbare verlichting die recent een productielijn in Nederland opende, gaat 300 Nicole led-armaturen leveren aan de gemeente Lochem. De armaturen worden geleverd in de lichtkleur 730, oftewel 3.000 Kelvin.

DE NOOD International (DNI) heeft de eerste exemplaren van haar led-armatuur MontMartre aan de gemeente Den Haag geleverd. DNI heeft een samenwerkingsverband met de pro-ducent van openbare verlichting Lenzi uit Frankrijk.

De gemeente Lingewaard heeft in haar buitengebied de plaatsing van led-verlichting afgerond. In het hele gebied zijn 349 lichtmasten vervangen door groene led-verlichting.

In mei is de start gemaakt met de vernieuwing van de ver-lichting van het stadscentrum van het Vlaamse Ninove. Het hart van deze stad met 38.000 inwoners krijgt ongeveer 150 nieuwe led-armaturen van Philips.

De gemeente Uden start na de zomervakantie met het ver-vangen van HPLN-verlichting door led. Afgelopen jaar werd in samenwerking met adviesbureau Nobra een plan ontwikkeld om ongeveer 400 van de nog resterende HPLN-verlichting in 2015 te vervangen door led.

De gemeente Den Bosch is dusdanig tevreden over een pilot met led-verlichting dat naar alle waarschijnlijkheid de hele binnenstad ermee uitgerust gaat worden. In de pilot zijn twee pendelarmaturen getest en deze ontwerpen zullen nu ter be-oordeling worden voorgelegd aan de politiek en bewoners.

De gemeente Oss start een aanbesteding voor het plaatsen van led-verlichting in de openbare ruimte. In totaal gaat het om circa 9.000 armaturen waar de gemeente om vraagt.

twee Rotterdamse bruggen krijgen led-verlichting

led-verlichting. Bij De Hef wil men de illusie wekken dat er een trein passeert. De led-verlichting op de Wil-lemsbrug wordt nog voor het einde van het jaar geplaatst.

Venlo maakt inventarisatie: 26 procent areaal voorzien van led

In 2013 is de gemeente Venlo gestart met het vervangen van verouderde straatverlichting. Dit gebeurt door een groot gedeelte, maar liefst 70 procent, van de openbare verlichting te vervangen door dimbare led-verlichting. In 2016 moeten er circa 16.000 armaturen vervangen zijn door led, nu is 26 procent van het areaal al voorzien van het energiezuinige alternatief.

De Willemsbrug en De Hef in Rotterdam worden binnenkort voorzien van led-verlichting. De Willemsbrug krijgt rode led-verlichting en ook De Hef krijgt gekleurde

Leeuwarden laat bewoners zelf kleur van verlichting kiezen

Het komende halfjaar gaat de gemeente Almere ervaring opdoen met een nieuw schakelsysteem voor de openbare verlichting. Met het nieuwe systeem, FlexOVL, kan de gemeente zelf bepalen hoe laat de verlichting in een wijk aan- en uitgaat. Zo kan de straatverlichting eerder aan als dat bijvoorbeeld de veiligheid ten goede komt.

Almere krijgt met flexOVL nieuw systeem straatverlichting

Inwoners van Leeuwarden kunnen binnenkort via een app de kleur van de straatverlichting kiezen. Na de zomer wordt een plan van HetEnergieBureau (HEB) uitgevoerd rond het station van Leeuwarden. In het kader van de aanpak van het Stations-gebied Leeuwarden voert HetEnergieBureau het projectma-nagement voor de transformatie van de openbare verlichting.

12 • LED MAGAZINE JUNI12 • LED MAGAZINE JUNI

Nederland telt 4.300 supermarkten met circa 300.000 werknemers. Elke dag doen 4 miljoen mensen hun boodschappen in een

supermarkt. Deze markt vormt voor de lichtindustrie dan ook een gigantisch potentieel voor de afzet van led, maar hoe staat het

eigenlijk met de toepassing van led-verlichting in de Nederlandse supermarkten? De redactie van LED Magazine ging op onderzoek uit. Een gesprek met het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Energy Services Verhoef, supermarktdeskundige Gerard Rutte en

een ‘gevecht’ om actuele data met de hoofdkantoren.

‘30 tot 35 procent nederlandse supermarkten gebruikt in 2020 led’

Albert Heijn, Jumbo, Aldi, Lidl, Spar en Plus zijn wat aantal winkels betreft de grootste supermarktbedrijven van Nederland. Volgens Nederlands bekendste supermarktdeskundige Gerard Rutte blinken de Nederlandse supermarktbedrijven daarbij nog uit in duurzaamheid. ‘Zo ken ik een specifi ek voorbeeld van een franchiseondernemer van Albert Heijn die graag zijn winkel van led-verlichting wilde voorzien. Daarbij werd hij echter tegengewerkt door het hoofdkantoor van Albert Heijn. Ze wilden hem letterlijk dwarsbomen uit angst dat

Slechts 0,5 procent Nederlandse supermarkten gebruikt led als hoofdverlichting:

met led-verlichting de producten niet goed gepresenteerd zouden worden. Iets wat voor een service-supermarkt als Albert Heijn van cruciaal belang is. Uiteindelijk heeft de ondernemer vanwege de besparing en voordelen die led-verlichting hem biedt, toch zijn winkel ervan voorzien. Bij de hoofdkantoren van de Nederlandse supermarkten regeert echter “Koning Korte Termijn”. Zij zien led-verlichting veelal enkel als een instrument om het imago positief te beïnvloeden. Het is goed om te beseffen dat de inrichting van een complete

supermarkt in vijf jaar wordt afgeschreven. Dan gaat er een bulldozer in en wordt de winkel volledig vernieuwd. Een investering die een terugverdientijd heeft van meer dan twee jaar wordt daarmee simpelweg door supermarktbedrijven als niet geschikt gezien.’

Eco-tlNavraag van de redactie van LED Magazine bij het hoofdkantoor van Albert Heijn ten aanzien van het beleid rond led-verlichting levert geen bevredigend antwoord op. Een woordvoerder laat weten dat het verzoek van de redactie ‘niet voldoet aan een aantal criteria, zoals het onderwerp en de doelgroep die wij graag willen bereiken’. Enkel de offi ciële publicaties van Albert Heijn kunnen uitkomst bieden. Op de website valt te lezen ‘in de winkels hebben we alle tl-lampen vervangen door eco-tl en daar waar mogelijk led-verlichting wordt toegepast, bijvoorbeeld in de gevelverlichting, diepvrieskasten en koelingen’. De eerste Albert Heijn-winkel die enkel en alleen uitgerust is met led-verlichting werd door franchisenemer Kees Cats in februari 2014 gerealiseerd in


winkelcentrum De Hoef. Opvallend is dat moederbedrijf Ahold in haar Responsible Retailing Report 2014 meldt met succes een proef met led-verlichting te hebben uitgevoerd. Die proef zou voor Ahold reden zijn om voor Albert Heijn led tot de standaard te maken.

Duitse supermarktenSupermarktdeskundige Rutte heeft ondertussen een warmer gevoel bij de Duitse supermarkten die op de Nederlandse markt actief zijn. Zij zijn in het verleden weliswaar beschimpt vanwege de arbeidsomstandigheden, maar presteren een stuk beter op het duurzaamheidsvlak. ‘Waar de Nederlandse winkelbedrijven duurzaamheid beetpakken als het toevallig voorbijkomt – zo noemen ze voedselbesparing voor het gemak ook duurzaamheid – is het grappige dat discounters als Lidl en Aldi er volop mee bezig zijn. Recent heeft Lidl bijvoorbeeld een elektrische vrachtwagen in gebruik genomen voor de stadsdistributie in Amsterdam en eerder al is het distributiecentrum in Heerenveen vergaand verduurzaamd.’

En de zaken die Rutte noemt zijn slechts enkele voorbeelden. Lidl is momenteel misschien wel het beste jongetje van de klas als het om duurzaamheid gaat. Voor in feite iedere nieuwe winkel die Lidl opent of bestaande winkel die grondig wordt gerenoveerd, kiest het bedrijf voor toepassing van led-verlichting. In Stein en Dongen werden bovendien in het afgelopen jaar winkels geopend met het energielabel A++++. De winkels zijn niet alleen volledig met led-verlichting uitgerust – van winkel- tot nood- koel- en vriesverlichting – maar er zijn ook zonnepanelen op de daken geplaatst. Ook de in aanbouw zijnde Lidl in Tilburg, die tot de grootste Lidl-winkels van Nederland gaat behoren, zal enkel led-verlichting krijgen en een energielabel A++++ behalen.

JumboOverigens laat ook Jumbo – Albert Heijns grootste concurrent op de Nederlandse markt – die inmiddels meer dan 500 winkels telt, opvallend weinig van zich horen als het om led-verlichting gaat. Twee fi lialen – de foodmarkt in Breda en een winkel in Maastricht – zijn

weliswaar van led-verlichting voorzien, maar meer is niet bekend. Verder heeft het familiebedrijf wel op acht winkels zonnepanelen geplaatst. Over de toepassing van energiezuinige verlichting maakt Jumbo echter publiekelijk niets bekend. Navraag bij het hoofdkantoor levert een vrijwel gelijk antwoord op als bij Albert Heijn. ‘Op korte termijn zijn wij niet in staat een interview over dit onderwerp te geven’, aldus de Jumbo-woordvoerder van het hoofdkantoor.Een ander verhaal is het bij Plus, dat in handen is van Sperwer. Vijf jaar geleden introduceerde het bedrijf een nieuw formuleconcept: Plus Briljant. Een formule met een betere margemix, vooral door het toevoegen van vers. Recent werd de 170e winkel volgens dit concept omgebouwd. Gedurende de ombouwoperatie heeft er de nodige doorontwikkeling plaatsgevonden, waardoor onder meer led-verlichting in het laatste jaar de standaard is geworden. Dit jaar bouwt Plus 55 winkels om naar Briljant, die dus enkel van led zullen worden voorzien. De laatste winkels volgen in 2016.

>>>


KlimaatplanVanwege het uitblijven van openheid van zaken van de meeste supermarkten zelf, moet navraag bij het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) tot meer duidelijkheid leiden. Liselotte Hamelink is manager duurzaamheid bij het CBL. Het CBL maakte namens de supermarktbranche het CBL-Klimaatplan waarin ambities zijn vastgelegd op het gebied van energiebesparing en het tegengaan van voedselverspilling. De supermarkten hebben de ambitie uitgesproken om in 2020 20 procent energieverbetering te realiseren ten opzichte van 2010. De afgelopen jaren is de jaarlijkse 2 procent verbetering die daarvoor nodig is ruimschoots gehaald. Achtereenvolgens werd 2,2 procent in 2011, 2,8 procent in 2012 en 3,0 procent in 2013 bespaard. ‘En ook in 2014 is bijna 3 procent bespaard’, stelt Hamelink tevreden vast. ‘Een van de manieren om energie te besparen is het plaatsen van led-verlichting. Samen met koeling en verwarming behoort verlichting namelijk tot de grootste energieverbruikers.’ Hamelink legt uit dat de supermarktbranche over een lange lijst van maatregelen beschikt waarmee energie bespaard kan worden. ‘Maar uiteindelijk gaat het om het doel en niet zozeer het middel. Per supermarkt(keten) kunnen maatregelen immers een ander effect hebben. Daar het ook om concurrentiegevoelige informatie gaat wordt die informatie die wij via jaarlijkse monitoring vergaren ook niet gedeeld tussen de supermarkten. Het algemene beeld wordt uiteraard wel bekendgemaakt en goede ervaringen worden zodoende gedeeld. Het is immers nog altijd een forse ambitie om de 20 procent besparing te behalen. Dat haal je niet op je sloffen. Zeker niet in de wetenschap dat de quick wins in de eerste jaren uitgevoerd worden en grotendeels al zijn uitgevoerd.’Mocht de ambitie niet gehaald worden, dan verwacht Hamelink niet dat het een en ander vanaf hogerhand verplicht zal worden (red. zoals in de supermarktbranche in het verleden het


monteren van deuren voor de vries- en koelmeubelen verplicht werd). ‘Wij zijn ook geen voorstander van het verplichten van algemene maatregelen vanuit de overheid. De supermarktbranche is innovatief genoeg om per individuele supermarkt de juiste maatregelen te treffen voor energiebesparing.’

MonitoringEnergy Services Verhoef is het bedrijf dat namens het CBL jaarlijks de energieprestaties van de supermarktbranche inzichtelijk maakt. Directeur-eigenaar Marc Damming: ‘Wij monitoren en bewaken fulltime het energiegebruik van circa 700 supermarkten . De energieanalyse vindt plaats op basis van een speciaal voor de supermarktsector ontwikkelde monitoringsmethodiek (GRoEN) waarin onder andere de energie, installatie en winkelgegevens worden meegenomen. Bovendien wordt van alle 4.300 supermarkten jaarlijks de energieprestatie vastgesteld met behulp van dezelfde GRoEN-methodiek.’ En uit die monitoring blijkt volgens Damming dat het momenteel hard gaat met de verduurzaming van het supermarktlandschap.Eind 2014 zat de sector volgens Damming op een voorlopige energie-efficiëntie-index (EEI) van 69,5 procent ten opzichte van de Meerjarenafspraken met de Rijksoverheid uit 1995 (red. dit is een voorlopig resultaat dat nog definitief moet worden vastgesteld door het CBL). Die meerjarenafspraken energie-efficiëntie zijn overeenkomsten tussen de overheid en bedrijven, instellingen en gemeenten. De Rijksoverheid stimuleert met deze afspraken het effectiever en efficiënter inzetten van energie. De diensten-, vervoers- en industriële sectoren en voedings- en genotmiddelenindustrie hebben dergelijke afspraken gemaakt. Daarmee doen op dit moment in totaal 1.111 bedrijven uit 40 sectoren mee. Damming: ‘De nieuwe generatie supermarkten wordt inmiddels met

>>>

een EEI gebouwd van onder de 40. Ter illustratie: een supermarkt met een EEI van 40 gebruikt minder dan de helft van de energie die dezelfde supermarkt in 1995 zou hebben gebruikt.’

HoofdverlichtingTerug naar de rol van led-verlichting. Volgens Damming neemt het gebruik van led-spots in supermarkten relatief gezien snel toe. ‘Ze worden bijvoorbeeld gebruikt ter vervanging van de gasontladingslampen SDW-T. Een voorzichtige schatting op basis van onze eigen continue monitoring – bij de eerder genoemde circa 700 winkels – is dat op dit moment circa 5 procent van de Nederlandse supermarkten gebruikmaakt van led-spots.’ In tegenstelling tot bij led-spots, wil het bij led-lijnverlichting – de hoofdverlichting van supermarkten – nog niet zo’n vaart lopen. Damming: ‘Wij zien dat dit momenteel nog maar beperkt wordt toegepast. Wel is een groot aantal supermarkten aan het experimenteren. Onder

het buitenland als voorbeeldWaar de Nederlandse supermarkten nog niet al te hard van stapel lopen als het aankomt op led-verlichting, is het bij vele buitenlandse supermarktketens de standaard. Zo kondigde het Amerikaanse Walmart vorig jaar aan alle 8.500 wereld-wijde winkels volledig van led-verlichting te gaan voorzien, te beginnen met 200 stuks. In 2014 werden al 141 winkels van led voorzien.

De Britse supermarktketen Sainsbury, de op een na grootste keten van het Ver-enigd Koninkrijk en goed voor ruim 1.100 winkels, maakt eveneens veel vaart. Vijf nieuw gebouwde winkels zijn in het afgelopen jaar van led voorzien en voor nog eens honderd bestaande winkels is een renovatie uitgevoerd met led. Eind 2015 zal het bedrijf de grens van 100.000 geïnstalleerde led-lampen passeren.

In Frankrijk is Carrefour marktleider, met wereldwijd meer dan 15.000 vestigingen qua omvang de nummer 2 na Walmart. Standaard kiest Carrefour sinds enige tijd voor led-verlichting bij nieuwbouw en renovaties. Maar meer nog tot de ver-

beelding spreekt de keuze voor Philips-concept visible light communication (VLC). De led-armaturen in het plafond van een winkel in Lille zijn gekoppeld aan speci-ale software die de led-lamp een unieke lichtpuls laat uitzenden. De camera van een smartphone die de consument bij zich heeft herkent de signalen en kan de klant als het ware van lamp naar lamp door de winkel begeleiden en bijvoorbeeld de weg wijzen naar aanbiedingen. Onderzoek wijst overigens uit dat 68 procent van de klanten nu al aangeeft een mobiele tele-foon te gebruiken om rond te snuffelen, aankopen te doen of productinformatie te vinden als ze in winkels rondlopen. Voor Carrefour reden om in deze proef met de Philips-technologie te investeren.

Supermarktdeskundige Gerard Rutte hierover: ‘Een extra functionaliteit van led-verlichting zoals Carrefour die gevonden heeft, is natuurlijk een groot pluspunt. Dit zal ongetwijfeld tot een versnelde uitrol van led-verlichting kun-nen leiden. Het helpt natuurlijk het proces te versnellen als je met het product meer kunt dan enkel verlichten.’

meer om te bezien of led-verlichting qua kleur ook voldoet. Daarnaast is de elektriciteitsbesparing van led-hoofdverlichting ten opzichte van de huidige hoogfrequente TL5- verlichting (HF-TL5) met spiegeloptiek maar beperkt is als dezelfde lichthoeveelheid in lumen wordt geïnstalleerd. Op basis van onze gegevens zien wij dat momenteel circa 0,5 procent van de supermarkten voorzien is van led als hoofdverlichting.’ Toch is Damming voor de nabije toekomst optimistisch gestemd. ‘Onze verwachting is dat in de komende jaren meer wordt overgegaan op led als hoofdverlichting. Dat zal in de eerste jaren vooral zijn vanuit het oogpunt van de energiezuinige uitstraling van led-verlichting. Aspecten als onderhoud, levensduur en veroudering spelen ook een belangrijke rol. Wij verwachten op basis van de huidige ontwikkelingen bij supermarktorganisaties dat in 2020 circa 30 tot 35 procent van de Nederlandse supermarkten gebruikmaakt van led-verlichting. Daarbij gaat het om zowel hoofd- als spotverlichting.’



nederlandse woningcorporaties herbergen 1,5 miljoen armaturen

die klaar zijn voor led

Eind vorig jaar publiceerden 14 woning-corporaties onder leiding van Maarten Corpeleijn, onafhankelijk adviseur van Huur & Energie Consult, het rapport ‘Flat op led’. Hierin concludeert Corpeleijn met zijn mede-onderzoekers dat wo-ningcorporaties fl ink kunnen besparen op energie- en onderhoudskosten door de collectieve verlichting van fl ats te vervangen door led-verlichting. De 14 deelnemers agenderen direct de uitrol van led-verlichting binnen hun eigen bezit, te weten 250.000 appartementen.

RaamovereenkomstVoortvloeiend uit het rapport heeft inmid-dels een van de 14 woningcorporaties de daad bij het woord gevoegd. Woonbron, een van de grotere woningcorporaties van Nederland met 46.000 woningen, gaat sa-men met Eneco de verouderde verlichting van de gemeenschappelijke ruimtes van huurfl ats vervangen. In een raamovereen-komst is vastgelegd dat meer dan 2.000 armaturen in de entreehallen, trappenhuizen en galerijen van woongebouwen in de regio Rotterdam vervangen worden.

1,2 miljoen meersgezinswoningen bevatten collectieve armaturen

Nederland telt ruim 7,4 miljoen woningen (peildatum: 2013). Bijna tweederde deel van het areaal bestaat uit eengezinswoningen, eenderde

deel uit meergezinswoningen (appartementen). Van de 3,3 miljoen huurwoningen die ons land rijk is, wordt 70 procent verhuurd door

woningcorporaties. In 396 van de 408 gemeenten hebben zij dan ook meer dan de helft van de huurwoningen in bezit, in totaal zo’n 2,3 miljoen

woningen. Woningcorporaties beschikken relatief gezien over meer meergezinswoningen. Veel van 1,5 miljoen armaturen in de 1,2 miljoen

meergezinswoningen van woningcorporaties zijn niet duurzaam. Een ommekeer is echter gaande...

(foto: Lightronics)>>>

• Detectiehoek 180º • Lampvermogen 25Watt (10 LED / 1540Lm) • 10 seconde tot 15 minuten instelbaar • IP44 • Lichtkleur wit (4000K) • Sensor bereik 12 mtr

LED schijnwerper met sensor - type 2

€ 78,10

Adresgegevens

Lichtpartner.nlWijkermeerweg 61948 NW BeverwijkT. 0251 - 212643 E. [email protected]. www.lichtpartner.nl

• E27 fitting • Max 60W spaarlamp vermogen • Sensor is in te stellen op brandduur 10s - 5min, gevoeligheid & LUX waarde • Detectie afstand van de sensor is 9 mtr. • IP44 & IK10

Wandarmatuur met sensor - type 1

€ 28,51

• Verkrijgbaar in lichtkleur 4000K • 16W / 1200Lumen • Sensor is in te stellen op brandduur 6s - 12min, gevoeligheid & LUX waarde • Detectie afstand van de sensor is 1 - 8 mtr. • IP44 & IK10

LED plafonniere met bewegingsmelder - type 3+

€ 36,78

• Verkrijgbaar in lichtkleur 3000K & 4000K • 16W / 1200Lumen • Sensor is in te stellen op brandduur 6s - 12min, gevoeligheid & LUX waarde • Detectie afstand van de sensor is 1 - 8 mtr. • IP54 & IK10

LED plafonniere met bewegingsmelder - type 7+

€ 36,78

Alle genoemde prijzen zijn excl. BTW

6% extra korting

actiecode: LED-MAGAZINE

Openbare verlichting op gelijkspanning?

Luminext doet ’t.

In Haarlemmermeer zijn de eerste resultaten van ons gelijk spanningsproject bekend:

• 75% energiebesparing• aangetoond veilig• optimaal dynamisch• SMART door het systeem

Luminizer• betrouwbaar met auto-

matische storingsmelding

Gelijkspanning bij nieuwe aanleg geeft:

• 60% koperbesparing in de kabel• 50% minder voedingkasten

www.luminext.eu

Gelijkspanning werkt! Meer info? Neem contact met Luminext, Wilfred Akerboom; tel.nr.: 06-53764660 of mail: [email protected]

Bedrijventerrein De Liede,

Haarlemmermeer

CT_0007_Adv_Luminext.indd 1 30-04-15 08:01

LED MAGAZINE JUNI • 1918 • LED MAGAZINE JUNI

>>>

Dat de 14 woningcorporaties bereid zijn over te stappen op led-verlichting is niet vreemd. De geschatte jaarlijkse kosten voor het vervangen van lampen en arma-turen bedragen 59 miljoen euro. Daar komt nog eens 56 miljoen euro bij aan energie-kosten voor bewoners. De besparing door de aanschaf van led-verlichting zit dan ook in energie en onderhoud. De energiebe-sparing is logischerwijs voor de huurders en de besparing op de onderhoudskosten kunnen de corporaties gebruiken als dek-king voor de investering. Dit is logischer-wijs afhankelijk van hoe de corporatie in een specifieke flat precies de onderhouds-kosten verrekent met huurders.

VariëteitDe woningcorporaties beschikken over een grote variëteit aan collectieve verlichting. Van buitenaanlichting voor gevels tot verlichting voor parkeerplaat-sen, toegangsdeuren, achterpaden, hoofdingangen, entreegebieden na de hoofdingang, bergingen, binnen- en bui-tengalerijen en trappenhuizen.Een van de woningcorporaties die al enkele jaren investeert in led-verlichting voor al deze toepassingsgebieden is het Zwolse deltaWonen. deltaWonen heeft in haar bestand in totaal 10.000 meerge-zinswoningen waar zo’n 9.000 tl-lampen aanwezig zijn. Zouden al deze tl-lampen vervangen worden door led-verlichting dan ligt een besparing van bijna 350.000

kilowattuur in het verschiet, oftewel 50.000 euro per jaar voor de bewoners. Binnen haar budget heeft deltaWonen ieder jaar ongeveer 100.000 euro per jaar beschikbaar voor led-verlichting of een ander energiezuinig verlichtingspro-duct. Daarbij kiest de corporatie ervoor om eerst de verlichting te verduurza-men op die plekken waar de lampen 24 uur per dag branden en complexen waar nog oude, niet zuinige armaturen

statistieken woningen woningcorporaties

(foto: Lightronics)

Bouwvorm Eengezins (met achterpadverlichting)

Meergezins Overig onzelfstandig

Woningen 980.116 1.195.122 134.994

Armaturen met licht vermogen gemiddeld 11 watt (bijvoorbeeld in galerijen, trappenhuizen, bergin-gen en als achterpadverlichting)

0,2 1,5 1,0

Armaturen met zwaar vermogen,gemiddeld 50 watt (bijvoorbeeld bij entree en in parkeergarage)

0 0,5 0

hangen. Een ander voorbeeld is Wonen Zuid. In Limburg heeft Wonen Zuid bijna 4 jaar geleden voor het eerst op kleine schaal led-verlichting toegepast. Op dit moment zit led in een versnelling. Bin-nen 7 complexen en 20 clusters wordt nu led gebruikt.

InvesteringsklimaatOndanks de positieve voorbeelden werd tijdens de presentatie van de 2015-edi-

tie van de Sociale Huursector Audit en Evaluatie van Resultaten Energiebe-sparing (SHAERE) – de officiële monitor van het Convenant Energiebesparing Huursector en opgesteld door koepelor-ganisatie Aedes –eind maart nog maar eens gepleit voor het sneller verduurza-men van de woningvoorraad. In SHAERE staan de energieprestatiegegevens van bijna 2 miljoen sociale huurwoningen. De monitor geeft inzicht in onder andere het totale energieverbruik, CO2-uitstoot, de gemiddelde Energie-Index en het gemiddelde label van de deelnemende woningcorporaties. Bij de presentatie van de nieuwste editie werd duidelijk dat woningcorporaties weliswaar voorlopen op de particuliere sector als het gaat om verduurzaming van woningen, maar toch moet het beter. Zo stelde René Scherpenisse, directeur-bestuurder bij de Tilburgse woningcorporatie Tiwos, dat ‘het investeringsklimaat voor corporaties niet gunstig is en dat de aandacht van corporaties de laatste jaren erg uitge-gaan is naar reorganisaties en bezuinigin-gen op de bedrijfslasten’. Ook de nieuwe regels voor het ‘passend toewijzen’ van woningen legt een rem op investeringen, omdat energiemaatregelen de woningen beter en dus duurder maken. ‘Dat maakt het niet gemakkelijker. Maar het moet ook geen smoes worden. Ondanks alle ontwikkelingen kunnen we nog genoeg doen op het gebied van verduurzaming van de bestaande woningvoorraad.’

Tijdens de SHAERE-bijeenkomst werden de twee woningcorporaties die in 2014 de beste energieprestaties leverden in het zonnetje gezet; Wonen Zuidwest Friesland en Woningstichting Voeren-daal. De Friese corporatie heeft voor het tweede jaar op rij met 1,25 de beste energie-index. Voerendaal zette met twee labelsprongen de grootste stappen.

LED MAGAZINE JUNI • 2120 • LED MAGAZINE JUNI

Led-verlichting verdringt de kleurweergave-index

Wanneer kleuren natuurgetrouw moeten worden weergegeven, geldt sinds tientallen jaren dat de kleurweergave-index (Color Rendering Index, CRI) de standaard is. Deze parameter geeft in een getal van

maximaal 100 weer hoe natuurgetrouw het licht van een lamp kleuren kan weergeven. Met de komst van de led-lampen is een hoge CRI te

behalen, maar geen aantrekkelijk kleurenbeeld. Dit heeft verschillende redenen en het is volgens de lichtsector dan ook tijd voor een opvolger van de CRI. OliNo heeft gekozen om additioneel de Color Quality Scale

(CQS) te vermelden bij het doormeten van lampen. De meetorganisatie stelt tegelijkertijd dat de race nog niet gelopen is. Een bijdrage van

Jeroen van Agt (OliNo.org) over CRI versus CQS.

het kleurbeeld meer overeenkomt met hoe de mens de kleuren in het buitenlicht zou zien. Veel licht buiten zorgt namelijk voor meer versterking van kleuren.

VerouderingsaspectenEen opsomming van de bekende aspec-ten van de CRI die het tot een verouder-de kleurweergave-index maken:• slechts 8 referentiekleuren, dit is zeer

summier;• de kleur rood (nummer 9) kan men

meenemen, hierbij geldt dan echter een andere eis dan voor 80; dit omdat de kleurevaluatie erg inhomogeen is (voor rood is een waarde groter dan 0 al acceptabel en een waarde groter dan 50 is erg goed);

• de referentiekleuren zijn niet gesa-tureerd, terwijl uit vele simulaties is gebleken dat het goed weergeven van gesatureerde kleuren automatisch in-houdt dat de niet-gesatureerde kleuren ook goed worden weergegeven;

• enkel letten op natuurgetrouwheid is niet in lijn met praktische kleurervaring. Men mist de preferentie. Vooral het afstraffen van het licht versterken van kleuren door de CRI-parameter staat tegen de praktische kleurervaring;

• een slechte score (grote afwijking) op een van de testkleuren kan worden gecompenseerd door een goede score op de 7 andere testkleuren. Dit komt omdat de CRI een gemiddelde is van de kleurprestaties van de 8 kleuren. Men kan zo een goede CRI hebben en toch slecht scoren op één of zelfs twee van de testkleuren;

• kleuradaptatie wordt gedaan met een verouderd rekenmodel. Het menselijk oog kan kleine kleurafwijkingen wegcor-rigeren. De Von Kries methode die voor de CRI wordt gebruikt is verouderd en er zijn betere modellen beschikbaar om dit effect mee te nemen;

• de CRI kan waardes onder de 0 heb-

natuurgetrouw verlicht wordt. Zo kan men led-lampen hebben met een lage CRI en een beter kleurbeeld. Beter in dit geval betekent dan licht met een goed resultaat op een combinatie van natuurgetrouw-heid, preferentie en kleurdiscriminatie.

Een situatie met CRI 82 (boven) en een situatie met CRI 71 (onder) Als men naar deze twee plaatjes kijkt, dan is de bovenste afbeelding fl etser dan de onderste afbeelding. Toch kan dit samengaan met een goede CRI-waarde. Dit omdat de CRI-waarde alleen let op niet-gesatureerde (red. niet-verzadigde) kleuren en de weergave hiervan. Een felle kleur rood zit niet in het gamma van de CRI-testkleuren en dus kan een situatie zoals op de afbeelding ontstaan. De rechterafbeelding heeft immers meer levendigheid. De kleuren zijn niet zo fl ets of misschien zijn ze zelfs wat versterkt. De CRI zal enige overdrijving van kleuren echter meteen afstraffen, omdat het niet natuurgetrouw is, oftewel niet gelijk aan de referentielichtbron. Voor de mens is het licht versterken van kleuren bij kunst-licht echter gewenst. Dit omdat daarmee

ben, wat verwarrend kan werken voor praktische verbeelding ervan.

Het antwoord?De bovengenoemde nadelen zijn aange-pakt met de CQS. Deze heeft 15 kleuren-samples die allen meer gesatureerd zijn.Bij CQS wordt de berekening van de afwijking gedaan in een kleurruimte die veel homogener is en de referentie-waarde van 80 daardoor geldig is voor alle testkleuren. Ook is de kleuradap-tatie meegenomen met een up-to-date kleurmodel. De berekening van de CQS parameter is niet meer een gemiddelde maar een Root Mean Square-waarde (RMS-waarde). Bij de statistische me-thode worden verschillen gekwadrateerd, vervolgens opgeteld en uiteindelijk wordt hiervan de wortel getrokken. Via deze methode blijft een hoge afwijking veel meer meewegen in het eindresultaat.

De CRI is een parameter die is bedacht ten tijde van de tl-buis. Men keek naar hoe natuurgetrouw een set van 8 kleuren worden weergegeven door het licht van de testlamp te vergelijken met een refe-rentielichtbron. Hoe groter de verschil-len in kleur, des te lager de CRI-waarde geldig voor het licht van de testlamp. De waarde kan maximaal 100 zijn, wanneer de 8 testkleuren exact zo worden weer-gegeven als de testlamp dat zou doen.

Men heeft onder andere in de norm ‘EN 12464-1 Lighting of work places’ be-paald dat een CRI van 80 of meer nodig is voor ruimtes waar mensen de gehele dag aanwezig zijn en/of werken. Dit om een goede (natuurgetrouwe) kleurherken-ning te garanderen.

Nadelen CRIMet de komst van de led-verlichting is gebleken dat deze parameter een aantal gebreken heeft. Met led-lampen kan men, door specifi ek ledkleuren te mengen of door fosforen goed te kiezen, goed die referentiewaarde van 80 beha-len; dan wil dat echter nog niet zeggen dat een weergegeven scene mooi en

Race over opvolger van Color Rendering Index nog niet gelopen

De 8 testkleuren voor de CRI-bepaling

De 15 testkleuren van de CQS

Beschikbaarheid CQSHet is zo dat de CQS een van de voorge-stelde en verbeterde kleurparameters is als opvolger van de CRI. Er zijn er echter meer en er is nog geen algemene consensus over welke van de voorstellen nu de opvol-ger van de CRI is of zou moeten worden. OliNo heeft de overtuiging dat het goed zou zijn om de CQS-resultaten zodanig be-schikbaar te maken dat men meer ervaring gaat opdoen met deze parameter en deze te vergelijken valt met de CRI-waarde. Dit omdat daarmee de genoemde verbeterin-gen voor iedereen beschikbaar worden. De meest recente meetverslagen van OliNo zijn al voorzien van de CQS-resultaten (red. zie hiervoor de categorie ‘Lampmetingen’ op website OliNo). Dat een erg hoge CRI kan samengaan met een hoge CQS blijkt uit de meting van de Civilight van Vezalux (red. zie iturl.nl/snuOJ) die dit jaar op LED Expo de Innovation Award 2015 won.

Marcel van der Steen die namens OliNo een lezing geeft op LED Expo


Airport Weeze-Düsseldorf heeft defi nitief gekozen voor Innolumis om haar we-gen en parkeerterreinen van led-verlichting te voorzien. De luchthaven verwerkte bijna 2 miljoen passagiers in 2014, waarvan circa veertig procent van de reizi-gers uit Nederland afkomstig was. Weeze-Düsseldorf is na Schiphol de tweede Europese internationale luchthaven die overstapt op Innolumis led-verlichting. Langparkeerterrein P2 wordt voorzien van White Moonlight 56 watt led-verlich-ting. Gevolgd door de toegangswegen tot de luchthaven; deze worden voor-zien van Nicole led-armaturen in de nieuwe lichtkleur Golden Orange. Na een geslaagde pilot met deze lichtkleur is defi nitief gekozen om ook de rest van de verkeerswegen op de luchthaven te verlichten met deze bijzondere lichtkleur. Deze vertoont een sterke gelijkenis met de bekende natriumverlichting maar dan in een led-uitvoering en met een hoge mate van kleurherkenning.

UitGeLicht

Fagerhult heeft de showroom van Munsterhuis Sportscars voorzien van led-verlichting. Munsterhuis Sportscars is dealer van de Itali-aanse merken Ferrari en Maserati. Als gevolg van een nieuwe corporate identity van Ferrari/Maserati wilde men de showroom opnieuw inrichten. Fagerhult werd geselecteerd als de verlichtingsfabrikant die de complete led-lichtoplossing mocht leveren. Het interieurconcept is specifi ek ont-

Munsterhuis sportscars (hengelo)worpen voor de doelgroep van Ferrari en Maserati, met een knipoog naar het verleden. Er is bewust gekozen voor armaturen met 3.000 Kelvin als kleurtem-peratuur. Een andere bewuste keuze was het volgens Fagerhult om elke auto zijn eigen ‘lichtpodium’ te geven, door mid-del van spanplafonds m et geïntegreerd led-omgevingslicht die de positie van iedere auto markeren. Om de architecto-nische belijning te accentueren zijn led-strips geïntegreerd. Een lineaire power

In de rubriek UITGELICHT toont LED Magazine ieder kwartaal in

woord en beeld bijzondere projecten waarin led-verlichting is toegepast.

De projecten zijn stuk voor stuk uniek. Soms vanwege de omvang, een andere

keer door nieuwe technologie.

Airport Weeze-Düsseldorf (Duitsland)

Reveb heeft de distributiecentra diepvries van Frigolanda in Dongen en Oosterhout van led voorzien. Frigolanda heeft een diepvriesopslag-capaciteit van 75.000 palletplaatsen in Nederland, België, Oost-Duitsland en Polen. In het distributiecentrum in Dongen zijn 211 conventionele armaturen vervangen door 88 led-armaturen. Het aantal armaturen is daarmee afgenomen met een factor 2,4. Reveb koos in het project voor de toepassing van de armaturenserie Lucie en een kleurniveau van 4.000 Kelvin. Is Oosterhout werd een factor 1,47 minder armaturen toegepast.

Distributiecentra frigolanda (Brabant)

led-module (Notor LED) is gekozen voor de lounge en de kantoren. Alle accentspots zijn Zone Evo inbouw, met specifi ek geselecteerde 3.000 Kelvin led-modules en refl ectoren. Alle verlichting wordt tenslotte aange-stuurd via DALI.


Mensen die in de verlichting werken praten geen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...LeDJARGOn

Het verschijnsel dat kleuren die er in een bepaalde lichtomgeving

gelijk uitzien, onder andere lichtom-standigheden wel heel verschillend

blijken te zijn. De verklaring kan gezocht worden in een mogelijke

asymmetrische grafi ek van het spectrum, het ontbreken van een

bepaalde kleur in het spectrum, maar ook in verschuiving in de weer-

gave als gevolg van fl uorescentie.

Dit wordt gebruikt als seriële com-municatiebus tussen verschillende

apparaten in de theater- en dis-cotheeklichttechniek. Vaak is het

sturende apparaat een lichttafel met enkele dimmerpacks of andere meer ingewikkelde armaturen. Elk appa-

raat heeft een ingang en een uitgang zodat de bus doorgelust kan worden.

De naam voor een standaard voor draadloze verbindingen tus-sen apparaten op korte afstand. Het is bedoeld als aanvulling op Bluetooth en wifi . ZigBee gaat bijvoorbeeld van afstandsbedie-ningen tot de communicatie tus-sen machines in een fabriek, maar wordt ook gebruikt bij verlichting.

DMX

Een tweecijferige veiligheidsaandui-ding. Het eerste cijfer (minimaal 0

en maximaal 6) informeert over de bescherming tegen aanraking van

stroomvoerende onderdelen en het binnendringen van voorwerpen en stof. Het tweede cijfer (minimaal 0 en maximaal 8) informeert over de

bescherming tegen water.

De verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door de aanwezigheid van kunstlicht.

Een getal tussen 0 en 1 of tussen 0 en 100 procent. Dit getal drukt de effi ciëntie van het armatuur uit. Hierin zijn verwerkt: het type lamp plus de afmetingen en de armatuur-dimensies met specifi catie.

Een apparaat dat is ingericht voor het decoratief gebruik van een

lamp. Sfeer, decoratie en versiering zijn hier belangrijker dan lichtop-brengst en bestendigheid tegen natuurgeweld of fysiek geweld.

ORnAMent L ICHTVERVUILING

i P -c O D e R i n G

Armatuur rendement

ZIGBEEMETAMERIE

Ik maak het

mogelijk!

ElektroTechniek ’15VOOR WONING, INDUSTRIE, UTILITEIT, INFRA & ENERGIE

ElektroTechniek365

JAARBEURS | UTRECHT29 SEPT. T/M 2 OKT. 2015Vraag nu uw gratis toegangsbadge aanvia elektrotechniek-online.nl

JAE15-1012 Algemeen 1/1 FC pag 210x297_v1.indd 1 26-05-15 15:35


‘Wij steken als texel onze nek uit en worden een referentieproject’

Slim verlicht. Het is de titel van het verlichtingsproject dat Texel een nationale primeur bezorgt. Als eerste gemeente van Nederland heeft

Texel op 1 december 2015 volledig energieneutrale led-verlichting. De besparing op het huidige energieverbruik? Tweederde. Voor de resterende eenderde energie die verbruikt wordt gaat Texel

zonnestroom opwekken. Als het mogelijk blijkt middels op het water drijvende zonnepanelen. Een gesprek met Stephan Kikkert, manager

van de openbare verlichting bij de gemeente Texel.

We moeten terug naar het jaar 2008 toen Texel voor het eerst experimenteerde met led-verlichting. ‘Destijds hebben wij en-kele straten met de eerste-generatie-led’s uitgerust’, memoreert Kikkert. ‘Al vrij snel werd duidelijk dat een goed lichtontwerp essentieel is. In de beginperiode hebben wij overigens ook met behoorlijk wat uitval te maken gehad. Vanaf 2012 hebben wij echter geconstateerd dat de led-techno-logie sterk verbeterd is en om die reden durven wij nu ook volledig over te stappen op led-verlichting.’

Innovatieve aanbesteding‘Slim verlicht’ is onderdeel van ‘Texel geeft energie’. Dit is weer de titel van het programma waarmee Texel gestalte geeft aan haar ambitie om in 2020 volledig energieneutraal te zijn. Kikkert: ‘Met de keuze voor energieneutrale verlichting laten wij onze bevolking zien dat het ons menens is. Het is voor het eerst dat zij in het straatbeeld geconfronteerd zal worden met de uitvoering van onze ambitie.’ Slim verlicht wordt mede mogelijk gemaakt door fi nanciële bijdragen van de provincie Noord-Holland en het Waddenfonds. ‘De eerlijkheid gebiedt zelfs te zeggen dat het zonder hun bijdrage – van circa 50 pro-cent – niet mogelijk was om het project nu al te realiseren’, aldus Kikkert.

Drijvende zonnepanelenIn overleg met een groot aantal stake-holders, waaronder dorpscommissies, ondernemers, Staatsbosbeheer, Veilig Verkeer Nederland afdeling Texel en be-langengroepen zijn inmiddels alle te ver-lichten locaties onder de loep genomen. Gezamenlijk zijn plekken geïdentifi ceerd waar de veiligheid vergroot moet worden; deze worden straks beter verlicht. Daar waar geen of minder verlichting nodig is, wordt er minder verlicht. Dit op basis van het principe licht op. Kikkert: ‘In de proefperiodes is er onder de bevolking uitgebreid geënquêteerd. Ten aanzien van het doven van de verlichting tussen 1 uur ’s nachts en 5 uur ’s ochtends heeft 75 procent van de ondervraagden aangege-ven niets gemerkt te hebben.’ De enquêtes overtuigen Kikkert en de gemeente dan ook om op volle kracht vooruit te gaan. Het uitroltraject staat op het punt van beginnen. De laatste voor-bereidingen worden in de zomerperiode getroffen en vanaf 1 september zullen de led-armaturen geplaatst worden. Op 1 december 2015 moet de verlichting volledig vervangen zijn. Te zijner tijd moet op het terrein van het hoogheemraad-schap ook een drijvend zonnepanelen-park gerealiseerd zijn. De mogelijkheden hiervoor worden momenteel onderzocht.

Als het aan Texel gelegen had, was het eiland overigens vorig jaar al vol-ledig van led-verlichting voorzien. De complexiteit van het aanbestedings-traject zorgde echter voor een langere doorlooptijd. ‘In samenwerking met ingenieursbureau Tauw hebben wij dan ook voor een zeer innovatief aanbeste-dingsmodel gekozen’, vertelt Kikkert. ‘Doelbewust niet voor het conventionele RAW-model, maar voor een UAV-GC-contract, specifi ek E,C&M (enginee-ring, construct and maintain), oftewel ontwerpen, aanleggen en onderhouden. Wij steken als Texel met dit grote project onze nek uit. Bij het doorlopen van het aanbestedingsproject merk je dat het ook voor de markt soms lastig is om goed in te schrijven. De markt is ook nog zoekende. Daardoor waren grote kwaliteitsverschillen zichtbaar tussen de verschillende inschrijvingen. Logisch want wij zijn de eerste gemeente die de openbare verlichting op deze wijze in de markt zet. Tot op heden heeft enkel Rijkswaterstaat dit type aanbesteding toegepast. Met Imtech hebben wij in ieder geval een grote partij in huis gehaald die in staat is gebleken om een passende aanbieding te doen en de onderhoudsverplichting ook voor 15 jaar aan kan gaan.’

Waddeneiland kiest als eerste gemeente voor honderd procent led-verlichting


‘Eind 2015 is het aantal armaturen terug-gebracht van 3.500 naar ca. 2.800 stuks. 700 lantaarns worden verwijderd en ter vervanging wordt op de wegen actieve (red. duurzame led-verlichting in de wegen op zonne-energie) en passieve markering aangebracht.’

DimregimesKikkert legt uit dat een aantal gebieden op het Waddeneiland, zoals de uitgaanscentra, gedimd worden tot 50 procent en op het moment van beweging opgeschaald kun-nen worden tot 100 procent. ‘Door middel van sensortechniek (van leverancier TVilight) kan zo bij het passeren van het uitgaans-publiek de verlichting weer op volle sterkte gaan branden. Ook de ontsluitingswegen zullen wij tussen 11 uur ’s avonds en 5 uur ’s ochtends dimmen naar 50 procent. In woonwijken zal tussen 1 uur en 5 uur de verlichting zelfs volledig gedoofd worden. Er zijn dus vaste dimregimes die wij indien gewenst kunnen aanpassen.’Als armatuur gaat Imtech grotendeels 1 familiearmatuur leveren van Vulkan dat onderdeel is van de Nordeon Group. Kikkert: ‘Het Vulkan-armatuur wordt op alle gewone wegen toegepast. Het is een armatuur dat je door m iddel van het bijplaatsen van optieken of led-strips kunt uitbreiden. Zo kan ons “licht op maat”-

principe toegepast worden. In de centra van de dorpen zullen enkele specials wor-den toegepast van Lightronics, afgestemd op de beleving van de dorpen.’Imtech levert op Texel ook haar inno-vatieve ict-systeem ImCity. Dit systeem heeft verbinding met alle 2.800 licht-punten. Ieder punt is voorzien van een eigen ‘adres’, hierdoor kunnen er allerlei scenario’s worden geïmplementeerd. Zo kan er worden ingespeeld op de vraag naar verlichting op een bepaald moment bij bijvoorbeeld evenementen. Daarnaast brengt ImCity het beheer in kaart. Per lichtpunt kan er op afstand een storingsmelding plaatsvinden. Kikkert: ‘Tot op heden is dit ALiS-gecertifi ceerde systeem – de AliS standaard maakt het mogelijk om systemen van verschillende leveranciers vanuit één beheeromgeving te monitoren en aan te sturen – enkel in Engeland toegepast. Ook dat is dus een Nederlandse primeur. Het is een systeem waarmee Imtech hoge ogen wil gooien en Texel is als het ware een ‘referen-tieproject. Het ict-systeem van Imtech wordt gekoppeld aan ons eigen beheer-systeem. Wij gebruik Moon van Montad waarmee burgers onder andere klachten en meldingen via de website kunnen doen. Daardoor worden deze direct aan Imtech teruggekoppeld.’

The new wave in LED.

Philips SMD3535 LEDsKleurweergave CRI >90

Bescherming IP44Nano coating

Philips plug & play driverVerblindingsfactor UGR <19“Deep recessed” ontwerp

45.000 branduren

Warm wit 3000°KLichtbundel 75°“Wave” koeling100 lumen/watt

Philips SMD3535 LEDsKleurweergave CRI >90

Philips plug & play driverVerblindingsfactor UGR <19

Warm wit 3000°KLichtbundel 75°

Lagotronics BV • Noorderpoort 28 • 5916 PJ • Venlowww.lagotronics.nl

Hal 12B.055

LEDS & DRIVER

Bezoek ons op:

Vakbeurs elektrotechniek 2.0 in het teken van licht:‘Verlichting in alle

toepassingsruimten werkend te zien’

De Jaarbeurs Utrecht is van 29 september tot en met 2 oktober het toneel van de vakbeurs Elektrotechniek 2.0. Mede vanwege

de teruglopende bezoekersaantallen van de afgelopen edities besloten de beursorganisatie en haar partners de beurs in

een geheel nieuw jasje te steken. Het nieuwe concept is opgebouwd langs de lijnen van vier toepassingsgebieden:

woning, industrie, infra & energie en utiliteit. Logischerwijs speelt (led-)verlichting in dit alles een belangrijke rol.

Inmiddels hebben enkele tientallen (led-)verlichtingsbedrijven zich ingeschreven om te exposeren op de beursvloer. Bij de afgelopen editie – die in 2013 het toneel was van de lancering van het multimedia-le platform LED Magazine – waren er ruim 50 lichtbedrijven die acte de présence gaven. De beurs trok in totaal 23.242 be-zoekers. Een aantal dat de beursorganisa-tie dit jaar uiteraard hoopt te overtreffen.

LichttunnelZoals gezegd vormt (led-)verlichting een belangrijk onderwerp op Elektrotechniek 2015. Verlichting komt immers overal voor; in de woningbouw, utiliteit, indus-trie en infra. Daarom is verlichting in alle toepassingsruimten van de vakbeurs ook werkend terug te zien. Marktmanager Cas Wegman: ‘Juist omdat verlichting zo belangrijk is, en er zoveel partijen op het event zijn die actief zijn op dit gebied, is er een programma ontwikkeld voor iedere bezoeker die geïnteresseerd is in het onderwerp verlichting. Of dat nu led is of armaturen, drivers of producten op maat. Design of bulk.’De beleving begint volgens Wegman bij de entree waar de bezoeker door een lichttunnel(projectie) de beursvloer oploopt. Vervolgens kan men de toepas-singsruimten in en kijken naar de state-of-the-art oplossingen. Exposanten in deze toepassingsruimten dingen ook mee naar de ETOP Awards. In 2013 waren er maar liefst vier (led-)lichtproducten genomi-

neerd: Norton Ledization (Spaapen Han-delmaatschappij), Megaman TECOH CFx (Megaman), Ledotron (Osram Benelux) en Organic Response (Jacs. Koopman). Uiteindelijk ging Osram met de juryprijs aan de haal voor Ledotron. Deze open industriële standaard ontwikkelde het bedrijf in samenwerking met Gira, Jung en Schneider Electric.

LichtcongresEen onderdeel van de vakbeurs Elek-trotechniek dat eveneens terugkeert, is het Lichtcongres. Dit organiseert de beursorganisatie in samenwerking met de NLA Nederlandse Licht Associatie (NLA). Verder zijn er bij ieder toepassingsgebied theaters waar relevante lezingen gegeven worden. ‘Dus bijvoorbeeld over verlichting in de utiliteit of openbare verlichting in de infra. Deze lezingen organiseren wij met vooraanstaande partijen en branchever-enigingen’, aldus Wegman. Een laatste speciale lichtactiviteit die plaatsvindt op de beursvloer is een rondvlucht onder leiding van een piloot. Inchecken voor deze ‘Light Flights Tours’ kan bij de aanwezige stewardess. De exposanten die bezocht worden geven in een 1-minute-pitch een update van hun nieuwe producten en oplossingen. Bij voldoende belangstelling worden er meerdere tours per dag georganiseerd. Vroegboeken is niet nodig, ‘inchecken’ kan last minute.



esco-markt potentiële groeibriljant voor lichtsector33 organisaties zetten recent hun handtekening onder de Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten (EPC). Alle zijn zij actief in de markt van Energy Service Companies (ESCo’s), de uitvoerders van de EPC-contracten. ‘Het ondertekenen van de overeenkomst is een volgende stap in de professionalisering van de ESCo-markt’, aldus Willem Dammers (algemeen directeur TRILUX Benelux) en Jeroen Nollet (voorzitter Manesco).


TRILUX is een van de oprichters van Ma-nesco, een coöperatieve ESCo. Het bedrijf sloeg ruim twee jaar geleden de handen ineen met Unica, Saint-Gobain, de Nathan Group, Remeha en Escoplan om via ManESCo gebouweigenaren een integrale aanpak te bieden voor zowel de gebouw-schil als de installatie. Zelf heeft TRILUX, waarvan het hoofdkantoor is gevestigd in het Duitse Arnsberg, inmiddels ruim 5.500 werknemers en is het daarmee uitgegroeid tot een van Europa’s grootste leveranciers van binnen- en buitenverlichtingssystemen. In de wetenschap dat de afzetmarkt voor ESCo’s in de komende jaren fors zal groei-en, stapte het bedrijf dan ook in Manesco.ESCo’s zullen in de komende jaren, waarin

energiebesparing en -opwekking van toe-nemend belang worden, steeds verder op-rukken. Het vastleggen van gegarandeerde energiebesparing zal door veel gebouwei-genaren gebeuren in een energieprestatie-contract. In zo’n contract worden energie-diensten beschreven die de uitvoerende partij op zich gaat nemen. Die uitvoerende partij is de ESCo. ‘Daarmee zijn ESCo’s voor ons een uitstekende mogelijkheid om met de eindklanten in contact te komen’, duidt Dammers. ‘Als individuele leverancier lukt je dat lang niet altijd, maar als collectief dat een totaaloplossing biedt kan dat wel.’Nollet stelt tevreden vast dat vrijwel alle partijen die hij op het oog had bin-nen ManESCo de handen ineen hebben geslagen. ‘Zeker op fabrikantniveau zijn wij vrijwel compleet. Eén niveau lager, het distributiekanaal van installateurs, is nog wel uitbreiding mogelijk. In feite is Unica momenteel de enige installerende partij en het kan in de toekomst wenselijk zijn om in goed overleg een extra uitvoerende partij lid te laten worden.’

Internationale achterstandManesco is volgens Nollet dan ook goed geëquipeerd om in de ESCo-markt een integrale oplossing te bieden voor de verduurzaming van gebouwen. ‘En niet alleen voor de aanwezige installaties, maar ook voor de gebouwschil. Wat dat laatste betreft is Nederland aan een internationale inhaalslag bezig. De ESCo-markt is vooral vanuit de warmtekant op gang gebracht en wij nemen daar nu als een van de eersten de gehele gebouwschil integraal bij mee. Mijns inziens is de internationale achter-stand van Nederland overigens mede ont-staan doordat de overheid niet het initiatief heeft genomen om de markt te stimuleren via bijvoorbeeld het opzetten van een bran-

chevereniging. In het buitenland zijn dat soort zaken wél opgepakt.’

Licht als serviceIn feite komt de Nederlandse ESCo-markt volgens Nollet dan ook nu pas op gang. ‘En de doorlooptijden om tot een project te ko-men zijn relatief lang. Momenteel zitten wij als Manesco in een aantal veelbelovende trajecten met scholen, gemeenten en de zorg. Deze zijn niet gericht op nieuwbouw, maar op renovatie. Wij zijn in het basis- en voortgezet onderwijs op dit terrein zeer actief. We zijn daarbij in het voordeel omdat wij een propositie hebben die verder gaat dan energiebesparing. Sec een energiebe-sparing is voor een school niet interessant genoeg. Het gaat hen juist om comfortver-betering en een frisse en gezonde school.’

Berekeningen tonen volgens Nollet aan dat er in de komende jaren enkel door basisscholen al 1 miljard euro geïnves-teerd moet worden voor aanpassingen aan de gebouwschil en installaties om een signifi cante stap voorwaarts te kunnen zet-ten wat energielabels betreft. ‘Dat bedrag gaat puur over energiebesparing en dan hebben wij het nog niet over luchtbehande-ling of comfortverbetering. Voor de gehele utiliteitsmarkt heb je in de komende jaren te maken met investeringen van 3 à 4 miljard euro. En dan gaat het sec over producten, niet over aanpalende dienstverlening.’Een van de oplossingen die TRILUX presenteert binnen Manesco is Light As A Managed Service, kortweg LAAMS. ‘Met LAAMS dragen wij de investering voor de verlichting, garanderen en monitoren de lichtprestatie , dragen zorg voor de basisin-stallatie, de montage, het onderhoud en – bij langetermijnovereenkomsten – ook voor een eventueel tussentijdse vervanging door een nieuwe installatie’, duidt Dammers. ‘Voor deze volledige ontzorging betaalt de eindgebruiker een periodieke vergoeding. Daarmee worden CAPEX voortaan OPEX, oftewel investeringsuitgaven worden opera-tionele kosten. De eindgebruiker koopt de functionaliteit licht in plaats van armaturen.’

DrempelsEen oplossing als LAAMS is in de visie van Nollet weer belangrijk voor de verdere professionalisering van de ESCo-markt. ‘Inmiddels worden er serieuze stappen gezet. Niet enkel in de vorm van de ge-dragscode en een branchevereniging, want er zijn nog meer marktbelemmeringen. Het gebrek aan kennis, regie, durfkapitaal en schaalgrootte om projecten te fi nancieren zijn drempels. Maar ook gepercipieerde technische risico’s. Deze moeten zowel aan de vraag- als aanbodzijde weggenomen worden. Een van de abstracte belemme-ringen is vertrouwen. Vergelijk het maar met de it-markt. Waar tien à vijftien jaar geleden multinationals de it niet durfden uit te besteden is het nu de standaard. Een dergelijke ontwikkeling moet ook in de bouw-, installatie- en energiesector gaan

plaatsvinden, want de opkomst van ESCo’s is een onomkeerbare ontwikkeling.’ Dam-mers vult aan: ‘De omzet uit ESCo’s zal een steeds groter deel gaan uitmaken van de lichtmarkt. De nieuwbouwmarkt ligt voor de bouw- en installatiesector immers nog altijd op zijn gat en tegelijkertijd ontstaan er heel veel renovatiemarkten. En juist in een reno-vatiemarkt biedt een ESCo zoals Manesco heel veel synergievoordelen. Tegelijkertijd moet je als deelnemend bedrijf beseffen – en dat doen wij – dat je niet van vandaag op morgen meer omzet hebt. Een ESCo is op dit moment nu eenmaal pionierswerk. Het gaat er allereerst om dat onze klanten tevreden zijn met onze dienstverlening.’

SneeuwbaleffectOver de ambities voor de komende vijf jaar zijn zowel Dammers als Nollet dui-delijk. ‘Als TRILUX mogen wij tevreden zijn als wij een referentieportfolio met ESCo-projecten hebben opgebouwd met projecten in verschillende applicaties, van industrie tot scholen en ziekenhuizen’, aldus Dammers. ‘Als de markt te zijner tijd gewend is aan dit soort oplossingen zal het sneeuwbaleffect vanzelf ontstaan. ESCo’s zullen dan een hoge vlucht ne-men. Dat is in de buitenlandse markten al gebleken.’ Nollet vult aan: ‘Ook voor Manesco geldt dat het in de komende jaren in de verschillende sectoren – van gemeenten tot scholen en woningcorpo-raties – met succes de eerste projecten tot uitvoering wil brengen. Logischerwijs opteren wij hierbij voor integrale projecten waarin alle oplossingen – van isolatie tot licht en opwek – verwerkt zijn.’ ‘Al met al vindt TRILUX het belangrijk om er vanaf het eerste moment bij te zijn’, be-sluit Dammers. ‘Grote omzetten genereren met ESCo’s is iets van de lange termijn en juist om daarop voor te sorteren zijn wij nu al ingestapt.’ Nollet tenslotte: ‘In tegenstelling tot bij traditionele verkoop- en distributieactiviteiten, ben je hier bezig met het aanbieden van complete oplos-singen. Het beschikken over het juiste team en de benodigde vaardigheden is de sleutel tot succes.’

esco in het kortESCo staat voor Energy Service Company. Eigenaar en gebruiker van een gebouw besteden de energie effi ciency verbetering en – indien van toepassing - energievoorziening, en het management daarvan via een energieprestatiecontract uit aan een externe partij, de ESCo.

Er is niet een vaste vorm voor een ESCo. De exacte architectuur van installaties en invulling van andere afspraken zoals fi nanciering en loop-tijden zullen afhangen van het type project/gebouw en de wensen van de eigenaar/gebruiker. Enkele voorbeel-den van ESCo’s zijn:• ESCo-light: deze richt zich primair

op de invoering van energiemanage-ment (monitoring) om vervolgens op basis van verkregen meetgegevens energiebesparingen te realiseren.

• Product-ESCo: deze richt zich op één specifi eke maatregel (bijvoorbeeld het zuiniger maken van de verlichting).

• Installatie-ESCo: deze richt zich op meer ingrijpende energiebesparende maatregelen (zoals de klimaatinstal-laties van het gebouw).

• Gebouw-ESCo: deze richt zich, naast bovenstaande, ook op maatregelen in de schil van een gebouw.


‘Lichtontwerp begint bij context en niet bij armatuur of de lux-niveaus’

Nielsen studeerde interieurarchitectuur aan de Kunstacademie in Rotterdam en kwam via docent Rogier van der Heide in aanraking met het vak van lichtontwerpen. Na haar studie werkte zij vijf jaar voor het lichtontwerpbureau Hollands Licht van Van der Heide. Na een korte omzwerving in de interieurwereld kruisten de wegen van Nielsen en Van Beers zich in het najaar van 2006. Van Beers, afgestudeerd industrieel ontwerper, kwam in 2004 bij toeval in ‘het lichtontwerpen’ terecht en was in 2005 medeoprichter en eigenaar van Atelier LEK. In 2012 besloot hij om samen met Juliette Nielsen als partner een nieuwe uitdaging aan te gaan en samen het lichtontwerpbureau beersnielsen lichtontwerpers op te starten. ‘En sindsdien werken we met nieuw enthousiasme en nieuwe energie samen aan projecten waarin we onze passie en fascinatie voor licht delen’, duidt Van Beers. ‘Onder meer de museumwereld is voor ons opengegaan en daar hebben wij fantastische lichtplannen mogen realiseren en tentoonstellingen mogen uitlichten. Mede daardoor zijn er nu dagen in de week dat er met zes personen in onze studio gewerkt wordt aan alle projecten.’

Late RembrandtZo tekende beersnielsen onder meer voor een deel van het lichtadvies voor de Philipsvleugel van het Amsterdamse Rijksmuseum. In de twaalf zalen van de Philipsvleugel vinden ongeveer zeven keer per jaar wisselende tentoonstellingen plaats. Grote daklichten, met zowel daglicht als kunstlicht, zorgen voor diffuus licht in de zalen, aangevuld met accentverlichting vanaf rails. De combinatie van deze twee belichtingsprincipes zorgt ervoor dat de zalen kunnen transformeren van ‘lichte zalen met een daglichtsfeer’ tot meer intieme ruimtes met contrastrijke verlichting, afhankelijk van het type tentoonstelling. ‘Wij hebben tijdens de renovatie advies gegeven met betrekking tot de locaties voor de rails’, duidt Van Beers. Nielsen: ‘Bovendien zijn wij

verantwoordelijk voor de belichting van de individuele tentoonstellingen.’ En dat laatste zal door velen met recht als een droomopdracht bestempeld worden. De tentoonstelling Late Rembrandt trok namelijk een recordaantal bezoekers. Ruim een half miljoen mensen bezocht de expositie in het Rijksmuseum. Om exact te zijn: 520.698 bezoekers in drie maanden. Dat zijn er 60.000 meer dan het vorige record, bij de Rembrandt-tentoonstelling in 1969. Op de tentoonstelling Late Rembrandt waren honderd werken uit de laatste twintig jaar van de 17de-eeuwse meester te zien. De tentoonstelling zal ongetwijfeld een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan verkiezing van het Rijksmuseum tot beste museum van Europa. In Glasgow kreeg de directie recent de European Museum of the Year Award toegekend. ‘Het is dan ook een eer om voor een dergelijke tentoonstelling de belichting te mogen verzorgen’, aldus Nielsen.

Combinatie van factorenZowel Van Beers als Nielsen zijn van mening dat lichtontwerpers voor musea vandaag de dag zeer goed uit de voeten kunnen met led-verlichting. Nielsen: ‘Natuurlijk zijn er onderlinge verschillen tussen led-modules. Zo heeft de Xicato module ook een goede kleurweergave van pastelkleuren, maar komen bij de led-module in de Philips museumspot weer de vollere kleuren en wit beter tot hun recht. Het is echter uiteindelijk een combinatie van meerdere factoren – en niet sec alleen de led-module – die de kwaliteit van de belichting en fl exibiliteit van het armatuur bepaalt.’‘Juist om die reden gaan wij bij projecten waar wij voor gevraagd worden een proces aan’, vervolgt Van Beers. ‘Bij dat proces hoort bijvoorbeeld een proefopstelling om te laten zien wat er allemaal mogelijk is en het best passend is bij het betreffende museum. De armaturen zijn daarbij een belangrijke “tool”, want zoals gezegd kun je met de armaturen als tools elke tentoonstelling weer anders belichten.

Juliette Nielsen en Sjoerd van Beers:

‘Lichtontwerp begint bij context en niet bij armatuur of de lux-niveaus’

‘Licht gaat niet alleen over luxniveaus of over lampen, maar over mensen. Je moet er zorgvuldig over nadenken.’ Het is een gevleugelde uitspraak

van Juliette Nielsen en Sjoerd van Beers. Beide ondernemers startten ruim drie jaar geleden gezamenlijk een lichtontwerpbureau. Samen hebben zij inmiddels een imposant portfolio opgebouwd met projecten waarvoor zij het lichtontwerp verzorgden. Van het Rijksmuseum tot het Kröller-Müller

Museum en het Maritiem Museum, maar ook voor winkelcentra zoals Central Plaza in Rotterdam en het atrium in het hoofdkantoor van TNT.

>>>(foto: Vincent Mentzel)


eU stelt verbod halogeenlamp voorlopig uit tot 2018De EU-lidstaten hebben besloten het verbod op halogeenlampen uit te stellen tot 2018. Het uitstel vindt mede plaats als gevolg van het werk van lobbyisten (waaronder LightingEurope) die stellen dat de led-lamp nog niet klaar is om de massamarkt van halogeenlampen over te nemen.

inteRnAtiOnAALHet verbod op de halogeenlamp zou komend jaar, per 1 september 2016, in de Europese Unie ingaan. De EU wil namelijk dat alle lampen die niet in energielabel A of B vallen volledig in de ban worden gedaan. De redactie van LED Magazine sprak voor haar maart-editie over de kwestie nog met LightingEurope, de NLA, Osram, InRetail en Nordeon. In dat artikel stelde Pierre van Lamsweer-de – directeur van de Nordeon-Group waaronder de merken Nordeon, Vulkan, Hess en Griven vallen –verbaasd te zijn over een mogelijke verschuiving van het verbod en hij liet een krachtig tegenge-luid horen. ‘Ik zie geen enkele reden om het uit te stellen, behalve de belangen van gevestigde partijen. Noch de con-sument, noch zakelijke klanten hebben baat bij een uitstel. De halogeenlamp is na de gloeilamp de meest verkwistende lamp. Led biedt tot negentig procent energiebesparing, is gemakkelijk te retrofi tten en heeft vandaag de dag een prachtige lichtkwaliteit.’

KleurweergavekwaliteitDe mening van Van Lamsweerde leverde een pittige reactie op van Edy ten Berge (fysicus en ontwerper lichtarmaturen), die de redactie van LED Magazine een ingezonden brief stuurde naar aanleiding van het artikel in de maart-editie. De voornaamste passage hieruit: ‘Naar mijn mening moeten we het uitfaseren van halogeen juist wel uitstellen. Uitstel van de uitfasering is goed voor de consument en het milieu. De consument heeft belang bij

een vrije keuze. Als ze daarbij kan kiezen tussen een halogeenlamp en een led-lamp, die zelfs 90 procent zuiniger is, dan zie ik maar één reden, waarom men de halogeenlamp verboden wil hebben: om-dat de niet te evenaren lichtkwaliteit van halogeen in de weg zit. Als de consument een halogeenlamp koopt, dan krijgt hij altijd dezelfde excellente lichtkwaliteit. Als hij een led-lamp koopt moet hij nog maar afwachten welke verrassing hij nu weer heeft gekocht.‘ Ten Berge vervolgt: ‘Ik de-fi nieer zelf kleurweergavekwaliteit als de mate waarin de volledige kleurweergave van halogeen wordt benaderd. En dat zal iedere lichtdeskundige kunnen beamen. De kleurweergave van halogeenlicht is namelijk 100 procent over de volledige levensduur en voor elke kleur.’

UitfaseringTen Berge lijkt de EU op zijn hand te hebben. Dit ondanks dat de Europese bestuurders niet volledig tegemoet zijn gekomen aan de wensen van industrie-associatie LightingEurope, die zou het verbod graag tot 2020 uitgesteld zien. Het oorspronkelijke verbod per 1 september 2016 werd vastgesteld in 2009. Volgens Europakenners is het de eerste keer dat de Europese Unie op de invoering van een dergelijk verbod (tijdelijk) terugkomt. De Europese Commissie laat middels een persverklaring weten: ‘Het uitstellen van de uitfasering zorgt ervoor dat er effi ci-entere producten op de markt komen en het geeft consumenten de mogelijkheid om de best presterende lampen voor hun toepassing te kopen.’


Nielsen: ‘Hieruit blijkt dat verlichting dus bij de context begint en niet bij het armatuur of de lux-niveaus. Het gaat erom dat je samen iets wilt veranderen en daar een passende oplossing voor wilt. Wat dat betreft is het voor de lichtindustrie nog een uitdaging om uit te vinden hoe zij met een nieuwe technologie – in dit geval led – buiten de traditionele koker waar licht vroeger uit kwam kan geraken. De komst van led heeft immers de totale sector op zijn kop gezet.’ Van Beers: ‘Daarbij wil ik opmerken dat het toepassen van led niet per defi nitie duurzaam is. Het gaat om de zinvolheid van je project, want ook met led kun je een onduurzaam project realiseren.’

Openbare ruimteEn de ambitie voor de toekomst? Nielsen: ‘Het eerlijke antwoord is dat wij eigenlijk alles leuk vinden aan het vak van lichtontwerpen. Vooral het onderzoeken en zaken uitproberen. Dat kan dan uiteenlopen

>>>


Iedere tentoonstelling vraagt ook om een ander type licht. Een zorgvuldig ontwerpproces waarbij de verschillende opties inzichtelijk gemaakt worden leiden tot passend oplossing.’

RenovatieEen voorbeeldproject in dit kader is volgens Van Beers het Rotterdamse winkelcentrum Central Plaza. ‘In 2008 werden we gevraagd om een nieuw lichtontwerp te maken. Daarop hebben we destijds geantwoord om in dit project vooral niet te beginnen met het licht, maar om de oplossing voor het gebrek aan sfeer en doorloop in de eerste plaats te zoeken in het maken van een logische routing en het “opruimen” van de atria. Enkele jaren later , toen Group A architecten, de opdracht gegund werd voor de complete renovatie van het winkelcentrum zijn wij weer in beeld gekomen om als integraal onderdeel van die renovatie het lichtontwerp te verzorgen.’

van het perfect uitlichten van een schilderij tot het via refl ecties verlichten van de openbare ruimte.’ Van Beers vult aan: ‘Wij zijn daarbij natuurlijk geen lichtkunstenaars en ook geen installateurs. Wij zullen te allen tijde als eerste de vraag stellen of het nodig is om een specifi ek object of ruimte te verlichten of aan te lichten.’ Nielsen vervolgt: ‘Een voorbeeld daarvan is ons werk voor diverse gemeenten. Daarbij moet ons inziens eerst bepaald worden wat je wel wilt zien en wat niet. Als lichtontwerper ben je immers de regisseur van de nacht. Dan moet je niet alles klakkeloos in het licht willen zetten maar nadenken over wat zinvol is voor de stad.’Van Beers: ‘Het lastige van de openbare ruimte is dat er ongekend veel partijen een rol hebben. Ter illustratie: je kunt de openbare verlichting wel aanpassen maar als de straat en de groenvoorzieningen niet op orde zijn, blijft het met welke verlichting dan ook een rommeltje.’ Nielsen besluit: ‘Bovendien moet je in de openbare ruimte ook verantwoorden waarom je met publiek geld private gebouwen aan wilt lichten. Dat is een genuanceerd verhaal. In dat kader heeft onder andere de gemeente Rotterdam een lichtvisie opgesteld. Ook daar gaat het om langdurige trajecten die uiteindelijk tien jaar in beslag nemen. De ontwerpuitdaging is om, met een dergelijke visie als basis, voor concrete projectvragen een passend lichtontwerp te maken en uitgevoerd te krijgen , daarvoor moet je dus ook geduld en een lange adem hebben om het eindresultaat te kunnen aanschouwen.’


In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijke productinnovaties

uit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuwe productie in deze rubriek? Mail de redactie via

het e-mailadres [email protected]

LeDReVieW

Famostar – FamoFlight

Baldur softlight – Nordeon Borderless led – Osram

Nordeon brengt een softlight-uitvoering van haar prijswinnende led-lichtlijnsysteem Baldur op de markt. De nieuwe Baldur soft light verschaft volgens het bedrijf nieuwe mogelijkheden voor karakteristieke concepten voor interieurverlichting met een bij-zondere (licht-)sfeer. Met de softlight-variant wordt het toepas-singsgebied van de Baldur-familie verder uitgebreid. De nieuwe opale afdekking schermt de led af zodat verblinding voorkomen wordt. Met het speciaal ontwikkelde vastkliksysteem kan de lichtlijn eenvoudig in de trunking gefi xeerd worden en aange-past aan iedere situatie.

Osram breidt het Duris productportfolio uit met een compacte versie. De Duris S2 kent een effi ciency van 160 lumen per watt. Dankzij de compacte footprint van 2 bij 1,6 millimeter is de ruimtebesparende led volgens het bedrijf uitermate geschikt voor lineaire lichtoplossingen. De lamp is leverbaar in 3.000, 3.500, 4.000 en 5.000 Kelvin. Vanaf de zomer van 2015 worden additionele versies met kleurtemperaturen van 2.700 tot 6.500 Kelvin verwacht.

Philips presenteert een draagbare variant van het verlichtings-product hue dat de gebruiker overal mee naartoe kan nemen. De Philips hue Go is een draagbare en draadloze lamp met alle slimme eigenschappen van Philips hue en wist recent zowel een iF DESIGN AWARD 2015 als Red Dot Award 2015 in de wacht te slepen. Volledig opgeladen kan de Philips hue Go drie uur lang branden en verplaatst worden van de tuin naar de woonkamer naar de slaapkamer. Via de bedieningsknop op de lamp kan gemakkelijk het licht zelf aangepast worden als smartphone of tablet niet bij de hand zijn.

Output introduceert als distribiteur op de Nederlandse markt het Sharp led panel light. Het lichtpaneel is de vervanger voor de bekende tl-verlichting in het plafond, voorzien van een ultraslank design en dimbaar. De lichtpanelen zijn toepasbaar in een groot aantal ruimtes, van kantoor tot winkel, ziekenhuis en bedrijfshal. Dit mede doordat het product verkrijgbaar is in verschillende maten en voldoet aan de strengste eisen in de markt vanwege de zeer lage UGR-waarde van <19. Het lichtpaneel wordt bovendien geleverd met vijf jaar garantie.

Zumtobel presenteert de led-productreeks SLOTLIGHT II. Met SLOTLIGHT infi nity stelt het bedrijf dit voorjaar naar eigen zeg-gen de eerste doorlopende led-lichtlijn ter wereld voor – om zo heel nieuwe inrichtingsmogelijkheden te creëren. De in een hoek van 90 graden geïnstalleerde verbindingselementen maken deel uit van het armatuur en laten geen storende schaduwen zien, noch aan de naden, noch in de hoeken. Zo moeten ze met de nagenoeg doorlopende verlichting in niets onderdoen voor de kaarsrechte lichtlijnen en worden de hoeken via het systeem beter belicht. Zoals haar voorganger is SLOTLIGHT infi nity als op-bouw-, inbouw- en pendelarmatuur verkrijgbaar.

Famostar introduceert het noodverlichtingsproduct FamoFlight. Op basis van wetenschappelijk onderzoek werd het Famostar duidelijk dat veel mensen hun vaste route kiezen om een gebouw te verlaten, ook al is het niet de juiste vluchtroute. FamoFlight is een extra hulpmiddel dat iedereen bij een ontruiming altijd de juiste kant op wijst. Na jarenlange ontwikkeling is volgens het bedrijf de geavanceerde iView-technologie tot stand geko-men. Hiermee beschikt FamoFlight over een eigen intelligentie om zijn hele omgeving in zich op te nemen. Een andere feature is spraakgestuurd wegwijzen. Door de voorgeprogrammeerde commando’s verloopt een ontruiming soepeler.

hue Go – Philips Fabian led – Fagerhult

SLOTLIGHT infi nity – Zumtobel Sharp led panel light - Output

Fagerhult viert haar 70-jarig jubileum en hervat daarom de productie van een Zweedse klassieker: de Fabian, een icoon uit de jaren ’70 en nu uitgerust met led. Het kleine, bolle armatuur – in eerste instantie bedoeld voor de slaapkamer, maar later een complete collectie van vloer-, pendel- en tafelarmaturen – was veel te zien in Zweedse woningen in de jaren ’70 en ’80. In totaal zijn vier miljoen Fabian armaturen verkocht. De nieuwe Fabian is ontworpen voor publieke omgevingen en de kunststof kap is vervangen door opaal glas of gelakt staal.


‘Verenigde Arabische emiraten met Dubai en Abu Dhabi onze showroom’

Spirit. Het is de naam van het product voor openbare verlichting dat Kaal Masten uit Oss twee jaar geleden een wereldprimeur

bezorgde. Het bedrijf ontwikkelde als eerste een verlichtingsmast op zonne-energie die geen gebruikmaakt van het elektriciteitsnetwerk

en verkrijgbaar is in een lengte van 6 tot 18 meter. Een gesprek met Jos van den Hurk (chief executive offi cer, zie foto) en Koen de Louw (sales executive global) over de successen, nog te nemen drempels

en ambities voor de nabij toekomst.

de kostprijs van het product relatief hoog – besloot Van den Hurk op eigen initiatief het product verder door te ontwikkelen. ‘Wij hebben vervolgens gekozen voor de standaard zonnecel met een formaat van 6 inch en zijn die gaan integreren in de lichtmast. Deze heeft een batterij voor de opslag van de opgewekte zonnestroom en kan voorzien worden van een willekeu-rig led-armatuur.’De Spirit die het bedrijf zo’n twee jaar gele-den presenteerde aan het grote publiek kan in een lengte van 6 tot 18 meter geleverd worden. Het aantal zonnepanelen kan navenant aangepast worden, evenals de batterijcapaciteit. Dit door de modulaire op-bouw van het product. Concurrenten zijn er overigens nauwelijks. Tot een lengte van 14 meter zijn er meerdere concullega’s, maar een mast langer dan 14 meter kan nie-mand maken. ‘En dat biedt ons een groot voordeel’, weet De Louw. ‘Want op de Nederlandse en Europese snelwegen wordt bijvoorbeeld standaard met een lengte van 18 meter gewerkt.’ Van den Hurk: ‘Boven-dien lanceren wij binnenkort een pro-ductreeks van 3 tot 6 meter, speciaal voor het “parksegment”. Deze units kunnen in parken worden geplaatst en worden aange-wend voor tal van andere toepassingen.

EvenaarNet als in Nederland gaat men ook in het Midden-Oosten volgens De Louw niet over één nacht ijs bij het selecteren van een partij voor de uitrol van openbare verlichting. ‘Ook hier gaat het over lange trajecten. Dat is niet vreemd want je praat direct over tientallen tot honderden kilometers weg die van verlichting moeten worden voorzien, al dan niet stand-alone. Het zijn trajecten van anderhalf tot twee jaar voor je een go of no-go krijgt.’

>>>

Toen Jos van den Hurk zestien jaar gele-den voor het eerst in aanraking kwam met led, wist hij het zeker; het is dé toekomst voor openbare verlichting. Als producent van masten haalt Kaal Masten al sinds jaar en dag een belangrijk aandeel van haar omzet in de markt van openbare verlich-ting. Na de eerste kennismaking met led besloot Van den Hurk dan ook om fors te gaan investeren. ‘De eerste grote uitgave in dit kader was de aanschaf van een 3D-lasermachine. Het idee was om met deze machine stalen masten direct van een geïntegreerde led te gaan voorzien. Helaas waren wij onze tijd in die periode te ver vooruit. Armatuurfabrikanten hadden immers een belang om losse armaturen te verkopen daar dit voor hen een omvang-rijke vervangingsmarkt betreft.’

Abu DhabiToch bleef Van den Hurk geloven in zijn plannen. Uiteindelijk stuitte hij in 2008 op een Weens zonne-energiebedrijf dat een zonnecel kon integreren in een glazen buis. Met wederzijdse kennis werd zo een eerste solar led-lantaarn ontwikkeld waar-van ‘enkele containers’ in Abu Dhabi (red. de hoofdstad van de Verenigde Arabische Emiraten) werden verkocht. Omdat een massale uitrol uitbleef – mede door het af-wijkende formaat van de zonnecellen was

Kaal Masten boekt snel progressie bij wereldwijde uitrol led-mast op zonne-energie:


’s connect


17 juni 2015Vakdag LichtreclameUneto-VNI organiseert 17 juni 2015 de Vakdag Lichtreclame. De nadruk zal dit jaar liggen op Led Display Centers. Daarnaast zal er wederom aandacht zijn voor het duurzaamheidsonderzoek gericht op led-systemen. De resultaten van het meetmoment in februari 2015 worden op deze dag gepresenteerd door Pre Consultants.www.uneto-vni.nl

23 tot en met 26 juni 2015LeD expo KoreaDriehonderdvijftig bedrijven zullen acte de présence geven tijdens de internationale vakbeurs LED Expo Korea. De gehele led-keten zal vertegenwoordigd zijn. Naast Koreaanse stakeholders hebben ook de buitenlandse Japan LED Association, de China Association of Lighting Industry en de Photonics Industry & Technology Development Association zich inhoudelijk aan het evenement verbonden. www.ledexpo.com

24-25 juni 2015smart city Lighting eventThe future of light, it’s up to you! Dat is het motto van het Smart City Lighting Event in Eindhoven. Tijdens het Smart City Lighting Event (georganiseerd door de gemeente Eindhoven in samenwerking met onder andere LUCI) krijgen bezoekers inzicht in de nieuwste trends, maar staat kennis delen en uitwisselen, het samen creëren van nieuwe projecten en netwerken ook centraal. www.smartcitylightingevent.com

15 juni 2015Workshop monitoring OVL-VRi energieakkoordRijkswaterstaat en Ziut Advies organiseren een workshop over de monitoring van openbare verlichting (OVL) en verkeersregelinstallaties (VRI) voor het Energieakkoord. Deze workshop is alleen voor adviesbureaus en bedrijven die openbare verlichting beheren voor gemeenten, provincies en waterschappen. www.rwsleefomgeving.nl/onderwerpen/ovl/agenda/agenda-openbare/workshop-monitoring/

16 juni tot en met 18 juni 2015LeD Lighting taiwanDe toegevoegde waarde van de Taiwanese led-industrie zal volgens binnenlandse experts in de komende jaren groeien naar een omvang van vijf miljard Amerikaanse dollar. Voor de driedaagse internationale vakbeurs Taiwan LED Lighting zullen (inter)nationale exposanten uit de gehele keten – van materiaal tot productieapparatuur, led-chips en -modules tot led-verlichtingsproducten – zich presenteren. Taiwan wil op de beurs haar one-stop-shopping platform in de volle breedte tonen.www.optotaiwan.com/ledlighting

29 september tot en met 2 oktober 2015elektrotechniekDe vakbeurs Elektrotechniek is in 2015 door de organiserende Jaarbeurs Utrecht in een nieuw jasje gestoken. Natuurlijk is er nog veel aandacht voor (led-)verlichting, maar de beurs is voor het eerst georganiseerd naar toepassingsgebied: woning, industrie, utiliteit en infra & energie. De focus ligt daardoor niet meer op losse producten en componenten, maar op het eindproduct zoals dit in de dagelijkse praktijk daadwerkelijk wordt toegepast. LED Magazine zal in de september-editie als offi ciële beurspartner een redactionele special over Elektrotechniek vervaardigen.www.elektrotechniek-online.nl

6 tot en met 8 oktober 2015energie 2015De vakbeurs Energie 2015 vindt ook dit jaar plaats in de Bossche Brabanthallen. Door de samenwerking met diverse stakeholders wordt naast een uitgebreid exposantenaanbod een inhoudelijk kennisprogramma mogelijk gemaakt. Led-verlichting zal daarbij op de beursvloer ook dit jaar een belangrijke rol spelen.www.energievakbeurs.nl

>>>

De Louw, maar ook Van den Hurk zijn echter vol vertrouwen dat de eerste grote projecten voor de Spirit in de komende periode gaan komen. ‘Want hoe dichter bij de evenaar, hoe beter ons product pres-teert. Het Midden-Oosten is in dat opzicht de ideale locatie voor de Spirit. Daar is het circa twaalf uur licht en twaalf uur donker.’

BatterijprijsSinds de lancering van de Spirit zo’n twee jaar geleden is er technisch niet veel veranderd aan het product. Er is op een ander gebied wel belangrijke terreinwinst geboekt. ‘De kostprijs van het product is bijna gehalveerd’, stelt De Louw. ‘De bat-terijprijs, die met tweederde verlaagd is, speelt daarin een belangrijk rol.’ Van den Hurk vult aan: ‘Deze kostprijsver-laging zorgt ervoor dat de Spirit van een “duur leuk speeltje” geworden is tot een serieuze optie. Op locaties waar anders kabels getrokken moeten worden om de straatverlichting van stroom te voorzien, is ons product al snel een interessant alternatief. Zo zijn recent twee exemplaren geplaatst in de Port of Rotterdam op een plek waar pleziervaartboten te water kun-nen. De keuze was eenvoudig: 200 meter kabel aanleggen of kiezen voor stand-alone verlichting.’

VerbodenWat velen niet weten is dat er in feite al een massamarkt voor stand alone-verlich-ting is. De Louw en Van den Hurk refere-ren aan Afrika. Op het continent worden jaarlijks diverse tenders vergeven voor de plaatsing van 40.000 à 50.000 stuks. ‘Het grote verschil? Een dergelijke stand alone unit mag vrijwel niets kos ten. Het is niet meer dan een steigerpijp met een arma-tuur en een zonnepaneel dat erbovenop

geschroefd is. Van een mooie oplossing kun je dus niet spreken.’Het is volgens De Louw en Van den Hurk dan ook niet voor niets dat in de Verenigde Arabische Emiraten het verboden is om een los zonnepaneel op een lichtmast te schroeven. ‘Zij willen esthetisch mooie oplossingen omdat zij in de nabije toe-komst veel stand alone-verlichting gaan plaatsen. Daarom schrijven zij het sinds 1 januari voor dat het zonnepaneel verticaal in de lichtmast geïntegreerd moet wor-den. Al met al zijn de Verenigde Arabische Emiraten voor ons met steden als Dubai en Abu Dhabi een showroom. Verder is er inmiddels interesse vanuit de gehele wereld. Van een land als Guinea in Afrika, Jordanië tot Oman, Qatar – waar het WK gaat plaatsvinden en daardoor veel inves-teringen worden gedaan – en zelfs de Ver-enigde Staten. Ik ben ervan overtuigd dat over vijf tot tien jaar overal ter wereld bij het aanbrengen van openbare verlichting de vraag gesteld wordt of dit stand alone dient te gebeuren of via een aansluiting op het elektriciteitsnet.’En de toekomstige technische ontwikke-ling van de Spirit? Terreinwinst is volgens Van den Hurk vooral te boeken bij de besturing. Kaal Masten heeft zelf het intelli-gente besturingssysteem ontwikkeld dat er-voor zorgt dat de energie effi ciënt wordt op-geslagen en ingezet. Daarbij wordt rekening gehouden met alle relevante (omgevings)factoren: van de locatie van de mast en het bijbehorende dag-nachtritme tot en met de hoeveelheid opgewekte en benodigde ener-gie op elk willekeurig tijdstip. ‘Er wordt druk-gewerkt aan uitgebreidere faciliteiten binnen het besturingssysteem zoals monitoring op afstand en storingsmeldingen. Die worden in de komende jaren geïmplementeerd in ons besturingssysteem.’


COLOFON

Jaargang 3 - nr. 2 JUNI ’15LED Magazine is het leidinggevende Nederlandstalige multimediale plat-form voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Ma-gazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuwsbrief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & HoofdredacteurEdwin van Gastel (EG Media)(E). [email protected]

Eindredactie Els Stultiens (EG Media)

Vormgeving Bette van Loenen (EG Media)Thijmen van Loenen (FloenID)

CoverfotoJumbo Foodmarkt Breda (Philips Lighting)

Abonnementen & [email protected]

Redactionele klankbordgroepM. Weeda (BOM)H. Wijsman (FHI)R.J. Vos (NSVV)

© EG Media 2015 - Niets uit deze uitgave

mag worden overgenomen zonder toe-

stemming van de uitgever. Redactie en

uitgever zijn zich volledig bewust van hun

taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave

te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen

enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor

eventueel voorkomende onjuistheden.

LeD industry RegisterDoor uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

N.V. BOMOntwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-BrabantGoirleseweg 15, 5026 PB TilburgT. + 31 88 83 111 20 I. www.bom.nl

FHI LED ClusterNederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Postbus 366, 3830 AK LeusdenT. + 31 33 465 75 07I. www.fhi.nl

IGOV InnovatieplatformInnovatieplatform voor deOpenbare VerlichtingE. [email protected]. www.igov.nl/innovatieplatform

NSVVNederlandse Stichting voor VerlichtingskundePostbus 539, 6710 BM EDET. +31 218 69 53 94I. www.nsvv.nl

OutputDistributeur van professionele audio, video en lichtapparatuurPostbus 2414, 5202 CK Den BoschT. +31 73 639 26 00I. www.outputnl.com

PRIMALightingEuropees distributeur van Sheenly LED LightingDieselweg 1, 3752LB BunschotenT. +31 33 299 61 31I. www.primalighting.nl

& gebouw

Energie 2015 biedt u volop kansen. Kom als exposant in contact met ruim 11.000 vakbezoekers en netwerk met uw mede exposanten. Of kom langs als bezoeker en zie in 1 dag alle innovaties.

Op de beurs tonen exposanten diverse oplossingen om te besparen op energiekosten, zoals slimme inkoop van energie toepassingen van duurzame energie, energiebeheer en elektrische vervoer.

Uw stand boeken? Neem contact op met Rein Bosma via 0294 – 74 50 72 of mail naar [email protected].

In co-locatie met: Partner: In samenwerking met o.a.:

Hoofdmediapartners: Mediapartners:

Nieuw in 2015• Praktijktheaters met best practices en cases per thema

o.a.: Licht, Solar, Binnenklimaat, Smart Grids, Metering & Data

• Energie & Opslag congres

• Energie & Stad congres

Facts & Figures Energie 2014• 54% beslissende rol

• 10.777 B2B bezoekers

• 300+ exposanten

• 29% Installatiebedrijf en (technisch) adviesbureau

• 28% interesse in verbruikbesparende maatregelen

U neemt al deel in de sector Verlichting met een volledig

verzorgde stand vanaf €2.967,-. Deze aanbieding is geldig

tot 1 juli.

6, 7 & 8 oktober 2015, Brabanthallen ’s-HertogenboschPlatform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing in de gebouwde omgeving

Energie & gebouw is onderdeel van:

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

sharp_verlichting_20150413.pdf 1 01-06-15 11:57

LED MAGAZINE NR. 7 - JUNI 2015 slechts 0,5% · 2019. 10. 4. · Uitgelicht (projecten in beeld) -...

Documents

Transcript of LED MAGAZINE NR. 7 - JUNI 2015 slechts 0,5% · 2019. 10. 4. · Uitgelicht (projecten in beeld) -...